InfoHub Logo

(ءابۋ سارسەنبايەۆقا)

جازعى ەمتيحان اياقتالىپ قالعان كەز ەدى، اۋىلدان حات الدىم. اكەم جازىپتى. قىسقاشا عانا اماندىقتارىن بىلدىرە كەلىپ، حاتتىڭ اقىرىندا بىلاي دەپتى: «قاراعىم، قايتارىڭدا سەنىڭ الدىڭنان كولىك الىپ شىقپايمىن. ستانسيادان ەكى-ۇش شاقىرىم جەردەگى «قىزىل تۋ» كولحوزىندا مەنىڭ جارىلعاپ دەگەن ەسكىكوز دوسىم بار. سونىڭ ۇيىنە بارىپ ءتۇس. وتە جاقسى ادامدار. ەگەر حابار بەرسەڭ، الدىڭنان شىعىپ وزدەرى دە كۇتىپ الار. ەسكەرتەرىم — ۇلكەندەر الدىندا ەرسى مىنەز كورسەتپەي، ىزەت ساقتاپ جۇرگەيسىڭ. سەنى اۋىلعا جاكەڭنىڭ ءوزى جەتكىزىپ سالماق...»

ول كەزدە مەن اكەمنىڭ بۇل حاتىنا پالەندەي دەپ ءمان بەرە قويعانىم جوق. الداعى ۋاقيعا وسى حاتتان باستالار دەۋ كىمنىڭ ويىنا كەلسىن. ءتىپتى جارىلعاپ كىم؟ مەن بىلمەيمىن ول قانداي دوسى؟ ول جاعىن انىقتاپ جاتۋدىڭ دا ەشبىر لايىعى جوق ەدى. كولىك جىبەرۋگە مۇمكىنشىلىگى بولمايتىن شىعار دەدىم دە قويدىم. اسىعا كۇتكەن سوڭعى كۇندەر دە جەتتى. جازعى پراكتيكانى ءوزىمىزدىڭ اۋداندا وتكىزەتىن بولدىم. بۇل دا مەن ءۇشىن قۋانىشتى جاي ەدى. جۇرەرىمنەن ءبىر كۇن بۇرىن مەنى كافەدرا مەڭگەرۋشىسى پروفەسسورىمىز قابىلدادى. ول كىسى كوڭىلدى ساتتەرىندە ستۋدەنتتەرمەن ەركىن ازىلدەسەتىن اق جارقىن، اشىق مىنەزدى ادام بولاتىن. مەنى كۇلىمدەي قارسى الدى. ۇستارامەن ايناداي ەتىپ قىرعىزعان باسىن ەكى-ۇش رەت سيپالاپ تا قويدى.

— دەمەك، ءوز اۋلىڭا باراتىن بولدىڭ عوي؟ جولىڭ بولسىن. پراكتيكا كەزىن دۇرىس پايدالان. كوپ قىدىرۋشى بولما. قالاي، كولحوزدارىڭدا قىزدار كوپ پە ەدى؟.. مۇمكىن ۇيلەنىپ كەلەرسىڭ، ءا؟ — دەپ ءسوزىن ازىلمەن باستادى.

— ۇيلەنۋگە ەرتەرەك قوي، — دەدىم مەن. وسى تۇستا اكە-شەشەمنىڭ دە بيىل جاز مەنى اياقتاندىرساق دەپ تالاي مازالاعاندارى، «ءبىر قولقانات» جايىن ايتىپ جازعان حاتتارى ەسىمە ءتۇسىپ، ءسال قىسىلىپ قالدىم. 

— قالاي، جىگىتىم، تاپ باستىم-اۋ دەيمىن، قىزارىپ كەتتىڭ عوي، حا-حا-حا... ورنىنان تۇرعان پروفەسسور بار دەنەسىمەن قارقىلداپ تۇرىپ كۇلدى. مەن جالتارۋعا تىرىستىم. اۋزىما قالاي تۇسكەنىن بىلمەيمىن، بۇل ارادا ەشبىر رەتى بولماسا دا: 

— پراكتيكامدى ءوزىمىزدىڭ اۋىلدا ەمەس، كورشى «قىزىل تۋ» كولحوزىندا وتكىزسەم دەيمىن، — دەپ سالدىم. 

— توقتا، توقتا، — دەدى ۇستازىم جۇلىپ العانداي. — «قىزىل تۋ» دەيسىڭ بە؟ «قىزىل تۋ»، ءا؟.. — ول ەندى ۇمىتقان ءبىر نارسەسىن ەسىنە تۇسىرگەندەي ءسال ويلانىپ قالدى. الدەن سوڭ باسىن يزەپ: — بىلەمىن «قىزىل تۋدى»، — دەدى. — جاقسى ايتتىڭ-اۋ، جاقسى ايتتىڭ. ەسىمنەن شىعىپ بارادى ەكەن. سول كولحوزدان ءبىر ساۋىنشى قىز عىلىمي كەڭەس سۇراپ ماعان حات جىبەرگەن ەكەن. جاۋاپ جازىپ قويعان ەدىم، الا بارىپ، قولىنا تاپسىرساڭ... پروفەسسور ءتوس قالتاسىنان العان بۇكتەۋلى كونۆەرتتى ماعان ۇسىنا بەردى. حاتتى قولىما الدىم دا، مەن دە كۇلدىم. كونۆەرت سىرتى تازا، ەشقانداي ادرەس جازىلماعان. — ءا، جازباپپىن با؟ اپىراۋ، سول قىزدىڭ ادرەسىن قايدا قويدىم ەكەن؟ ول قالتالارىن، ستولىنىڭ تارتپالارىن اقتارىستىرا باستادى. ءبىراق تابا المادى. — قاپ، شىنىمەن جوعالتىپ العانىم با؟ فاميلياسى كىم ەدى؟.. ۇمىتتىم، ۇمىتتىم... يە، يە، تاپتىم، قىزدىڭ ەسىمى رايگۇل. ۇمىتپا، رايگۇل، كانە، جازىپ الشى... وسىلايشا قىزدىڭ اتى عانا جازىلعان حاتتى قالتاما سالدىم. بۇرىن ءوزىم بولىپ كورمەگەن «قىزىل تۋ» كولحوزىنا جولشىباي سوعا كەتۋىمە وسى حات تا ءبىر سەبەپ بولىپ ەدى. شاعىن ستانسياعا ءسال كىدىرگەن جولاۋشىلار پوەزى اياعىم جەرگە تيەر-تيمەستەن جىلجىپ ءجۇرىپ كەتتى. پاروۆوز بار داۋسىمەن ىشقىنا ءبىر ايقايلاپ قويدى دا: «قوش-قوش-ش! قوش-قوش-ش!» دەپ ىرسىلداي كۇش الىپ، توبەسىندە قويۋ ءتۇتىننىڭ شۋداسىن سوزىپ بارا جاتتى. سالدەن كەيىن جۇيتكىگەن قالىپتا كوزدەن دە تاسالاندى. 

ستانسيانى جىم-جىرتتىق قايتا باستى. بۇل كەزدە كۇن ابدەن ەڭكەيگەن. كۇنى بويعى قاپىرىق ىستىقتىڭ قارۋى قايتىپ، اۋا سالقىنداي تۇسكەن. مەن ۆوكزال سىرتىنا شىقتىم. جاقىن ماڭايدان «قىزىل تۋ» كولحوزىنا قاراي جول سۇراپ الاتىن ەشكىم كورىنە قويمادى. كىتاپقا تولى زىلدەي اۋىر چەمودان قارىمدى تالدىرىپ، ابدەن زىقىم كەتىپ تۇرعام. ءدال وسى ساتتە، شەتتەگى قويمالار جاقتان تورى ات جەككەن ءبىر اربا سالدىرلاتىپ شىعا كەلدى. جۇگىرە باسىپ قولىمدى كوتەردىم. اربا ايداۋشى: شولاق جەڭ، سارى كويلەك كيگەن جالعىز عانا قىز ەكەن، كىلت توقتادى. شاشى قوبىراماس ءۇشىن تارتا سالعان بولۋى كەرەك، باسىندا اق جىبەك ورامالى بار. مەن ودان «قىزىل تۋ» كولحوزىنا جول سىلتەپ جىبەرۋىن سۇرادىم. قىز قارا كوزدەرىن جالت ەتكىزىپ، باسىمنان اياعىما دەيىن اسىعىس ءبىر قاراپ الدى دا:

— وتىرىڭىز، - دەدى، مۇنداي وقىس جاۋاپقا، قۋانعانىمنان بولۋىم كەرەك، بىردەن ۇعا الماي تۇرىڭقىراپ قالدىم. — بارساڭىز، وتىرىڭىز تەز، اقى المايمىن، - دەدى قىز ەكىنشى رەت اسىققان ۇنمەن. اربا ۇستىندە كۇلىمسى ءيىسى بار ەكى ۇلكەن قاپ جاتىر ەكەن. ارت جاقتاعى بوس ورىنعا چەمودانىمدى ورنىقتىرىپ قويدىم دا، ءوزىم سونىڭ ءبىر شەتىنە وتىرا بەردىم. مەنىڭ جايعاسۋىمدى كۇتپەستەن-اق اربا يەسى:

— ا، نۋ! — دەپ دەلبەنى قاعىپ قالدى. ات جۇلقىنىپ كەتكەندە، شالقامنان ءتۇسىپ قالا جازدادىم. ارتىنا بۇرىلعان قىز: — ۇستانىپ وتىر، — دەپ ايقايلاپ قويدى. 

تورى اتتى cap جەلگىزىپ ءجۇرىپ كەتتىك. لەزدە ستانسيانىڭ قيقى-جيقى كوشەلەرىن ارتقا تاستاپ، تەگىستەلە قويماعان تاس جولعا تۇستىك. الدىمىزدان جازىق دالا باستالادى. جولدىڭ ەكى جاعى دا ءالى شالعى تيمەگەن قالىڭ شابىندىق. كەشكىرگەن كۇننىڭ قىزعىلت جالقىن ساۋلەسىنە شومىلىپ، اينالا بالاۋسا شالعىن ءۇستى جاسىل كۇرەڭدەنە تۇسەدى. الىستان ءزاۋلىم تەرەكتەرى بار، شوق-شوق بوپ ۇيىسا وسكەن قالىڭ اعاشتى كولحوز ورتالىعى دا كورىندى. تورى ات جۇردەك-اق ەكەن. جانۋار دەلبە قاققىزار ەمەس. توزاڭشا قۇجىناعان كەشكى شىركەيدەن وقتىن-وقتىن پىسقىرىنىپ باسىن شۇلعىپ تاستاپ كەلەدى. اياق الىپ ءجۇرىسى اسەم-اق! كەدىر-بۇدىر تاس جولدا بىردە ىرعىپ-ىرعىپ تۇسسە، بىردە شايقاپ-شايقاپ تاستاپ، زىرك-زىرك ەتكەن اربا ءجۇرىسى دە وتە جايسىز. ورنىعىپ وتىرا الماي، قوزعالاقتاپ، قاتتى مازاسىزدانىپ كەلەمىن. مۇنىمدى قىز سەزدى بىلەم، اتتىڭ باسىن ءسال ىرىكتى دە، ءوز ماڭىنداعى جاس شوپتەن ءبىراز ىسىرىپ تاستادى. 

— بوياۋى جۇعادى دەمەسەڭىز، بەرى ءشوپ ۇستىنە وتىرىڭىز. مەنىڭ كۇتكەنىم دە وسى عوي. قىزبەن قاتارلاسا كەلىپ وتىردىم. ەندى قىز موينىنداعى جەلپىلدەگەن جىبەك ورامالدىڭ ۇشى ءسال قيسايسام مەنىڭ بەتىمدى قىتىقتايتىن بولدى. سۇيكىمدى ءبىر لەبىز اكەلەدى. اربا شايقالعاندا، قىز ەكەۋمىز يىق قاعىساتىن بولدىق. اۋەلگى ساتتە مەن ەپتەپ قىسىلىپ تا قالدىم. ءبىراق قىز بۇعان كوڭىل بولەتىن ەمەس. بىرتە-بىرتە بويىم ۇيرەنگەن سوڭ مەن ەندى يىعىمدى ادەيىلەپ قىزعا ءجيى-جيى تيگىزىپ، ەركىنسي باستادىم. 

— اتتى سونشا قيناپ قايدا اسىعاسىز، قارىنداس، جاي-اق جۇرەيىك تە، — دەيمىن. 

— نەمەنە، اربا ءىشىڭىزدى تۇيگىلەپ كەلە مە؟ — دەدى. مەن ساسىپ قالدىم. 

— جوعا، جوق... تانىسا وتىرالىق، دەگەنىم عوي. 

— ە، تانىسىپ قۇدا تۇسپەك پە ەدىڭىز؟ كەش قالدىڭىز... قىز قاتۋلى قالپىنا قايتادان كەلىپ، كەكەسىن قيمىلمەن جالت بۇرىلدى دا، قىرىنداي وتىردى. ءبىراز جۇرگەننەن كەيىن، مەن ات ايداۋعا تىلەك ءبىلدىرىپ، دەلبەگە قول سوزعان ەدىم، قىز شىتىنىپ قالدى.

— راقمەت، مەن ءوزىم دە ايداي الامىن، — دەپ دەلبەنى كەرە، قاعىپ-قاعىپ جىبەردى. تورى ات بۇرىنعىسىنان دا قاتتى جۇلقي جونەلدى. ءۇنسىز كەلەمىز. الدەن سوڭ قىز ماعان ادەيىلەپ بۇرىلىپ تۇرىپ قارادى. قادالا قالعان شاراسى كەڭ قاراقات كوزدەرى مەن بولىمسىز سەكپىلى بار اشاڭ جۇزىندەگى ماعان دەگەن تاڭىرقاۋشىلىعى سونشا، ءتىپتى مەن قىسىلىپ قالدىم. ءسال ەزۋ تارتقانداي بولدى. 

— قاتەلەسپەسەم، ءسىز كۇيەۋ جىگىت بولارسىز؟ — دەدى ونان سوڭ. 

— قايداعى؟ — دەدىم تىكسىنە تاڭدانىپ. قىز جۇزىندە مىسقىلدى كۇلكى تاعى جىلت ەتتى. 

— كادىمگى قايىن جۇرتىنا كەلە جاتقان... «قوي مىنا قىز مەنى، ءسىرا، مازاق ەتىپ كەلە جاتقان بولار»، — دەپ مەن بۇدان ارى ءسوز قوزعاۋدى ورىنسىز كوردىم. كولحوز كوشەسىنە ءبىز كىرگەندە، كۇن ۇياسىنا قونىپ، مال ورىستەن قايتقان كەز ەدى. اۋىل ورتالىعىنداعى ەڭسەلى ۇلكەن اق ءۇيدىڭ الدىنا كەلگەندە، قىز اربانى كىلت توقتاتتى. 

— ءتۇسىڭىز، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ باسقارماسى وسى، — دەدى. مەن العىس ايتىپ، چەمودانىمدى الدىم. قىزعا سوڭعى رەت قارادىم. رەنجىگەنىمدى جاسىرا المادىم بىلەم، قىز كۇلىپ جىبەردى. 

— ات ايداتپادى دەپ قاپالانباڭىز، ءسىز قوناقسىز عوي. جولدىڭ وي-شۇقىرىن بىلمەيسىز، — دەدى كوڭىلدى ۇنمەن. تاعى كۇلدى. ەكى ۇرتىنىڭ ۇستىنەن تۇنىق سۋدىڭ بەتىندە ۇيىرىلگەندەي سۇيكىمدى قۇيىندار پايدا بولدى. وسىلايشا از كۇلكىسىن سىي ەتتى دە، ءجۇرىپ كەتتى. تىنىمسىز قوزعالىپ، دەلبەنى ۇستى-ۇستىنە قاعىپ بارادى. اربانىڭ قاراسى كوزدەن تاسا بولعانشا، ورنىمدا تاپجىلماستان تۇردىم. «اتتەڭ... قىڭىر قىز ەكەنسىڭ» —دەپ ءتۇيدىم ىشىمنەن. 

بىرىندەپ ىمىرت ۇيىرىلە باستادى. تىمىق كەش. ازىرگە اۋىل ۇيلەرىنىڭ اراسىن انىق اجىراتقانمەن، بۇگىنگى ءتۇننىڭ مەيلىنشە قاراڭعى بولاتىن ءتۇرى بار ەدى. كوشەدە كەزدەسكەن العاشقى بىرەۋدەن جارىلعاپتىڭ ءۇيىن سۇراپ الدىم دا، تەمەكىنى سورا ءتۇسىپ، توبەسىن شيفەرمەن جاپقان كىشىرەك ۇيگە تايانا بەردىم. قاقپا الدىندا اتقا مىنگەلى تۇرعان كيىز قالپاقتى قارت ادام مەنى كوردى دە، بوگەلىپ قالدى. سالەم بەرىپ، جانىنا كەلدىم. قارت وڭ قولىنداعى جۋان دويىر قامشىسىن سۇر بەشپەتىنىڭ سىرتىنان قىناي بۋىنعان جالپاق كۇمىس بەلبەۋىنە قىستىرىپ، ماعان ۇڭىلە قارادى. اسا ءبىر سۇستى ادام ءتارىزدى. قايراتى دا قايتپاعان بولسا كەرەك. سول قارىنا ىلگەن قايىڭ قۇرىعى دا ەرىكسىز كوز تارتادى، اتان تۇيەنى مەرت قىلاتىنداي ۇزىن دا جۋان. كادىمگى اباي زامانىنداعى ابىلعازىنىڭ قارا قۇرىعىنداي. 

— ءۋا، جول بولسىن، بالام؟ 

— جارىلعاپ اقساقالدى ىزدەپ كەلەم، — دەدىم. 

— قوش كەلدىڭ دەلىك، جارىلعاپتىڭ كىمى بولاسىڭ؟ مەن ابىرجىڭقىراپ قالدىم، ءسال بوگەلە ءتۇسىپ ءاتى-جونىمدى ايتا باستادىم. قارت قالىڭ ساقالىن ءبىر سيپاپ قويدى. 

— ءجون، ءجون... ەندەشە سول جارىلعابىڭ مەن بولام. ونان كەيىن مەنى ابدەن سىناماق بولعان ادامداي باس-اياعىما ءبىراز شۇيلىگە قاراپ الدى دا، مول دەنەسىمەن ءۇي جاققا بۇرىلدى. 

— ۇلتۋعان-اي، ۋا ۇلتۋعان! — دەدى داۋىستاپ. ۇيدەن سابىرلى قوزعالىپ، باسىنا قارقاراداي ەتىپ اق ورامال ورانعان ۇزىن سارى كەمپىر شىقتى. 

— مىنا بالانى كوردىڭ بە؟ — دەدى جارىلعاپ قارت مەنى يەگىمەن نۇسقاپ. ۇلتۋعان تاياپ كەپ، تانىعان كىسىشە جىلى شىرايمەن امانداستى. كەمپىر مەن شال ءبىر ۋاقىت وڭاشا كۇبىرلەسىپ الدى. «بۇگىنگىنىڭ جاستارى... وسىلاي كەلىپ قالعان سوڭ قايتەسىڭ» — دەگەن قارتتىڭ سوزدەرى قۇلاعىما شالىندى. سودان كەيىن قارت ماعان قايتا ورالىپ: 

— ءجون، ءجون، — دەدى ءبىر ساتكە اۋزىنا ءسوز تۇسپەگەندەي. — ال، بالام، ۇيگە كىرە بەر. مەن ەگىن جاقتى ءبىر شولىپ كەلەيىن... ءاي، كەمپىر، قىمىز بەر بالاعا، سۋساپ كەلگەن بولار. اس-سۋىڭدى دا ازىرلە. شىلىم ءتۇتىنىن قوس تاناۋلاتۋىنا قاراعاندا، بۇل بالا ونىڭ سەرىگىمەن دە تەرىس بولماس، كەمپىر. تەنتەك سۋدى دا ۇمىتپاعايسىڭ. سوڭعى سوزدەرىمەن مەنى كەكەپ تۇر. ۇلكەن كىسىنىڭ الدىندا تۇتىندەتىپ تۇرعانىمدى ەندى عانا ەرسى كورىپ تەمەكىمدى تابانىما باسا سالدىم. جارىلعاپ قارت ەرگە جەڭىل ءمىندى دە، كەش قاراڭعىلىعىن جامىلىپ، جورتا جونەلدى. ۇلتۋعان شەشەي بايىپتى دا مەيماندوس ادام ەكەن. ماعان اسا ءبىر جىلى مەيىرىم كورسەتۋگە تىرىستى. جۋىناتىن سۋ ازىرلەپ، ورامال الىپ شىعىپ بەردى. جۋىنىپ بولعان سوڭ ۇيگە كىردىم. الدىڭعى بولمە جۇپىنىلاۋ كورىندى. ەسىگىنە پەردە ۇستالعان تورگى بولمەگە ءوتتىم. ناق توردەگى اق كەرەۋەتتىڭ تۇسىنا كەستەلەر ىلىنگەن، ال كىرە بەرىستەگى سول جاق بۇرىشتا ۇستىنە كىتاپ، ءيىس سۋ، اينا قويىلعان شاعىن ستول تۇر. تورگە توسەلگەن سۇر تەكەمەتتىڭ ۇستىنە ويۋلى قىزىل الاشا جايىلىپتى. ۇلتۋعان شەشەي نەشە ءتۇرلى قۇراقتاردان ادەمىلەپ تىگىلگەن ءتور كورپەسىن سالدى. اڭگىمەلەسە وتىرىپ قىمىز ىشتىك. كەمپىر ازدى-كوپتى ءوز جاعدايلارىمەن تانىستىردى. 

— جەر ورتاسىنان اسىپ قالعان كەمپىر-شالمىز. ەل ىشىندە بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن ءجۇرىپ جاتقان جايىمىز بار. ورتامىزدا ەركە وسكەن جالعىزىمىز وتكەن جىلى ونجىلدىقتى بىتىرگەن، ءقازىر ساۋىنشى بوپ ىستەيدى. ەلدى شۋلاتىپ جۇرگەن مىقتى سول، — دەپ ۇلتۋعان شەشەي ءسوز اراسىندا قىزى تۋرالى اسا ماقتانىشپەن كۇلە سويلەدى. ءبىراق شەشەيدىڭ ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە قىزىن ايتا بەرگەنى ماعان ۇناعان جوق. سالدەن كەيىن ول الدىڭعى بولمەگە شىعىپ كەتتى. توسەككە سۇيەنگەن بويدا ماۋجىراپ وتىرىپ كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى. قانشا مىزعىعانىمدى بىلمەيمىن، لىپ ەتىپ جانعان شامنىڭ ساۋلەسىنەن وياندىم. بىرەۋ پەردە اراسىنان سىعالادى دا، باسىن كەرى تارتىپ الدى. بىلەگىن عانا سوزىپ، شامدى قايتا ءوشىردى. وسىنىڭ ارتىنشا-اق اۋىزعى بولمەدەن ۇلتۋعان شەشەيمەن الدەكىمنىڭ سويلەسكەن سوزدەرى انىق ەستىلىپ تۇردى. شاماسى قىزى بولۋى كەرەك. 

— اپا-اۋ، قوناعىڭىز مەنى سىناپ تا ۇلگەرگەن بولار، — دەدى قىز كوڭىلدى ۇنمەن. — الگىندە ستانسياعا اششىعا بارعانىمدا بۇل كىسى مەنىڭ ارباما وتىرىپ كەلگەن ەدى. 

— قۇرىپ قاسىن، نە دەيدى، سويلەسىپ تە قويدىڭدار ما؟!

— جوعا، مەن ءوزىم جول بويى كوڭىلسىز بوپ، جىگىتىڭىزدىڭ سوزىنە قۇلاق اساتىن مۇرشام دا بولمادى. «ءماسساعان بۇل نە دەگەندەرى؟» — دەپ قايران قالامىن. مەنىڭ ويىمدى ولاردىڭ ءسوزى قايتا ءبولىپ كەتەدى. 

— ءبارى جۇمان اعانىڭ قىرسىقتىعى عوي. نە ءوزى بىلمەيدى، نە بىلەتىندەردىڭ ايتقانىنا كونبەيدى. 

— ءجا، جۇماندى تاعى قوقالاقتاتايىن دەدىڭدەر مە؟ 

— جوق، اپا دەسە، ساۋىن سيىرلاردى تۇندە دە جايىلىمعا شىعارايىق دەسەك، سوعان قاسارىسىپ كونبەي وتىر. 

— تەك ءارى، تۇندە سيىر جايىلۋشى ما ەدى؟ قىز شەشەسىنىڭ تىكسىنە تاڭىرقاۋىنا راقاتتانا كۇلدى. 

— مىنە، جۇمان اعا دا ءدال ءسىز سياقتى. جايىلعاندا قانداي. قىز ەندى شەشەسىنە تۇنگى جايىلىم تۋرالى تاپتىشتەپ تۇسىندىرە باستادى. ۇلتۋعان اپاي قىزىنىڭ تەز-تەز ايتقان سوزدەرىنە تامسانىپ تاڭدايىن قاعادى. ەندى ءبىر ازىردە قىزى بۇگىن كەشكە بارلىق جاستار جينالىپ سيىر جايۋعا باراتىنىن ايتىپ ەدى: — ءجا، ۇيدە قوناق باردا قىدىرعانى نەسى؟ — دەدى شەشەسى جاقتىرماي. 

— اپام قىزىق وسى. قىدىرامىن دەپ وتىرمىن با، سيىر جايۋعا بارامىز. 

— باقتاشىسى بار عوي، باقسىن. نە ءۇشىن ەڭبەك الادى؟

— اپا، ءاي، اپا، — دەدى قىزى كەيىپ، — ايتسام عوي، تاعى اشۋلاناسىز. 

— اشۋلانباي شە؟ جەتەدى ەندى سەكەكتەگەنىڭ، سەن بالا ەمەسسىڭ، ءبىلدىڭ بە؟ كۇلمە، بۇل سوزگە كۇلەتىن ەشتەڭە جوق. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءجۇردىڭ، جەتەدى ەندى. جەتتى... ۇلتۋعان شەشەي سوڭعى سوزدەرىن داۋسىن كوتەرىپ، قاتال ايتتى. 

— ءتۇۋ، اپا-اي، اقىرىن سويلەسەيشى، قوناقتان ۇيات قوي... مىنا قىزدىڭ شەشەسى مىناداي باجىلداۋىق، ءوزى قانداي ەكەن دەمەي مە. - قىزدىڭ اقىرىن كۇلە تۇرىپ سىبىرلاعان سوزدەرى اپ-انىق ەستىلدى. ءبىرازعا دەيىن اۋىز بولمە تىم-تىرىس بوپ تىنا قالدى. ات ءدۇبىرى جەردى سولقىلداتا كەپ، ەسىك الدىنا توقتاعان. بىرەۋ اتتان گۇرس ەتىپ تۇسە قالدى دا، اياعىنا تاس بايلاعانداي ءدۇرس-دۇرس باسىپ اۋىز بولمەگە كىردى. ابىر-دابىر قايتا باستالدى. كەلگەن جارىلعاپ قارت ەكەن. الدەن ۋاقىتتا مەن جاتقان بولمەگە كىردى. 

— ە، باتىر-اۋ، باسىڭدى كوتەر، كانە، ەندى اڭگىمەلەسەيىكشى... قارت مەنىڭ وقۋىمنىڭ بارىسىن، ءبىتىرىپ شىققان سوڭ كىم بولاتىنىمدى تاپتىشتەپ سۇرادى. ورايىنا قاراي ءسوز اراسىندا كولحوزدى دا قوسىپ قويادى. قازىرگى ۋاقىتتا كولحوز باسشىلىعىندا جاقسى ءبىلىمى بارلار عانا ىستەي الاتىندىعىن قىزىنا دالەلدەيدى. 

— ءبارى بىلىمدە قالدى عوي، — دەيدى ويلانا وتىرىپ. — وتكەن كۇزدە ءبىز جاڭا پرەدسەداتەل سايلادىق. قالاي بولدى دەسەڭشى؟! جينالىسقا اۋداننان ءبىرىنشى سەكرەتاردىڭ ءوزى كەلدى. ءبىز، ارينە، العاشقىدا ەسكى باستىعىمىزدىڭ ورنىنان تۇسىرىلۋىنە قارسى بولدىق. ءبىراق كوممۋنيستەر مەن كومسومولدار بىرىنەن كەيىن ءبىرى سويلەپ، اقىرى، قويشى، ايتەۋىر، الگى جۇماندى (ەسكى باستىعىمىزدى ايتامىن)، وسكەن شارۋاشىلىقتى باسقارا المايدى، ءبىلىمى جوق دەپ، قوياردا-قويماي ورنىنان الدى. كىمدى سايلادىق؟ وسىندا وقۋدى ءبىتىرىپ كەلگەنىنە ءبىر جىل بولعان، وزىڭدەي جاپ-جاس اگرونوم بالانى. كولحوز قۇرىدى دەستىك. جوق ولاي بولمادى. ءبىلىمنىڭ اتى ءبىلىم ەكەن. ءوزى دە ءبىر ەتى ءتىرى بولاتىن. كولحوزىمىز، جەلى وڭىنان تۇرعانداي، دۇرىلدەپ شىعا كەلدى... كوردىڭ بە؟.. اكەڭنەن سەنىڭ دە سونداي ءبىر وقۋدا ەكەنىڭدى ەستىپ قۋاندىم عوي. قالاي، بىتىرگەن سوڭ باستىق بولار ويىڭ بار ما؟ — دەپ ءازىل-شىنى ارالاس قارقىلداپ تۇرىپ كۇلىپ الدى. 

جارىلعاپ قارت اتىن شوپكە قويۋعا سىرتقا شىعىپ كەتتى دە، سالدەن كەيىن بولمەگە قىز كىردى. باعاناعى اربا ۇستىندەگىدەي ەمەس، ۇستىنە بۇرمەلى قوڭىر كويلەك، اياعىنا ەتىك كيىپتى. دەنەسى ەندى بۇرىنعىدان دا سۇلۋلانا تۇسكەن. بوس ورىلگەن اۋىر بۇرىمدارىن ارتىنا قاراي سەرپىپ تاستاپ قويادى. 

— جاقسى دەم الدىڭىز با؟ — دەدى جىميىپ. 

— راحمەت، وتە جاقسى دەمالدىم. 

— ءىشىڭىز قالاي ءتاۋىر مە؟ — دەدى كۇلىمسىرەپ. 

— ءتاۋىر، — دەدىم، قانشاما نامىستانسام دا، سىر بەرمەۋگە تىرىسىپ. مۇنان ارعى سوزدەرىمدى دە بارىنشا سابىرلى قالىپتا ايتتىم: 

— قارىنداس، ءسىز سىرت قاراعاندا، ءتاۋىر ادام سياقتىسىز، ءبىراق كىسىنى سىيلاۋ دەگەندى بىلمەيدى ەكەنسىز. جاي ايتسام دا، ءسوزىم وعان اۋىر ءتيدى بىلەم، جۇزىندەگى كۇلكى ءىزى كەنەت عايىپ بولدى.

— ال ءسىز شە؟.. — دەدى ونان سوڭ جۇلىپ العانداي، — ءسىز دە ۇيالساڭىز ەتتى... ستۋدەنتسىز... وسى كەزدە سىرتتان كىرىپ كەلگەن جارىلعاپ قارت: 

— ءجا، نەعىپ تۇرسىڭ، بار! — دەپ قىزىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ تاستادى. تاماق ۇستىندە اكەسى مەن شەشەسى بولماسا، قىز سوزگە مۇلدەم ارالاسقان جوق. ماعان وكپەلى سياقتى. ءالسىن-السىن ەلەڭدەپ، سىرتتان الدەقانداي بەلگىنى كۇتكەندەي بولادى. جاقىن جەردەن ءبىر نازدى ءاندى باستاعان ىسقىرىق ەستىلگەن كەزدە، قىز ورنىنان كوتەرىلدى. جارىلعاپ قارتتىڭ قولىنداعى كەسەسى ستول ۇستىنە تاق ەتە ءتۇستى. 

— ءتىسىڭ سىنعىر، بۇل قايسىسى ەكەن تاعى دا جەل شاقىرىپ جۇرگەن، — دەدى شىتىناپ. قىز اكەسىنە كوزىنىڭ استىمەن ءبىر قارادى دا، سىرتقا شىعىپ كەتۋدىڭ ەبىن تابا الماي ىشكى بولمەگە كىردى. ىسقىرىق كوپكە دەيىن تىنعان جوق. تەك دالادان الدەكىمنىڭ: «ءاي! بۇ كىم؟» — دەپ جوتەلە شىققان داۋسىنان كەيىن بارىپ ءوشتى. 

— كەش جارىق، — دەدى ەسىك جاقتان سىرىلداي شىققان سولعىن داۋىس. ۇزىن بويلى، كەۋدەسىمەن ەمەس، قارنىمەن ىرسىلداي دەم العان سەمىز ادامدى شامنىڭ ساۋلەسى كومەسكى عانا كورسەتتى. جارىلعاپ قارت كەمپىرىنە قاراي ىسىرىلا وتىردى.

— ۋاي، جاقسى كەلدىڭ، جۇمان، جوعارىلات. جۇمان باسىن سۇققان قالىپتا ءۇيدىڭ ءىشىن كوزىمەن تىنتە ءبىر قاراپ شىقتى دا، سىرتقا تۇكىرىنىپ تاستاپ، ناق تورگە كەپ وتىردى. ول كوڭىل ءۇشىن تەمىر قاسىقپەن تاباقتى تىقىرلاتىپ اۋىز تيگەنى بولماسا، اسقا بەتتەگەن جوق. وكپەسى اۋرۋ بولسا كەرەك، وتىرىسىمەن كوكىرەگى شۋلاپ، ىرسىلداپ كەتتى. كيگەن كيىمىنىڭ قىمباتتىلىعىنا قاراپ-اق بىلىكتى ادام ەكەنىن تانۋعا بولاتىن. جارىلعاپ قارت ەكەۋى ءوزارا استىقتىڭ شىعىمدىلىعى جايىن ءسوز ەتىپ ءبىراز وتىردى. 

— مىنا بالا؟.. — دەدى الدەن سوڭ جۇمان ماعان قاراپ قويىپ. 

— بۇل بالا، — دەدى جارىلعاپ قارت تا ونىڭ ءسوزىن قايتالادى، — ءوزىمىزدىڭ بالا عوي. ەكەۋى دە سوزدەرىنىڭ سوڭىن ايتپاستان، مەن تۋرالى ءوزارا ورتاق تۇسىنىكتەرى بارىن اڭعارتتى. جۇمان قارا شاي قۇيعىزىپ اپ، سوراپتاي ۇرتتادى. — اقساقال، مەن ءوز تەرىمە ءوزىم سىيماي، قاپالانىپ كەلدىم، — دەدى ونان سوڭ جۇمان كۇرسىنە وتىرىپ. — وسى جاسىما دەيىن، مىنە، داستارقان ءۇستى عوي، نە ۇلكەنگە، نە كىشىگە، «سەن» دەپ قاراماعان جان ەدىم. بىلمەيمىن، ەلگە ىستەگەن جاقسىلىقتارىم الدىمنان جاماندىق بوپ شىعىپ جاتىر. جارىلعاپ قارت ءجۇزى تايىپ، تۇقىرايىپ وتىرعان كۇيى باسىن يزەدى. — نەسىن ايتا بەرەيىن، جاماندى-جاقسىلى ءبىراز جىل بولسا دا، ەل اعاسى بولدىم. سوعىستان كەيىنگى شارۋاشىلىعى شايقالعان كولحوزدىڭ ءدال بۇگىنگىدەي وركەندەۋىنە مەنىڭ دە ەڭبەگىم ءسىڭدى-اۋ دەپ ويلايمىن. قاي پرەدسەداتەل مەن سياقتى كولحوزشىلارمەن تاتۋ بولدى، ايتىڭىزشى قۇدايشىلىعىن؟ 

مەنىڭ ەسىمە الگىندە عانا جارىلعاپ قاريا ايتقان اڭگىمە ءتۇستى. "قىزىل تۋ» كولحوزىنىڭ بۇرىنعى پرەدسەداتەلى وسى ەكەن عوي دەپ، جورامالدادىم ىشتەي. — ەندى، مىنە، فەرمادان دا قۋعالى جاتىر... 

— قوي ارى! — دەدى جارىلعاپ قارت شوشىنعانداي باسىن كوتەرىپ. 

— سولاي، اقساقال، — جۇمان كەڭكىلدەپ كۇلگەن بولدى. — «ءبىلىمىڭ جوق، مال مامانى ەمەسسىڭ، فەرمانى باسقارا المايسىڭ»، - دەيدى. 

— ويباي-اۋ، وسىنداعى نەبىر ءسۇتتى سيىرلاردى اكەلگەن سەن ەمەس پە ەدىڭ؟ — دەدى ۇلتۋعان شەشەي دە شىداي الماي. 

— قايتەسىز، سول ەڭبەگىم ەش بوپ وتىر عوي. 

— قايسىسى ول سەنى جارامايدى دەپ جۇرگەن؟ — دەدى جارىلعاپ قارت. جۇمان بىردەن جاۋاپ بەرمەدى. سۋىپ قالعان شايدى ساماسىنا دەيىن اۋزىن تولتىرا ءبىر ۇرتتادى. دەم الىسى بۇرىنعىدان دا گورى اۋىرلاپ كەتتى. 

— جاستار، — دەدى الدەن ۋاقىتتا، — باسقا بولسا ءبىر ءسارى-اۋ... كەشەگى تۇلىمشاعىنان سيپاپ، ءوزىم وسىرگەن رايگۇل... بۇگىن مىنە، مەنىمەن ەرەگەسكەندەي ستانسياعا دا ءوزى باردى. ەندى ۇشەۋى دە ءۇنسىز قالدى. قىز ەسىمىن ەستىگەندە، مەنىڭ ەسىمە پروفەسسورىمىز جولداعان حات ساپ ەتە ءتۇستى. ازدان سوڭ ەندىگىسىن وزدەرىڭ ءبىل دەگەندەي، ءزىل تاستاپ جۇمان شىعىپ كەتتى. 

— قىزىم، — دەدى جارىلعاپ قارت داۋىستاپ. ىشكى بولمەدەن دىبىس بولمادى. — قىزىم! — دەدى تاعى دا، بۇل جولى دا تىم-تىرىس. — ۋا، جەر جۇتتى ما، قايداسىڭ، رايگۇل! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى. ءتور بولمەنىڭ پەردە ەسىگىن سەرپىپ جىبەردى دە، سۇپ-سۇر بوپ ءوڭى قاشقان قىز شىقتى. 

— كوكە، - دەدى سىبىرلاپ قانا، — cءىز ماعان ءتۇسىنىپ بارىپ ۇرىسساڭىزشى. وسى تۇستا ۇلتۋعان شەشەيدىڭ دە: 

— ءجا، نە بولدى، — دەگەن سابىرلى ءۇنى شىقتى. جارىلعاپ قارت ماعان كوزىنىڭ قيىعىن تاستاپ ءبىر قاراپ قويدى دا، ءلام دەپ اۋزىن اشپادى. مەنىڭ اۋىر تىنىشتىقتى بۇزىپ ءسوز باستاۋىما تۋرا كەلدى.

— رايگۇل، ءبىزدىڭ پروفەسسورعا حات جازعان ءسىز ەمەسسىز بە؟ — دەپ سۇرادىم. قىز ماعان وقىس بۇرىلدى. كەڭ اشىلعان جاسقا تولى كوزدەرى جالتىلداپ، تۇيىلە قالۋعا دايىن تۇراتىن قاباقتارى ءدىرىل قاعادى.

— مەن... وسىلايشا رايگۇلدى تاپتىم. ۇستازىم جولداعان سالەمىن ايتتىم، حاتىن تاپسىردىم. رايگۇل اۋەلدە سەنىمسىزدەۋ قاراپ، حاتتى اشپاستان الدەنەشە رەت اينالدىرىپ قاراپ شىقتى. — ادرەسى جوق. تەز-تەز وقي باستادى. — پروفەسسوردىڭ ءوزى جازعان، — دەدى تاڭىرقاسا قاراپ قالعان اكەسى مەن شەشەسىنە.

— اپا، دەيمىن، حاتىن قالاي باستاعانىن قاراشى: «رايگۇل، مەنىڭشە، سەن تەنتەك بالا بولۋىڭ كەرەك...» مەنى تەنتەك بالا دەيدى. اپا، سەن عانا مەنى تەنتەگىم دەۋشى ەدىڭ عوي. قانداي جاقسى ادام ءوزى... ۇلكەن قۋانىشى اياداي بولمەگە سىيماعانداي، رايگۇل جۇگىرە باسىپ سىرتقا شىعىپ كەتتى. ءتىپتى رايگۇلدىڭ اكەسى مەن شەشەسى ەشتەڭەگە تۇسىنە الماي، اڭىرىپ وتىرىپ قالدى. — مۇنىسى نە تاعى؟ — دەدى الدەن ۋاقىتتا جارىلعاپ قارت. 

— الگى ءبىر ايتىپ جۇرەتىن ۇلكەن ادامىنان حات كەلگەن عوي، ءسىرا، — دەدى كەمپىرى. 

— ءجا! جارىلعاپ قارت اشۋلى ەدى. كوزىن جاپقان ۇزىن قاستارى تۇكسيىپ كەتتى. — مىنا بالاعا توسەك سالىپ بەر، ونان سوڭ انا قىزىڭدى تاۋىپ اكەل! — دەپ كەمپىرىنە ءامىر ەتتى.

— قۋانىشتىڭ دا ورنى بار... 

— كەلىپ قالار ءقازىر. بويجەتكەن دەيمىز-اۋ، ءالى بالا سياقتى، — دەپ قويادى سابىرسىزدانعان ۇلتۋعان شەشەي. ءبىراز بوي جازۋ ءۇشىن سىرتقا شىقتىم. جاز ايىنىڭ كوزگە تۇرتسە كورگىسىز تاستاي قاراڭعى ءتۇنى. ءدال سول تۇنگىدەي اسپانداعى جۇلدىز دا ءجيى بولماس. سيپاي سوققان سالقىن لەپ. دالانىڭ سالقىن اۋاسى. كەۋدەڭدى كەرە تىنىستاپ، باسىڭ اۋعان جاققا قاراي جۇرە بەرگىڭ كەلەدى. اۋىل سىرتىنان، الىستان ءان ەستىلىپ تۇر. تاستاي قاراڭعى تۇندە ەستىلگەن ءان قانداي! تەك ۇيقىلى دالا عانا ەمەس، اسپان الەمى دە ءان ىرعاعىنا قوسىلعانداي. كەي جۇلدىزدار ءان بالقىتقانداي سورعالاپ اعىپ كەپ، ءدال توبەڭە جەتكەندە جوق بولادى. ەندى بىردە جىگىتتەر مەن قىزداردىڭ كوڭىلدى دۋى، جاڭعىرىققان كۇلكىلەرى انىق ەستىلەدى. 

— تەنتەگىم، داۋسىڭنان اينالدىم... اناداي جەردە الگىندە عانا قىزىن ىزدەۋگە شىققان ۇلتۋعان شەشەي دە ءان تىڭداپ تۇر ەكەن. ماعان توسەك تۇپكى بولمەگە سالىنىپتى. باعاناعىداي ەمەس، بويىم سەرگىگەندىكتەن بە، بولماسا اۋىل جاستارىنىڭ كوڭىلدى دۋمانى كوڭىلدى قىتىقتادى ما، ايتەۋىر جاتقىم كەلمەدى. الدەن كەيىن قىزىن ەرتىپ ۇلتۋعان شەشەي دە كەلگەن. نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، رايگۇلدىڭ كەلگەنىنە مەن قاتتى قۋاندىم. 

— ۇناتاسىز با؟ — دەدى ول كىرگەن بويدا ءبىر ۋىس دالا گۇلدەرىن ۇسىنىپ. ءوزى قۇشىرلانا ءبىر يىسكەدى دە، مەنىڭ الدىما قويدى. 

— سىزگە اكەلدىم. حات اكەلگەنىڭىزگە وراي. ەندى ونىڭ جۇزىندە العاشقى ساتتەردەگى تۇرپايى قىڭىرلىقتىڭ ءىزى دە جوق ەدى. بويىنان دالانىڭ جۇپار گۇلىندەي لەبىز ەسەدى. قان ويناپ بال-بۇل جانعان جۇزىنە، ەكى ۇرتىنىڭ ۇستىنەن ويىلا تۇسكەن سۇيكىمدى قۇيىندارىنا قادالا قارايمىن. ول قىمسىندى-اۋ دەيمىن، قاباعىن شىتا قويدى. ەسىمە ونىڭ اربا ۇستىندەگى ءسوزى ءتۇستى. 

— رايگۇل، ءسىز مەنى كۇيەۋ جىگىت دەپ نە سەبەپتەن ايتتىڭىز؟ — دەپ سۇرادىم. رايگۇل اۋەلدە ماعان قاراپ قۋلانا كۇلىپ قويدى دا، مەنىڭ شىنىمەن ەشتەڭەدەن حابارسىز تاڭىرقاپ وتىرعانىما كوزى جەتكەن سوڭ، بوگەلىپ قالدى. — ءسىز شىنىمەن-اق بىلمەيسىز بە؟ —دەدى سىبىرلاپ قانا، — قىزىق ەكەن، ال ءسىزدىڭ مەندە سۋرەتىڭىز دە بار. 

— رايگۇل، جات ەندى، — دەدى وسى كەزدە اۋىز بولمەدەن شەشەسى. ەرتەڭگىسىن تۇرا المايسىڭ. — اۋىز بولمەگە شىعىپ بارا جاتىپ رايگۇل ەسىك الدىنا جەتكەندە كىلت بۇرىلدى.

— ەستىرسىز ءالى، — دەدى. ءسال كىدىرىستەن كەيىن تاعى سىبىرلاپ: — ەندىگى كەلگەنىڭىزدە تۋرا فەرماعا كەلىڭىز، — دەدى. ەرتەڭگى شايدان سوڭ مەن كەتۋگە ىڭعاي ءبىلدىردىم. ۇلتۋعان شەشەي ءبىر-اق كۇن قونعانىما ريزا بولمادى. 

— قاراعىم، ۇيىڭە نەسىنە اسىعاسىڭ. ەكى-ۇش كۇن قوناق بولىپ قايتساڭ ەتتى، — دەدى كەيىگەندەي. 

— ءالى كەلەمىن عوي، اپا، امانشىلىق بولسا تاعى تالاي كەلەمىن. رايگۇلدە دە جۇمىسىم بار... 

— يە، كەلىپ تۇر، قاراعىم. ءبىزدىڭ دە قاراعانىمىز وسى ءبىر قىز. وسىنىڭ كەلەشەگىن تىلەيمىز. كەلىپ، كەتكەن سايىن اقىلىڭدى ايتىپ تۇر. جالعىز ەركەمىز عوي بالالىق تەنتەكتىگى ءالى باسىلماعان. 

سىرتتا ەسىك الدىندا كەشە كەشتەگى جارىلعاپ قارتتىڭ ءوزى ءمىنىپ جۇرگەن ات ەرتتەۋلى تۇر ەكەن، ماعان دايارلاپ قويىپتى. قارت اتتى شەشىپ اكەپ الدىما كولدەنەڭ تارتتى دا، قارسىلىعىما قاراماستان قولتىعىمنان دەمەپ ءوزى اتتاندىردى.

— كەلىپ تۇراتىن بول، قاراعىم. جاتسىنبا، ءبىز دە سەنىڭ ءبىر ءۇيىڭ بولامىز. قۇداعي، قۇدالارعا تەگىس سالەم دە، — دەدى كەمپىر تاعى دا. كۇن ءالى ىسي قويماعاندىقتان، اتتى جەلە شوقىراقتاتىپ كەلەمىن. جول بويى ويلاي-ويلاي ەشبىر جاۋابىن تابا المادىم. اكەمنىڭ «ەسكى دوسىم» دەگەنى قالاي، ال بۇل كىسىلەردىڭ «قۇداعي، قۇداسى» قالاي؟ مەن ەش ۋاقىتتا ەستىمەگەن بۇل قانداي قۇداسى؟ قالايشا ەستىمەدىم؟ اۋىلعا كەلگەن سوڭ بىرەر جەتىدەن كەيىن، جەكسەنبى كۇنى ەرتەڭگىسىن ءسوز قوزعادىم. اكەم اتىن ەرتتەپ قويعان... شابىندىقتى ارالاماق بولاتىن. اپام ەرتەرەك بارىپ كولحوز ناۋبايحاناسىنا ءبىر قابات نان سالىپ كەپ (ول نان ءپىسىرۋشى ەدى)، ەرتەڭگى شايعا جۇمىرتقا جاققان جىلى توقاش اكەلگەن. مەن شاي ۇستىندە اكەمنەن، مۇمكىن بولسا ءبىر ات تاۋىپ بەرۋىن سۇرادىم. 

— ونىمەن قايدا بارماقسىڭ؟ 

— «قىزىل تۋ» كولحوزىنا، — دەدىم مەن پراكتيكامنىڭ جايىن ءتۇسىندىرىپ. 

— بۇگىن كۇن دەمالىس قوي، بارساڭ، — دەدى اپام ىلە قوستاپ، — قايدا بارادى دەيتىن ەمەس، انا، جارىلعاپتىڭ ۇيىنە بارىپ تۇسەدى. 

ءدال وسى جەردە وزىمە جۇمباق بولعان جايدى سۇراۋدىڭ ورايى كەلىپ-اق قالدى. 

— سول كىسىلەر انەۋگۇنى سىزدەردى قۇدا دەپ ەدى، قاي جاعىنان قۇدا بولادى؟ — دەپ سۇرادىم. اكەم نە دەرىن بىلمەي اڭىرىپ قالدى. اپام بولسا باسىن تەرىس بۇرا بەرە اكەيگە الدەقانداي ىم بەردى. بايقايمىن، ستول استىنان اكەيدى تۇرتپەكتەپ تە وتىر. ويلانىپ قالعان اكەم تاماعىن كەنەپ: 

— قاراعىم، — دەپ، ءسوزىن بۇرىن مەن بايقاماعان ەرەكشە ءبىر ۇنمەن باستادى.

— بۇرىنعىنىڭ كادەسىندە بالاسىنا ومىرلىك جولداستى اتا-اناسى ىزدەۋشى ەدى. ال بۇل كۇندە ول ەسكى كادە بولسا — قالدى. دەگەنمەن، ءبىز، مىنا شەشەڭ ەكەۋمىز، مەيلىڭ قۇپ كورەرسىڭ، الدە كورمەسسىڭ، وقۋىن ەندى ەكى جىلدان كەيىن بىتىرەدى عوي دەپ، سول جارىلعاپتىڭ قىزىنا قۇدا تۇسكەنبىز. قىزى جامان بالا ەمەس. اتا-انانىڭ ءقادىرىن دە بىلەدى. تەك ەكەۋىڭ ۇعىسساڭ بولعانى... ار جاعى تۇسىنىكتى ەدى. 

اكەيدىڭ ايتقاندارىن ءۇنسىز تىڭدادىم، ءبىراق ەشتەڭە دەي قويعانىم جوق. نە دەرىمدى ءوزىم دە بىلمەدىم. ەگەر اكەم مەن شەشەم باسقا ءبىر جاعدايدا ءدال وسىلايشا سويلەسكەن بولسا، مەن ول كىسىلەردى كىنالاپ، سوگىپ تاستاعان بولار ەدىم. ال ءقازىر ءدال وسى سوزدەرىن تىڭداي بەرگىم كەلەدى. 

جاسىراتىنى جوق، رايگۇل ماعان قاتتى ۇناعان بولاتىن. «رايگۇل، — دەيمىن وڭاشادا سىبىرلاپ قانا، ول الدىمدا تۇرعانداي، — رۇقسات ەتشى، مەن دە سەنى تەنتەگىم دەيىن». انەۋگۇنى سىبىرلاپ شاقىرعان رايگۇل ءۇنى ەندى قۇلاعىمنان كەتپەي قويدى. «قىزىل تۋ» كولحوزىنا كەلىسىمەن بىردەن توۆارلى ءسۇت فەرماسىنا بۇرىلدىم. كىشىرەك قاقپادان اتتى بايلاپ، جاياۋ كىرۋگە تۋرا كەلدى. قاقپا ءىشى كەڭ اۋلا ەكەن. قىزىل قۇم توسەپ تاستاعان جولكە جولدار ۇزىنا سوزىلىپ جاتىر. ورىستەن قايتقان سيىرلار ساپ-سالقىن جەرگە كەپ راقات تاۋىپ، كۇيىس قايىرۋدا. اق حالاتتارىن جەل كەۋلەپ، ارى-بەرى اسىققان ساۋىنشىلار ءجۇر. رايگۇل كورىنە قويمادى. ءبىر ايەلدەن سۇراپ ەدىم، بەتىمە باجىرايا قارادى. — نەمەنە بۇل، رايگۇلدى ىزدەگەن جىگىتتەر كوبەيىپ كەتتى عوي، ءتىپتى، — دەدى كۇڭكىلدەپ. «جىگىتى نە؟» دەدىم شىتىنىپ. اياق استىنان قىزعانىش تا پايدا بولدى. ايەل مەنى شەتكەرەكتە تۇرعان كىشىرەك اق ۇيگە نۇسقاپ جىبەردى. اۋىزعى ۇيگە كىرە بەرە تۇپكى بولمەدەن ەستىلگەن مىناداي ءبىر ءسوزدىڭ كۋاسى بوپ، ەسىك الدىندا توقتاپ قالدىم. 

— رايگۇل، — دەدى اقىرىن عانا جىگىت ءۇنى، — مەن بۇگىن جۇمىستان قالىپ، سەنىمەن ادەيى سويلەسكەلى كەلدىم... نە بولدى بۇل؟ التى كۇننەن بەرى كۇندە كەشكىسىن بارىپ قاقپالارىڭنىڭ الدىن توريمىن، ىلعي ىسقىرامىن. نەگە شىقپايسىڭ؟ الدە مەنىمەن جولىققىڭ كەلمەي مە؟ 

— باسە، ۇنجىرعاڭ ءتۇسىپ كەلگەننەن-اق وسىلاي سويلەسەتىنىڭدى سەزىپ ەدىم، — دەدى قىزدىڭ كوڭىلدى ءۇنى.

— كانە، ءتۇزۋ قاراشى. ال تاعى نە ايتپاقسىڭ؟ سويلە. 

— رايگۇل، — دەدى جىگىت بۇرىنعىدان دا جاي سىبىرمەن، — سەنى اكە-شەشەڭنىڭ اتاستىرىپ قويعانى راس پا؟ 

— ارينە، راس. ءتىپتى بيىل كۇزگە دەيىن ۇزاتپاقشى دا. بىلەسىڭ بە، كىمگە، الگى ءبىر پروفەسسوردان حات اكەلگەن ستۋدەنتكە... 

— ءيا، — دەدى اۋىر كۇرسىنگەن جىگىت، — ول ستۋدەنت، ءبىلىمى بار، ال مەن بولسام، ءبىر قاراپايىم تراكتوريسپىن. نە دەيىن، ءوزىڭ ءبىل... ورنىنان تۇردى بىلەم، ورىندىق قينالا سىقىرلادى. 

— ءادىل، — دەدى قىز ەندى سالماقتى ۇنمەن. — توقتا، اۋەلى تىڭداساڭشى! Meن ءوزىم شىقپايىن دەپ ءجۇر دەيسىڭ بە. كوكەم وسى كۇنى تىم قاتال، ءتىپتى جۇمىسقا ازەر جىبەرىپ ءجۇر. ءبارى الگى ءبىر ستۋدەنتتىڭ... ول ءوزى ءبىزدىڭ ۇيگە ءبىر-اق قوندى، ونىڭ ۇستىنە حات اكەلدى. مەن وعان: «وقىعان، ءبىلىمدى، جاقسى جىگىتسىڭ، ال قالىڭدىقتى اكە-شەشەڭە ىزدەتۋگە ۇيالساڭ ەتتى» — دەپ ايتۋعا وقتالدىم دا، رەتىن تاپپادىم. ەندىگىدە وسى فەرماعا كەلىڭىز دەگەم. كەلسە، ايتام عوي: «راس، مەن ءسىزدى سىيلايمىن، ءبىراق...» بۇدان ارعى سوزدەردى ەستىگەندە مەن تىنىسىم تارىلىپ، قاتتى كۇيىندىم. تۇرا بەرۋگە شىدامىم جەتپەدى. تەز كەتۋگە بەكىندىم. 

مەن بار ۋاقيعانى باستان-اياق ەسىمە ءتۇسىردىم. ويمەن رايگۇل ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى قارىم-قاتىناستى تارازىلاپ، ايتقان سوزدەرىن تالداپ شىقتىم. ءيا، ارامىزدا پالەندەي دەرلىك ءسوز بولماپتى. ەگەر سوناۋ ءبىر حات بەرەرىمنەن بۇرىن اكەسى بولماعاندا، ول ماعان بىردەن قاتتى ايتاتىن ەدى عوي. «ۇيالساڭىز ەتتى، ستۋدەنتسىز...» دەپ ماعان كىنالاي قاراعان كەيپى كوز الدىما كەلدى. سىرتقى قاقپادان شىققانىمدا، ورتالىقتاعى كولحوز كەڭسەسى جاقتان «سۇيىنشىلەپ» ەكى بالا جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. مەنى بىرەۋگە ۇقساتتى-اۋ دەيمىن: 

— ءادىل اعا، ءسۇيىنشى، رايگۇل تاتەمە وبلىستان تەلەگرامما... 

قاسىما جاقىنداپ كەلىپ جالت بەردى. مەن بالالاردى جاڭاعى ءوزىم شىققان ۇيگە جىبەردىم. «قوش بوپ تۇر، رايگۇل». جولىعۋعا باتىلىم جەتپەدى، ەكىنشى قايتىپ كەزدەسە الماعانىما قاپالاندىم دا. امال نە، كەلگەن جولىممەن اۋىلعا قاراي تارتىپ وتىردىم. ...جازعى پراكتيكام اياقتالىپ، قايتار جولدا وبلىس ورتالىعىنا سوقتىم. سالقىن تارتا باستاعان جازدىڭ سوڭعى ايىنىڭ ءبىر كۇنى ەدى. دەمالىس پاركىندە قىدىرىپ ءجۇرىپ، وبلىس وزاتتارىنىڭ قۇرمەت تاقتاسىنا تاپ بولدىم. كوزىم كوپ سۋرەتتەردىڭ ورتا تۇسىندا تۇرعان قىزعا ءتۇسىپ، توقتاي قالدىم. بوس ورگەن قولاڭ شاشىن وڭىرىنە ءتۇسىرىپ، قاراقات كوزدەرىن كەڭ اشىپ الدەنەگە تاڭىرقاي قاراپ قالىپتى. بۇل كادىمگى بەينەسى كوز الدىمنان ءبىر كەتپەگەن رايگۇل ەدى.

---