اپپاق تىنىشتىق
— كارمەن ەكى كۇنگە دە بارمايدى.
مەيسون كەسەك مۇزدى تۇكىرىپ تاستادى دا، بايعۇس ماقۇلىققا مۇڭدانا قارادى، ودان ءيتتىڭ تابانىن اۋزىنا توسىپ، ونىڭ باقايلارىنىڭ اراسىنا شودىرايىپ قاتىپ قالعان مۇزدى قايتادان تىستەلەپ تازالاي باستادى.
— اتتارى اسەم قانشاما ءيتتى كەزدەستىردىم، سولاردىڭ بىردە-بىرى تۇككە جاراعان ەمەس، - دەدى ول شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ ءيتتى سەرپىپ تاستاپ. - ولار بىرتىندەپ السىرەي بەرەدى دە، اقىرى ءولىپ تىنادى. سەن اشەيىن كاسيار. سيۆاش نەمەسە حاسكي دەپ اتالاتىن يتتەردىڭ بىردەڭەگە ۇرىنعانىن كوردىڭ بە؟ ەشقاشان دا! شۋكۋمگە قاراشى: بۇل...
كەنەت ابدەن جۇدەگەن يت جوعارىعا قاراي اتىلىپ، مەيسوندى كەڭىردەكتەن الا تۇسۋگە شاق قالدى.
— ءوي، مىناۋىڭ نە سۇمدىق!
بيشىكتىڭ سابىمەن باستان تيگەن قاتتى سوققى ءيتتى قار بەتىنە مۇرتتاي ۇشىردى. ول جانتالاسا بەزەكتەپ قالدى دا، ەزۋىنەن ساپ-سارى سىلەكەي تامشىلاپ كەتتى.
— ايتتىم عوي، شۋكۋمگە قاراشى: شۋكۋم ءمۇلت كەتپەيدى. ءباس تىگەيىن، ءبىر اپتا وتپەي-اق بۇل كارمەندى جارىپ تاستايدى.
— ال مەن، - دەدى مەيلميۋت كيد وتقا قىزدىرىپ وتىرعان نانىنىڭ بەتىن اۋدارىپ، - مەجەلى جەرگە جەتكەنشە شۋكۋمدى ءوزىمىزدىڭ جەپ قوياتىنىمىز ءۇشىن ءباس تىگەمىن. بۇعان سەن دەيسىڭ، رۋف؟
ءۇندىس ايەل قويۋىن تۇندىرۋ ءۇشىن كوفەگە ءبىر كەسەك مۇز تاستادى دا، مەيلميۋت كيدكە قاداعان كوز جانارىن كۇيەۋىنە بۇردى، ودان يتتەرگە قارادى، ءبىراق ءۇن قاتقان جوق. سونشاما كوز جەتىپ تۇرعان اقيقات قۇپتاۋدى قاجەت ەتپەيتىن ەدى. باسقا شەشىم دە جوق-تىن. الدا ءىز تۇسپەگەن ەكى ءجۇز ميل جول جاتىر، ازىق نەبارى التى-اق كۇنگە جەتەدى، ال يتتەرگە مۇلدە ەشتەڭە قالماعان.
ەكى اڭشى مەن ءبىر ايەل وتقا تاياۋلاۋ وتىرىپ، ازىن-اۋلاق تاڭعى استارىن ىشۋگە كىرىستى. بۇل قىسقا عانا كۇندىزگى ايالداما بولعاندىقتان جەگۋلى جاتقان يتتەر تاماققا جۇتىنا قارايدى.
— ەرتەڭنەن باستاپ تاڭەرتەڭگى اس دەگەن توقتاتىلادى، - دەدى مەيلميۋت كيد، - جانە يتتەردەن كوز ايىرماڭدار، بۇلار ابدەن قۇتىردى، قارا دا تۇر، كوزىڭ ءسال تايسا باس سالۋدان دا تايىنبايدى.
— ال مەن كەزىندە ادىستەمەلىك قاۋىمنىڭ باستىعى بولدىم عوي. ءارى جەكسەنبىلىك مەكتەپتە ساباق بەرگەنمىن!
مەيسون وسىنى نە ءۇشىن ايتقانىن بىلمەي ءوزىنىڭ بۋ بۇرقىراعان باشماقتارىنا بارلاپ قاراۋعا كىرىستى. ول وي قۇرساۋىنان رۋف ءبىر شاشكە كوفە قۇيىپ بەرگەندە ءبىر-اق بوسادى.
— بىزدە شايدىڭ مولدىعىنا قۇدايعا شۇكىر. مەن ۇيدە، تەننسسيدە شايدىڭ قالاي وسكەنىن كوردىم. ءقازىر ءبىر شەلپەك ىستىق جۇگەرى نانى ءۇشىن نەمدى ايانار ەدىم!.. كۇيىنبە، رۋف، ءسال شىدا، ۇزاماي-اق اشىعۋدان قۇتىلاسىڭ، باشماك كيۋدىڭ دە قاجەتى بولماي قالادى.
وسى سوزدەر ايتىلعاندا ايەلدىڭ قاباعى جادىراي تۇسكەن، اق ءناسىلدى قوجايىنىنا - العاش ۇشىراتقان ادامىنا، بۇعان ايەلدى حايۋان نەمەسە جۇك ارتاتىن مال ورنىنا قاراماۋدى كورسەتكەن تۇڭعىش ەركەككە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن جانارى دا جارقىراپ كەتتى.
— ءيا، رۋف، - دەپ جالعاستىردى ونىڭ كۇيەۋى وزدەرى بىر-بىرىمەن تۇسىنىسەتىن وسىناۋ جالعىز عانا شارتتى تىلدە، - ۇزاماي-اق شىعامىز بۇل جەردەن، اق ادامنىڭ قايىعىنا وتىرامىز دا تۇزدى سۋعا تارتامىز. ءيا، بەينەبىر سۋ تاۋلارى بىرەسە جوعارى، بىرەسە تومەن اتقىلاپ جاتقانداي جامان سۋ، اساۋ سۋ. جانە قانداي كاپ ءوزى، قانشاما جۇرۋگە تۋرا كەلەدى سونىڭ بەتىمەن! ون ۇيقى، جيىرما ۇيقى، قىرىق ۇيقى جۇرەسىڭ، - مەيسون ويىن تۇسىنىكتى جەتكىزۋ ءۇشىن كۇندەردى ساۋساعىمەن ساناي باستادى، جانە ونە بويى سۋ، جامان سۋ. ودان ۇلكەن ەلدى مەكەنگە كەلەمىز، وندا جازداعى شىبىن-شىركەي سەكىلدى قاپتاعان حالىق كوپ. شوشاق لاشىقتارى، مىنە، مۇنشاما بيىك - ون، جيىرما قاراعاي بويىنداي!.. ەھ!
ءسوز تاپپاعان سوڭ ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى دا، مەيلميۋت كيدكە جالىنشتى جۇزبەن قارادى، ءسويتتى دە جيىرما قاراعايدى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن شىعارسا قانشالىقتى بيىك بولاتىنى قولىمەن مۇقيات كورسەتۋگە كىرىستى. مەيلميۋت كيد مىسقىلداي جىميعان، ءبىراق ءرۋفيدىڭ كوزدەرى تاڭىرقاۋ مەن شاتتىقتان شاراسىنان شىعىپ كەتە جازدادى؛ ول كۇيەۋىم قالجىڭداپ تۇر دەپ ويلادى، وسى مەيىرىم بايعۇس ايەل جۇرەگىن ەلجىرەتىپ جىبەرگەن.
— ال ودان سوڭ ج... جاشىككە وتىرامىز دا، پيفف، - جونەپ بەرەمىز! - مەيسون ويىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن اۋەگە اتىپ جىبەرگەن بوس ساپتىاياقتى قايتا قاعىپ الىپ ايقاي سالدى: - پافف! ء-سويتىپ، مىنە، جەتىپ تە كەلدىك! و، ۇلى شاماندار! سەن فورت يۋكونعا جول تارتاسىڭ، ال مەن ارتيك سيتينگە كەتەمىن - جيىرما بەس ۇيقى. اننان مۇندا تارتىلعان ۇزىن ارقان، مەن سول ارقانعا جارماسامىن دا: "اللو، رۋف! جاعدايىڭ قالاي؟" دەيمىن. ال سەن: "بۇل سەنسىڭ بە، كۇيەۋىم؟" دەيسىڭ. مەن ايتامىن: "ءيا". سەن ايتاسىڭ: "نان پىسىرە الماي وتىرمىن: سودا تاۋسىلدى" دەيسىڭ. سوندا مەن ايتامىن: "شوشالادا، ۇننىڭ استىنان قارا. Cay بول!" سەن شوشالاعا باراسىڭ دا سودانى كەرەگىڭشە الاسىڭ. ءوزىڭ ونە بويى فورت يۋكوندا بولاسىڭ، ال مەن - ارتيك-سيتيدەمىن. مىنە، شاماندار قانداي!
ءرۋفتىڭ وسىناۋ سيقىرلى ەرتەگىگە اۋزىن اڭقيتا يلانعانى سونشا، ەركەكتەر كۇلكىگە قارىق بولدى دا قالدى. تالاسقان يتتەردىڭ شۋى الىس ەلدەگى كەرەمەتتەر تۋرالى اڭگىمەنى بۇزىپ جىبەرگەن، ال ولاردى اجىراتىپ بىتكەن مەزگىلدە ايەل دە شانالاردى ءبۋىپ-تۇيىپ ۇلگەرگەن ەدى، ءسويتىپ جولعا شىعۋعا ءبارى دە ساقاداي ساي تۇردى.
— تارت، قاسقا! كانە، جونەل!
مەيسون بيشىكتى ەپتىلىكپەن شارت ەتكىزدى دە، يتتەر اقىرىن قىڭسىلاپ سىرما قايىستارىن كەرە باستاعاندا بۇرما سىرىقتى ءتىرسيىپ، قاتىڭقىراپ قالعان شانانى ورنىنان جىلجىتتى. ونىڭ سوڭىنان ەكىنشى جەگىممەن رۋف ىلەسكەن، ال مۇنىڭ قوزعالۋىنا جاردەمدەسكەن مەيلميۋت كيد كەرۋەننىڭ ەڭ ارتىندا كەلەدى. بۇقانى ءبىر ۇرىپ سۇلاتاتىنداي قايراتى بار قارۋلى دا، ايبارلى ادام بەيشارا يتتەرگە بيشىك سىلتەي المايدى جانە ولاردى باسقا ايداۋشىلارعا قاراعاندا قاتتى اياپ تۇرادى. كەيدە مەيلميۋت كيد بۇلارعا جانى اشىعاندا جىلاپ جىبەرە جازدايدى.
— ال تارتىڭدار، اقساقتارىم! - دەپ مىڭگىرلەدى ول اۋىر شانالاردى قوزعاۋعا بىرنەشە مارتە ارەكەتتەنگەن سوڭ.
اقىر اياعىندا ءتوزىمى اقتالىپ، اۋىرسىنا قىڭسىلاعان يتتەر ءوز باۋىرلاستارىن قۋىپ جەتۋ ءۇشىن ميتىڭداي جونەلەدى.
اڭگىمە تىنشىعان. قيىن جول ونداي اۋەستىكتى كوتەرە بەرمەيدى. سولتۇستىكتەگى ساپار - اسا اۋىر دا ازاپتى ەڭبەك. ءدال وسىنداي، ءارى تاپتالماعان جولدىڭ ءبىر كۇنىنە ۇندەمەي توزگەن ادام اق باقىتتى ادام.
ال تىڭنان جول سالۋدان وتكەن قيامەت-قايىم دا جوق شىعار. توقىما جالپاق شاڭعىلار قادام باسقان سايىن باتىپ كەتەدى دە، اياق ومبى قارعا تىزەگە دەيىن ءبىر-اق سۇڭگيدى. ودان سيراقتى ابايلاپ سۋىرۋىڭ قاجەت شاڭعىنىڭ بەتى قاردان تازالانىپ بىتكەنشە تىپ-تىك كۇيدە شىعارىپ الا الماساڭ پالەگە قالعانىڭ. ودان اراعا كەمىندە جارتى يارد سالىپ ءبىر قادام العا اتتايسىڭ دا، كەلەسى اياقتى سۋىراسىڭ. مۇندايمەن العاش ۇشىراسقان ادام بۇعان دەيىن شاڭعىلارىن بىر-بىرىنە ايقاستىرىپ الماعان كۇننىڭ وزىندە الدامشى قارعا سەنىپ بوي جيناقتاپ وتىرماسا ءجۇز يارد سايىن شاراسى ءبىتىپ وماقاسا قۇلايدى. كۇنىنە ءبىر رەت يتتەردىڭ تابانىنىڭ استىنا تۇسپەگەن ادام قىسىلماستان ۇيىقتايتىن قابىنا كەۋدەسىن كەرە دەمالىپ زور ماقتانىشپەن كىرۋىنە بولادى؛ ال ۇلى سولتۇستىك
سوقپاعىنا جيىرما تۇنەپ جەتكەن ادامعا قۇدايدىڭ ءوزى قىزىعا قاراۋى مۇمكىن.
ىمىرت جابىلا باستاعان ءسات ەدى، اپپاق تىنىشتىقتىڭ مىسى باسقان جولاۋشىلار ءۇن-تۇنسىز تىڭنان جول سالىپ كەلە جاتتى. تابيعاتتىڭ ادامدى تاۋبەسىنە تۇسىرەتىن ءتاسىلى كوپ: ۇزدىكسىز تۇردە الما-كەزەك اۋىساتىن سۋدىڭ تاسۋى مەن قاشۋى، تۇتىككەن بوراندار، جەر سىلكىنىسىنىڭ سۇمدىقتارى، كوك زەڭبىرەگىنىڭ نايزاعايلارى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى دە اپپاق تىنىشتىقتىڭ ادىلدىگى الدىندا باس يەتىندەي. سەلت ەتكەن سىبدىر ەستىلمەيدى، كوكتىڭ ءجۇزى قاقتالعان مىس تاباقتاي جارقىراپ تۇر، ءۇپ ەتكەن ءۇن كۇپىرلىك سەكىلدەنەدى، ادام ءوز داۋسىنان ءوزى شوشيدى. جىم-جىرت دۇنيەنىڭ ەلەسكە مالىنعان كەڭىستىگى بەتىندە قىبىرلاپ بارا جاتقان جان يەسى ءوزىنىڭ بار بولعانى جەردىڭ قۇرتىنداي عانا ەكەنىن ءجىتى سەزىنسە وسىم ورەسكەل-اۋ دەپ كۇناعا باتقانداي قۋىستانادى. تاڭعاجايىپ ويلار وز-وزىنەن تۋىندايدى، تىلسىم عالام ءوز شەشۋىن ىزدەيدى. ءسويتىپ ادام اجال اۋزىندا تۇرعانداي ۇرەيلەنەدى. جاراتۋشىنىڭ، بۇكىل الەمنىڭ الدىنداعى قورقىنىش بيلەيدى، مۇنىمەن قاتار دارمەنسىز ماتەريانىڭ جاندالباسا ارەكەتى ويانادى تىرشىلىك ءۇمىتى تۇتانىپ، ماڭگىلىك عۇمىردى ارماندايدى، مىنە، وسىندايدا كىسى قۇدايمەن بەتپە-بەت وڭاشا قالادى.
كۇن ەڭكەيگەن ءسات ەدى. وسى تۇستا وزەن ارناسى كۇرت بۇرىلىپ، مەيسون بۇرىشتى توتەسىمەن قيىپ الۋ ءۇشىن كولىگىنىڭ بەتىن تار مۇيىسكە بۇردى. ءبىراق يتتەر ورگە قاراي شىعا الماي قويدى. شانا رۋف پەن مەيلميۋت كيد ارتىنان يتەرسە دە تومەن سىرعي بەرەدى. تاعى ءبىر مارتە جاندارمەن ارەكەت جاسالدى؛ اشتان بۇراتىلعان بايعۇس ماقۇلىقتار سوڭعى كۇشتەرىن سالىپ ىشقىندى. اقىرى تىربانا-تىربانا شانا دا جاعاعا شىقتى-اۋ. الايدا كوسەم يت جەگىمدى وڭعا قاراي جۇلقىپ قالدى دا، شانا مەيسوننىڭ شاڭعىسىنا سوقتىقتى. ءىس ناسىرعا شاپقان: مەيسون ءسۇرىنىپ جىعىلدى، جەتەك قايىستارعا وراتىلعان ءبىر يت قۇلادى، ءسويتىپ شانا بارلىعىن الا-مالا تومەنگە قاراي دومالاپ كەتتى.
سارت-سۇرت! بيشىك اۋادا ىسىل قاققان. تاياق كوبىنەسە قۇلاعان يتكە ءتيدى.
— توقتات مەيسون! - اراعا مەيلميۋت كيد تۇسكەن. - بەيشارانىڭ ونسىز دا قۇر سۇلدەرى ءجۇر. تۇرا تۇر، ءقازىر مەنىڭ يتتەرىمدى قوسا جەگەمىز.
مەيسون سەرىگى سويلەپ بىتكەنشە شىدادى، - بۇدان سوڭ ۇزىن بيشىك كىنالى ءيتتى قايتادان شىقپىرتتى. كارمەن، - بۇل سول ەدى، - جالبارىنا قىڭسىلاپ قار استىنا بۇعا بەردى، ودان ءبىر قىرىنا اۋدارىلىپ ءتۇستى.
بۇل جولاۋشىلار ءۇشىن اسا اۋىر دا، سونشا كوڭىلسىز ساتتەر-تىن: يت ولگەلى جاتىر، ەكى دوس سالعىلاسىپ تۇر. رۋف ەكەۋىنە كەزەك-كەزەك جالىنىشتى تۇرمەن قارايدى. ءبىراق مەيلميۋت كيد كوزىندە ايانىش تابى ۇيالاعانىمەن سىر الدىرماۋعا تىرىسىپ، ەڭكەيە بەردى دە سىرما جىپتەردى قيىپ جىبەردى. ەشكىم ءتىس جارماعان. جەگىمدەر قوسارلاستىرىلدى دا، اسۋ الىندى؛ شانالار قايتادان جولعا ءتۇستى. كارمەن ارتتا زورعا سۇيرەتىلىپ كەلەدى. يت جۇرۋگە جاراسا اتپايدى، وعان ءتىرى قالۋعا ءبىر عانا مۇمكىندىك بەرىلگەن: ايالداماعا دەيىن اۋپىرىمدەپ جەتۋى كەرەك، وندا ادامداردىڭ بۇلان ءولتىرۋى دە عاجاپ ەمەس.
ءوزىنىڭ ارەكەتىنە وكىنگەنىمەن ونىسىن مويىنداۋعا نامىستانىپ الدا ارشىنداي باسقان مەيسون تونگەن ءقاۋىپتى سەزگەن ەدى. بۇلار تومەندەگى قالىڭ تال-شىلىك اراسىمەن ءوتىپ كەلە جاتقان. سوناداي جەردەگى ەلۋ فۋتتاي ارالىقتا ءبىر كارى قاراعاي سورايىپ تۇرعان-دى. تاعدىر وسىندا عاسىرلار بويى سەرەيگەن ونىڭ كۇنىن وسى ساتتە ءبىتىرۋدى، بالكىم بۇعان قوسا مەيسونعا دا ءدال سونداي جازمىشتى ويلاستىرىپ قويعان ەكەن.
ول باشماعىنىڭ بوساپ كەتكەن باۋىن بايلاۋعا ايالداعان. شانالار توقتادى، يتتەر دە دىبىر ەتپەستەن قارعا جاتا كەتتى. توڭىرەكتىك قاتەرلى تىنىشتىق تۇر، اق كورپەگە ورانعان ورمان ىشىندە سەلت ەتكەن قوزعالىس جوق: اياز بەن ۇنسىزدىك جۇرەكتى مۇزداتىپ، تابيعاتتىڭ ءدىرىل قاققان دەمىن بۋىپ تاستاعان. كەنەت اۋا تىنىس العانداي بولدى؛ ماڭايداعىلار ونى ەستىگەن جوق، انىعىندا، وسىناۋ مۇلگىگەن كەڭىستىكتەگى قيمىلدىڭ جارشىسى دەپ سەزىنگەن سياقتى. وسى ساتتە جىلداردىڭ اۋىرتپالىعى مەن قاردىڭ سالماعىنان يىلگەن الىپ اعاش ادام ءومىرىن قاسىرەتكە باستاعان ءوزىنىڭ اقتىق مىندەتىن اتقاردى. سىتىر ەتكەن دىبىستى ەستىگەن مەيسون ءبىر بۇيىرىنە قاراي ىرشىپ تۇسپەكشى ەدى، ءبىراق بويىن تىكتەپ ۇلگەرە المادى، گۇرس ەتىپ قۇلاعان اعاش يىعىنان سوقتى.
اياق استىنان تۋىندايتىن ءقاۋىپ، مەزەتتە جەتەتىن اجال - مەيلميۋت كيد بۇلاردىڭ ەكەۋىمەن دە تالاي ۇشىراسقان! بۇتاقتاعى قىلقاندار ءالى دىرىلدەپ تۇر، ال بۇل ايەلگە نۇسقاۋ بەرىپ، ءوزى كومەككە ۇمتىلىپ ۇلگەردى. ءۇندىس ايەل دە ەسىنەن تانا قويعان جوق، مۇندايدا ءوزىنىڭ كوپشىلىك اق ءناسىلدى اپا-سىڭلىلەرى جاسايتىنداي قاجەتسىز كوز جاسىن بۇلاۋعا دا بارماعان. مەيلميۋت كيدتىڭ العاشقى ءسوزى بويىنشا كۇيەۋىنىڭ اۋىرسىنعان ءۇنىن ەستي ءجۇرىپ، اعاشتىڭ سالماعىن جەڭىلدەتەتىن قۇرال مىندەتىن اتقاراتىن سىرىقتى بار سالماعىمەن باسۋعا كىرىسكەن. ال مەيلميۋت كيد قاراعايدى بالتامەن شابا باستاعان. بولات تەمىر توڭازىعان دىڭگە تيگەن سايىن شىڭ-شىڭ ەتەدى، ءاربىر سوققىنىڭ دىبىسى مەيلميۋت كيدتىڭ كۇشىنە ىرسىلداعان دەمىمەن قوسارلاسا ەستىلەدى.
اقىر اياعىندا كيد جاڭا عانا ساپ-ساۋ جۇرگەن ادامنىڭ ايانىشتى تامتىعىن قار بەتىنە شىعارىپ جاتقىزدى. الايدا جولداسىنىڭ ازاپتانۋىنا قاراعاندا ايەلدىڭ جۇزىندەگى ءۇنسىز قايعى تابى مەن ءبىر ءۇمىت، ءبىر كۇدىك ارالاسقان كوزقاراسى ۇرەيلىرەك ەدى. كوپ ەشتەڭە ايتىلا قويعان جوق: ءسىبىردىڭ تۇرعىندارى بوس سوزدەن ناقتى ءىستىڭ قۇندىراق ەكەنىن جاستايىنان ءبىلىپ وسەدى. ادامعا سىناپ باعاناسىنان الپىس بەس گرادۋس نولدەن تومەن تەمپەراتۋرادا قار ۇستىندە كوپ جاتۋعا بولمايدى. شانانىڭ قايىستارى كەسىلىپ، بايعۇس مەيسون اڭ تەرىسىنە ورالدى دا، بۇتادان جاسالعان توسەنىشكە جاتقىزىلدى. وت جاعىلعان؛ وتىنعا باقىتسىزدىققا سەبەپشى الگى اعاش بۇتالدى. الاۋدىڭ ءۇستىن الا جىلۋدى ساقتاپ تومەنگە سەرپۋ ءۇشىن قارابايىر شىمىلدىق تارتىلدى: بۇل فيزيكانى تابيعاتتان ۇيرەنگەن ادامدارعا ابدەن بەلگىلى ءادىس.
اجالمەن تالاي مارتە بەتپە-بەت كەلىپ كورگەندەر ونىڭ بەلگىسىن بىردەن تانيدى. مەيسون وڭباي مەرتىككەن ەدى. بۇل ءبىر قاراعاننان-اق بايقالىپ تۇرعان: وڭ جاق كود، سان مەن بەل ومىرتقا سىنعان؛ اياق جانسىز؛ ءىش قۇرىلىسىنىڭ دا ىستەن شىعۋى ىقتيمال. تەك بەيشارانىڭ اندا-ساندا ىڭىرسيتىنى عانا ونىڭ ءالى ءتىرى جاتقانىن ايعاقتايدى.
ءۇمىت ۇزىلگەن، ەندى ەشقانداي قايران جوق. ازاپتى ءتۇن ۇزاق سوزىلدى. رۋف ونى ءوزىنىڭ حالقىنا ءتان تاباندى قايسارلىقپەن قارسى العان؛ مەيلميۋت كيدتىڭ كۇنقاقتى جۇزىنە بىرنەشە ءاجىم قوسىلدى. شىن مانىندە اسا كوپ ازاپتانا قويماعان مەيسون بولاتىن، ونى ۇشقىر قيالى شىعىس تەننەسنگە، ۇلى تۇمان تاۋلارىنا، سوناۋ بالالىق شاعىنا شارلاتىپ اكەتكەن. باياعىدا ۇمىت بولعان تۇستىكتەگى قالانىڭ جان تەربەتەر اۋەزدەرى تامىلجىپ تۇردى: ول كولگە شومىلىپ جۇرگەنىن، جانات اۋلاۋعا شىققانىن نەمەسە قاربىز جۇلۋعا بارعانىن ايتىپ ساندىراقتاپ جاتتى. رۋف ءۇشىن بۇل اشەيىن تۇسىنىكسىز دىبىس جيىنتىعى ەدى، ال كيد ءبارىن ۇعىنعان، ءاربىر ءسوز ونىڭ جانىن ەلجىرەتكەن - ءدال مۇنى وركەنيەت اتالعان نارسەنىڭ بارىنەن ايىرىلعان كىسى عانا تەرەڭ سەزىنە الادى.
تاڭعا قاراي ءال ۇستىندەگى ادام ەسىن جيدى دا، مەيلميۋت كيد ونىڭ سىبىرىن ەستۋ ءۇشىن اۋزىنا ەڭكيدى:
— ءبىزدىڭ تاناندا كەزدەسكەنىمىز ەسىڭدە مە؟.. ەڭ سوڭعى مۇزجارعىش كەمەمەن كەلگەلى دە ءتورت جىل ءوتتى... ول كەزدە مەن ونى ونشا سۇيمەيتىن ەدىم، تەك جاقسى بولاتىن ءوزى... سودان اۋەستەندىم عوي. كەيىن ابدەن باۋىر باسىپ الدىم. قيىن شاقتاردا قاسىڭنان تابىلاتىن جاقسى ايەل ەدى. ال ءوزىمىزدىڭ كاسىبىمىزگە كەلەر بولساق، ءوزىن بىلەسىڭ، وعان تەڭدەسەتىن ادامدى تابۋ قيىن... ونىڭ بۇعى ءمۇيىزى تابالدىرىعىنان ءجۇزىپ ءوتىپ، سەن ەكەۋمىزدى قۇز باسىنان قالاي ءتۇسىرىپ العانى ەسىڭدە مە؟ جانە جاۋىپ تۇرعان وق استىندا سۋعا مالشىنىپ!.. ال نۋكلۋكايتوداعى اشتىق شە؟ ونىڭ كوكتايعاق مۇز بەتىمەن بىزگە حابار جەتكىزۋگە اسىعىپ جۇگىرگەنى شە؟ ءيا، رۋف ماعان جاقسى جار بولدى، بۇرىنعى ايەلىمنەن دە جاقسى... مەنىڭ ۇيلەنگەنىمدى ءبىلۋشى ما ەدىڭ سەن؟ ايتپاپ پا ەدىم ساعان؟ ءيا، ءبىر مارتە ۇيلەنگەندەر قاتارىنا قوسىلۋعا تالپىنىپ كورگەنىم بار... ۇيدە. شتاتتاردا. وسىندا تاپ بولعانىم دا سودان. بىرگە وسكەنبىز. اجىراسۋعا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن كەتىپ قالدىم. سوعان قولى جەتتى ونىڭ.
ءرۋفتىڭ ءجونى باسقا. مۇنداعىنىڭ ءبارىن دوعارىپ كەلەسى جىلى سونىمەن بىرگە اتتانباقشى ەدىم عوي. ەندى بۇل تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق. ءرۋفتى قايتادان تايپاسىنا قايتارا كورمە، كيد. وندا وتە قيىن بولادى وعان. ءوزىڭ ويلا: ءتورت جىلعا تاياۋ بىزبەن بىرگە بۇرشاق، بەكون، نان، كەپكەن جەمىس جەدى، وسىدان كەيىن قايتادان بالىق پەن بۇلان ەتىنە قالاي كوشەدى! جەڭىل ومىرگە داعدىلانىپ الىپ قايتادان ەسكى تۇرمىسقا كوشۋ وڭاي ما. وتە قيىن بولادى. كوز قىرىڭدى سالا ءجۇر، كيد... نەگە سەن... جارايدى، سەن ايەلدەردەن ىلعي الىس ءجۇرۋشى ەدىڭ عوي... سەنىڭ مۇندا نەندەي تاعدىرمەن كەلگەنىڭدى دە اقىرى بىلە المادىم. وعان مەيىرىممەن قاراپ، مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك شتاتتارعا جونەلت. ال ەگەر وتانىن ساعىنار بولسا ورالۋعا جاردەمدەس.
بالا... ءبىزدىڭ ارامىزدا كوبىنەسە جاقىنداتا تۇسكەن سول، كيد. ۇل بولا ما دەپ ۇمىتتەنگىم كەلەدى. ءوزىڭ ويلا، كيد! مەنىڭ قانىم عوي ول. مۇندا قالدىرۋعا بولمايدى ونى. ال ەگەر قىز بولسا... جوق، ول مۇمكىن ەمەس... مەنىڭ تەرىلەرىمدى سات: ودان بەس مىڭداي شىعارۋعا بولادى جانە ماعان كومپانيانىڭ سونشاما بەرەشەگى بار. مەنىڭ ءىسىمدى وزىڭدىكىمەن قوسا جۇرگىز. ءبىزدىڭ مالىمدەمەمىز ءوز-وزىن اقتار دەپ ويلايمىن... وعان جاقسى ءبىلىم بەر... ال سەن باستىسى، كيد، ول مۇندا قايتىپ ورالماسىن. بۇل اق ءناسىلدى ادام جۇرەتىن جەر ەمەس.
مەنىڭ ساۋدام ءبىتتى، كيد. ءارى كەتسە - ءۇش نەمەسە ءتورت كۇن. سەندەرگە ءارى قاراي ءجۇرۋ كەرەك. سەندەر ءارى قاراي كەتۋگە تيىسسىڭدەر! ەسىڭدە بولسىن، بۇل مەنىڭ ايەلىم، مەنىڭ ۇلىم... قۇدايىم-اي! تەك ۇل بولسا ەكەن! قالماڭدار مەنىڭ قاسىمدا. مەن كەتۋگە بۇيىرامىن! ولگەلى جاتقان ادامعا قۇلاق تۇر!
— ءۇش كۇن بەرشى ماعان! - دەپ جالىندى مەيلميۋت كيد. - مۇمكىن جاعدايىڭ ءبىرشاما وڭالار؛ ءالى بەلگىسىز عوي قالاي بولاتىنى.
— جوق.
— تەك ءۇش كۇن.
— كەتىڭدەر!
— ەكى كۇن.
— بۇل مەنىڭ ايەلىم مەن ءوزىمنىڭ ۇلىم، كيد. وتىنبە مەنەن.
— ءبىر كۇن!
— جوق! بۇيىرامىن مەن!
— تەك ءبىر عانا كۇن! ازىقتى جەتكىزەمىز بىردەڭە قىلىپ؛ مۇمكىن بۇلان اتىپ الارمىن.
— جوق!-.. ال جارايدى: ءبىر كۇن، تەك ودان ءبىر مينۋت تە ارتىق ەمەس! ودان سوڭ، كيد: مەنى اجال تىرناعىنا جالعىز تاستاپ كەتە گورمە. ءبىر عانا وق، شۇرىپپەنى ءبىر باسساڭ جەتىپ جاتىر. ءتۇسىندىڭ عوي؟ ەسىڭدە بولسىن. ۇمىتپا!.. ءوز قانىمنان جارالعان پەرزەنتىم عوي، ءبىراق سونى كورە المايتىن بولدىم... ماعان ءرۋفتى شاقىرشى. ونىمەن باقۇلداسقىم كەلەدى... ۇلدىڭ جايىن ويلا، مەنىڭ ولگەنىمدى كۇتپە دەيمىن. ايتپەسە ونىڭ سەنىمەن كەتۋدەن باس تارتۋى دا عاجاپ ەمەس. قوش بول، دوستىم، قوش! كيد، تۇرا تۇرشى... جوعارىراق قازۋ كەرەك. مەن ءار جولى قىرىق سەنتتەيگە شاياتىن ەدىم. مىنانى دا ۇمىتپا، كيد...
اناۋ ءولىم اۋزىنداعى ادامنىڭ ءوزىنىڭ ورلىگىن دوعارىپ اقىرىن عانا زورعا ايتىپ جاتقان سوڭعى سوزدەرىن ەستۋ ءۇشىن تومەن ءيىلدى.
— كەشىر مەنى... نە ءۇشىن ەكەنىن بىلەسىڭ عوي... كارمەن ءۇشىن.
جىلاعان ايەلدى كۇيەۋىنىڭ جانىندا قالدىرعان مەيلميۋت كيد پاركاسىن كيىپ، شاڭعىسىن تاعىنىپ، قارۋىن الدى دا، ورمانعا ءسىڭىپ كەتتى. ول قاتال سىبىرمەن تالاي تايتالاسسا دا، مۇنشاما كۇردەلى مىندەتپەن العاش ۇشىراسقان. ەگەر اشەيىن پايىمداسا بۇل ءوزى قاراپايىم-اق اريفمەتيكا - ءۇش ءومىر كۇيرەگەن ءبىر عۇمىرمەن بەتپە-بەت كەلگەن. ءبىراق مەيلميۋت كيد ەكى ويلى ەدى. مەيسونمەن تۇراقتار مەن كەن ورىندارىندا، تەڭىزبەن قۇرلىقتاعى ساياحاتتاردا، اڭ قاعۋدا، اشتىق پەن سۋ تاسقىندارىندا يىق تىرەسە، باستى قاتەرگە تىگىپ، دوستىقپەن قاناتتاسىپ بىرگە كەلە جاتقالى بەس جىل ءوتىپتى. بايلانىستارىنىڭ تىعىزدىعى سونشا، بۇل ونى ەكەۋىنىڭ اراسىنا پايدا بولعان العاشقى كۇننەن باستاپ، نەگە ەكەنىن، رۋفتتەن قىزعاناتىنىن ءجيى اڭدايتىن-دى. ال ەندى سول قاتىناستى ءوز قولىمەن بۇزۋىنا تۋرا كەلىپ تۇر.
ول كوككە بۇلان جىبەرە گور، تەك ءبىر عانا بۇلان دەپ جالبارىندى، ءبىراق ول ماقۇلىق بۇل ەلدەن بەزىپ كەتكەن سەكىلدى؛ ءسويتىپ كەشكە قاراي شارشاپ-شالدىعىپ، جۇرەگى ءزىل تارتىپ، قۇرقول قايتتى. يتتەردىڭ قۇلاق تۇندىرا ءۇرۋى مەن ءرۋفيدىڭ شىڭعىرعان داۋسى قادامىن جىلدامداتا تۇسكەن.
تۇراققا جۇگىرىپ جەتكەن مەيلميۋت كيد جاعالاي قورشاپ ىرىلداعان يتتەردەن بالتامەن قورعانعان ءۇندىس ايەلدى كوردى. يتتەر ءوز قوجايىندارىنىڭ تەمىردەي ءتارتىبىن بۇزىپ، ازىق قورىنا باس سالىپتى. قولما-قول كومەككە كەلگەن كيد مىلتىعىنىڭ ءدۇمىن ىسكە قوستى دا، كوز الدىندا ەجەلگى تابيعي سۇرىپتاۋ ءداستۇرىنىڭ اتام زامانعى قاتىگەز كورىنىستەرى باستالدى. نىساناسىنا بىردە ءتيىپ، بىردە تيمەگەن مىلتىق پەن بالتا سونادايدان جالت-جۇلت ەتەدى؛ قيرالاڭداپ جان-جاققا شاشىراعان يتتەردىڭ كوزدەرى جايناپ، تىجىرىنعان ەزۋلەرىنەن سىلەكەي شۇبىرادى. ادامدار مەن حايۋاندار ۇستەمدىك ءۇشىن ەكىلەنە ارپالىسقان. بۇدان سوڭ تاياق جەگەن يتتەر وتتاي وقشاۋ كەتىگى، جارالارىن جالاپ، جۇلدىزدارعا شاعىنىپ ۇلۋعا كىرىسكەن.
كەپكەن بالىقتىڭ بارلىق قورى جويىلىپتى، ءسويتىپ الداعى ەكى ءجۇز ميلدەن استام جولعا بەس قاداقتاي عانا ءۇن قالعان. رۋف قايتادان كۇيەۋىنە كەلدى، ال باس سۇيەگى بالتامەن مىلجالانعان يتتەردىڭ ءبىرىن مۇشەلەپ جاتقان مەيلميۋت كيد بۋى بۇرقىراعان ەتتى بولشەكتەپ شاۋىپ الدى. ول بارلىق ەتتى سەنىمدى جەرگە جاسىردى دا، تەرى مەن ىشەك-قارىندى ولگەن ءيتتىڭ ءوز سەرىكتەرىنە تاستادى.
تانەرتەڭ باسقا ماشاقاتتار باستالعان. ەندى يتتەر ءوزارا تالاستى. توبىر ولگەلى جاتقان كارمەنگە باس سالدى. توپەلەگەن بيشىك سوققىسىنان پايدا بولمادى. قىڭسىلاپ، جەرگە كەنەدەي جابىسىپ العان يتتەر كارمەننەن ءجالعىز-تۇيىر سۇيەك، ءبىر ۋىس تۇك قالماعان كەزدە عانا تۇس-تۇسقا تۇرا بەزدى.
مەيلميۋت كيد قايتادان قيالىمەن تەننسسيگە اۋىسىپ، تاعى دا ءوزىنىڭ اعايىندارىنا الدەبىر تۇسىنىكسىز ۋاعىزدارىن ساندىراقتاعان مەيسونعا قۇلاق تۇرە ءجۇرىپ، شارۋاسىنا كىرىسكەن.
قاراعايلار جاقىن تۇر ەدى، مەيلميۋت كيد ءىسىن شاپشاڭ اتقارا باستادى: رۋف ونىڭ اڭشىلارشا ازىق قورىن ءقۇنۋلار مەن يتتەردەن قورعايتىن قويما جاساپ جۇرگەنىن اڭدادى. ول قاتار تۇرعان ەكى جاس قاراعايدىڭ باسىن تومەن ءيىپ، بۇعى تەرىسىنەن جاسالعان قايىستارمەن بايلاپ، جەرگە تارتىپ قويدى. بۇدان سوڭ بيشىكتىڭ كومەگىمەن يتتەردى تىنىشتاندىرىپ، شانالارعا جەكتى دە، كولىككە مەيسون ورالعان تەرىدەن باسقانىڭ ءبارىن تيەدى. جولداسىن قاراعايدىڭ باسىنا قايىسپەن شاندىپ بەكىتتى. ەندى پىشاقپەن ءبىر وسىپ جىبەرسە جەتىپ جاتىر - قاراعايلار تۇزەلەدى دە، دەنەنى بيىككە ءبىر-اق كوتەرەدى.
رۋف كۇيەۋىنىڭ اقتىق سەزىن تاپجىلماي تۇرىپ تىڭدادى. بايعۇستى مۇنداي تارتىپكە ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق-تىن. ول باياعى قىز كەزىنەن-اق تايپاسىنداعى بارلىق ايەلدەرمەن بىرگە بۇكىل تىرلىكتى جاراتۋشىنىڭ الدىندا، جولىنان كەسە-كولدەنەڭ وتۋگە تىيىم سالىناتىن ەركەكتەردىڭ الدىندا تىزە بۇگىپ داعدىلانعان. كيد قوش ايتىسار ساتتە كۇيەۋىنىڭ بەتىنەن سۇيگەن ءرۋفتى جۇباتىپ جاتپادى، ونىڭ حالقى مۇنداي سالتتى بىلمەيدى، بۇدان كەيىن ايەلدى الدىڭعى شاناعا قاراي اپاردى دا، شاڭعى كيىپ الۋىنا جاردەمدەستى. ايەل قاراپ تا اۋرەلەنبەستەن سىرىقتى شاپ بەردى دە، يتتەرگە قاراي ءبىر سىلتەپ، جولعا ءتۇستى. اناۋ ەس-تۇسسىز جاتقان مەيسونعا ورالعان؛ رۋف الدەقاشان قارا ءۇزىپ كەتسە دە، بۇل دوسىنىڭ اجالىنىڭ تەزىرەك كەلۋىن كۇتىپ الاۋ قاسىندا كوپ وتىردى.
اپپاق ۇنسىزدىكتىڭ مۇڭدى ويلارىڭمەن وڭاشا قالۋ وڭاي ەمەس. تۇنەك تىنىشتىعىندا مەيىرىم بار، ول ادام جانىن جۇمباق جاناشىرلىعىمەن جىلىتاتىن سياقتانادى، ال مۇز قۇرسانعان اسپان استىنداعى مولدىرەگەن تازا دا، اياز قارىعان اپپاق تىنىشتىق ايامايدى.
ءبىر ساعات ءوتتى، ەكى ساعات مەيسوندى اجال المادى. تالتۇستە جيەكتەن كورىنبەي كەتكەن كۇن كوك ءجۇزىن قىزعىلت نۇرعا مالشىندىردى دا، ۇزاماي ول دا سۇرعىلت تارتتى. ورنىنان تۇرعان كيد ءوز-وزىن زورلاعانداي مەيسوننىڭ قاسىنا كەلدى دە، جان-جاعىنا الاق-جۇلاق قارادى. اپپاق تىنىشتىق ونى بەينە ءبىر تالكەك قىلىپ تۇرعانداي ەدى. بويىن ۇرەي بيلەگەن. گۇرس ەتكەن مىلتىق داۋسى ەستىلدى. مەيسون زىرقىراي كوتەرىلىپ ءوزىنىڭ اۋەدەگى مولاسىنان ورىن تاپتى. ال يتتەرىن سابالاعان مەيلميۋت كيد قار جامىلعان دالا توسىندە بۇل ماڭايدان اپىل-عۇپىل الىستاي بەردى.
You Might Also Like
-
— ويباي ورىس كەلدى، سولدات كەلدى!— دەپ ەرعاليدىڭ كىشكەنە بالالارى ۇيگە اپالاقتاپ كىردى.
-
جانىبەك باتىر بالا كۇنىندە ءاقىل-بىلىم ۇيرەنۋ ءۇشىن، قاراكەرەي سوقىرابىز دەگەندى ىزدەپ كەلگەن ەكەن. سالەم بەرىپ كىرىپ كەلسە، قارتتىقتان ەكى جاعىن جىبەكپەن تاڭىپ وتىرعان كىسى ەكەن. جانىبەكتى كورىپ:
