التىن ب ا ق ەرتەگىسى
قازىرگى زامانعا لايىقتالىپ دايىندالعان ورتاڭعى جانە ەرەسەكتەر توپتارى بالالارىنا ارنالعان مۋزىكالىق تەاترلىق قويىلىمى.
ەرتەگىنىڭ ماقساتى:
تاربيەلىك: بالالاردىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن قامقورلىعىن ارتتىرۋ، تابيعاتتى قورعاۋعا، ەلىن، جەرىن قۇرمەتتەۋگە، مەيىرىمدىلىككە جانە ىزگىلىك ءىس جاساۋعا تاربيەلەۋ، ەكولوگيامىزدىڭ لاستانباۋىنا، تابيعات - اناعا سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراۋعا جەتەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جاقسىلىق جاساۋعا، دوستىققا، ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. بالانى كوپشىل بولۋعا، ءوز بويىنداعى ۇياڭدىقتان ارىلۋعا باۋلۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇيدىڭ ىشكى كورىنىسى (كىتاپ وقيتىن ستول، ستول ۇستىندە كىتاپتار جانە ستول شامى، كىشكەنتاي قىزدىڭ كەرۋەتى، قابىرعادا ءىلۋلى ساعات، كۇنتىزبە)، قۋراپ سولعان اعاشتار جانە جەمىس - جيدەككە تولى اعاشتار. (قۇرىلىستىق ماتەريالداردان جاساۋ نەمەسە پەنا قۇيىپ اعاش فورماسىن جاساۋ، جەمىس - جيدەكتەر اتريبۋدتارىن جاپسىرۋ.) بۇلاق (كوگىلدىر ءتۇستى ماتا) جانە تاۋ – تاستار (جۇمساق گۋبكالاردان ءارتۇرلى فورمادا جاساپ، بوياۋلارمەن تۇستەرىن كەلتىرۋ)، اعاش ءتۇبى (تومار)، شيرمالار، قونجىق ويىنشىعى.
قاتىسۋشى كەيىپكەرلەر:
1. كىشكەنتاي قىز.
2. اناسى.
3. گۇلدەر.
4. كوبەلەكتەر.
5. قۇستار.
ءى. كورىنىس.
ءۇي كورىنىسى.
وتە مەيىرىمدى، اقىلدى ءبىر كىشكەنە قىز ستولدا «ەرتەگى» وقىپ وتىرادى.
ءبىر مەزگىلدە اناسىنىڭ داۋسى سىرت جاقتان ەستىلەدى:
- قىزىم - اۋ، ۋاقىت ءبىراز بولىپ قالدى، ۇيىقتاساڭشى.
- ءقازىر، اناشىم - دەپ اناسىنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن قىز دەرەۋ جيناقتالىپ كەرۋەتىنىڭ جانىنا كەلەدى. كەرۋەتىنىڭ ۇستىندە تۇرعان ادەمى اپپاق قونجىعىن قۇشاعىنا الىپ:
- قايىرلى ءتۇن، قونجىعىم - دەپ قونجىعىن كەرۋەتىنە جاتقىزىپ، ۇستىنە جۇمساق جامىلعى جابادى. كۇنتىزبەگە كوزى ءتۇسىپ كەتكەن قىز:
- وي، ەرتەڭ كۇن جەكسەنبى، مەنىڭ انامنىڭ تۋعان كۇنى عوي. قاپ، مۇلدە ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى، ەندى اناما نە سىيلاسام ەكەن - دەپ ءسال بۇرتيا ويلانا قالادى.
- تاڭەرتەڭ ەرتەمەن ورمانعا بارىپ اناما ارناپ گۇل، جيدەك تەرىپ كەلەمىن. جارايما قونجىعىم، ءبىراق سەن اناما ايتىپ قويما، ايتپەسە انام مەنى جالعىز ورمانعا جىبەرمەي قويادى – دەپ كىشكەنە قىز دا كەرۋەتىنە جاتىپ، ۇيقىعا كەتەدى.
شيىرما جابىلادى.
ءىى. كورىنىس
قۋراعان ورمان بەينەسى.
(ساحنانىڭ وڭ جاعىنا قۋارعان اعاشتار، توماردىڭ ۇستىندە قوناقتاپ وتىرعان بۇلبۇل قۇس كەيپىندەگى بالالار، سول جاق تۇسىندا تاۋ – تاستارمەن بۇلاق)
قولىندا سەبەتى بار كىشكەنتاي قىز گۇل، جيدەك تەرمەك بولىپ، ورمانعا كەلەدى. ول ورمانعا كەلىپ ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي تاڭدانا جان - جاعىنا قارايدى. ويتكەنى اعاشتار سولىپ، قارا جەر قۋارىپ قالعان.
قىز اعاشتاردىڭ جانىنا كەلىپ، مۇڭايا:- اعاش، اعاش سەندەرگە نە بولعان، جەمىستەرىڭ قايدا؟
1 – اعاش ( داۋىسپەن): - بىزگە سۋ كەرەك، شولدەپ قۋارىپ تۇرمىز.
2 - اعاش:- سودان جەمىس بەرۋگە شامامىز كەلمەي تۇر.
قىز باسىن شايقاپ، جان - جاعىنا قاراسا ءبىر بۇرىشتا كوڭىلسىز وتىرعان قۇستاردى كورەدى، جۇگىرە باسىپ قاستارىنا كەلىپ:
- وي، بۇلبۇلدار، سەندەر شە، سەندەر نەگە سايرامايسىڭدار؟
1. بۇلبۇل:- كوڭىل - كۇيىمىز جوق.
2. بۇلبۇل: - سايرايتىنداي، ءسانىمىز - جەرىمىز قۋارىپ كەتتى.
شاراسىز كۇيگە تۇسكەن قىز جەرگە قاراپ:- شىنىمەن دە مىنا جەر قۋارىپ سولىپ كەتىپتى عوي. وي، انا ءبىر جەردە بۇلاق تۇر عوي، بۇلاققا بارىپ سۋ سۇرايىن – دەپ قىز بۇلاققا قاراي جۇرەدى:
- بۇلاق بۇلاق، ماعان سۋىڭنان بەرشى.
بۇلاق و، كىشكەنە قىز، مەيرىمسىز ادامداردىڭ كەسىرىنەن كوزىم بىتەلىپ، اعا الماي جاتىرمىن. ماعان كومەكتەسىپ جىبەرشى.
قىز:- جارايدى، بۇلاق، مەن ساعان كومەكتەسەمىن.
قىز دەرەۋ بۇلاقتىڭ كوزىن اشۋعا كىرىسەدى. (اۋىر تاستاردى ءارلى - بەرلى قوزعاعانداي قيمىلدار جاساپ، بۇلاقتى اشۋعا كىرىسەدى) ءبىر مەزگىلدە سۋ سىلدىرلاپ (تاستاردىڭ اراسىندا جيناقتالىپ تۇرعان ماتا تارتىلادى) تولقىندانادى.
- الاقاي، الاقاي!- قىز قولىن شاپالاقتاي سەكىرە ءماز بولادى
بۇلاق:- راحمەت، مەيىرىمدى قىز. مەنەن ءشولىڭدى قاندىرىپ ال.
قىز راحاتتانا سۋ ءىشىپ الادى.
قىز:- سۋىڭ قانداي ءدامدى ەدى. راحمەت.
بۇلاق: - اعاشتاردى دا سۋارۋدى ۇمىتپا، مەيىرىمدى قىز.
قىز قولىنداعى سەبەتىمەن اعاشتاردى سۋارادى. لەزدە اعاشتار جاسىل جەلەككە اينالادى. (اعاشتىڭ ەكىنشى بەتىن اينالدىرۋ)
قىز قۋانا ورتاعا كەلەدى.:- مەنىڭ جايبىراقات ۇيىمە قايتقانىم جاراسپاس، ونان دا مىنا جەردى سايالى باققا اينالدىرايىن - دەپ جۇگىرە باسىپ قۇستاردىڭ جانىنا كەلەدى.
قىز بۇلبۇلدارعا: - بۇلبۇل، بۇلبۇلدار ماعان كومەكتەسىڭدەرشى، ءدان اكەپ بەرىڭدەرشى.
1 - بۇلبۇل: - ول ءداندى قايتپەكسىڭ؟
قىز: - مىنا جەرگە گۇل ەگىپ، باققا اينالدىرسام با دەيمىن.
بۇلبۇل: - جارايدى، تالابىڭ تاۋداي ەكەن. سەن ءبىزدى وسى جەردەن كۇت، ءقازىر كەلەمىز.- دەپ ەكەۋى ۇشىپ كەتەدى. قىز قۇستاردىڭ سوڭىنان قاراپ ءسال تۇرادى دا، قۇستار كەلگەنشە مىنا جەردى قوپسىتىپ قويايىن دەپ ويلاپ، جەردى قوپسىتۋعا كىرىسەدى.
كىشكەنتاي قىزدىڭ جەر قوپسىتۋ قيمىلى(اۋەنمەن):
اياقتىڭ ۇشىمەن جۇگىرە باسىپ كەلىپ، ءبىر اينالىس جاساپ وتىرا قالادى. ەكى قولىن ءبىر - بىرىنە تۇيىستىرە بىرگە ورتادان سىرتقا قاراي اشۋ قيمىلىن جاسايدى، باستى قول قيمىلىمەن بىرگە وڭعا ءبىر، سولعا ءبىر قوزعايدى. وسى قيمىلداردى اۋەنگە قاراي 4 رەتتەن ساناۋ ارقىلى جاسايدى. ساحنانىڭ 4 بۇرىشىنا جانە سوڭعى ورتاسىنا كەلىپ جاساۋ. بالا ورىنان تۇرىپ شارشاۋ قيمىلىن جاسايدى: وڭ قولمەن ماڭداي ءسۇرتۋ 1 - 2 سانىمەن، سول قولمەن ماڭداي ءسۇرتۋ 1 - 2 سانىمەن.
وسى مەزەتتە قۇستاردا ءدان الىپ كەلەدى:
1 قۇس:- مىنەكەي، الا عوي، ءدانىڭدى.
2 - قۇس:- سۇيكىمدى قىز، بىزدە ساعان كومەكتەسەيىك.
قىز:- جارايدى دوستارىم، قانە ءبارىمىز بىرىگىپ ىسكە كىرىسەيىك. مەن جەرگە ءدان سالايىن، ال سەندەر سۋ قۇيىڭدار.
ەرتەگىنىڭ ماقساتى:
تاربيەلىك: بالالاردىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن قامقورلىعىن ارتتىرۋ، تابيعاتتى قورعاۋعا، ەلىن، جەرىن قۇرمەتتەۋگە، مەيىرىمدىلىككە جانە ىزگىلىك ءىس جاساۋعا تاربيەلەۋ، ەكولوگيامىزدىڭ لاستانباۋىنا، تابيعات - اناعا سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراۋعا جەتەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، جاقسىلىق جاساۋعا، دوستىققا، ءوز ويلارىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. بالانى كوپشىل بولۋعا، ءوز بويىنداعى ۇياڭدىقتان ارىلۋعا باۋلۋ.
كورنەكى قۇرالدار: ءۇيدىڭ ىشكى كورىنىسى (كىتاپ وقيتىن ستول، ستول ۇستىندە كىتاپتار جانە ستول شامى، كىشكەنتاي قىزدىڭ كەرۋەتى، قابىرعادا ءىلۋلى ساعات، كۇنتىزبە)، قۋراپ سولعان اعاشتار جانە جەمىس - جيدەككە تولى اعاشتار. (قۇرىلىستىق ماتەريالداردان جاساۋ نەمەسە پەنا قۇيىپ اعاش فورماسىن جاساۋ، جەمىس - جيدەكتەر اتريبۋدتارىن جاپسىرۋ.) بۇلاق (كوگىلدىر ءتۇستى ماتا) جانە تاۋ – تاستار (جۇمساق گۋبكالاردان ءارتۇرلى فورمادا جاساپ، بوياۋلارمەن تۇستەرىن كەلتىرۋ)، اعاش ءتۇبى (تومار)، شيرمالار، قونجىق ويىنشىعى.
قاتىسۋشى كەيىپكەرلەر:
1. كىشكەنتاي قىز.
2. اناسى.
3. گۇلدەر.
4. كوبەلەكتەر.
5. قۇستار.
ءى. كورىنىس.
ءۇي كورىنىسى.
وتە مەيىرىمدى، اقىلدى ءبىر كىشكەنە قىز ستولدا «ەرتەگى» وقىپ وتىرادى.
ءبىر مەزگىلدە اناسىنىڭ داۋسى سىرت جاقتان ەستىلەدى:
- قىزىم - اۋ، ۋاقىت ءبىراز بولىپ قالدى، ۇيىقتاساڭشى.
- ءقازىر، اناشىم - دەپ اناسىنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن قىز دەرەۋ جيناقتالىپ كەرۋەتىنىڭ جانىنا كەلەدى. كەرۋەتىنىڭ ۇستىندە تۇرعان ادەمى اپپاق قونجىعىن قۇشاعىنا الىپ:
- قايىرلى ءتۇن، قونجىعىم - دەپ قونجىعىن كەرۋەتىنە جاتقىزىپ، ۇستىنە جۇمساق جامىلعى جابادى. كۇنتىزبەگە كوزى ءتۇسىپ كەتكەن قىز:
- وي، ەرتەڭ كۇن جەكسەنبى، مەنىڭ انامنىڭ تۋعان كۇنى عوي. قاپ، مۇلدە ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى، ەندى اناما نە سىيلاسام ەكەن - دەپ ءسال بۇرتيا ويلانا قالادى.
- تاڭەرتەڭ ەرتەمەن ورمانعا بارىپ اناما ارناپ گۇل، جيدەك تەرىپ كەلەمىن. جارايما قونجىعىم، ءبىراق سەن اناما ايتىپ قويما، ايتپەسە انام مەنى جالعىز ورمانعا جىبەرمەي قويادى – دەپ كىشكەنە قىز دا كەرۋەتىنە جاتىپ، ۇيقىعا كەتەدى.
شيىرما جابىلادى.
ءىى. كورىنىس
قۋراعان ورمان بەينەسى.
(ساحنانىڭ وڭ جاعىنا قۋارعان اعاشتار، توماردىڭ ۇستىندە قوناقتاپ وتىرعان بۇلبۇل قۇس كەيپىندەگى بالالار، سول جاق تۇسىندا تاۋ – تاستارمەن بۇلاق)
قولىندا سەبەتى بار كىشكەنتاي قىز گۇل، جيدەك تەرمەك بولىپ، ورمانعا كەلەدى. ول ورمانعا كەلىپ ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي تاڭدانا جان - جاعىنا قارايدى. ويتكەنى اعاشتار سولىپ، قارا جەر قۋارىپ قالعان.
قىز اعاشتاردىڭ جانىنا كەلىپ، مۇڭايا:- اعاش، اعاش سەندەرگە نە بولعان، جەمىستەرىڭ قايدا؟
1 – اعاش ( داۋىسپەن): - بىزگە سۋ كەرەك، شولدەپ قۋارىپ تۇرمىز.
2 - اعاش:- سودان جەمىس بەرۋگە شامامىز كەلمەي تۇر.
قىز باسىن شايقاپ، جان - جاعىنا قاراسا ءبىر بۇرىشتا كوڭىلسىز وتىرعان قۇستاردى كورەدى، جۇگىرە باسىپ قاستارىنا كەلىپ:
- وي، بۇلبۇلدار، سەندەر شە، سەندەر نەگە سايرامايسىڭدار؟
1. بۇلبۇل:- كوڭىل - كۇيىمىز جوق.
2. بۇلبۇل: - سايرايتىنداي، ءسانىمىز - جەرىمىز قۋارىپ كەتتى.
شاراسىز كۇيگە تۇسكەن قىز جەرگە قاراپ:- شىنىمەن دە مىنا جەر قۋارىپ سولىپ كەتىپتى عوي. وي، انا ءبىر جەردە بۇلاق تۇر عوي، بۇلاققا بارىپ سۋ سۇرايىن – دەپ قىز بۇلاققا قاراي جۇرەدى:
- بۇلاق بۇلاق، ماعان سۋىڭنان بەرشى.
بۇلاق و، كىشكەنە قىز، مەيرىمسىز ادامداردىڭ كەسىرىنەن كوزىم بىتەلىپ، اعا الماي جاتىرمىن. ماعان كومەكتەسىپ جىبەرشى.
قىز:- جارايدى، بۇلاق، مەن ساعان كومەكتەسەمىن.
قىز دەرەۋ بۇلاقتىڭ كوزىن اشۋعا كىرىسەدى. (اۋىر تاستاردى ءارلى - بەرلى قوزعاعانداي قيمىلدار جاساپ، بۇلاقتى اشۋعا كىرىسەدى) ءبىر مەزگىلدە سۋ سىلدىرلاپ (تاستاردىڭ اراسىندا جيناقتالىپ تۇرعان ماتا تارتىلادى) تولقىندانادى.
- الاقاي، الاقاي!- قىز قولىن شاپالاقتاي سەكىرە ءماز بولادى
بۇلاق:- راحمەت، مەيىرىمدى قىز. مەنەن ءشولىڭدى قاندىرىپ ال.
قىز راحاتتانا سۋ ءىشىپ الادى.
قىز:- سۋىڭ قانداي ءدامدى ەدى. راحمەت.
بۇلاق: - اعاشتاردى دا سۋارۋدى ۇمىتپا، مەيىرىمدى قىز.
قىز قولىنداعى سەبەتىمەن اعاشتاردى سۋارادى. لەزدە اعاشتار جاسىل جەلەككە اينالادى. (اعاشتىڭ ەكىنشى بەتىن اينالدىرۋ)
قىز قۋانا ورتاعا كەلەدى.:- مەنىڭ جايبىراقات ۇيىمە قايتقانىم جاراسپاس، ونان دا مىنا جەردى سايالى باققا اينالدىرايىن - دەپ جۇگىرە باسىپ قۇستاردىڭ جانىنا كەلەدى.
قىز بۇلبۇلدارعا: - بۇلبۇل، بۇلبۇلدار ماعان كومەكتەسىڭدەرشى، ءدان اكەپ بەرىڭدەرشى.
1 - بۇلبۇل: - ول ءداندى قايتپەكسىڭ؟
قىز: - مىنا جەرگە گۇل ەگىپ، باققا اينالدىرسام با دەيمىن.
بۇلبۇل: - جارايدى، تالابىڭ تاۋداي ەكەن. سەن ءبىزدى وسى جەردەن كۇت، ءقازىر كەلەمىز.- دەپ ەكەۋى ۇشىپ كەتەدى. قىز قۇستاردىڭ سوڭىنان قاراپ ءسال تۇرادى دا، قۇستار كەلگەنشە مىنا جەردى قوپسىتىپ قويايىن دەپ ويلاپ، جەردى قوپسىتۋعا كىرىسەدى.
كىشكەنتاي قىزدىڭ جەر قوپسىتۋ قيمىلى(اۋەنمەن):
اياقتىڭ ۇشىمەن جۇگىرە باسىپ كەلىپ، ءبىر اينالىس جاساپ وتىرا قالادى. ەكى قولىن ءبىر - بىرىنە تۇيىستىرە بىرگە ورتادان سىرتقا قاراي اشۋ قيمىلىن جاسايدى، باستى قول قيمىلىمەن بىرگە وڭعا ءبىر، سولعا ءبىر قوزعايدى. وسى قيمىلداردى اۋەنگە قاراي 4 رەتتەن ساناۋ ارقىلى جاسايدى. ساحنانىڭ 4 بۇرىشىنا جانە سوڭعى ورتاسىنا كەلىپ جاساۋ. بالا ورىنان تۇرىپ شارشاۋ قيمىلىن جاسايدى: وڭ قولمەن ماڭداي ءسۇرتۋ 1 - 2 سانىمەن، سول قولمەن ماڭداي ءسۇرتۋ 1 - 2 سانىمەن.
وسى مەزەتتە قۇستاردا ءدان الىپ كەلەدى:
1 قۇس:- مىنەكەي، الا عوي، ءدانىڭدى.
2 - قۇس:- سۇيكىمدى قىز، بىزدە ساعان كومەكتەسەيىك.
قىز:- جارايدى دوستارىم، قانە ءبارىمىز بىرىگىپ ىسكە كىرىسەيىك. مەن جەرگە ءدان سالايىن، ال سەندەر سۋ قۇيىڭدار.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
