اق كويلەك
ەسىك الدىنداعى جاتاعان قۇم توبەدە اقساۋلەنى ۇزاق كۇتتىم. ادەتتە ءبىز وسىندا جولىعىپ، كۇن باتقانشا ويىننىڭ كورىگىن قىزدىراتىنبىز. يەندەگى قىستاۋدا قاتار وتىرعان ەكى ءۇيدىڭ ويىن بالاسى اقساۋلە ەكەۋمىز. بىر-بىرىمىزدەن اجىرامايتىنىمىز دا سوندىقتان. بۇگىن اقساۋلە كەلمەدى. ۇزاق كۇتتىم… اياعىمدى مايدا قۇمنىڭ بەتىنە سۇيرەتە باسىپ، بىرنەشە اينالىپ شەڭبەر سالىپ شىقتىم. قايتا ءوشىردىم. قۇمنىڭ بەتىن تىقىرلاپ تازالاپ، قالتامداعى اسىقتاردى قاتارلاستىرىپ ءتىزدىم. ولاردى «اقساۋلەنىكى»، «وزىمدىكى» دەپ ەكىگە ءبولدىم. كىشكەنە شەڭبەر سىزىپ سونىڭ ورتاسىنا ءارقايسىمىزدان ءبىر-بىر اسىق قويىپ، قالعانىن ەكى قالتاما سالدىم. ارتقا قاراي جەتى ادىم شەگىندىم، الدىمەن اقساۋلەنىڭ قىزىل ساقاسىن شيىرىپ-شيىرىپ جىبەرىپ قالدىم. ءمۇلت كەتكەن جوق، شەڭبەردەگى اسىقتىڭ بىرەۋى شىر ەتىپ ۇشىپ كەتتى. وكشەمدى شەڭبەردىڭ جيەگىنە تىرەپ ولشەدىم، ءۇش تابانعا ءسال جەتپەي قالدى، سوندا دا الىپ اقساۋلەنىڭ اسىعىنا قوستىم. ەندى ءوزىمنىڭ اق ساقامدى ءۇيىردىم. ءمۇلت كەتتى. كەزەك قىزىل ساقاعا كەلدى. ساق ەتكەن داۋىسقا ىلەسىپ شەڭبەر ىشىندەگى اسىق اناداي جەرگە ىرشىدى دا، قىزىل ساقا قۇمدى قازىپ شىر اينالىپ جاتتى. ءبىرازدان سوڭ بۇدان دا جالىعا باستادىم. قۇمعا شالقامنان جاتتىم، قۇم ءالى دە ىسىي قويماپتى، ارقامنان سالقىن سىز ءوتتى. باسىمدى كوتەرىپ اينالاما قارادىم. توڭىرەك تىپ-تىنىش، تەك ءۇي ارتىنداعى قاراسۋدى بويلاي وسكەن قامىس قانا قوزعالاقتايدى. سوعان قاراعاندا وزەندى قۋالاي سامال ەسىپ تۇرعان كورىنەدى.
كوكتەمگى سەلدىر بۇلتتىڭ ءار-ار جەرگە الاشابىر كولەڭكەسى ءتۇسىپ تۇر. كەڭىستىكتى تۇتاستاي قىمتاعان كوكجىلىم اۋا جەل قوزعاعان شىمىلدىقتاي بولىمسىز ءدىرىل قاعادى.
كۇم توبەنىڭ شىعىس جاق بۇيىرىندەگى اقساۋلەنىڭ ءۇي جاعىنا جالتاق-جالتاق قاراي بەرەمىن. «اپىر-اي، كەشە بىردەڭەگە رەنجىپ قالدى ما؟» — دەيمىن، وز-وزىمە كۇبىرلەپ، «جوق، نەگە رەنجيدى؟» دەيمىن ءوزىمدى اقتاپ. شىنىمەن دە رەنجيتىن ءجونى جوق. ابدەن كوز بايلاناردا ەرتەڭ جولىعاتىنىمىزدى ايتىپ قوشتاستىق، ءتىپتى كەتەرىمدە ءارىپ تانىماسام دا جانىمنان تاستامايتىن اعامنان قالعان «الىپپەنى» وعان بەرىپ: «مىنانى بۇگىن تۇندە سەن «وقي تۇر» دەدىم، بۇعان ول قاتتى قۋانىپ: «كوپ راقمەت، انام شامدى ۇزاعىراق سوندىرمەي تۇرا تۇرسا، ءبىراز سۋرەتتەرىن قايتالاپ كورىپ شىعاتىن ەدىم»، — دەدى. سويتكەن اقساۋلە ءالى جوق. الدە تۇنىمەن «الىپپەنى» اقتارىستىرىپ كەش ۇيىقتادى ما ەكەن؟ «ءاي قايدام، مىناۋ الىس قىستاۋدا «الىپپەگە» بولا كىم ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن شام جاعادى دەيسىڭ. الدە… جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى، الدە اكەسى تاعى اراق ءىشىپ كەلدى مە ەكەن؟ «اكەم اراق ىشكەن كۇنى ەسىكتى ءىلىپ الىپ، ەشكىمدى شىعارماي قويادى»، — دەيتىن. سول كۇنى ءتىپتى قويدى دا ورىسكە ايدامايتىن. مىسىقتابانداپ قورا جاققا باردىم. قورانىڭ ەسىگى اشىق تۇر.
ورنىما قايتىپ كەلىپ تاعى ءبىراز وتىردىم. كەنەت وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى قاراۋىلتوبەنىڭ يىعىنان الدە ءبىر ادامنىڭ قاراسى كورىنگەندەي بولدى. «مۇنداي مەزگىلدە بەيساۋات جۇرگەن كىم بولدى ەكەن؟» دەپ ويلانىپ ۇلگەرگەنشە ەكىنشى ادامنىڭ قاراسى قىلتيدى. اسىنعان مىلتىعى بار كورىنەدى. جۇرەگىم اتقالاقتاي جونەلدى، ءدال مەنى كوزدەپ اتاتىنداي سەكسەۋىلدىڭ تۇبىنە بۇعىنا قالدىم. ەكەۋى ءسال قازديىپ تۇردى دا، ارى قاراي اسىپ كەتتى.
اقىرى كۇتە-كۇتە كۇدەرىم ءۇزىلىپ ۇيگە قايتتىم. قالتامداعى اسىقتى ءبىرتۇرلى اۋىرسىنىپ، سەكسەۋىلدىڭ تۇبىنە كومىپ كەتتىم.
ۇيگە كەلگەن سوڭ دا ەشتەڭەگە زاۋقىم سوقپادى. ءبىرازدان سوڭ جاتاعان كۇمعا قايتا شىقتىم. اياعىمدى مايدا قۇمنىڭ بەتىنە سۇيرەتە باسىپ، بىرنەشە اينالىپ شەڭبەر سالدىم. قونىشىمنان ىستىق قۇم قۇيىلدى. شىعىس جاقتان جول اياڭداپ قاپىرىق جەل تۇردى. وزەن بويىنداعى قامىستىڭ سىبدىرلاعان ءۇنى ەستىلدى. تەڭگەدەي جاپىراقتارى تىنىمسىز قوزعالعان ءنان توراڭعىلار شىبىنداعان تۇيەگە ۇقسايدى. كۇن باتىس جاقتاعى قۇمنىڭ بيىك وركەشىنە بارىپ يەك ارتتى. قۇمنىڭ ءۇستىن جالداي وسكەن سەكسەۋىلدەردىڭ اراسىنان اقساۋلەنىڭ قىزىل ساقاسىنداي قىزعىلت ساۋلە جىلت-جىلت ەتەدى.
ءۇي جاقتان انامنىڭ شاقىرعان داۋىسى ەستىلدى. ەڭىستەپ جۇگىردىم دە، كىلت توقتادىم. اقساۋلەنىڭ ءار كۇنى ويناعان جەرىمىزدەگى شەڭبەر سىزىقتاردى تابانىمەن جايمالاپ ءوشىرىپ كەتەتىنى ەسىمە ءتۇستى. ول: «ءىز قالدىرماي ءوشىرىپ تاستايىق، بولماسا تۇندە سايتان ويناپ كەتەدى»، — دەيتىن. ارتىما قايتا بۇرىلدىم دا، كۇنى بويى سىزعان شەڭبەرلەرىمدى، جاتقان ورنىمدى جايمالاپ ءوشىردىم.
اعاشتان قيىپ سالعان قورجىن ءۇيدىڭ ءىشى الاكەۋىم قاراڭعى. تەرەزەنىڭ الدىن بولماشى بوزعۇلت جارىق كەۋلەپ تۇر. بىلتە شامنىڭ ءالسىز ساۋلەسى داستارقاننىڭ ماڭىنا عانا شاشىرايدى. تىستان قۇتپاننىڭ الدەنەگە ەرىنە ۇرگەن داۋىسى ەستىلەدى. كەشكى اس ۇستىندەگى اڭگىمەنى اتام باستادى:
— كەشكە مال قايىرىپ كەلە جاتىر ەدىم، الدىمنان قىدىربەك شىعا كەلدى. ءوڭى قاشىڭقى، بىردەڭەگە ابىرجىپ تۇرعانى جۇزىنەن بىلىنەدى. مەن:
— ءاي، تىنىشتىق پا، ءوڭىڭ ءورت سوندىرگەندەي عوي، — دەپ ەدىم:
— اتا، تىنىش بولماي تۇر، — دەپ ءسوزىن ساباقتادى. ءىنىسى جۇمابەك كەشە كەشكە تۇرمەدەن قاشىپ كەلىپتى. تۇندە ۇيىنە قوندىرىپ، تاڭەرتەڭ قامىستىڭ اراسىنا اپارىپ جاسىرىپتى. ەندى نە ىستەرىن بىلمەي باسى قاتىپ وتىر، — دەدى.
شاي قۇيىپ وتىرعان شەشەم شىر ەتە قالدى:
— قاي كۇنى عانا نۇريلامەن سويلەسكەنىمدە «ەكى ايدان كەيىن بوسايدى»، — دەپ وتىر ەدى، بەكەر-اق قاشىپتى.
— ونى قىدىربەك تە ايتىپ كۇيىپ وتىر. «تۇرمەدەگى ازاپ پەن قورلاۋعا توزبەدىم، نە دە بولسا كورىپ الامىن» دەيتىن كورىنەدى، — دەدى اتام.
اتامنىڭ اۋزىنا سىلەيىپ قاراپ قالعانىمدى بايقاعان اكەم:
— بالام، تاماعىڭدى ءىشىپ بولساڭ ۇيىقتاي عوي، — دەدى. مەن سۋىپ قالعان شايىمدى جىلدام جۇتتىم دا، بۇرىشتاعى اتامنىڭ قالىڭ ىشىگىنە ورانىپ جاتىپ قالدىم. ءبىراق ۇيقىم كەلمەدى. ىشىكتىڭ قولتىعىنا قۇلاعىمدى توسىپ تىڭ تىڭدايمىن.
— ەندى نە ىستەمەكشى، قايدا جاسىرادى؟ — بۇل شەشەمنىڭ داۋىسى.
— سونى ۋايىمداپ قىدىربەكتىڭ دە شاقشاداي باسى شاراداي بولىپ وتىر. جۇمابەك ءوزى: «سىزدەرگە امانداسايىن دەپ كەلدىم، ەشقانداي اۋىرتپالىق سالمايمىن، بىر-ەكى كۇن تىنىققان سوڭ الىس جەرگە كەتىپ ءىز جاسىرامىن، ابىر-سابىر باسىلعانشا باسقا جاقتا بولامىن»، — دەپتى. بۇل — اتامنىڭ جاۋابى. شەشەم جەڭىل كۇرسىندى.
ءۇي ىشىندە ۇنسىزدىك ورنادى. سىرتتا جەل كۇشەيگەن سەكىلدى. وزەن بويىنداعى قامىستىڭ سىبدىرى انىق ەستىلىپ تۇر. قۇتپاننىڭ ەرىنە ۇرگەن داۋىسى بارق ەتىپ شىعادى دا، جەلگە جۇتىلىپ تەز عايىپ بولادى. اتام ءسوزىن جالعادى:
— قىدىربەككە «قۋعىنشى كوبەيسە، قامىستىڭ اراسى پانا بولمايدى. ونان دا سۋى تارتىلعان ەسكى قۇدىققا سۋ تولتىرىپ سوعان جاسىر. جاي كەزدە باسىن قىلتيتىپ وتىرا تۇرسىن، بوتەن دىبىس ەستىلسە، تۇبىنە شوگىپ كەتەدى، بىر-ەكى كۇن سۋدا وتىرعاننان ادام ولمەيدى. ەڭ دۇرىسى، كوپ ايالداماي بۇل ماڭنان قاراسىن باتىرسىن، پوليسەيلەر الدىمەن سەنى قىسپاققا الادى»، — دەدىم.
— وبال-اي! قينالاتىن بولدى عوي، — دەدى شەشەم كۇرسىنىپ.
داستارقان باسىنداعىلار ونى-مۇنى ايتىپ از وتىردى دا، جاتۋعا قامداندى. سالدەن سوڭ وز-وزىنەن قورعانشاقتاپ، جىپىلىقتاپ تۇرعان شام دا ءسوندى، ءۇي ءىشىن قويۋ قاراڭعىلىق كومدى. ىشىكتەن باسىمدى شىعارىپ جەڭىل تىنىس الدىم. «مانا كۇندىز قاراۋىلتوبەنىڭ يىعىنان كورىنگەن ەكى ادام جۇمابەكتى ىزدەپ جۇرگەن پوليسيا بولدى عوي» دەگەن وي بۇلك ەتە قالدى. ءۇيدىڭ توبەسىندەگى كىشكەنتاي تەسىكتەن اسپان كوكشىلدەنىپ كورىنىپ تۇر. بۇلتتى جەل ايداپ كەتكەن كورىنەدى. ءبىر-بىرىنىڭ قۇيرىعىن تىستەگەن سانسىز جۇلدىزدار قوزعالاقتاپ جىمىڭدايدى.
قۇتپاننىڭ بارق-بارق ەتكەن اۋىر داۋىسى قامىستىڭ شۋىلىن، جەلدىڭ گۋىلىن باسىپ انىق ەستىلدى. ورشەلەنە ءۇرىپ ۇيدەن ءسال الىستاپ، قايتا قايتىپ كەلگەنى باسەڭدەپ بارىپ قاتايعان داۋىسىنان ءبىلىنىپ تۇر. قىدىربەك پەن جۇمابەك قۇدىقتىڭ باسىنا كەلگەن سەكىلدى. بوتەن بىردەڭە سەزبەسە قۇتپان بۇلاي ابالامايدى. ۇيدەگىلەر دە تىم-تىرىس، ادەتتە قۇتپان تۇندە ۇرە قالسا نە اتام، نە اكەم نە بولعانىن ءبىلىپ، قورا جاقتى اينالىپ كەلەتىن ەدى، بۇل جولى ويتپەدى.
كوز الدىما اعايىندى ەكى جىگىتتىڭ ساقسىنا باسىپ، قۇدىق باسىنا كەلىپ، بىر-بىرىنە ەشتەڭە ايتپاي جاڭا قۇدىقتان شەلەكپەن سۋ تارتىپ، ەسكى قۇدىققا قۇيىپ جاتقانى ەلەستەدى. جەلدىڭ گۋىلىن، قامىستىڭ شۋىلىن، ءيتتىڭ داۋىسىن باسىپ شار ەتىپ قۇيىلعان سۋدىڭ دىبىسى قۇلاعىما ەستىلگەندەي بولدى.
قۇتپاننىڭ داۋىسى ءوشتى، جەلدىڭ دە تەبىنى باسىلدى. ءۇيدىڭ توبەسىندەگى كىشكەنتاي تەسىكتەن كوكشىل اسپانعا تەسىلە قاراپ ۇزاق جاتتىم. كەنەت جىلت ەتىپ ءبىر جۇلدىز اعىپ ءتۇستى، سوڭىندا قالعان اقشىل جولاعى انىق كورىندى. كوزىمدى جۇما قويدىم. اتام اققان جۇلدىز كورسە، «جەردىڭ ءبىر پۇشپاعىندا ءبىر ادام قايتىس بولدى» دەپ بەتىن سيپايتىن ەدى، سول ەسىمە ءتۇسىپ قاراڭعى تۇندە مەن دە بەتىمدى سيپادىم. الاقانىما جىپ-جىلى جاس قۇيىلدى. وزەن بويىنداعى قامىس سىڭسىپ، تاڭ اتقانشا جىلاپ شىقتى.
****
جۇمابەك — اقساۋلەنىڭ كىشى اكەسى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، باۋكەسپە ۇرى. بۇرىن دا ءبىر رەت مال ۇرلاپ تۇرمەگە قامالعان. وسى جولى ەكى جىلعا سوتتالىپتى. اقساۋلە كىشى اكەسى تۋرالى كوپ ەشتەڭكە ايتپايدى. سۇراي قالساڭ، سارعىلت جۇزىنە لىپ ەتىپ قىزعىلت قان جۇگىرەدى دە، توستاعانداي كوز شاناعىنا جىلت ەتىپ جاس ۇيىرىلە قالادى.
وتكەن جىلى كورشى اۋىلعا تويعا باردىق. اقساۋلە سول كۇنى اپپاق كويلەك كيىپ شىقتى. ونىسى وزىنە سونشالىق قۇپ جاراسىپتى. جيەكتەلىپ تورلانعان ەتەگى جەڭىل جۇرىسىنە ىلەسىپ جەلپ-جەلپ ەتەدى. سارعىش جۇزىنە قۋانىشتىڭ لەبى تەپشىپ، توستاعانداي كوزى كۇلىم قاعادى.
قىستاۋدان ۇزاپ كۇرە جولعا قوسىلعانشا، ءبىراز جەر جاياۋ جۇردىك. اقساۋلە ەكەۋمىز انالارىمىزدىڭ الدىنا ءتۇسىپ جۇگىرىپ كەلەمىز. قۇمداۋىت جولدان شاڭ شىقپايدى، ءىز دە قالمايدى، تابانىڭنىڭ استى جۇپ-جۇمساق، سۋسىعان مايدا قۇم.
— اقساۋلە كويلەگىڭ ادەمى ەكەن، — دەدىم.
ول كىلت توقتاي قالىپ، باسىنان اياعىنا دەيىن ءسۇزىپ قارادى دا:
— ءيا، كويلەگىم وزىمە جاراسىپ-اق تۇر، اتتەڭ، اياق كيىمىم ەسكىلەۋ، — دەپ جەڭىل كۇرسىندى. مەن نە ايتارىمدى بىلمەي:
— ەشتەڭە ەتپەيدى، مەنىڭ دە اياق كيىمىم ەسكى، كۇزدە مەكتەپكە باراردا اكەلەرىمىز جاڭاسىن الىپ بەرەدى، — دەدىم. ءبىز شەشەلەرىمىزدىڭ جاقىنداپ قالعانىن كورىپ جۇگىرە جونەلدىك. كۇرە جولعا ىلىنگەن سوڭ، بىرەۋلەردىڭ ارباسىنا جارماسىپ تويعا جەتتىك.
تويداعى بالا بىتكەن اقساۋلەنىڭ اق كويلەگىنە قىزىعا قارادى. كەيبىرەۋلەرى جاقىنداپ كەلىپ ۇستاپ كورىپ جاتىر. ءبىراق اقساۋلە ءجۇزى الابۇرتىپ، بالالار قاۋمالاعان سايىن قىسىلا ءتۇستى. مەن ەسكى اياق كيىمىنەن سونشالىق ىڭعايسىزدانىپ تۇر-اۋ دەپ ويلادىم. ءبىر كەزدە قاسىم دەيتىن ەرەسەكتەۋ بالا جەتىپ كەلدى. وسى اۋىلداعى قۇدايبەرگەن دەگەن كىسىنىڭ ۇلى. بۇرىن دا بىرنەشە رەت توي-تومالاقتا كورگەنمىن. تۇرقى بىزدەن بيىكتەۋ، كوزى سىعىرايىڭقى، بۇيرەك بەتىنىڭ ۇشى كۇستەنىپ جارىلىپ كەتىپتى. تىپ-تىقىر باسى تەرشىپ تۇر. قاسىم كيمەلەپ ورتامىزعا كىردى دە:
— ءاي، قىدىربەكتىڭ قىزى، كويلەگىڭدى كورسەتىپ ماقتانىپ تۇرسىڭ با؟ — دەدى. سودان سوڭ تەرشىگەن ماڭدايىن الاقانىمەن سىلىپ الىپ، كىر-كىر شالبارىنا سۇيكەي سالدى دا، سىعىرايىڭقى كوزىن بارىنشا بادىرايتىپ، سىقىلىقتاپ كۇلدى. ونىڭ بۇل سۇراعىنا ءتامپىش تاناۋ، تاپالداۋ قارا قىز:
— اقساۋلەنىڭ كويلەگى شىنىمەن دە ادەمى، شىركىن، شەشەم ماعان دا الىپ بەرسە عوي، — دەپ جاۋاپ بەردى.
قاسىم تاناۋىن قورس ەتكىزىپ تارتىپ، ول از دەگەندەي كۇستەنگەن قولىنىڭ سىرتىمەن ارى-بەرى ۋقالاپ جىبەردى دە:
— وعان قىزىعاتىن نەسى بار، اكەسى قىدىربەكتىڭ اراق ىشكەننەن قولى بوسامايدى. قىزىنا كويلەك الىپ بەرەتىن اقشاسى قايدان بولسىن. ءاسىلى، بۇل كويلەكتى تۇرمەدەگى جۇمابەك كوكەسى الىپ بەرگەن-اۋ، — دەپ قارقىلداپ كۇلىپ، اقساۋلەنىڭ كويلەگىنىڭ ەتەگىن كوتەرىپ-كوتەرىپ قويدى.
بالالاردىڭ ءبارى بىر-بىرىنە ۇدىرەيە قاراسىپ، ءۇرپيىسىپ قالدى. قاسىم سىعىرايعان كوزىن ودان بەتەر سىعىرايتىپ اقساۋلەگە سۇقتانا قاداپ، «ءدال تاپتىم با؟» دەگەندەي كەتىك ءتىسىن كورسەتىپ قارقىلداپ كۇلدى.
اقساۋلەنىڭ سارعىش ءجۇزى كۇرەڭىتىپ، توستاعانداي كوز شاراسىنا لىپ ەتىپ جاس ىركىلدى. بەتىن اپپاق ساۋساقتارىمەن جاپتى دا، شەشەسى وتىرعان ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلدى.
قاسىمعا ەشكىمنىڭ باتىلى جەتىپ ەشتەڭە ايتا المادى. ءوزى دە ىرجالاقتاپ ءسال تۇردى دا، بالالاردىڭ جاقتىرماعانىن ءبىلىپ جونىنە كەتتى.
تويدان ءبارىمىز سىنىق كوڭىلمەن قايتتىق. وسىدان كەيىن اقساۋلەنىڭ اق كويلەك كيگەنىن كورمەدىم. كىشى اكەسى تۋرالى دا سۇرامايتىن بولدىم.
***
ءبىزدىڭ قىستاۋدىڭ شىعىس وڭتۇستىگىندە ۇلكەن تۇرمە بار. تۇيە وركەشتى قۇم شىعىسقا سوزىلعان سايىن جاتاعانداي بەرەدى دە، ءبىر كەزدە اندىزداپ قامىس، توراڭعى وسكەن تاقىر جازىققا اينالادى. تۇرمە قۇمنان وڭاشالاۋ، اينالاسى اشىق وسى جازىققا ىرگە تەپكەن. ونىڭ قاي جىلدارى سالىنعانىن، وندا قانداي قىلمىسكەرلەر جازاسىن وتەيتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. بىلتىر اكەمە ەرىپ قالاشىققا بارا جاتقانىمدا وسى تۇرمەنى العاش رەت سىرتىنان كوردىم. تۇيەلى كىسىنىڭ بويى جەتپەيتىن بيىك-بيىك قورعاندار. ونىڭ ۇستىنە پىشاقتىڭ ءجۇزى سەكىلدى وتكىر تەمىر قاعىپتى، كەي جەرلەرىنە اينەك بوتەلكەنىڭ سىنىعىن ءتىزىپ تاستاپتى. قورعاننىڭ بۇرىش-بۇرىشىنا بيىكتەۋ تۇعىر ورناتىلىپ، كۇزەت قويىلىپتى. سارى الا كيىم كيگەن اسكەرلەر قارۋلارىن سەرت ۇستاپ، مۇسىندەي مەلشيىپ تۇر. تۇرلەرى سونشالىق سۇستى، قاراۋعا باتپايسىڭ. تاس جولعا شىققان سوڭ ات اربانىڭ ءجۇرىسى ۇدەي ءتۇستى. ساۋىرى ءسال جىپسىگەن قوڭىر ات اياعىن شيراق باسىپ اربانى جۇلقا تارتىپ كەلەدى. ەسكى اربا سىقىر-سىقىر ەتەدى. تۇرمەنىڭ تۇسىنان وتكەندە اكەم زار جەلگەن قوڭىر اتقا ۇستى-ۇستىنە قامشى باسا بەردى.
تۇرمەنىڭ بيىك قامالى ءبىتىپ، جاتاعان توپىراق ۇيلەر باستالدى. سالدەن كەيىن الدىمىزدان ەگىستىك القابى شىقتى. جولدىڭ ەكى جيەگى شەت-شەگىنە كوز جەتپەيتىن ماقتا ەگىستىگى ەكەن. ءار-ار جەردە بىزگە وتە تاڭسىق تراكتورلار قوڭىزشا قىبىرلاپ ءجۇر. مىنا ءبىر تۇستان قاپتاعان قالىڭ ادامنىڭ قاراسى كورىندى. جاقىنداعاندا بايقادىم، ەگىستىكتىڭ شەتىن قارۋلى اسكەر قورشاپ، القاپتىڭ ءار تۇسىنا قىزىل بايراق شانشىپ قويىپتى. بىركەلكى سۇرعىلت كيىم كيگەن ۇلكەندى-كىشىلى ەر ادامدار جۇمىس ىستەپ ءجۇر. بۇلاردىڭ ەڭبەككە جەگىلگەن تۇرمەدەگى جازاسىن وتەۋشىلەر ەكەنىن سوندا ءبىلدىم. اكەم اتىن قامشىلاي ءتۇسىپ، تەزدەتىپ ءوتىپ كەتۋگە تىرىستى. مەن كوز الماي قاراپ كەلەمىن. بۇكىرلەۋ قارت كىسى جەلبىرەپ تۇرعان بايراققا جاقىنداپ بارىپ ەدى، بۇرىشتا تۇرعان اسكەر ساڭق ەتە قالدى، اناۋ شاتقاياقتاپ كەرى شەگىندى.
ەگىستىكتەن ۇزاعان سوڭ تورى ات تا جول اياڭعا ءتۇستى، اكەم دە باستىرمالاتىپ قامشى باسقانىن ازايتتى.
ءار جىلى وسى تۇرمەدەن ءبىرلى-جارىم جازاسىن وتەۋشىلەر ەبىن تاۋىپ قاشىپ شىعادى. تۇرمەدەن قاشقانداردىڭ كوبىسى جاقىن بولعاندىقتان با، الدىمەن ءبىزدىڭ قىستاۋدى كەلىپ پانالايدى. بىلتىر كوكتەمدە ءبىر قاشقىن وزەنگە ءتۇسىپ، قالىڭ قامىستىڭ اراسىنا جاسىرىنىپتى. كۇنى بويى باسىن عانا قىلتيتىپ قامىستىڭ تۇبىندە وتىرىپ، كەشكە قاراي جاعاعا شىعىپ دەنەسىن كەپتىرەدى ەكەن. ۇستاعان بالىعىن شيكىدەي جەپ وزەك جالعايتىن كورىنەدى.
ءار جولى بىرەۋ تۇرمەدەن قاشسا، الدىمەن ونىڭ داقپىرتى جەتەدى. «ويباي، ون ادام ولتىرگەن قىلمىسكەر تۇرمەدەن قاشىپتى، جولىققانىنىڭ ءبارىن جايپاپ كەلەدى ەكەن»، «بۇل جولعى قاشقىن بۇرىنعىلارعا مۇلدە ۇقسامايدى دەيدى، ءوزىنىڭ كوز بايلايتىن سيقىرى بار كورىنەدى، كەشە كورشى قىستاۋداعى قاسىمبەك توعاي اراسىندا جولىعىپتى، قارسى الدىنان شىعا كەلىپ كۇبىرلەپ بىردەڭەلەر وقىعان ەكەن، قاسىمبەكتىڭ باسى اينالىپ اتىنان قۇلاپ ءتۇسىپتى» — وسىنداي سارىنداعى ءتۇرلى-تۇرلى داقپىرت قاتپار-قاتپار قۇمدى مەكەندەگەن قىستاۋلاردىڭ اراسىندا جەلدەي ەسەدى. جاقىندا عانا ءبىر قىلمىسكەر ەكى كەشتىڭ اراسىندا قاسىمبەكتىڭ ۇيىنە كىرىپ كەلىپتى. ۇيىندە ايەلى مەن ەكى بالاسى بار ەكەن، ولار قورىققانىنان ءبىر-بىرىن قۇشاقتاپ، ويبايعا باسىپ جىلاي جونەلىپتى. الگى قاشقىن نە ىستەرىن بىلمەي بوساعادا سوستيىپ تۇرىپ قالىپتى. ءوزى مىلقاۋ كورىنەدى. سالدەن سوڭ قولىمەن اۋزىن كورسەتىپ بىردەڭە ايتىپ ىمداپتى، ءبىراق ونىڭ ءتىلىن تۇسىنبەگەن ءۇي يەلەرى ودان بەتەر قورقىپ جيۋلى جۇكتىڭ استىنا بۇعا ءتۇسىپتى. بۇدان ەشتەڭە ونبەيتىنىن بىلگەن سوڭ، قازان اياق جاققا ءوتىپ نان، سۋ، بىردەڭە الىپ شىعىپ كەتىپتى. مۇنى ەستىگەن جۇرت: «قاسىمبەكتىڭ قاتىن-بالاسىن قۇداي قاعىپتى. انا قانىشەر قالاي امان قالدىردى ەكەن؟» — دەپ تاڭدايلارىنىڭ ءدامىن الىپ، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ايتىپ ءجۇردى.
تۇرمەدەن قاشقانداردىڭ داقپىرتى باسىلماي قۋعىنشى پوليسيالار دا جەتەدى. وزدەرى مال ىزدەگەن قازاقتاردان دا قامسىز، جۇرىستەرى سىلبىر، جالعىز جارىم جۇرمەيدى، قالىڭداۋ اعاشتىڭ اراسىنا كىرمەيدى، سوعان قاراعاندا قورقاتىن سەكىلدى. ءقايبىر جولى ەكى پوليسيا بيىكقۇم جاقتان ءجىعىلىپ-سۇرىنىپ ەتەككە ءتۇستى، اقساۋلە ەكەۋمىز جاتاعان قۇمدا ويناپ جۇرگەنبىز، ولار ءبىزدى بايقامادى، ەكەۋىنىڭ بىرەۋى ءشيدىڭ تۇبىنە بارىپ دارەت سىندىردى، ەكىنشىسى اينالاسىنا الاقتاپ سونى كۇزەتىپ تۇردى. اقساۋلە بەتىن باسىپ وتىرا قالدى، مەن سەكسەۋىلدىڭ بۇتاعىن قالقالانىپ قاراپ تۇردىم.
پوليسەيلەر كەيدە ۇيگە كەلەدى. سۋ سۇراپ ىشەدى، كەيبىرەۋى نان سۇراپ جەيدى. قىلقىندىرىپ تۇيمەلەگەن سارعىلت جەيدەلەرىنىڭ جاعاسى شىلقىپ تەرلەپ تۇرادى. ءۇي يەلەرىنەن كوپ ەشتەڭە سۇرامايدى. كەتەرلەرىندە جانتورسىقتارىنا سۋ قۇيدىرتىپ الادى. كەشكە قاراي جان-جاقتان شۇبىرىپ ءبىر جەرگە جينالىپ، قاز-قاتار بولىپ تىزىلەدى. سودان سوڭ ءبىر ءاندى باسشىسى باستاپ، قالعانى قوستاپ داۋىستاپ ايتىپ، جالعىزاياق جولمەن ءتىزىلىپ قۇمدى اسىپ كەتەدى. ەرتەسى تۇسكە تامان قايتىپ كەلەدى. وسىلاي ەكى-ۇش كۇن كەلىپ-كەتىپ جۇرەدى دە، جوق بولادى. قاشقىندى ىزدەپ تاپقانىن، نە ۇستاپ كەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. ايتەۋ پوليسيا كەلىپ كەتكەن سوڭ قاشقىننىڭ بۇل توڭىرەكتە جوق ەكەنىنە ەلدىڭ كوزدەرى جەتىپ، كوڭىلدەرى جايلانادى. از كۇننەن سوڭ «تۇرمەدەن قىلمىسكەر قاشىپتى» دەگەن حابار جەتەدى، ەكى كۇننەن سوڭ شۇبىرىپ پوليسيا كەلەدى.
***
ابالاپ ۇرگەن قۇتپاننىڭ داۋىسىنان وياندىم. ءۇيدىڭ ءىشى جاپ-جارىق. توبەدەگى كىشكەنتاي تەسىكتەن تۇسكەن كۇن نۇرى كولەڭكەلەۋ قابىرعاعا سارعىلت ساۋلەسىمەن كىشكەنتاي تەسىك سالىپ توگىلىپ تۇر. بوران ءالى باسىلا قويماعان سەكىلدى. تەرەزەگە شەگەلەگەن قويدىڭ قارنى ىشكە قاراي كەرىلەدى دە، قايتادان سىرتقا قاراي تارتىلادى. قاتقىلداۋ گۋىل ەستىلەدى. سىرتقا شىقتىم. اۋا شاڭىتىپ تۇر. قارسىداعى توبەشىكتەن ۇشقان مايدا قۇم تابالدىرىققا دەيىن جاۋىپ قالىپتى. ءۇيدىڭ ىرگەسىن ىقتاعان قۇم نىعىزدالىپ، بەتىندەگى مايدا قيىرشىقتار جەلگە ىلەسىپ ءۇيىرىلىپ ۇشىپ ءجۇر. الىستاعى تۇيە وركەش قۇمداردىڭ جوتاسىنان ءداۋ-داۋ تولقىندار جوندانا كوتەرىلىپ، تىنىمسىز كوشىپ جاتىر.
قۇتپان ۇياسىنىڭ الدىنا شوقيىپ وتىرىپ الىپ، قۇدىق جاققا قاراپ باس الماي ۇرەدى. قاسىنا تاياپ ەدىم، كۇندەگىدەي اياعىما ورالىپ، بەتىمە شاپشىعان جوق، «قايدا ءجۇرسىڭ، انا جاقتا بىردەڭە بولىپ جاتىر» دەگەندەي قۇدىققا قاراي جۇگىرە جونەلدى. مەن ورنىمنان قوزعالماعان سوڭ اينالىپ قايتىپ كەلىپ، شوقيىپ وتىرىپ الىپ ءۇرۋىن جالعاستىردى.
قويدى ورىسكە ايداپ بارا جاتقان اتام قورا جاقتا جۇرگەن اكەمە:
— مىنانىڭ جاعى ءبىر تىنبادى عوي، قوراعا اپارىپ بايلاپ تاستاشى، — دەدى. اكەم قۇتپاندى ۇستاپ، قوراعا الىپ كەتتى.
تۇسكە قاراي ۇيگە ەكى پوليسيا كەلدى. اسىنعان مىلتىقتارىن يىعىنان الىپ ىشكە كىردى. ءبارىمىز قىلپ ەتىپ قورقا قالدىق. ولار اكەمنەن ونى-مۇنى سۇراپ از بوگەلدى دە، كەتىپ قالدى.
بۇل كەزدە جەل باسىلىپ، اۋانى بۇركەگەن شاڭداۋىت ايىعىپ، اينالاعا تىنىشتىق ورناعان. كەنەت مىلتىق داۋىسى شاڭق ەتە قالدى. مانادان بەرى ءۇنى وشكەن قۇتپاننىڭ قورا جاقتان اششى داۋىسى قاتار ەستىلدى. اتام مەن اكەم ورىندارىنان ىرعىپ تۇرىپ سىرتقا جۇگىردى. شەشەمنىڭ ەتەگىنە ورالىپ مەن دە دالاعا ۇمتىلدىم. اينالا قاپتاعان پوليسيا. وزەننىڭ جاعاسىنان، قىدىربەكتىڭ ءۇي جاعىنان مىلتىقتارىن كەزەنىپ انتالاپ كەلەدى. داۋىستارى شاڭق-شاڭق ەتىپ بىردەڭە دەپ ايعايلايدى. بىر-بىرىنە بيىكقۇم جاقتى نۇسقايدى. اتام ات اعاشتا ۇركەكتەپ تۇرعان تورتوبەل اتقا قارعىپ ءمىنىپ بيىكقۇمعا قاراي شابا جونەلدى. ارتىنان پوليسيا دا ەرە كەتتى. مىلتىق تاعى اتىلدى، بۇل جولى قۇتپاننىڭ داۋىسى ءتىپتى ىشقىنىپ شىقتى.
— انە، جۇمابەك قاشىپ بارادى، — دەدى اكەم اتامدار كەتكەن جاقتى نۇسقاپ، نە ىستەرىن بىلمەي ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ، شيرىعا سويلەپ. شەشەم:
— قۇداي-اي، ولەتىن بولدى-اۋ، — دەدى داۋىسىنىڭ سوڭى جىلاۋعا ۇلاسىپ.
اقساۋلەلەردىڭ ءۇي جاعىنان اششى ايعاي ەستىلدى. قۇمدى جاعالاپ جۇگىرىپ بارا جاتقان قىدىربەكتى كوردىم. جەيدەسىن شەشىپ قولىنا ۇستاپ الىپتى، ونىسىن بۇلعاپ-بۇلعاپ قويادى. نە ايتىپ بارا جاتقانى انىق ەستىلمەيدى. اكەم جۇمابەكتى كوردى دە، سوعان قاراي جۇگىرە جونەلدى. شەشەم مەنى قولىمنان ۇستاپ، جۇگىرە باسىپ اقساۋلەلەردىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدىك. الدىمىزدان نۇريلا تاتە ەڭىرەپ شىقتى، شەشەمدى باس سالىپ قۇشاقتاپ جىلاي جونەلدى. اقساۋلەنىڭ سارعىش ءجۇزى قۋقىل تارتىپ، ۇرەي ۇيالاعان توستاعانداي كوزى جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتەدى. دەنەسى ءسال دىرىلدەپ تۇرعانداي سەزىلدى.
شەشەم مەن نۇريلا تاتە شوكە ءتۇسىپ وتىرا كەتتى. اقساۋلە قيمىلسىز ءبىر ورىندا مەلشيىپ تۇر. تەك توستاعانداي كوزىن عانا تىنىمسىز اۋدارىپ-توڭكەرەدى. تاعى مىلتىق اتىلدى، مەن شەشەمدى باس سالدىم، جەردە وتىرعان ەكى ايەل ءبىر-بىرىن قۇشاقتاپ داۋىس سالىپ جىلادى. اقساۋلە ءالى مەلشيىپ تۇر، ەشتەڭە ەستىمەگەندەي، سەزبەگەندەي.
جۇمابەكتىڭ تاعدىرى مەنەن باسقانىڭ بارىنە ايان سەكىلدى. كەشكى داستارقان باسىندا ول تۋرالى ەشكىم ءسوز قوزعامادى. اينالا تىپ-تىنىش، كوكتەمنىڭ كەزى بولسا دا، توڭىرەكتى قاپىرىق ىستىق بۋىپ تۇر. وركەش-وركەش جال قۇمداردىڭ اراسىنداعى ەسكى قىستاۋدى بەلگىسىز اۋىرلىق تۇمشالاپ العانداي. بايلاۋدان بوساعان قۇتپان دا ەشتەڭەنى سەزبەي الاڭسىز ۇيىقتاپ جاتىر. وزەن بويىنان دا سىلدىر ەتكەن قامىس داۋىسى ەستىلمەيدى. ءبارى مەڭىرەۋ قاراڭعىلىققا جۇتىلىپ، جوعالىپ كەتكەندەي.
***
— بالام تۇرا عوي، اقساۋلە قۇمدا سەنى كۇتىپ ءجۇر، — دەگەن انامنىڭ داۋىسىنان سەلت ەتىپ وياندىم. ءبىر كەسە قويۋ ايراندى جۇتا سالدىم دا، جۇگىرە باسىپ جاتاعان قۇمعا جەتتىم.
اقساۋلە قۇمدى تىقىرلاپ تازالاپ دوڭگەلەك شەڭبەر سىزىپتى دا، سونىڭ ءدال ورتاسىندا تىزەرلەپ وتىر ەكەن. ۇستىندە اپپاق كويلەك. مەنى كورىپ ورنىنان قوزعالدى. ءجۇزى ءسال جۇدەۋ، ءبىراق اپپاق كويلەگى اجارىن اشىپ-اق تۇر. ەتەك-جەڭىنە جىڭىشكە زەر جۇگىرتىلىپ، تاس كوزدەر مەن ادەمى مارجاندار تاعىلىپتى. دەنەسىنە قۇيىپ قويعانداي. ءسوزدى اقساۋلە باستادى:
— كويلەگىم ادەمى مە ەكەن؟ — دەگەن داۋىسى تىم الىستان جەتكەندەي اقىرىن ەستىلدى.
— ارينە، وتە جاراسىپ تۇر.
— مۇنى جۇمابەك كوكەم اكەلىپ بەردى. ول كىسىلەرگە تۇرمەدە جۇمىس ىستەتىپ، ازداپ اقشا بەرەدى ەكەن. ول اقشاعا تۇرمەدەگى دۇكەننەن كەرەك-جاراعىن ساتىپ الۋعا بولادى. كوكەم اقشاسىن جيناپ ءجۇرىپتى دە، تۇرمەدەن قاشقان كەزدە جولدان دۇكەنگە سوعىپ وسى كويلەكتى ساتىپ الىپتى، تۇرمەگە قامالارىنىڭ الدىندا ءدال وسىنداي اق كويلەك اكەلىپ بەرگەن، ونى بىلتىر تويعا كيىپ باردىم، — دەپ كويلەكتىڭ ەتەگىن قوزعاپ قالىپ ەدى، مارجاندارى سىلدىر ەتىپ سۋسي جونەلدى.
— كوكەم ۇيدە ەكى-اق كۇن بولدى. اكەمە ەكى شيشا اراق، شەشەمە كامپيت، تاس شاي، ماعان وسى كويلەكتى الىپ كەلىپتى. العاش كەلگەن كۇنى تۇندە ۇزاق وتىردى. شەشەم ەت استى، اكەم ەكەۋى ءبىر شيشا اراق ءىشتى، — ءسال ۇنسىزدىكتەن سوڭ ءسوزىن ساباقتادى:
— جۇمابەك كوكەم جازىقسىز سوتتالدى. ءبىر ۇيعىرلارعا اقىسىن الىپ كومەكتەسكەنى بولماسا، ءوزى مال ۇرلاماعان. ول مالداردىڭ ۇرلانعانىن دا بىلمەپتى — دەدى، دىبىسى انىق، ءبىراق وتە جۇمساق شىقتى.
— ارينە، سەنەمىن، — دەدىم تاناۋىمنان مىڭگىرلەپ.
— ەكىنشى كۇنى ەسكى قۇدىقتا جاسىرىندى. تاڭعا جاقىن قايتىپ كەلدى. تەرىسى اقجەڭدەنىپ سۋ سورىپ تاستاپتى. تىسى-تىسىنە تيمەي ءدىر-دىر ەتەدى.
— جۇرەگىم اتقالاقتاپ جاتا المادىم، ەگەر ۇستالىپ كەتسەم سەندەردى كورە الماي قالامىن با دەپ قوشتاسقالى كەلدىم، تىرىدەي قولعا تۇسسەم ەشكىمگە كەسىرىمدى تيگىزبەيمىن. ال ءولىپ كەتسەم امان بولىڭدار، — دەدى.
شەشەم:
— قاينىم-اۋ، قايداعى جوقتى ايتپاساڭشى، — دەپ جىلامسىرادى.
اكەم:
— ازىراق اراق ءىشىپ الاسىڭ با، توڭبايسىڭ ،— دەدى.
كوكەم:
— جوق، جازاتايىم بولا قالسام، سۇيەگىمنىڭ اراق ساسىپ تۇرعانى ەلدەن ۇيات قوي، — دەدى.
بوساعا جاقتا ءۇستىنىڭ سۋىن سورعىتىپ ءسال وتىردى دا:
— اقساۋلە، كويلەگىڭدى كيىپ كورسەتشى كوكەڭە، — دەدى. مەن بۇرىشتا ءىلۋلى تۇرعان كويلەكتى كيىپ، شامنىڭ جارىعىنا تايادىم. ءدىر-دىر ەتكەن ەرنىن ارەڭ يكەمگە كەلتىرىپ، قينالا سويلەدى:
— ءسال كەڭ بولىپ قالار ما ەكەن دەپ ۋايىمداپ ەدىم. كوز مولشەرىم قاتەلەسپەپتى. كەلە عوي، ماڭدايىڭنان يىسكەيىن، — دەپ كوڭىلدەنىپ قالدى. ماڭدايىمنان يىسكەدى، ەرنى مۇزداي ەكەن، ءدىر ەتە قالدىم. كوكەم ورنىنان جىلدام تۇردى دا، بۇرىلىپ شىعىپ كەتتى. اكەم ءبىر كەسە اراقتى دەم الماي جۇتتى دا، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدى.
اقساۋلەنىڭ جانارىنان ۇزىلگەن ءمولدىر تامشى اق كويلەكتىڭ وڭىرىنە تىرس-تىرس تامىپ تۇر. كوز الدىمدا اقساۋلە ەسەيىپ كەتتى. كەشە عانا مەنىمەن اسىر سالىپ بىرگە ويناپ جۇرگەن اقساۋلە ەمەس. كورمەيسىڭ بە، ۇلكەن ادامداردىڭ اڭگىمەسىن ايتىپ تۇر. ەندى ونىڭ مەنىمەن بالا بولىپ ويناي المايتىنىن ءتۇسىندىم.
توستاعانداي كوز شاراسىنان تامشىلاعان جاستى الاقانىمەن ءسۇرتتى دە:
— مەنى كوكەم ۇستالعان جەرگە ەرتىپ بارشى، — دەدى.
اقساۋلە ەكەۋمىز بيىكقۇمدى بەتكە الىپ ءجۇرىپ كەلەمىز. الدىمىز سەكسەۋىل، جىڭعىل وسكەن بۇيرا ادىر. ابايلاپ جۇرمەسەڭ — اياق اتتاتپايتىن تىشقاننىڭ ءىنى. جۇمابەك كوكەنىڭ ءىزى بادىرايىپ، انىق سايراپ جاتىر. بىردە وكشەسى، بىردە اياعىنىڭ ۇشى جۇمساق قۇمدى ورىپ ءتۇسىپتى. ءبىر ادىمىنىڭ ءوزى ەسىك پەن توردەي، مەن ءتورت اتتاپ ارەڭ جەتتىم. قۇمنىڭ ەتەگىنە تاياعاندا تىشقاننىڭ ىنىنە اياعىن سۇعىپ الىپتى. جەروشاقتاي ەتىپ ويىپ كەتىپتى، توبىعىن قاتتى قايىرىپ العان-اۋ، ارى قاراي ادىمى تارىلا ءتۇسىپتى.
ەنتىگىپ قۇمنىڭ ۇستىنە شىقتىق. ىستىق جەل قاقتاپ سوعىپ تۇر. سەكسەۋىل باسىن ەرىنە قوزعايدى. كوكجىلىم اۋا مايدا قۇمنىڭ بەتى سەكىلدەنىپ جىلت-جىلت ەتىپ شىمىرلايلى. كوپ ۇزاماي جۇمابەك كوكە ۇستالعان جەرگە جەتتىك. ۇلكەن سەكسەۋىلدىڭ ءتۇبى تۇيە اۋناعانداي قورىس-قوپا. اقساۋلە تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، بەتىن باسىپ وكسىپ جىلادى. مەنىڭ دە كوڭىلىم بوساپ كەتتى. اق كويلەكتىڭ كىشكەنە مارجاندارى كۇنگە شاعىلىسىپ جىلت-جىلت ەتەدى. ءبىر ساباۋقۇيرىق كەسىرتكە جورعالاپ كەلىپ، بىزگە قاراپ ءسال تۇردى دا قاشا جونەلدى. سونىڭ ىزىنە قاراپ تۇرىپ قابىرشىقتانىپ كەۋىپ قالعان قانعا كوزىم ءتۇستى، ادىمداپ بارىپ اياعىممەن باسا قويدىم. ەداۋىر قان ۇيىپتى، قۇممەن كومىپ جاسىرىپ ۇلگەردىم. اقساۋلە باسىن كوتەرىپ:
— كوكەم ولگەن جوق، قاشىپ كەتتى، نە وسى جەردە ۇستالدى، قيىن قىلسا جازاسىن ۇزارتار، ءتۇبى قايتىپ كەلەدى، — دەدى. مەن ەشتەڭە ايتا المادىم، ىستىق قۇم با، قاننىڭ تابى ما، تابانىمدى قارىپ بارادى.
ءبىراز كۇننەن سوڭ ءبارى بەلگىلى بولدى. جۇمابەك كوكەنى سول كۇنى بيىكقۇمنىڭ باسىندا اتىپ ءولتىرىپتى. سۇيەگىن دە قايتارىپ بەرمەپتى. تەك قىدىربەك كوكەنى شاقىرتىپ، تىلدەي قاعازعا قول قويدىرتىپ العان ەكەن. اقساۋلەنىڭ اكەسى وسىدان سوڭ اراعىن قويىپ كەتتى.
اقساۋلەمەن ونان كەيىن بىرنەشە رەت عانا جولىقتىم. مەنىڭ كوڭىلىمدى قيماي ويناعان سىڭاي تانىتقانىمەن، ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپايتىنى ءبىلىنىپ تۇردى. ءبىر كۇنى ءتىپتى مەنىڭ «الىپپەمدى» الىپ كەلىپ داۋىستاپ وقىپ بەردى. اكەسىنەن ۇيرەنىپتى:
— سەن دە ۇيرەنىپ ال، كۇزدە مەكتەپكە بارامىز عوي،— دەدى.
قوزى اياقتانىپ، كۇن ىسىعان كەزدە قىستاۋدان كوشتىك. اقساۋلەلەر باسقا جايلاۋعا، ءبىز باسقا جايلاۋعا كەتتىك. اكە-شەشەلەرىمىز: «كۇزگە دەيىن امان بولايىق»، — دەپ قيماي قوشتاستى.
اقساۋلەنى كۇزدە، ءبىرىنشى سىنىپقا بارعاندا كوردىم. اق كويلەگى توگىلىپ الدىمنان جۇگىرىپ شىقتى. مەن «ا»، ول «ب» سىنىبىنا ءبولىنىپتى. ۇپ-ۇلكەن ادامعا ۇقساپ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ امانداستى.
— كويلەگىم ادەمى مە ەكەن؟ — دەدى.
— ارينە، قۇپ جاراسىپ تۇر، — دەدىم.
— سەنىڭ دە اياق كيىمىڭ ادەمى ەكەن، — دەدى جىميا كۇلىپ، سالدەن سوڭ جەڭىل باسىپ سىنىبىنا كىرىپ كەتتى. اياعىندا جاڭا تۋفلي جارق-جۇرق ەتەدى.
مەن بيىكقۇمنىڭ باسىندا جۇمابەك كوكەنىڭ توگىلگەن قانىن باسىپ تۇرعانداي تابانىم ۇيىپ سىلەيىپ قالدىم.
You Might Also Like
-
بۇل كەلگەندە تويدىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى اياقتالىپ، جۇرت تىنىس الۋعا شىققان ەكەن. ۇلكەندەر جاعى دوڭگەلەتە قويىلعان ورىندىقتارعا جايعاسىپ، كادىمگى كونسەرت كورگەندەي-اق ورتاداعى بي قىزىعىن تاماشالاپ ءماز-ماي...
-
جاڭا وقۋ جىلىندا ارنايى ءبىلىم ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسىن 9700-دەن استام پەداگوگ ينتەرنەت-پلاتفورمالاردى پايدالانا وتىرىپ قاشىقتان وقىتۋ فورماتىندا، سونداي-اق شتاتتىق رەجيمدە جەكە جانە توپتاردا سانيتارلىق ...
