انا ءتىلىڭدى قۇرمەتتە
جەزقازعان قالاسى
№10 ورتا مەكتەپ
ناۋرىزبيەۆا اينۋر مۋحانبەدياروۆنا
انا ءتىلىڭدى قۇرمەتتە
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ءسالت-داستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءادىسى: ەكى توپ اراسىنداعى سايىس
كورنەكىلىگى: سلايدتار، تاقىرىپ بويىنشا پلاكاتتار
كىرىسپە ءبولىم:
ءمۇعالىم ءسوزى:
ءتىل – ءاربىر ۇلتتىڭ زاڭى سەزىمنىڭ، ويدىڭ جاندى بەينەسى. قازاق حالقى – سوزگە شەشەن، ويى ۇشقىر، ماقالداپ سويلەيتىن حالىق. كەز-كەلگەن داۋدى اتاقتى بيلەرىمىز ءبىر اۋىز سوزبەن شەشە بىلگەن. وسىنشاما جىلدار بويى جەڭىلمەي كەلە جاتقان ءتىل. ەندەشە انا ءتىلىمىز قازاق ءتىلىنىڭ مەرەيىن كوتەرۋ بولاشاق ۇرپاق سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىزدە. تاربيە ساعاتىمىز وقۋشىلاردىڭ انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن، قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىن بايقاپ، تىلىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەكى توپتىڭ جارىسى تۇرىندە وتەدى. ءار توپ 4 وقۋشىدان قۇرالعان. جارىس التى سايىستان تۇرادى:
1. ماقال ءسوزدىڭ – مايەگى.
2. ءسوز تاپقانعا قولقا جوق.
3. ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى.
4. ساحنالىق كورىنىس.
5. انا ءتىلىم – اسىل قازىنام.
6. ءتىل بولاشاعى – جاستار قولىندا.
جارىسقا تورەلىك ەتەتىن ءادىل قازىنى سايلاپ الۋ.
انا ءتىلىم، دانا ءتىلىم باقىتىم
قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مەنىڭ پارىزىم.
ءتىلىم مەنىڭ ۇمىتىلماس تىرلىگىم،
كىم بىلەدى ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن.
الاڭداتتى ءتىل تاعدىرى بۇگىندە.
سەن بولماساڭ بولار ەرتەڭ كۇنىم نە؟
قازاق ءتىلىن سۇيەمىن مەن جانىممەن.
قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن تۇبىندە.
قازاق ءتىلىم باس يەمىن مەن ساعان
تىلگە دەگەن بولۋ كەرەك كەڭ تالعام.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سىيلاساق،
قازاق ءتىلى بىزدەر ءۇشىن جارالعان.
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار قول جەتپەس،
ايتساڭ ونىڭ تاريحىنا ءسوز جەتپەس،– دەمەكشى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى وتە باي ءارى كوركەم. انا ءتىلىن قۇرمەتتەگەن ادام وتانىن دا سۇيەدى.
ءبىرىنشى سايىس «ماقال ءسوزدىڭ مايەگى» دەپ اتالادى. ەكى توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ ماقالدىڭ باسىن باستاسا ەكىنشى توپتىڭ ويىنشىسى ماقالدى اياقتاۋى ءتيىستى. ماقالدار تاقىرىبى ءتىل، ءسوز ءقادىرى جايلى بولماق.
ەكىنشى سايىستا ولەڭ شۋماعىنىڭ العاشقى ەكى جولى بەرىلەدى. ەكى توپ ولەڭدى اياقتايدى.
1. مەن ۇيىقتاردا ايتادى
ەرتەگىسىن، اندەرىن
.................................
2. جاۋدى جاڭبىر توپ-توپ
شەلەك - شەلەك كوپ-كوپ!
......................................
3. انا ءتىلدى ءسۇيىپ وتەم،
بارلىق تىلدەن بيىك ەكەن.
..................................
4. نەتكەن سۇلۋ، نەتكەن كوركەم
وسى مەنىڭ تۋعان ولكەم!
.........................................
ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى دەپ اتالاتىن سايىستا ءار توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ انا ءتىلى جايىندا جازىلعان ءبىر ولەڭدى مانەرلەپ جاتقا ايتىپ شىعۋى ءتيىس.
ءتورتىنشى سايىستا ءار توپ ءتىلدىڭ بۇگىنگى جاعدايىن بەينەلەيتىن كورىنىس كورسەتەدى.
بەسىنشى سايىس سۇراق-جاۋاپ سايىسى. ەكى توپتىڭ ءبىلىمى سىنالادى.
1-توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. ابايدىڭ اجەسى؟ (زەرە).
4. بالالاردى وقۋعا شاقىرعان ى.ءالتىنساريننىڭ ولەڭى قالاي باستالادى؟ (كەل، بالالار، وقىلىق)
5. قانداي ۇلتتىق تاعامداردى بىلەسىڭ؟ (قازى-قارتا، جال-جايا، بەسبارماق، قىمىز، شۇبات).
6. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
7. قازاق ءتىلى قاي تىلدەر توبىنا جاتادى؟ (تۇركى تىلدەس).
8. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس سالتىندا قانداي جىرلار كەزدەسەدى؟
2-توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا.بايتۇرسىنوۆ).
6. ۇلتتىق كيىمدەر قالاي اتالادى؟ (تاقيا، بەشپەنت، قامزول، ساۋكەلە، تون، ىشىك، كيمەشەك ت.ب.).
7. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
8. قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت.ب.).
سوڭعى سايىس سۋرەت سايىسى. ءار توپ بولاشاقتاعى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى قانداي بولاتىنى جايلى سۋرەتكە قاراپ اڭگىمەلەيدى.
ماقال-ماتەلدەر:
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا ... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز ... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى، ... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى، ... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا ... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق، ... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز ... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا، ... (تىلكەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان ... (وقپەن تەڭ).
2-توپ
1. بال تامعان تىلدەن ... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار، ... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز ... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر، ... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان ... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى ... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى ... (ءتىلىندى).
8. كورە-كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي-سويلەي ... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق ... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر، ... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
جارىستىڭ قورىتىندىسى شىعارىلادى. وقۋشىلار ماقتاۋ قاعازى مەن سىيلىقتارعا يە بولادى.
№10 ورتا مەكتەپ
ناۋرىزبيەۆا اينۋر مۋحانبەدياروۆنا
انا ءتىلىڭدى قۇرمەتتە
ماقساتى: وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وركەندەپ، ويانۋىنا، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سۇيۋگە، مەملەكەتتىك ءتىلدى اياققا باسپاي، مارتەبەسىن بيىك ۇستاۋ جونىندە، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى، ءسالت-داستۇرى، ءدىنى، ءتىل ەرەكشەلىگى بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ. وقۋشىلاردىڭ ءوي-ورىسىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ، جۇرت الدىندا ەركىن اۋىز ەكى سويلەۋگە باۋلۋ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى
ءادىسى: ەكى توپ اراسىنداعى سايىس
كورنەكىلىگى: سلايدتار، تاقىرىپ بويىنشا پلاكاتتار
كىرىسپە ءبولىم:
ءمۇعالىم ءسوزى:
ءتىل – ءاربىر ۇلتتىڭ زاڭى سەزىمنىڭ، ويدىڭ جاندى بەينەسى. قازاق حالقى – سوزگە شەشەن، ويى ۇشقىر، ماقالداپ سويلەيتىن حالىق. كەز-كەلگەن داۋدى اتاقتى بيلەرىمىز ءبىر اۋىز سوزبەن شەشە بىلگەن. وسىنشاما جىلدار بويى جەڭىلمەي كەلە جاتقان ءتىل. ەندەشە انا ءتىلىمىز قازاق ءتىلىنىڭ مەرەيىن كوتەرۋ بولاشاق ۇرپاق سىزدەردىڭ ەنشىلەرىڭىزدە. تاربيە ساعاتىمىز وقۋشىلاردىڭ انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن، قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىن بايقاپ، تىلىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەكى توپتىڭ جارىسى تۇرىندە وتەدى. ءار توپ 4 وقۋشىدان قۇرالعان. جارىس التى سايىستان تۇرادى:
1. ماقال ءسوزدىڭ – مايەگى.
2. ءسوز تاپقانعا قولقا جوق.
3. ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى.
4. ساحنالىق كورىنىس.
5. انا ءتىلىم – اسىل قازىنام.
6. ءتىل بولاشاعى – جاستار قولىندا.
جارىسقا تورەلىك ەتەتىن ءادىل قازىنى سايلاپ الۋ.
انا ءتىلىم، دانا ءتىلىم باقىتىم
قازاق ءتىلىن ءبىلۋ مەنىڭ پارىزىم.
ءتىلىم مەنىڭ ۇمىتىلماس تىرلىگىم،
كىم بىلەدى ءتىلىمىزدىڭ تاعدىرىن.
الاڭداتتى ءتىل تاعدىرى بۇگىندە.
سەن بولماساڭ بولار ەرتەڭ كۇنىم نە؟
قازاق ءتىلىن سۇيەمىن مەن جانىممەن.
قازاق بولىپ قالۋ ءۇشىن تۇبىندە.
قازاق ءتىلىم باس يەمىن مەن ساعان
تىلگە دەگەن بولۋ كەرەك كەڭ تالعام.
مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى سىيلاساق،
قازاق ءتىلى بىزدەر ءۇشىن جارالعان.
ءتىلىمىزدىڭ تاريحى بار قول جەتپەس،
ايتساڭ ونىڭ تاريحىنا ءسوز جەتپەس،– دەمەكشى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى وتە باي ءارى كوركەم. انا ءتىلىن قۇرمەتتەگەن ادام وتانىن دا سۇيەدى.
ءبىرىنشى سايىس «ماقال ءسوزدىڭ مايەگى» دەپ اتالادى. ەكى توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ ماقالدىڭ باسىن باستاسا ەكىنشى توپتىڭ ويىنشىسى ماقالدى اياقتاۋى ءتيىستى. ماقالدار تاقىرىبى ءتىل، ءسوز ءقادىرى جايلى بولماق.
ەكىنشى سايىستا ولەڭ شۋماعىنىڭ العاشقى ەكى جولى بەرىلەدى. ەكى توپ ولەڭدى اياقتايدى.
1. مەن ۇيىقتاردا ايتادى
ەرتەگىسىن، اندەرىن
.................................
2. جاۋدى جاڭبىر توپ-توپ
شەلەك - شەلەك كوپ-كوپ!
......................................
3. انا ءتىلدى ءسۇيىپ وتەم،
بارلىق تىلدەن بيىك ەكەن.
..................................
4. نەتكەن سۇلۋ، نەتكەن كوركەم
وسى مەنىڭ تۋعان ولكەم!
.........................................
ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى دەپ اتالاتىن سايىستا ءار توپتان ءبىر وقۋشىدان شىعىپ انا ءتىلى جايىندا جازىلعان ءبىر ولەڭدى مانەرلەپ جاتقا ايتىپ شىعۋى ءتيىس.
ءتورتىنشى سايىستا ءار توپ ءتىلدىڭ بۇگىنگى جاعدايىن بەينەلەيتىن كورىنىس كورسەتەدى.
بەسىنشى سايىس سۇراق-جاۋاپ سايىسى. ەكى توپتىڭ ءبىلىمى سىنالادى.
1-توپقا:
1. ق ر قاشان تاۋەلسىزدىك الادى؟ (1991 ج. 16 جەلتوقسان).
2. قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى كىم؟ (توقتار اۋباكىروۆ).
3. ابايدىڭ اجەسى؟ (زەرە).
4. بالالاردى وقۋعا شاقىرعان ى.ءالتىنساريننىڭ ولەڭى قالاي باستالادى؟ (كەل، بالالار، وقىلىق)
5. قانداي ۇلتتىق تاعامداردى بىلەسىڭ؟ (قازى-قارتا، جال-جايا، بەسبارماق، قىمىز، شۇبات).
6. كۇي اتاسى كىم؟ (قۇرمانعازى).
7. قازاق ءتىلى قاي تىلدەر توبىنا جاتادى؟ (تۇركى تىلدەس).
8. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس سالتىندا قانداي جىرلار كەزدەسەدى؟
2-توپقا:
1. قازاق ءتىلى العاش مەملەكەتتىك مارتەبەسىن قاي جىلى الدى؟ (1989).
2. ابايدىڭ تۋعان جىلى؟ (1845).
4. اقىلدى ءسوزىنىڭ ءتۇبىرى؟ (اقىل).
5. قازاق ءالفاۆيتىن جاساعان عالىم كىم؟ (ا.بايتۇرسىنوۆ).
6. ۇلتتىق كيىمدەر قالاي اتالادى؟ (تاقيا، بەشپەنت، قامزول، ساۋكەلە، تون، ىشىك، كيمەشەك ت.ب.).
7. بەتاشار قاشان ايتىلادى؟ (كەلىن تۇسكەندە).
8. قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن اتا؟ (شىلدەحانا، بەسىك توي، تۇساۋ كەسۋ، قۇدا ءتۇسۋ، كەلىن ءتۇسىرۋ، قىز ۇزاتۋ ت.ب.).
سوڭعى سايىس سۋرەت سايىسى. ءار توپ بولاشاقتاعى قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى قانداي بولاتىنى جايلى سۋرەتكە قاراپ اڭگىمەلەيدى.
ماقال-ماتەلدەر:
1. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا ... (باس جارادى).
2. دالەلسىز ءسوز ... (جەلمەن تەڭ).
3. ينە كوزىنەن سىنادى، ... (شەشەن سوزىنەن سىنادى).
4. ءپىل كوتەرمەگەندى، ... (ءتىل كوتەرەدى).
5. ءسوز تاپقانعا ... (قولقا جوق).
6. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل، (جەتى ءتۇرلى ءىلىم ءبىل).
7. شەبەردىڭ قولى ورتاق، ... (شەشەننىڭ قولى ورتاق).
8. قاھارلى ءسوز ... (قامال بۇزار).
9. باس كەسپەك بولسا دا، ... (تىلكەسپەك جوق).
10. ايتىلعان ءسوز، اتىلعان ... (وقپەن تەڭ).
2-توپ
1. بال تامعان تىلدەن ... (ۋ تامعان).
2. تاۋدى، تاستى جەل بۇزار، ... (ادامزاتتى ءسوز بۇزار).
3. جاقسى ءسوز ... (جارىم ىرىس).
4. جاقسى بايقاپ سويلەر، ... (جامان شايقاپ سويلەر).
5. ءتىل قىلىشتان ... (وتكىر).
6. انا ءسۇتى بوي وسىرەدى، انا ءتىلى ... (وي وسىرەدى).
7. جىلاننىڭ ۋى تىسىندە، ادامنىڭ ۋى ... (ءتىلىندى).
8. كورە-كورە كوسەم بولارسىڭ، سويلەي-سويلەي ... (شەشەن بولارسىڭ).
9. تىلدەن ارتىق ... (قازىنا جوق).
10. سۇڭگى جاراسى بىتەر، ... (ءتىل جاراسى بىتپەس).
جارىستىڭ قورىتىندىسى شىعارىلادى. وقۋشىلار ماقتاۋ قاعازى مەن سىيلىقتارعا يە بولادى.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: وقۋشىنى ءوز بەتىمەن كىتاپ وقۋعا ۇيرەتۋ، ونى قالىپتاستىرۋ
