نىعمەت
تىلەكقالي سالىمبايەۆ
ادام بالاسى قاي زامانداردا، قاي ۋاقىتتا بولماسىن پەندەلىكتەن ارىلعان با.
تويىمدىلىق، نىساپ، سابىرلىلىق ۇعىمدى كاتەگوريالاردىڭ ءمان - ماعىناسى كەيىنگى كەزدەرى نازاردان تىس قالۋدا. باعزى زامانداردا بۇل ءۇش ۇعىمسىز دالانىڭ الەۋمەتتىك فيلوسوفياسى تۇزدالماعان قوي ەتىمەن تەڭەستىرىلەتىن. قازاقتىڭ تاربيەلىك دانالىعىنىڭ ءتۇپ تامىرىنىڭ ءبىرى دە وسىندا.
نىعمەت.
ەرتە زامانداردا ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى تىرلىگىنە عانا جەتەتىن مال - مۇلكى، دۇنيەسى بولعان ءبىر بەيباق بايباتشاعا جالدانىپ كۇن كورىپ ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە الگى شارۋا ءوز مالىن بايدىڭ مالىمەن قوسا ايداپ كوكتەۋدەن ەل قاتارلى جايلاۋعا كوشىپ كەلە جاتىپ كۇناھارلى قيالي ويعا بەرىلەدى. «ايداعانىڭ بەس ەشكى، ىسقىرىعىڭ جەر جارادى - دەمەكشى، مىنا ايداپ كەلە جاتقان مالىنىڭىڭ تۇگەلى دەرلىك بايدىڭ مالى، ال بايدىڭ سانسىز مالى، ساندىق تولى ساف التىندارى كەشەگى بابالارىنان مۇرا بولىپ قالعان بايلىق. التاي تاۋى التىندى ايماق، نەگە سول كەندى ايماققا بارىپ ب ا ق سىناپ قورجىندى التىنعا تولتىرماسقا، نەگە سول ارقىلى ىرگەلى بايلاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ ءوز مالشىلارىڭ مەن جالشىلارىڭدى الدىعا سالىپ ايداماسقا» - دەگەن وي تۇجىرىمىنا توقتالىپ سول كۇنى كەشىندە كوپشىلىككە سەزدىرمەي التاي تاۋىن بەتكە الىپ اتقا قونادى.
سودان اپتا جۇرەدى اي جۇرەدى، كورمەگەن جەردىڭ وي - شۇڭقىرى كوپ دەگەندەي بىردە جولدان اداسىپ، ەندى بىردە وزەن - كولدەردىڭ دارياسىنان وتە الماي كورەسىسىن كورىپ، اۋىلدان الىپ شىققان ازىق تۇلىگى دە تاۋسىلىپ تۇزاقپەن دالادان اڭ - قۇس، وزەندەردەن بالىق اۋلاپ، وسىمدىك تامىرىن قورەك جاساپ ابدەن قينالادى. كورەسىڭدى ابدەن كورە ءجۇرىپ قارا ەرتىس پەن جايساڭ كولىنىڭ قوسىلار جەرىندەگى مويناقتان ءوتىپ التاي تاۋىنىڭ سىلەمىنە اياق باسادى. تابيعاتتىڭ جايما شۋاق اشىق كۇندەرىنىڭ بىرىندە ەكى تاۋ سايىنىڭ ورتاسىندا ساڭىراۋ قۇرلار مەن جابايى شوشقالار مەكەن ەتكەن قايىڭدى، قالىڭ قامىس اراسىنداعى كولشىككە كەز بولىپ ءشولىن قاندىرۋعا ەڭكەيە بەرە سۋ ىشىندە جىلتىراعان كىشكەنە تاسقا كوزى تۇسەدى. قول سوزىپ الاقانىنا الىپ قاراسا كادىمگى بايلاردىڭ كوز قۇرتىن جەيتىن تاي تۇياق التىننىڭ سىنىعى ىسپەتتەس ساف التىن.
وسى كۇندەردەن باستاپ التىننىڭ ساعىمىن قۋىپ كۇندىز اۋقاتتان، تۇندە ۇيقىدان ايرىلادى. كولشىك سۋىن لايلاي ءسۇزىپ مول قازىناعا كەنەلۋ جونىندەگى كۇناھار ويى جانسەزىمىن تولىق باۋرايدى. ويلاعانى ىسكە اسپاي كولشىكتىڭ سۋىنا ىزا بولىپ ونى تاياقپەن سوققىلايدى، جاراتۋشىدان كولشىك سۋىن قۇرعاتۋدى تىلەپ كۇناعا باتادى. ونداعىسى كولشىك سۋى بولماسا توپىراق شاڭىنىڭ استىنان تەز ارادا تەگىن مول قازىنا تابۋ. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە تاۋ شاتقالىنىڭ باسىندا كۇن كوزىنەن جالتىراعان كوشپەندى التىننىڭ ساعىمىنا كوزى تۇسەدى. ەندى ول كول سۋىن قارعاي وتىرىپ كوشپەندى التىننىڭ سوڭىنا تۇسەدى.
ادام اياعى باسپاعان تاۋ جىڭعىلدارىن كەزىپ قورقاۋ جىرتقىشتاي كوزى قىزارىپ باسقا دۇنيەنىڭ قىزىعىن كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن جىراق ەتىپ ساناسىن تەك سارى التىن ەلەسى بيلەيدى. قاراۋلىقتان قارا باسىپ باسى اينالىپ قورجىن ىشىندەگى سۋ تولى كۇبىسىنىڭ قايدا قالعانىمەن دە ءىسى بولمايدى. ىمىرت ۇيىرىلە ششاتقالدىڭ تۇبىندەگى تەرەڭ قۇز ىشىنەن تاسقا جابىسقان ساف التىندى كوزى شالىپ جۇرەگى جارىلارداي قۋانادى. ءتۇن قاراڭعىلىعىنا قاراماستان جىعىلا - سۇرىنە ءجۇرىپ التىنعا جەتەتىن توتە جول ىزدەپ ەسى شىعادى، قارا تۇنەكتە جول تابۋ وڭاي بولسىن با؟ قۇر دالباسالىق ىسىنەن ەشتەڭە شىعا قويمايدى
شىعىستان كۇن شۇعىلاسى كورىنە باستاعان شاقتا ابدەن السىرەگەن بەيباق وقىستان اياعىن تايدىرىپ مەرتىگەدى. قاتتى قايىرىمعا كەلە الماي بەيشارا كۇيگە تۇسكەن الگىنى كۇن كوكجيەكتەن كوتەرىلە ءشول قىسادى. ەندى التىن ەمەس ءبىر جۇتىم سۋ، سالقىن سوققان سامال جەل اڭساپ، كەڭسىرىگى كەبەدى. جانى كوزىنە كورىنىپ قينالعان شاقتا تاسقا جابىسقان ساف التىن وعان سارى تاستاي كورىنىپ، ال ءوزى قارعاعان كوز ۇشىندا قالعان كولشىك سۋى ول ءۇشىن قول جەتپەس ەڭ قىمبات قازىنا بولىپ كورىنەدى. «التىنسىز دا جان ساقتاۋعا بولادى، ال جاراتۋشىنىڭ ءوز پەندەسىنە ارناعان نىعمەتىنە (جەر، سۋ، اۋا ت. س. س.) جەتەر بايلىق جوق»، - دەگەن بابالار ءسوزى مەن «باستى بايلىق دەنساۋلىق، ەكىنشى بايلىق اق جاۋلىق، ءۇشىنشى بايلىق ەڭبەكپەن تاپقان بەس ساۋلىق» دەگەن حالىق دانالىعى وسىدان قالسا كەرەك.
ادام بالاسى قاي زامانداردا، قاي ۋاقىتتا بولماسىن پەندەلىكتەن ارىلعان با.
تويىمدىلىق، نىساپ، سابىرلىلىق ۇعىمدى كاتەگوريالاردىڭ ءمان - ماعىناسى كەيىنگى كەزدەرى نازاردان تىس قالۋدا. باعزى زامانداردا بۇل ءۇش ۇعىمسىز دالانىڭ الەۋمەتتىك فيلوسوفياسى تۇزدالماعان قوي ەتىمەن تەڭەستىرىلەتىن. قازاقتىڭ تاربيەلىك دانالىعىنىڭ ءتۇپ تامىرىنىڭ ءبىرى دە وسىندا.
نىعمەت.
ەرتە زامانداردا ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى تىرلىگىنە عانا جەتەتىن مال - مۇلكى، دۇنيەسى بولعان ءبىر بەيباق بايباتشاعا جالدانىپ كۇن كورىپ ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە الگى شارۋا ءوز مالىن بايدىڭ مالىمەن قوسا ايداپ كوكتەۋدەن ەل قاتارلى جايلاۋعا كوشىپ كەلە جاتىپ كۇناھارلى قيالي ويعا بەرىلەدى. «ايداعانىڭ بەس ەشكى، ىسقىرىعىڭ جەر جارادى - دەمەكشى، مىنا ايداپ كەلە جاتقان مالىنىڭىڭ تۇگەلى دەرلىك بايدىڭ مالى، ال بايدىڭ سانسىز مالى، ساندىق تولى ساف التىندارى كەشەگى بابالارىنان مۇرا بولىپ قالعان بايلىق. التاي تاۋى التىندى ايماق، نەگە سول كەندى ايماققا بارىپ ب ا ق سىناپ قورجىندى التىنعا تولتىرماسقا، نەگە سول ارقىلى ىرگەلى بايلاردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ ءوز مالشىلارىڭ مەن جالشىلارىڭدى الدىعا سالىپ ايداماسقا» - دەگەن وي تۇجىرىمىنا توقتالىپ سول كۇنى كەشىندە كوپشىلىككە سەزدىرمەي التاي تاۋىن بەتكە الىپ اتقا قونادى.
سودان اپتا جۇرەدى اي جۇرەدى، كورمەگەن جەردىڭ وي - شۇڭقىرى كوپ دەگەندەي بىردە جولدان اداسىپ، ەندى بىردە وزەن - كولدەردىڭ دارياسىنان وتە الماي كورەسىسىن كورىپ، اۋىلدان الىپ شىققان ازىق تۇلىگى دە تاۋسىلىپ تۇزاقپەن دالادان اڭ - قۇس، وزەندەردەن بالىق اۋلاپ، وسىمدىك تامىرىن قورەك جاساپ ابدەن قينالادى. كورەسىڭدى ابدەن كورە ءجۇرىپ قارا ەرتىس پەن جايساڭ كولىنىڭ قوسىلار جەرىندەگى مويناقتان ءوتىپ التاي تاۋىنىڭ سىلەمىنە اياق باسادى. تابيعاتتىڭ جايما شۋاق اشىق كۇندەرىنىڭ بىرىندە ەكى تاۋ سايىنىڭ ورتاسىندا ساڭىراۋ قۇرلار مەن جابايى شوشقالار مەكەن ەتكەن قايىڭدى، قالىڭ قامىس اراسىنداعى كولشىككە كەز بولىپ ءشولىن قاندىرۋعا ەڭكەيە بەرە سۋ ىشىندە جىلتىراعان كىشكەنە تاسقا كوزى تۇسەدى. قول سوزىپ الاقانىنا الىپ قاراسا كادىمگى بايلاردىڭ كوز قۇرتىن جەيتىن تاي تۇياق التىننىڭ سىنىعى ىسپەتتەس ساف التىن.
وسى كۇندەردەن باستاپ التىننىڭ ساعىمىن قۋىپ كۇندىز اۋقاتتان، تۇندە ۇيقىدان ايرىلادى. كولشىك سۋىن لايلاي ءسۇزىپ مول قازىناعا كەنەلۋ جونىندەگى كۇناھار ويى جانسەزىمىن تولىق باۋرايدى. ويلاعانى ىسكە اسپاي كولشىكتىڭ سۋىنا ىزا بولىپ ونى تاياقپەن سوققىلايدى، جاراتۋشىدان كولشىك سۋىن قۇرعاتۋدى تىلەپ كۇناعا باتادى. ونداعىسى كولشىك سۋى بولماسا توپىراق شاڭىنىڭ استىنان تەز ارادا تەگىن مول قازىنا تابۋ. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە تاۋ شاتقالىنىڭ باسىندا كۇن كوزىنەن جالتىراعان كوشپەندى التىننىڭ ساعىمىنا كوزى تۇسەدى. ەندى ول كول سۋىن قارعاي وتىرىپ كوشپەندى التىننىڭ سوڭىنا تۇسەدى.
ادام اياعى باسپاعان تاۋ جىڭعىلدارىن كەزىپ قورقاۋ جىرتقىشتاي كوزى قىزارىپ باسقا دۇنيەنىڭ قىزىعىن كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن جىراق ەتىپ ساناسىن تەك سارى التىن ەلەسى بيلەيدى. قاراۋلىقتان قارا باسىپ باسى اينالىپ قورجىن ىشىندەگى سۋ تولى كۇبىسىنىڭ قايدا قالعانىمەن دە ءىسى بولمايدى. ىمىرت ۇيىرىلە ششاتقالدىڭ تۇبىندەگى تەرەڭ قۇز ىشىنەن تاسقا جابىسقان ساف التىندى كوزى شالىپ جۇرەگى جارىلارداي قۋانادى. ءتۇن قاراڭعىلىعىنا قاراماستان جىعىلا - سۇرىنە ءجۇرىپ التىنعا جەتەتىن توتە جول ىزدەپ ەسى شىعادى، قارا تۇنەكتە جول تابۋ وڭاي بولسىن با؟ قۇر دالباسالىق ىسىنەن ەشتەڭە شىعا قويمايدى
شىعىستان كۇن شۇعىلاسى كورىنە باستاعان شاقتا ابدەن السىرەگەن بەيباق وقىستان اياعىن تايدىرىپ مەرتىگەدى. قاتتى قايىرىمعا كەلە الماي بەيشارا كۇيگە تۇسكەن الگىنى كۇن كوكجيەكتەن كوتەرىلە ءشول قىسادى. ەندى التىن ەمەس ءبىر جۇتىم سۋ، سالقىن سوققان سامال جەل اڭساپ، كەڭسىرىگى كەبەدى. جانى كوزىنە كورىنىپ قينالعان شاقتا تاسقا جابىسقان ساف التىن وعان سارى تاستاي كورىنىپ، ال ءوزى قارعاعان كوز ۇشىندا قالعان كولشىك سۋى ول ءۇشىن قول جەتپەس ەڭ قىمبات قازىنا بولىپ كورىنەدى. «التىنسىز دا جان ساقتاۋعا بولادى، ال جاراتۋشىنىڭ ءوز پەندەسىنە ارناعان نىعمەتىنە (جەر، سۋ، اۋا ت. س. س.) جەتەر بايلىق جوق»، - دەگەن بابالار ءسوزى مەن «باستى بايلىق دەنساۋلىق، ەكىنشى بايلىق اق جاۋلىق، ءۇشىنشى بايلىق ەڭبەكپەن تاپقان بەس ساۋلىق» دەگەن حالىق دانالىعى وسىدان قالسا كەرەك.
You Might Also Like
-
ەرتەگىگە قاتىسۋشى كەيىپكەرلەر:
