InfoHub Logo

ەرتە، ەرتە، ەرتە زاماندا، ەشكى قۇيرىعى كەلتە زاماندا، ءبىر ورتا شارۋالى ادام ءومىر ءسۇرىپتى. سول ادامنىڭ ءۇش بالاسى بولىپتى. كۇن ءوتىپتى، اي ءوتىپتى، كۇندەردە ءبىر كۇن بۇل ادام اۋرۋعا شالدىعىپ، ولەر حالگە جەتىپ، ولەر الدىندا، كوزىنىڭ تىرىسىندە، ءوز قولىمەن بار دۇنيەسىن ءۇش بالاسىنا ءبولىپ بەرمەك بولىپ، ءۇش بالاسىن قاسىنا شاقىرىپ الادى. سونان بالالارىنا كەڭەس ەتىپ، ءسوزىن باستايدى: «ءومىر ءوتتى، ۋاقىت جەتتى، مەن ەندى ولەر حالگە كەلدىم، ەندى ءوز قولىممەن تەڭ ەتىپ، دۇنيەنى ءبولىپ بەرگەلى وتىرمىن»، – دەپ ءسوزىن اياقتادى. ەڭ ءبىرىنشى ۇلكەن بالاسىن شاقىرىپ الىپ:

         «دۇنيەدەن نەنى الاسىڭ؟» – دەپ سۇرادى.

         ۇلكەن بالاسى: «مەن بارلىق مالدى الامىن»، – دەپ جاۋاپ بەرەدى.

         ورتانشى بالاسىن شاقىرىپ الىپ: «سەن نەنى الاسىڭ؟» – دەدى. ول تۇرىپ: «اعام مالدى الدى، مەن بارلىق دۇنيەنى الامىن»، – دەپ جاۋاپ بەردى.

         ەندى كىشى بالاسىن شاقىرىپ الىپ: «سەن نە قالايسىڭ؟» – دەدى. ول تۇرىپ: «ۇلكەن اعام بار مالدى الدى، ورتانشى اعام بار دۇنيەنى الدى، مەن ەندى نەنى الايىن، ماعان تەك باتاڭدى بەرسەڭ بولار»، – دەدى. اكەسى كىشى بالاسىنا رازى بولىپ، باتاسىن جانە ەشكىمگە كورسەتپەي جۇرگەن «قاسيەتتى التىن» پىشاعىن بەرىپ، مىنانى ايتىپتى: «بۇل پىشاقتى ەشكىمگە، ءتىپتى ايەلىڭە دە كورسەتپە، تەك قالتاڭدا ۇستا، ەگەر تارىقساڭ، كومەكتى وسى پىشاقتان الاسىڭ»، – دەپ، وسيەتىن ايتىپ بەرىپتى.

         ءۇش بالاسىنا مالدى، دۇنيەنى ءبولىپ بەرىپ، باقيلاسىپ دۇنيەدەن ءوتىپتى. بالالارى اق جۋىپ، ارۋلاپ جەرلەپتى. سونان كۇندەر، تۇندەر وتەدى. ۇلكەنى مەن ورتانشى بالاسى وتىرىپ، كىشى ءىنىسى جوقتا مىناداي كەڭەسكە كەلىپتى: «مال بىزدىكى، دۇنيە بىزدىكى، ەنشىمىزگە ەركىن تيگەن زاتىمىزعا نەگە وسى ءىنىمىزدى ورتاق قىلىپ اسىرايمىز، كەلىسىمەن قۋىپ شىعارۋ كەرەك»، – دەپ كەلىسەدى. سونان ءىنىسى كەلىپتى، ءبىرازدان سوڭ: «سەنىڭ مالىڭ دا جوق، دۇنيەڭ دە جوق، بىزدە جۇگىڭ دە جوق، قايدا بارساڭ، وندا بار، ءۇيدى بوسات، ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور»، – دەپ، ءىنىسىن ۇيدەن قۋىپ شىعىپتى. ۇيدەن شىعىپ، جاس بالا اي جارىعىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، اكەسىنىڭ زيراتىنا كەلىپ تۇنەپتى، سونان ۇيىقتاپ كەتىپ شوشىپ ويانىپ، اينالاسىنا قاراسا، اق سالدەلى، اق بوز اتقا مىنگەن ءبىر ادام تۇر ەكەن: «ءاي، بالام، جابىقپا، تۇر، جولىڭدى وڭعارار، وڭ بەت الىپ جولعا ءتۇس، سول جولمەن ءجۇرىپ ەل تابارسىڭ، ەل ىشىنەن وزىڭە كۇن كورەرلىك جار تابارسىڭ»، – دەپتى. جاس بالا اق بوز اتتى ادامنىڭ ايتقانىن تىڭداپ وڭعا ءجۇرىپ، جولعا ءتۇسىپ، ءبىر ەلگە كەلىپتى. قايدا بارارعا بىلمەي ساندالىپ ءجۇرىپ، شەتتەگى ءبىر ۇيگە كىرىپ كەتىپتى، كەلسە، ءبىر جالعىز كەمپىر وتىر ەكەن، سالەم بەرىپ: «شەشە»، – دەپ جايىن ءتۇسىندىرىپتى. سونان كەمپىرگە: «شەشە، مەنى وزىڭە بالا قىلاسىڭ با؟»، – دەپتى. كەمپىر جاس بالانىڭ تىلەگىن ەكى ەتپەي: «بولا عوي»، – دەپتى. سونىمەن شەشەلى-بالالى بولىپ، بىرنەشە كۇندەر، ايلار ءوتىپ، جاس بالا جاۋدىراپ ەرجەتىپتى. ءبىر كۇنى شەشەسىنە كەلىپ: «ماعان حاننىڭ قىزىن ايتتىر!» – دەپتى.

         كەمپىر تۇرىپ: «جارلىعا حان قىزىن بەرە مە؟» – دەپ سۇراپتى. بالا تۇرىپ: «بارىپ ايتتىرىڭىز، حان قانداي ورىنداۋعا تاپسىرما بەرەر، سونى ماعان ايتىپ كەلەرسىڭ»، – دەيدى. كەمپىر ۇيدەن شىعىپ، حان ۇيىنە بارۋعا باتا الماي، ەسىگىنە بارىپ كەيىن كەتىپ، قايتا بارىپ، باتىپ كىرە الماي جۇرگەندە، حان كەمپىردى تەرەزەدەن كورىپ، شاقىرىپ الادى. كەمپىر ۇيگە كىرىپ، حانعا ءيىلىپ سالەم بەرەدى.

         حان تۇرىپ: «نە ىزدەپ كەلدىڭ، جۇمىسىڭدى ايت!» – دەيدى. كەمپىر تۇرىپ: «تاقسىر حان، عافۋ ەتىڭىز، ءسىزدىڭ جالعىز قىزىڭىزدى ءبىر جالعىز بالام بار ەدى، سوعان ايتتىرعالى كەلدىم»، – دەيدى.

         حان ايتادى: «بالاڭنىڭ قانداي ونەرى بار، ەگەر ونەرلى بولسا، ەرتەڭنەن باستاپ ءسىزدىڭ ءۇي مەن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەكى اراسىن كۇمىستەن قالاتقان، التىنمەن جالاتقان كوپىرمەن قوسسىن، سول كوپىردىڭ ەكى جاعى تەلەگەي جالپاق كول بولسىن، كول جاعاسى قۇلپىرعان جەمىس، گۇل بولسىن، كوگەرگەن اعاش ءتۇر-تۇر بولسىن، كوپىردىڭ ءوزى جاق باسىنا التىننان ساراي تۇرعىزىپ قويسىن، مەن سەنىڭ بالاڭا سوندا عانا قىزىمدى بەرەم»، – دەپتى. كەمپىر نە ءسوز ايتارعا بىلمەي، ۇيدەن شىعىپ ۇيىنە جۇگىرە بەرىپتى. ۇيىنە كەلىپ، حاننىڭ تاپسىرماسىن ايتادى: «ەكى ءۇيدىڭ اراسىن كۇمىستەن قالاتقان، التىنمەن جالاتقان كوپىرمەن قوسسىن دەيدى، سول كوپىردىڭ ەكى جاعى تەلەگەي جالپاق كول بولسىن، كول جاعاسى قۇلپىرعان اعاش، جاپىراق، گۇل بولسىن، كولدە قاز قاڭقىلداپ، ۇيرەك ساڭقىلداپ سانىنە كەلسىن، كوپىردىڭ ءوزى جاق باسىنان التىننان سوعىپ ساراي تۇرعىزسىن، ەگەر وسىنى ىستەمەسە، قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ، حان ۋادەسىن بەردى»، – دەپ، كەمپىر ءسوزىن ءبىتىرىپ، اۋىر كۇرسىنىپ دەمىن ارەڭ ءبىر الىپتى. بالا تۇرىپ: «شەشە، ونىڭ ءۇشىن قايعى جەمە. حان تاپسىرماسى قۇپ بولادى»، – دەدى. سونىمەن كەش بولدى. شەشەسى بالاعا ورىن سالىپ بەرىپ، ءوزى دە جاتىپ ۇيقىعا كەتەدى. ساعات تۇنگى بىردە بالا ويانىپ، التىن پىشاقتى الدىنا الىپ سىرلاسادى. التىن پىشاق ءتۇن ىشىندە ءۇيدى ساۋلەلەندىرىپ، كورىككە بولەيدى. پىشاققا ءتىل ءبىتىپ، بالاعا: «ايتقانىڭ بولادى»، – دەيدى. بالا پىشاقتى قالتاسىنا سالىپ ۇيقىعا كەتەدى. تاڭ اتىپ، كۇن شىعا، كەمپىر ورنىنان تۇرادى، تۇرسا، بالاعا بەشپەت، شالبار، ەتىك، كەمپىرگە جاۋلىق، ءۇي ءىشى تولى تاعام كەلتىرىلىپ قالىپتى. كەمپىر قۋانعانىنان بالانى وياتىپ، مىنانى ايتىپتى: «بالام، بالام تۇر، بىزگە بىرەۋ كەلىپتى، ءوزىمسىنىپ ەنىپتى»، – دەپ، بالاسىنا تاماشانى بايان قىلىپتى. بالا تۇرىپ جۋىنىپ، كيىنىپ، تاماققا كىرىسىپتى. تاماقتى ءىشىپ بولىپ وتىرادى.

         ال، ەندى حانعا كەلسەك، حان سىرتقا شىعىپ كۇنمەن شاعىلىسقان، كورگەن ادام ەسىنەن جاڭىلىسقان التىن سارايدى كورىپ، — اي، تاماشا، – دەپ، ءسۇيسىنىپ قۇلاپ، ۇيىنە كەلىپ كىرەدى. ۇيىنە كىرىپ، ءوزىنىڭ ۋازىرلەرىنىڭ ءبىرىن شاقىرىپ الىپ، بۇيرىق بەرەدى: «كەشە قىز ايتتىرۋعا كەلگەن كەمپىردىڭ ۇيىنە بار دا بالاسىن ماعان شاقىر، قىزىمدى سوعان كۇيەۋگە بەرەمىن»، – دەپتى.

         ءۋازىر دە كەمپىر ۇيىنە كەلە جاتىپ، ءسان-سالتانات تاماشانى، كولدە ءجۇزىپ جۇرگەن قاز-ۇيرەك قاراشانى كورەدى. كەمپىردىڭ ۇيىنە كەلىپ ءۋازىر بالاعا: «سەنى حان شاقىرىپ جاتىر»، – دەپ حابار سالادى. بالا تاماعىن ءىشىپ، جامان كيىمىن كيىپ، جانىنا ايرانىمەن تورسىق بايلاپ، حانعا بارۋعا ازىرلەنگەندە، شەشەسى تۇرىپ: «قىز الۋعا حانعا بارعاندا، دۇرىس كيىنبەي، نەگە جامانىڭدى كيدىڭ؟» – دەيدى. بالا شەشەسىنە جاۋاپ بەرەدى: «ەگەر، شەشە، حان قىزىن بەرسە، مەنىڭ كيىمىمە بەرمەيدى، كوركىمە بەرمەيدى، ونەرىمە، ەڭبەگىمە بەرەدى، حانعا وسىلاي بارامىن»، – دەپ، ۇيدەن شىعىپ كەتەدى. سول بەتىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ حاننىڭ ۇيىنە كەلەدى. كەلىپ حانعا ءيىلىپ سالەم بەرىپ: «بۇيرىعىڭىز قۇپ، تاقسىر!» – دەپ، حاننىڭ الدىنا جۇگىنىپتى.

         حان تۇرىپ: «سارايدى، كوپىر، كولدى تۇرعىزعان سەن بە؟» – دەپ سۇرادى. بالا تايىنباي: «مەن، ياعني، مەنىڭ ونەرىم»، – دەپ جاۋاپ بەردى. حان بالاعا رازى بولىپ، نەشە ءتۇرلى جاساۋمەن قىزىن وسى بالاعا كۇيەۋگە ۇزاتىپتى. حاننىڭ قىزىن الىپ، بالا ۇيىنە كەلەدى. كۇندەر وتەدى، ايلار وتەدى، بالا حان قىزىمەن قىزىق داۋرەن ءومىر ءسۇرىپ تۇرا بەرەدى. ءبىر كۇنى بالا تۇرىپ، اڭ اۋلاۋعا اتقا ءمىنىپ ءجۇرىپ كەتەدى. ۇيىنەن ءۇش كۇندىك جەرگە قاشىقتاعاندا، التىن پىشاق ەسىنە تۇسەدى، قالتاسىن قاراسا، پىشاعى جوق ەكەن، اتىنىڭ باسىن كەيىن بۇرىپ، ايداپ سىرعىتىپ، قىردان زىرعىتىپ، اتىنا قامشى باسىپ، قۇيعىتىپ ەلىنە كەلەدى. كەلسە، باياعى جامان ءۇيى ورنىندا، كوپىر دە جوق، كول دە جوق، التىن ساراي دا جوق. ال بالاعا كەلسەك ەس تە جوق، بەت الدىندا ءتۇس تە جوق، اتتان ءتۇسىپ ۇيىنە كىرىپ كەلەدى. كەلسە، الدىندا قولىن قۋسىرىپ شەشەسى وتىر ەكەن. بالاسىن كورىپ كەمپىر ءسوزدى باستايدى، بولعان ءىستى باستان-اياق بايان ەتەدى: «ە، بالام، سەنىڭ ءبىر اسىل التىن پىشاعىڭ بار ەكەن، ونى سەن ەشكىمگە كورسەتپەي جۇرەسىڭ ەكەن، تەك قانا بۇگىن مىنە كوردىم»، – دەيدى.

         بالا شاپ بەرىپ: «قايدان كوردىڭ؟» – دەپ سۇرايدى.

         كەمپىر تۇرىپ: «سەنىڭ پىشاعىڭ كوپشىك استىندا قالىپتى، ونى توسەك جيناپ، ءۇي سىپىرىپ ءجۇرىپ كەلىن تاۋىپ الدى، الىپ وتقا سالماق بولدى»، – دەيدى. — سول كەزدە پىشاققا ءتىل ءبىتىپ، مىنانى ايتتى: «نە تىلەسەڭ سونى ورىندايمىن، تەك مەنى قور ەتىپ وتقا سالما»، – دەدى. قىز تۇرىپ: «مەنىڭ كوك داريانىڭ ار جاعىندا ورمان اراسىندا سۇيگەن جارىم قارا ءداۋ بار، سوعان قوسساڭ بولادى!»، – دەپ تىلەك ەتتى. سول ۋاقىتتا ءۇي ءىشى تۇمان بولىپ، پىشاق تا، قىز دا، قىرۋار دۇنيە دە كوزدەن عايىپ بولدى، ارتىنان تۇمان اشىلدى. سىرتقا شىعىپ قاراسام، التىن ساراي ورنىندا جوق، شالقار كول سۋالىپ، قۇمى دا جوق، باياعى حان ەلى ورنىندا قالا بەرىپتى، – دەپ ءسوزىن اياقتايدى. بالا شەشەسىنە ازىق ازىرلەتىپ، ۇيىنەن كەلەسى كۇنى ەرتەمەن ازىعىن الىپ شەشەسىمەن، ەلىمەن، حانمەن قوشتاسىپ، پىشاعىن ىزدەپ جاياۋ ءجۇرىپ كەتەدى. بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ، قۇلازىعان دالادان ءبىر بيىك ءۇيدى كورەدى. بىرەر ۋاقىتتان كەيىن الگى ۇيگە جەتىپ، ەسىگىن اشىپ كىرىپ كەلەدى، كەلسە، الدىندا ورتا جاستاعى ءبىر قاتىن ۇرشىق ءيىرىپ وتىر ەكەن. بالا امانداسىپ، قاتىن حوش الىپ، مىنانى ايتادى: «ادام اتتاپ باسپايتىن، ەشبىر پەندە كەلمەيتىن جەرگە نەعىپ كەلدىڭ؟» – دەپ سۇرايدى.

         بالا جاي-كۇيىن، ءجونىن ايتىپ: «ءبىر التىن پىشاق جوعالتتىم»، – دەيدى. قاتىن مىنانى ايتادى: «ولاي بولسا، مەنىڭ ءبىر قاسيەتتى قۇسىم بار، ءتۇننىڭ بەس بولىگىن ۇيىقتاپ، ەكى بولىگىن ۇيىقتامايدى، مۇمكىن، كورسە سول كورگەن بولار، سۇراپ كورەيىن»، – دەيدى. قاتىن قۇسىنان: «سەن پىشاق كوردىڭ بە؟» – دەپ سۇرايدى. قۇس مىنانى ايتادى: «ۇيىقتاماعان كەزىمدە قىبىرلاعان ماقلۇقتىڭ ءبارىن كورىپ، قايدا بارا جاتقانىن ءبىلىپ وتىردىم، ءبىراق التىن پىشاق كورمەدىم»، – دەپتى. بالاعا قاتىن قۇستىڭ جاۋابىن ايتادى. بالا تۇرىپ، قوش ايتىسىپ، ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتەدى.

         بىرەر كۇن جۇرگەن سوڭ، ەڭ دالادا تۇرعان ءبىر ۇيگە كەلەدى، ۇيگە كىرەدى، ءبىر سىبىزعى تارتىپ وتىرعان قاتىندى كورەدى، بالا تۇرىپ سالەم بەرەدى، قاتىن سىبىزعى ويناۋىن قويىپ، بالانىڭ سالەمىن قارسى الادى. ءبىرازدان كەيىن قاتىن مىنانى ايتادى: «ادام اتتاپ باسپايتىن، ەشبىر پەندە كەلمەيتىن جەرگە نەعىپ كەلدىڭ؟» – دەپتى. بالا تۇرىپ: «جوق ىزدەپ جۇرگەن ادام ەدىم، ءدام-ريزىق ايداسا، قايدا بارمايدى»، – دەيدى.

         قاتىن: «نە جوعالتىپ ءجۇرسىڭ؟» – دەپ سۇرايدى.

         بالا: «ءبىر التىن پىشاق جوعالتىپ ءجۇرمىن»، – دەيدى. «ولاي بولسا، مەنىڭ ءبىر قۇسىم بار، سودان سۇراپ كورەيىن»، – دەپتى قاتىن. قاتىن قۇسىنان سۇرايدى، قۇس كورگەنىم جوق دەپ جاۋاپ بەرەدى. قاتىن قۇس جاۋابىن بالاعا بايان ەتىپتى. بالا العىس ايتىپ، قوشتاسىپ ارى قاراي تاعى ءجۇرىپ كەتەدى. بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ، ءولىپ-تالىپ شارشاپ، قاس قارايا، ەن دالادان ءبىر مۇنارالى اق ءۇيدى كورىپ، سوعان كەلەدى. ۇيگە كىرىپ كەلسە، ءۇي ءىشى جاپ-جارىق، سامالاداي، الدىنا قاراسا، ءبىر ورتا بويلى، تەرەڭ ويلى، اققۇبا، جاس، سۇلۋ كەلگەن كەلىنشەكتى كورەدى. كورىپ، سالەم بەرەدى. كەلىنشەك قولىنداعى دومبىراسىن جارعا سۇيەپ، جىگىت سالەمىن حوش كورىپ، قارسى الىپ قول الىسىپ امانداسادى. سونان كەلىنشەك تۇرىپ: «ادام اتتاپ باسپايتىن، ەشبىر پەندە كەلمەيتىن جەرگە نەعىپ كەلدىڭ؟» – دەپ ءازىل ايتىپ، ميىعىنان ەزۋ تارتىپ كۇلەدى.

         بالا مىنانى ايتادى: «ءدام-ريزىق ايداسا، ادام قايدا بارمايدى، ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ ءدامى ايداپ تاپ بولعانىم»، – دەپتى. كەلىنشەك: «نە ىزدەپ ءجۇرسىڭ؟» – دەپ ءجونىن سۇرايدى. بالا باستان-اياق كورگەنىن، جوعالتقان جوعىن بايان ەتىپ ءبارىن ايتادى. كەلىنشەك تۇرىپ: «مەنىڭ قاسيەتتى ءبىر قۇسىم بار، ءتۇننىڭ ءبىر بولىگىن ۇيىقتاپ، بەس بولىگىن ۇيىقتامايدى. سودان سۇرايىن، بالكىم، كورسە، سول كورگەن بولار»، – دەيدى. كەلىنشەك قۇسىمەن تىلدەسىپ، قۇسى كورگەنىن، ءقازىر التىن پىشاق قايدا ەكەنىن، ءبارىن ايتادى. كەلىنشەك بالاعا كەلىپ، قۇستىڭ جاۋابىن ايتادى: «سەن بۇگىن جاتىپ دەمال، مەنىڭ قۇسىم - ۇلكەن بۇركىت قۇس. سەنى سول الىپ ۇشادى، مەن ەكەۋىڭە جەتى كۇندىك ازىق ازىرلەيمىن، سوسىن مەنىڭ قۇسىما ءمىنىپ، پىشاعىڭدى ىزدەپ تاباسىڭ، قۇسىم سەنى الىپ بارادى، پىشاعىڭدى تاپقان سوڭ، كەرى ماعان كەلەسىڭ، مەنى وزىڭە ايەل ەتىپ الاسىڭ، وسىعان ۋادە بەرسەڭ، پىشاعىڭدى تەز تاباسىڭ»، – دەيدى. بالا قۋانىپ، كەلىنشەكتى الماق بولىپ ۋادەسىن بەرەدى. كەلەسى كۇنى جەتى كۇندىك ازىق ءپىسىرىپ بەرىپ، قۇسىنا مىنگىزىپ، بالامەن ءسۇيىسىپ، قۇشاقتاسىپ، جولعا اتتاندىرادى. كۇن ۇشىپ، ءتۇن ۇشىپ، كوك داريانىڭ بەرگى جاعاسىنا كەلىپ قونادى، ازىقتارى ءبىتىپ، قارىندارى اشادى. قۇس تۇرىپ: «ازىق جوق، سەنى الىپ ۇشار ءحالىم جوق»، – دەيدى. بالا نە ىستەرىن بىلمەي، سان ەتىنەن ءبىر ۇلكەن كەسەك ەت كەسىپ، قۇسقا بەرەدى. قۇس ەتتى جەپ الىپ قۋاتتانادى. بالا سانى اۋىرىپ شىداي المايدى، قۇس بالانىڭ سانىن قاناتىمەن قاققاندا، قايتا ەت ءبىتىپ، بالا جاي تابادى. سونان قۇس بالانى كوك داريانىڭ ارعى جاعىنا الىپ وتەدى. قۇس جەرگە قونىپ، بالاعا كەڭەس بەرەدى: «انە، ورمان اراسىندا كورىنگەن ءۇيدىڭ ىشىندە سەنىڭ ايەلىڭ ءقازىر ۇيىقتاپ جاتىر. كوپشىگىنىڭ استىندا التىن پىشاق بار، ال ايەلىڭ شالقاسىنان ءتۇسىپ جاتىر، سەن وعان قىزىعىپ كەتىپ جۇرمە»، – دەيدى. — كىر دە، پىشاقتى ال دا، كەرى شىق»، – دەيدى. — كىرەرىڭدە، ءۇي اينالاسى تولعان جىلان-شايان، قۇرت-قۇمىرسقا، باقا - وسىنىڭ ءبارى سەنى ۇيگە جىبەرمەۋگە تىرىسىپ، قارسىلاسار، سەن جاسقانباي ۇيگە كىرىپ بار، بۇل جاندىكتەر ءوز مالىڭدى وزىڭە جاۋ ەتىپ سيقىرلاپ ىستەپ قويعان، – دەپتى.

         بالا ۇيگە جاقىن كەلگەندە، جىلان-شايان، قۇرت-قۇمىرسقالار ورمەلەپ جابىلىپ قارسىلىق كورسەتەدى، ءبىراق بالا تايسالماي، تايىنباي ۇيگە كىرىپ بارادى، بارسا، قۇس ايتقانداي، الدىندا شالقاسىنان ءتۇسىپ ايەلى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن، ول ايەلىنە كوڭىلىن اۋدارماستان، كوپشىگىنىڭ استىنداعى التىن پىشاقتى الىپ، ەتىگىنىڭ قونىشىنا سالىپ، ۇيدەن شىعىپ، قۇسقا كەلەدى. قۇس: «پىشاقتى اكەلدىڭ بە؟» – دەپ سۇرايدى. بالا: «اكەلدىم!» – دەپ جاۋاپ بەرەدى. «كانە»، – دەيدى، بالا قونىشىنان پىشاعىن الايىن دەپ قاراسا، جوق، ءتۇسىپ قالىپتى. قۇس بالاعا: «سەن ەندى بارا المايسىڭ، سەنى جىلاندار جىبەرمەيدى، ەندى مەنىڭ ءوزىم بارىپ قارايىن»، – دەپ ۇشىپ كەتەدى. كوكتە قالىقتاپ ۇشىپ، پىشاقتى قايدا ءتۇستى ەكەن دەپ قارايلاسا، پىشاق ەسىك تابالدىرىعىنىڭ ىشكى جاعىنا ءتۇسىپ قالىپتى. بۇركىت قۇس ءتۇيىلىپ، ءارى قالىقتاپ ۇشىپ، بەرى قالىقتاپ ۇشىپ، جىلان، شايان، قۇرت-قۇمىرسقالاردىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، تومەندەپ ۇشىپ، ءتۇيىلىپ، تىرناعىمەن ءبۇرىپ ءىلىپ، التىن پىشاقتى الىپ، ارەڭ دەگەندە قۇتىلىپ، جولداسى بالانى تاۋىپ، ازىراق كەڭەسكە كەلەدى. پىشاققا ءتىل ءبىتىپ، بالاعا مىنانى ايتادى: «ەگەر سەن اكەڭنىڭ ءسوزىن تىڭداعان بولساڭ، مەنى ءبۇيتىپ جوعالتپاعان بولار ەدىڭ، سەن اكە ءسوزىن ۇمىتىپ، ماعان سالاق قارادىڭ، سوندىقتان سەن مەنى قونىشىڭا سالىپ الىپ شىققاندا، مەن، مىنە، ءتۇسىپ قالدىم، تەك مىنا قۇس كومەگىمەن ساعان قايتا كەلدىم، ەگەر دە بۇدان بىلاي جوعالتساڭ، تابام دەپ ويلاما، مەن ساعان بۇدان بۇلاي تاپتىرمايمىن، جوقپىن»، – دەپتى.

         سونان بالا قۇسقا ءمىنىپ الىپ، پىشاعى قولىندا، ايەلى سوڭىنا ەرىپ ماناعى قۇس يەسى جاس كەلىنشەككە كەلەدى. كەلىنشەك بالانىڭ امان كەلۋىنە قۋانىپ، قارسى شىعىپ قۇشاقتاپ، اۋزىنان ويىپ، كوڭىلىنەن قۇيىپ، سۇلىكتەي قادالىپ ءسۇيىپ، شىنىن الادى، سۇيىسپەندىك نۇرىن الادى. بالا اسپاي-ساسپاي كەلىنشەك ۇيىندە ءبىر جۇما دەمالىپ، كەلىنشەكتى ماپەلى ەتىپ وڭعا، ءوز ايەلىن سولعا الىپ جاتادى. كەلىنشەك ازىرلەنىپ جۇگىن جيىپ، وسى بالاعا كۇيەۋگە شىعىپ، بىرگە جولعا شىعادى. بىرنەشە كۇن جول ءجۇرىپ، ازدى-كوپتى مول ءجۇرىپ، امان-ساۋ شەشەسىنىڭ ۇيىنە كەلەدى. شەشەسى قايعىمەن قان جۇتىپ، ۋايىممەن ءزار جۇتىپ، بالاسىنىڭ كەلگەنىن دە بىلمەي قالىپ، بالاسىن كورگەندە، كوڭىلى تولىپ، شەرلى دەرتىن ىشتەن جويىپ، باياعى راقاتشىلىققا قايتا كەلەدى. حان بالانىڭ قىزىن تاۋىپ اكەلگەنىن ەستىپ، ەلىن جيىپ، توي جاساپتى. سونىمەن حان كۇيەۋ بالاسىنا تاعىن بەرىپ، ەندى ەلدى سەن بيلە، مەن قارتايدىم دەپ، كۇيەۋ بالاسىن ەلدىڭ باسى ەتىپ تاققا وتىرعىزىپ، ءوزى سودان كوپ كەشىكپەي دۇنيەدەن ءوتىپتى. بالا ەلگە حان بولىپ، كەلىنشەگى جۇكتى بولىپ، توعىز اي دەگەندە التىن ايدارلى، كوركى كۇندەي اجارلى ەگىز ۇل تۋىپتى. بالا ورنىمدى باسار ۇرپاعىم دەپ قۋانىپ، ەكى ۇلىنا ارناپ ات شاپتىرىپ، جۇرتىن جيىپ، بالۋان كۇرەستىرىپ، توي قىلىپتى. ءوزى ءومىر جوقتىعىن باستان وتكىزگەندىكتەن، ەلدىڭ جوق-جۇقا ادامدارىنا كومەك بەرىپ، الىم سالماي، سالىق الماي، حان قازىناسىندا باردى ءوز قولىنان ءبولىپ، ەلىنە ۇلەستىرىپتى.

         تايپا ەل رازى بولىپ، «جاس حان بولسا دا جايدارلى، حالقىنا ءقادىرلى» دەپ اڭىز ەتىپتى. سونىمەن ەكى ۇلى ءوسىپ ەر جەتىپ، اڭ اۋلاپ، قۇس اتىپ، ساياتتىق قۇرىپ، ءومىر وتكىزىپ ءجۇرىپتى. جاس حان ۋاقىت كەلىپ، ورنىن بالاسىنا قالدىرىپتى. ۇلكەن دەپ ەسەپتەپ، جەرگە بۇرىن تۇسكەنىنە ەل بيلەتىپ، كىشىسىنە تەڭ بيلەتىپ، ءوزى دۇنيەدەن ءوتىپتى. اسىلدان تۋعان اسىل، دانادان تۋعان اقىل دەگەندەي ەكى بالاسى دا اقىلدى، ادىلدىكپەن ەلىن بيلەپ كەلىپ دۇنيەدەن ءوتىپتى.

---