InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر حان ءوزىنىڭ قول استىنداعى حالقىنا جار سالادى.

          بۇكىل حالىق جينالعان سوڭ، حان:

          — كىمدە-كىمنىڭ اكەسىنىڭ جاسى الپىستان اسقان بولسا، ول شالدى ايدالاعا الىپ بارىپ تاستاۋ كەرەك. جاسى الپىستان اسقان شالدىڭ نە كەرەگى بار. ونىڭ قولىنان ءىس كەلمەيدى. ۇيدە جاتىپ، تاپقان-تايانعاندارىڭدى ىشىپ-جەگەننەن باسقا ونىڭ بىتىرەر ءىسى جوق. شالدارىڭدى قۇرتىڭدار! ال مۇنى قابىل الماعانداردىڭ باسىن الامىن! – دەيدى.

          حان جارلىعى ەكى بولا ما؟ جاڭاعى ءسوزدى ەستىگەن حالىق: «شال اكەمىزدى امان الىپ قالامىز دەپ جۇرگەنىمىزدە، ءوزىمىزدىڭ باسىمىز كەتەر، حاننىڭ دەگەنى-اق بولسىن» دەيدى. حاننىڭ ۇكىمى جۇزەگە اسىرىلىپ، كوپ زاماندار بويى جۇرتقا مىندەتتى زاڭ بولادى. جاسى الپىسقا كەلگەنشە شالدار ءوز اجالىنان ولسە، ولەدى، ولمەسە ەلسىز جەرگە اپارىپ تاستالىپ، يت-قۇسقا جەم بولادى. ءبىرقاتارى شالداردى تاۋدىڭ جاعاسىنداعى دارياعا تاستاپ ولتىرەتىن بولعان.

          ءبىر بالانىڭ اكەسىنىڭ جاسى الپىستان اسقان ەكەن. اكەسىن ۇيگە ساقتاپ، ەلگە كورسەتىپ قويۋعا بولمايدى. جاسى بولسا كەلدى. ولەتىن دە ءتۇرى جوق، شال ءالى شيراق. سوندىقتان بالا اكەسىن ارقالاپ، تاۋدان اسىپ، تەرەڭ داريانىڭ جاعاسىنا توقتايدى. اكەسىن ءبىر تاستىڭ ۇستىنە وتىرعىزىپ، ءوزى دە وتىرىپ، دەم الادى. اكەسى وعان كۇلەدى، ال بالاسى قايران قالادى. «شالدى ولتىرۋگە الىپ كەلەمىن، بۇل نەگە جەتىسىپ كۇلەدى؟» دەپ ويلايدى دا بالا اكەسىنەن سۇرايدى:

          — اكە! مەن ءسىزدى ولتىرۋگە الىپ كەلەمىن، ءسىز نە ءۇشىن كۇلەسىز؟ – دەيدى. سوندا شال بايعۇس:

          — اتاڭا نە قىلساڭ الدىڭا سول كەلەر،– دەگەن ماقال بار عوي، بالام. مەن دە وسىدان وتىز جىل بۇرىن اكەمدى ولتىرۋگە الىپ كەلە جاتىپ، وسى تاسقا وتىرعىزىپ ەدىم. اكەم ءومىردى قيماي جىلاپ، ەڭ بولماسا ءبىر جىل جاسىرىپ ساقتا دەپ ماعان جالىنىپ ەدى. ماعان ءومىر كەرەك، سەن ءۇشىن ولەر جايىم جوق دەپ جىلاعان كوز جاسىنا قاراماي دارياعا لاقتىرىپ جىبەرىپ ەدىم. ەندى مىنە سول حال ءوز باسىما كەلگەنىنە كۇلەمىن، جالىنىپ جىلاعاننان نە پايدا؟ – دەيدى.

          سوندا بالا: «مەنىڭ باسىما دا كەلەدى عوي»،– دەپ ويلايدى دا، اكەسىن ولتىرمەي قايتا الىپ قايتىپ، ساندىققا سالىپ، ەش ادامعا كورسەتپەي جۇرەدى.

          كۇندەردە ءبىر كۇن حان الىس جولعا اسكەر جۇرگىزبەكشى بولىپ، بۇكىل ەلگە جار سالىپ، جىگىت جينايدى. بۇل جورىققا باياعى جاسىرىنىپ جاتقان شالدىڭ دا بالاسى بارماقشى بولادى. بۇل حابار جۇرتكا تەگىس جايىلعان سوڭ، شالعا بالاسى:

          — پالەن جاققا حان اسكەر جۇرگىزبەكشى، مەن باراتىن بولدىم،– دەيدى. شال:

          — بالام، ول جول – جامان جول، سۋى جوق ءشول! مەنى دە بىرگە الىپ ءجۇر، – دەيدى.

          بالا اكەسىن ساندىققا سالىپ، وگىزگە تەڭدەپ الىپ، كوپ اسكەرمەن بىرگە جول جۇرەدى. اسكەر جۇرە-جۇرە ەلسىز دالاعا، سۋسىز شولگە شىعىپ كەتەدى. اسكەرلەر سۋ تابا الماي، شولدەپ قىرىلاتىن بولادى. حان: «سۋ تاپقان ادامعا مىن ءدىلدا التىن بەرەمىن»،– دەپ جار سالادى. ءبىراق ەشبىر ادام تاپپايدى. سوندا شال:

          — بالام، نەعىپ كىدىرىپ قالدىڭدار؟ – دەيدى.

          بالا:

          — حان: «سۋ تاپقان ادامعا سۇراعان نارسەسىن بەرەمىن» – دەپ، جار سالىپ جاتىر، – دەيدى.   سوندا شال بالاسىنا:

          — وگىزدى بوساتساڭ، سۋ تابىلادى. سۋى بار جەردى ول يىسكەلەپ سۇزەدى، سول جەردى قازسا سۋ شىعادى، – دەيدى.

          بالا اكەسىنىڭ ايتۋىنشا وگىزدى بوساتىپ جىبەرەدى: وگىز موڭىرەپ بارىپ، ءبىر جەردى سۇزە قۇلايدى، دەرەۋ الگى جەردى قازسا سۋ شىعا كەلەدى. ولەر حالگە كەلگەن اسكەردىڭ ءبارى سۋ تابىلعان سوڭ، سۋ ءىشىپ، شولدەرى قانىپ، بۇل جەردەن امان-ەسەن ءجۇرىپ كەتەدى. بالانىڭ بۇل ىسىنە حان قايران بولادى: «بۇل قالاي تاپتى ەكەن؟» دەپ ويلايدى دا جۇرەدى.

          ارادا نەشە كۇندەر جول ءجۇرىپ، حاننىڭ اسكەرى ءبىر ۇلكەن تەڭىزگە كەلەدى. تەڭىزگە كەلىپ كوز سالسا، تەڭىزدىڭ تۇبىندە ەكى گاۋھار تاس جارقىراپ جاتىر ەكەن.          حان مۇنى كورىپ، تاعى دا جار سالادى:

          — وسى ەكەۋىن ماعان الىپ بەرگەن ادامدى وزىمە ءۋازىر ەتىپ الامىن جانە سۇراعان نارسەسىن بەرەمىن! – دەيدى.

          بۇعان قىزىعىپ، تالاي مىقتى ادامدار سۋعا سۇڭگىپ، سان ادامدار سۋعا كەتەدى. ءبىراق گاۋھاردى ەشكىم تاۋىپ الا المايدى.

          ساندىقتا جاتقان شال بالاسىنان:

          — نەگە توقتاپ قالدىڭدار؟ – دەپ سۇرايدى.

          بالاسى:

          — ۇلكەن تەڭىزگە كەلدىك، تۇبىندە ەكى گاۋھار جانىپ تۇر، سونى اپەرگەن ادامدى حان وزىنە ءۋازىر قىپ، سۇراعان نارسەسىن بەرەتىن بولدى. ونى ەش ادام تابا الماي جاتىر، – دەيدى. شال:

          — بالام! ول گاۋھار سۋدىڭ تۇبىندە ەمەس، تەڭىزدىڭ جاعاسىندا بولۋى مۇمكىن. اينالاڭا قاراشى، قۇستىڭ ۇياسى بار ما ەكەن؟ – دەيدى.

          بالاسى قارايدى. قاراسا، تەڭىزدىڭ جاعاسىنان ءبىر بايتەرەك شىعىپ تۇر، باسىنا قۇس ۇيا سالعان ەكەن، مۇنى كورىپ بالا اكەسىنە:

          — بار ەكەن، – دەيدى. شال:

          — گاۋھار سۋدا ەمەس، سول قۇستىڭ ۇياسىندا؛ سۋعا سول ۇيادان ساۋلەسى ءتۇسىپ تۇر؛ ول گاۋھار بۇل جەردە بولمايدى، ونى قۇس ۇياسىنا الىپ كەلەدى. ەسىڭدە بولسىن، بۇل جولى حان باسىڭدى الام دەپ قىسىم كورسەتىپ شىنىندى ايتقىزادى. كۇنامدى كەشىر دەگەن ۋادەسىن الىپ شىنىڭدى ايتارسىڭ، – دەيدى.           بالا حانعا كەلىپ:

          — گاۋھاردى مەن تابامىن، – دەيدى. حان:

          — تاپساڭ، سۇراعانىڭدى بەرەمىن، ءارى ءۋازىرىم بولاسىڭ، – دەيدى.

          بالا جاڭاعى ۇيادان گاۋھاردى الىپ بەرەدى. حان بۇعان:

          — سەن مۇنى قالايشا ويلاپ تاپتىڭ؟ ءوز اقىلىڭ  ەمەس قوي، شىنىڭدى ايت! – دەيدى.

          بالا كوپ قىسىم كورىپ، دارعا تارتىلار مەزگىلدە شىنىن ايتادى.

حان شالدى ساندىقتان شىعارىپ، بالاسىن ءۋازىر ەتەدى دە، ەلگە كەلگەن سوڭ: «شالدار ءولتىرىلسىن» دەگەن بۇرىنعى زاڭ جوعالسىن. «كارىنى ساقتاۋ كەرەك» دەپ قايتادان ەلگە جارلىق تاراتىپتى. «الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇرا!» دەگەن ماتەل وسىدان قالعان ەكەن.

---