عاجايىپ تانگو
بۇل كەلگەندە تويدىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى اياقتالىپ، جۇرت تىنىس الۋعا شىققان ەكەن. ۇلكەندەر جاعى دوڭگەلەتە قويىلعان ورىندىقتارعا جايعاسىپ، كادىمگى كونسەرت كورگەندەي-اق ورتاداعى بي قىزىعىن تاماشالاپ ءماز-مايرام. قۇيقىلجىعان «لەزگينكانىڭ» اۋەنى قۇلاققا ەستىلىسىمەن-اق حانشايىم بىردەن تۇسىنە قويدى: قاشانعىداي ۇلتتار بيىنەن جارىس ۇيىمداستىرىلىپ جاتقان سياقتى. اسابا وڭەشى جىرتىلعانشا ايقايلاپ، بيلەۋشىلەردىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ قويادى. ال بيلەۋشىلەر مۇنداي «قىزدىرتۋدى» كەرەك ەتىپ تە جاتقان جوق. ايەلدەر بار ونەرلەرىن سالىپ، سۋ بەتىندە جىلجىعان اققۋداي سىرعىپ، اياقتارىنىڭ ۇشىمەن جورعالاسا، ەركەكتەر وزدەرىنشە تاۋ ۇلدارىنىڭ وبرازىنا كىرىپ، يىقتارىن قومداپ، ولاردى شىر-كوبەلەك اينالىپ ءجۇر.
حانشايىم كۇلىمسىرەپ، بيلەپ جۇرگەندەردى كوزبەن شولىپ، وتە بەرگەن... كەنەت تۇكپىر جاقتا ءوزىن دوڭگەلەنە جورعالاعان سەرىگىنەن كوز الماي، كەۋدەسىن اسقاق ۇستاپ، كەربەز قيمىلداعان بيشىگە كوزى ءتۇستى... ياپىراۋ، مىنا ءبىر كىسىنىڭ ءجۇزى سونشالىق تانىس سياقتى عوي. قاي جەردە، قاشان كورىپ ەدى؟
قانشا ويلانسا دا ونى قاي جەردە كورگەنىن ەسىنە تۇسىرە الماعان حانشايىم بيشىلەردى قولپاشتاپ تۇرعان توپقا قوسىلدى. ۇلىن ۇيلەندىرىپ جاتقان اپا-جەزدەسى قۇدا-قۇداعيىمەن بىرگە تۇر ەكەن، مۇنى كورىپ قولدارىن بۇلعاپ، وزدەرىنىڭ قاستارىنا شاقىردى.
— قالاي، ءبارىن رەتتەپ كەلدىڭ بە؟ — دەپ سىبىرلاي سۇرادى پاتشايىم تويدان كەيىن قۇدا كۇتۋ راسىمىنە ارنالعان داستارحاندى جايعاستىرامىن دەپ كەشىگىپ كەلگەن سىڭلىسىنەن.
— ءبارى جاقسى، الاڭداما...
حانشايىمنىڭ ءسوزىن اياقتاتپاي قۇدالاردىڭ ءبىرى كەلىپ سوزگە ارالاستى:
— اۋ، قۇداشا، ءسىز قايدا ءجۇرسىز؟ وتكەندە قۇدا ءتۇسىپ كەلگەندە ءبيدىڭ ءتۇبىن ءتۇسىرىپ ەدىڭىز... ءبىز ادەيى ءسىز ءۇشىن پارتنەر دە الىپ كەلدىك... قايدا ءوزى؟ ا-ا، بيلەپ ءجۇر ەكەن... ءقازىر سايىس ۇيىمداستىرامىز...
سولاي دەدى دە حانشايىم اۋزىن اشىپ ۇلگىرگەنشە اساباعا بارىپ الدەنەنى تۇسىندىرە باستادى. ءسىرا، بۇل الدىن-الا كەلىسىلگەن شارۋا بولۋى كەرەك، باسىن قايتا-قايتا شۇلعىپ تۇرعان اسابا ميكروفوندى قولعا الىپ، ماڭعازدانا ءسوز باستادى:
— ال، حالايىق، سايىس قىزىعى ەندى باستالادى. ءقازىر ورتاعا قالىڭدىق جاقتان ءتورت جىگىت، كۇيەۋ جىگىت جاقتان ءتورت قىز شىعارامىز دا، بىرنەشە بي تۇرىنەن سايىس وتكىزەمىز. جەڭىمپازعا مىنا قۇدا بايگە تىگىپ وتىر — سۋ جاڭا ۇيالى تەلەفون!
سول-سول-اق ەكەن ەكى جاق دابىرلاسىپ، ۋ — دا شۋ بولىپ، ورتاعا شىعاتىن سايىسكەرلەرىن سايلاي باستادى. قۇدالار جاعىنان تورتەۋدىڭ ءبىرى بولىپ باعاناعى كەربەز ءبيشى شىقتى. بۇلار جاعىنان دا ءۇش كەلىنشەك ورتاعا شىعىپ، ەندى ءتورتىنشى ادام ىزدەستىرىلىپ جاتقان. سول كەزدە پاتشايىم كەلىپ، حانشايىمدى ورتاعا يتەرمەلەدى: «شىق، شىق، جيەن — سەنىكى عوي!»
اۋەلى «قاماجاي» قالىقتادى. بىلەكتەرىن سوزىپ، بۋىندارىن بۇرالتا شەڭبەر جاساي قوزعالعان ايەلدەرگە ىلەسىپ، ەرلەر دە سونداي قيمىلدار جاساي باستادى. ەر ادامداردىڭ قولدارىن ەربەڭ-ەربەڭ ەتكىزىپ بيلەگەنىن قىزىقتاپ كورەرمەن كۇلكىگە ءبىر قارىق بولدى.
كىلت ۇزىلگەن مۋزىكادان سوڭ اسابا تورەشىلىك جاساپ، ناشار بيلەدى دەگەن ءبىر جۇپتى سايىستان شىعاردى. ىلە جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ەڭ ءساندى ءبيى — تۆيست جاريالاندى. قۇيقىلجىعان مۋزىكاعا ىلەسىپ، سايىسكەرلەر بۇل جولى دا بار ونەرلەرىن سالىپ، يرەلەڭدەپ-اق باقتى. ەڭ قىزعان شاقتا كىلت ۇزىلگەن مۋزىكا مەن ىلە ەستىلگەن اسابا داۋسى تاعى ءبىر جۇپتى بي الاڭىنان شىعاردى.
— ۆالس! بي ءتاڭىرىسى — ۆالس! — دەپ جاريالادى اسابا سالتاناتتى تۇردە. — جانە ەستەرىڭىزدە بولسىن، قۇشاقتاسىپ، ىرعالىپ جۇرە بەرۋ ەسەپتەلمەيدى. ۆالس اينالۋ كەرەك!
حانشايىمنىڭ جۇپتاسى، مۇنىڭ الدىنداعى بيدە اق تەر-كوك تەر بوپ بيلەپ، ءالى دە ەكى يىنىنەن دەم الىپ تۇرعان جىگىت اعاسى اسابانىڭ سوزىنەن كەيىن ەكى قولىن بىردەي كوتەرىپ: «مەن — پاسپىن!» دەدى.
— جوق، بولمايدى. جۇپتاسىڭىزدى سەرىكسىز قالدىراسىز با؟ — دەپ اسابا جولىن كەس-كەستەپ ەدى، جىگىتاعاسى قولدى ءبىر سىلتەپ، سىرتقا قاراي بەتتەدى. سول كەزدە كەربەز جىگىتپەن بيلەپ جۇرگەن حانشايىمنىڭ ءسىڭلىسى:
— مەن ۆالس بيلەي المايمىن، مەن دە شىعايىن. سوندا ءبىر جۇپ قالادى. جۇلدە العاندار مۇنىمدى ەسكەرەتىن شىعار... — دەپ جۇرتتى دۋ كۇلدىردى.
ورتادا حانشايىم مەن باعاناعى قيمىل-قوزعالىسى نازار اۋدارتقان جىگىت قانا قالدى. انسامبل «قازاق ءۆالسىن» ويناي جونەلگەندە الدىنا كەلىپ ءسال-پال باسىن ءيىپ، قولىن سوزعان جىگىتكە قاراي بۇل قوبالجي قادام باستى. «ياپىرم-اۋ، مىناۋ باتىربەك قوي...»
اكەسى اسكەري قىزمەتتە بولعاندىقتان، بۇلاردىڭ وتباسى ءبىر قالادان ءبىر قالاعا كوشىپ جۇرەتىن. سودان دا بولار ەسەيە كەلە حانشايىم قانشا مەكتەپتە وقىعانىن دا، از ۋاقىت بىرگە وقىعان سىنىپتاستارىن دا ۇمىتىپ قالدى. تەك قىز بوپ قىلتيىپ ءوسىپ كەلە جاتقانىندا حورەوگرافيا ۋچيليششەسىندە وتكىزگەن ءۇش جىلى ءجاسوسپىرىم كەزىنىڭ ەڭ ساۋلەلى ساتتەرى بولىپ ەسىندە ساقتالعان-دى.
وتباسى ەلگە تۇپكىلىكتى ورالىپ، حانشايىم حورەگرافيا ۋچيليششەسىنە تۇسكەن كەزدە مۇنداعى حالىق بيلەرى ءانسامبلىنىڭ اتاعى جەر جارىپ تۇر ەكەن. اسىرەسە جەكە ورىنداۋشىلار، سول جىلى ۋچيليششەنى بىتىرەتىن باتىربەك پەن راۋشان — بارشا ستۋدەنتتىڭ كۋميرى بولاتىن. ولارمەن بيلەپ، ولارعا جۇپتاس بولۋدى كەز كەلگەن وقۋشى ارماندايتىن. سوندىقتان كەزەكتى كونكۋرستىڭ الدىندا راۋشان توبىعىن قايىرىپ الىپ، باتىربەككە شۇعىل تۇردە جۇپتاس ىزدەستىرگەن وقىتۋشىلار حانشايىمدى تاڭداعاندا بۇل توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋانعان. ەكەۋى ارگەنتينا تانگوسىن بيلەۋدى ۇيرەنىپ ەدى-اۋ سوندا!
كاسىبي ءبيشىنىڭ اسەم قيمىلىمەن الدىنا كەلىپ باسىن ءيىپ تۇرعان — سول باتىربەك ەكەنىن ەندى تانىعان مۇنىڭ جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس ەتىپ كەۋدەسىنەن شىعىپ كەتەردەي تۋلادى.
جۇپتاسىنىڭ يىعىنا قولىن سالعان حانشايىم ءارى قاراي مۋزىكانىڭ ىرعاعىنا ىلەسىپ، قالىقتاي جونەلدى. تولىقسي ۇيىرىلگەن اۋەننىڭ، كوزىنە كوزىن قاداپ، ادەمى، ساۋاتتى دەمەگەن جىگىتپەن بيلەگەن ءبيدىڭ اسەرىنە بەرىلگەنى سونشالىق، ءبىر مەزگىل جەر باسىپ، شىركوبەلەك اينالىپ ەمەس، عايىپتان پايدا بولعان قاناتتى جۇپتاسىنىڭ جەتەلەۋىمەن شەكسىز عالامعا كوتەرىلىپ، قالىقتاپ ۇشىپ جۇرگەندەي كۇي كەشتى. سولاي كورىندى مە، الدە شىنىمەن سولاي بولدى ما — جاڭا عانا گۋ-گۋ ەتكەن زال ءىشى تىنا قالىپ، اسەم ءبيدى ءبارى دە دەمدەرىن ىشكە تارتا تاماشالاپ تۇرعانداي كورىندى.
مۋزىكانتتار دا مۇنشالىق سۇلۋ ءبيدى ۇزۋگە قيماعان سياقتى، ايتەۋىر الدىنداعى بيلەردەي اۋەن كىلت ۇزىلمەي، بارشاعا تانىمال اككوردتارمەن اياقتالدى. جاڭا عانا تىم-تىرىس تۇرعان جۇرت كونسەرتتەگىدەي دۋ قول شاپالاقتاپ: «تاعى! تاعى! جۇپ بولسىن!» دەپ گۋلەي جونەلدى. قوشەمەتكە ۇيرەنگەن ادام سياقتى ەمەس، باتىربەك ءجۇزى دۋ ەتىپ قىزارىپ، باسىن ءيىپ قويدى. سوسىن حانشايىمعا ءارى سۇيسىنە، ءارى تاڭىرقاي قاراپ: «تاماشا بيلەيدى ەكەنسىز! قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىز؟» دەپ سۇرادى.
«تانىمادى...» حانشايىمنىڭ جۇرەگى سىزداپ كەتتى. «قايدان تانىسىن، ودان بەرى قانشا جىل ءوتتى... ءجاسوسپىرىم بالا كەزىمىزدە جۇپتاسىپ بيلەگەنبىز، جاسىمىز وتىزدى ورتالاعاندا جولىعىسىپ وتىرمىز، قايدان تانىسىن...»
حانشايىم جاۋاپ بەرگەن جوق، جىميىپ كۇلدى دە قويدى.
تويدان قايتىپ كەلە جاتىپ، ەكەۋىنىڭ جۇپتاسىپ بيلەگەن كەزدەرىن ەسىنە الدى. ۇستازدارى فاينا اداموۆنا: «وسى كونكۋرستا باس جۇلدەنى جەڭىپ الۋلارىڭ كەرەك. ول ءۇشىن كۇن-تۇن دەمەي دايىندىق جاسايمىز. باسقانىڭ ءبارىن ۇمىتاسىڭدار!» دەپ تالاپ قويعان. جەڭىسكە بۇلار دا مۇددەلى، سوندىقتان ۇستازدىڭ بارلىق تالاپتارىنا مويىنسۇنعان ەكەۋى رەپيتيسيا زالىندا تۇنەۋگە بەيىل. تەك ەڭبەكتەرى زايا كەتپەسە بولعانى. تالاپشىل ۇستاز بىردە:
— ارقاڭدى تىك ۇستا! بۇكشيمە! — دەپ قولىنداعى تاياقشاسىمەن مۇنىڭ جاۋىرىنىنان شىپ ەتكىزىپ سالىپ جىبەرگەندە كوزىنەن جاس بۇرق ەتە تۇسكەن.
ونى ەلەپ جاتقان فاينا اداموۆنا جوق، ەندى قاھارى باتىربەككە ءتۇستى:
— قالاي-قالاي الىپ جۇرەسىڭ؟ سەن جۇپتاسىڭمەن بيلەپ ەمەس، ونى سۇيرەلەپ ءجۇرسىڭ عوي!
شىداماي، ونىڭ ورنىنا ءوزى تۇرا قالىپ، «بىر-ەكى-ۇش، بىر-ەكى-ۇش» دەپ اياعىن ساناپ باسىپ، قىزدى بي اۋەنىمەن قالاي الىپ ءجۇرۋدى كورسەتتى.
ءبىراق، وبالى نە كەرەك، فاينا اداموۆنا اشۋى قالاي تەز بولسا، قايتىمى دا جىلدام كىسى ەدى. ءۇزىلىس جاريالاپ، ەكەۋىن قاسىنا الىپ وتىرىپ، بي ونەرى، ونىڭ تاريحى تۋرالى نەبىر عاجايىپ اڭگىمەلەر ايتاتىن.
— سەن — تانگەروسىڭ! — دەدى بىردە ول باتىربەككە قاراپ. — ەسىڭدە بولسىن، تانگو بيلەيتىن ەر ادامدى «تانگەرو» دەپ اتايدى. مىنە، سول تانگەرو تۋرالى ءوزارا سىر بولىسكەندە ايەلدەر ونى بويىنا، سويلەگەن سوزىنە، كيگەن كيىمىنە قاراپ ەمەس، بيلەگەن كەزدە قىزدى قالاي الىپ جۇرەتىنىنە قاراپ باعالايدى. جۇپتاسىڭدى بي الاڭىندا ادەمى، ساۋاتتى الىپ ءجۇرۋ — ۇلكەن ونەر، ءبىلىپ قوي!
«ەسىڭدە بولسىن» دەگەن فاينا اداموۆنانىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن ءسوز تىركەسى ەدى. ول بالالارعا ۇيرەتەم، بويلارىنا سىڭىرەم دەگەن نارسەنىڭ بارلىعىن وسى تىركەسپەن باستايتىن. بالكىم بۇل تىركەستىڭ عاجايىپ ءبىر كۇشى بار دا بولار، ويتكەنى حانشايىم ۇستازىنىڭ سول كەزدە ايتقان سوزدەرىن، بەرگەن كەڭەستەرىن ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس.
— ەستەرىڭدە بولسىن، — دەدى تاعى بىردە فاينا اداموۆنا، — بي — اشەيىن اياق-قولدى ەربەڭدەتىپ، قارعىپ-سەكىرۋ، نەمەسە رەتتى-رەتسىز ىرعاڭداۋ ەمەس. ول — سوناۋ ەجەلگى زاماننان بەرى ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن، ايتار ويىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن قولدانىلىپ كەلگەن امال. ول ارقىلى قۋانىشتى دا، قايعىنى دا، جەڭىستى دە، جەڭىلىستى دە بەينەلەۋگە بولادى. ال ءبىز ۇيرەنىپ جۇرگەن لاتىنامەريكالىق بيلەر اۋىزعا الىنسا ەلدىڭ ەسىنە ەڭ الدىمەن تانگو تۇسەدى. تانگو دەسەك — العاشقى ماحاببات، كوگىلدىر كوكتەم، كوڭىل قۇشتارى بولعان جاندى العاش قۇشاعىڭا الىپ، بيلەۋگە باتىلىڭ بارعان عاجايىپ ءسات ويعا ورالادى.
— ال مەن تانگو ەمەس، رۋمبانى ماحاببات ءبيى دەپ ەستىگەنمىن، — دەدى كەنەت باتىربەك.
— ەندى ءتۇسىندىم. — فاينا اداموۆنا باتىربەككە قۋلانا قارادى. — رۋمبانى راۋشانمەن عانا بيلەيمىن دەگەنىڭ سودان ەكەن عوي؟
ول قىزارىپ كەتكەن باتىربەكتىڭ شاشىن ۇيپالاپ، باسىنان قۇشاقتادى.
— ونىڭ دا دۇرىس. ءبىراق، ەسىڭدە بولسىن، ادەتتە رۋمبانى — ماحاببات ءبيى ەمەس، قۇشتارلىق ءبيى دەسەدى. ونداعى قيمىل-قوزعالىستارعا زەر سالىپ قاراپ كورىڭدەرشى: ءبيشى قىز بىرەسە سەرىگىنىڭ قولىنان جۇلقىنا شىعىپ كەتىپ، بىرەسە قايتا كەلىپ قۇشاعىنا قۇلايدى، بىرەسە ارباپ، شاقىرىپ، وزىنە تارتىپ، بىرەسە ماڭىنا جۋىتقىسى كەلمەگەندەي، قاشقاقتاپ، بويىن اۋلاققا سالادى. سويتە تۇرا، بار قيمىل-قوزعالىسىمەن سەرىگىنەن جولىنداعى بار كەدەرگىدەن وتەر باتىلدىقتى، وت-جالىنداي شارپىعان قۇشتارلىقتى كۇتەتىنىن بىلدىرەدى. كوزقاراسىمەن، قولىنىڭ، باسىنىڭ، يىعىنىڭ، ون ەكى مۇشەسىنىڭ سيقىرلى قوزعالىسىمەن بىلدىرەدى. جىگىتتىڭ قيمىل-قوزعالىسىنان دا وسىنداي كوڭىل-كۇيدى بايقاۋعا بولادى: ول ءوزىنىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىققىسى كەلىپ سىرعاقتاعان قىزدى بىرەسە جەرىگەندەي يتەرىپ، ەركىنە جىبەرىپ، ىلە ءوز ويىنان ءوزى شوشىعانداي، جانۇشىرا سوڭىنان ۇمتىلادى. ەش اجىراعىسى كەلمەيدى، جانى دا، ءتانى دە سونىمەن بىرگە ءورىلىپ، قۇشتارلىق وتىندا ورتەنۋگە بەيىل…
ال تانگو باسقاشا… وعان ادام كوڭىلىنىڭ سىرشىل شەكتەرىن شەرتكەندەي نازىك يىرىمدەر ءتان. وندا رۋمباداعىداي بۋىرقانعان قۇشتارلىق ەمەس، تۇپ-تۇنىق سەزىم، تاپ-تازا تىلەكتەر باسىم... وسىنى تۇسىنسەڭدەر، ءبيدى جاقسى يگەرەسىڭدەر... ال ول دەگەنىڭ — قالايدا جەڭەسىڭدەر دەگەن ءسوز...
ءبىراق، بۇلار كونكۋرسقا قاتىسا المادى. سايىسقا ءبىر اپتا قالعاندا ويلاماعان جەردەن حانشايىمنىڭ سوقىر ىشەگى جارىلىپ كەتىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. اۋىر وپەراسيادان تەز ايىعىپ كەتە الماعان ول اكادەميالىق دەمالىس الدى. ءبىر جىلدان كەيىن بۇل وقۋعا كەلگەن كەزدە باتىربەكتەر وقۋدى ءبىتىرىپ كەتكەن بولاتىن. سودان كەزدەسىپ وتىرعاندارى بۇگىن عانا.
تويدان كەيىن ۇيگە كەلگەن قۇدالاردىڭ ىشىندە باتىربەك بولعان جوق. «مۇنداي جەردە ۇزاق وتىرا المايدى. كەلىنشەگى سىرقات قوي»، — دەدى قۇداعي بۇل سىر سۋىرتپاقتاعاندا. ۇزاق جىلدار بويى ءبىر كورۋدى ارمانداعان بالا ماحابباتىنان تاعى دا كوز جازىپ قالعانىن ويلاپ، حانشايىمنىڭ ءىشى ۋداي اشىپ كەتتى.
ءبىراق ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە باتىربەك ويلاماعان جەردەن ءوزى حابارلاستى. تانىماعانى ءۇشىن كەشىرىم ءوتىندى. «ءبىر جەرگە بارىپ، كەشكى اس ىشۋگە قالاي قارايسىڭ؟» دەدى سوسىن. تەزىرەك جاۋاپ بەرمەسە تاعى دا ايىرىلىپ قالام با دەپ قورىققان بۇل: «جارايدى، جاقسى» دەدى اسىعا سويلەپ.
قالانىڭ قايناعان ورتاسىنان قاشىقتاۋ اۋداندا ورنالاسقاندىقتان دا شىعار، بۇلار كەلگەن مەيرامحانادا ادام از ەكەن. «ىرعاق» دەگەن اتاۋىن وقىپ، باتىربەكتەن «وزىندىك مۋزىكالىق باعدارلاماسى بار جەر مە؟» دەپ سۇراپ ەدى، ول جۇمباق تۇردە جىميىپ قويدى. جايعاسقان سوڭ بۇعان ويلانا قاراپ: «ساعان «ىرعاق» دەگەن اتاۋى ۇناي ما؟ ماعان سالسا باسقاشا قويار ەدىم» دەدى. «نە دەپ قويار ەدىڭ؟» «مىسالى، «كوپتەن كۇتكەن كەزدەسۋ» نەمەسە «عاشىقتار ءۆالسى» دەر ەدىم…»
بەتىنىڭ دۋ ەتە قالعانىن بىلدىرمەيىن دەپ حانشايىم مۋزىكانتتار وتىرعان جاققا بۇرىلدى. ولار اسپاي-ساسپاي، ءارقايسىسى ءوز اسپابىن كۇيىنە كەلتىرىپ جاتىر ەكەن. اقىرىن عانا اينالاسىنا كوز تاستاپ ەدى، كەيبىر ۇستەل باسىنداعى ادامدار الدارىنداعى شىرىندى، ويماقتاي عانا شىنىاياقتاعى كوفەنى ارا-تۇرا ۇرتتاپ قويىپ، مۋزىكانتتارعا قاراعىشتاپ وتىرعانداي كورىندى. ءسىرا، مەيرامحاناعا اسپاپتى مۋزىكانى تىڭداۋعا ادەيى كەلەتىن سىرالعى قوناقتار سياقتى. سالدەن كەيىن عانا، داڭعازا مۋزىكادان شارشاپ، تازا، تابيعي، اۋەزدى اۋەندى تىقىرشي كۇتكەن تىڭدارماننىڭ قالاۋىن تاپ باسقانداي بولىپ، سكريپكانىڭ ۇزىلە سىزىلتقان ءۇنى ەستىلدى. «ۆيۆالدي... ءيا، سونىڭ «جىل مەزگىلدەرى» عوي مىناۋ! ءبىراق مىنا مۋزىكانتتار وزگەشە وڭدەپ العان سياقتى.»
— ۋچيليششەدە وتكىزىلەتىن كونسەرتتەردە وسى مۋزىكا ءداستۇرلى تۇردە وينالاتىن ەدى عوي، ەسىڭدە مە؟ سول كەزدى ەسكە الايىق دەپ مۋزىكانتتارعا ادەيى ءوتىنىش جاسادىم، — دەدى باتىربەك بۇعان كۇلىمدەي قاراپ. سوزىنەن ونىڭ بۇل جەرگە قاتىسى بار ەكەنىن بايقاۋعا بولاتىن ەدى. — راس، بۇلار مۋزىكانى سول كۇيىندە وينامايدى، كوبىنە سول تاقىرىپقا كومپوزيسيا جاسايدى. تانىمال اندەرگە ءبىراز رەميكستەرى دە بار، ءتاپ-تاۋىر...
— جاڭا جىلعا ارنالعان بال-ماسكاراد باستالعانشا ۋچيليششە راديو تورابى وسى مۋزىكانى قويىپ قوياتىن... — دەدى حانشايىم سوناۋ ءجاسوسپىرىم شاقتارىن كوز الدىنا ەلەستەتە ويلانا سويلەپ.
— باستالعانشا عانا ەمەس، بال-ماسكارادتىڭ وزىندە دە وينالىپ ەدى عوي، ۇمىتىپ قالدىڭ با؟ — باتىربەك بۇنىڭ ۇمىتقانى نەمەسە ۇمىتپاعانىنىڭ ەرەكشە ءبىر ءمانى بار سياقتانىپ، حانشايىمعا سىناي كوز تاستادى.
حانشايىم كۇلىمسىرەپ، باسىن شايقادى. «ۇمىتقان جوقپىن» دەگەنى.
قالاي ۇمىتسىن! بال-ماسكارادتىڭ قىزعان كەزىندە بالالىقتارى ۇستاپ كەتتى مە، الدە ءاربىر ونەر جولىنا تۇسكەن ادامنىڭ بويىنداعى سايىسقا ءتۇسۋ، ونەرىن كوپشىلىك تارازىسىنا سالۋعا قۇشتارلىق قاسيەتى بوي كوتەردى مە، وقۋشىلار ورتاعا شىعىپ، ۇلكەن كونسەرتتەردە، بايقاۋلاردا ورىندايتىن نومىرلەرىن كورسەتە باستادى. قيقۋ ەستىلسە، تىپىرشىپ تۇرا المايتىن بايگە اتتارى سياقتى، بويلارىن سايىس جەلىگى بۋعان ونەرپاز وقۋشىلار كەزەككە تۇرىپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورتاعا شىعىپ جاتتى.
ءبىر جاعىنان قاراساڭ، كادىمگى كونسەرت سياقتى بولعانىمەن، ەكىنشى جاعىنان بۇل — جاس بالالار بويىنداعى سىرتقا شىعارىپ، جاريا ەتىلمەيتىن باسەكەلەستىكتىڭ كورىنىسى ەدى. ونەر ادامى ءۇشىن حالىققا تانىمال بولۋدان، سول سالاداعى ءوزىنىڭ باسىمدىعىن بىلۋدەن ارتىق باعا جوق. سول باعاعا يە بولۋ ءۇشىن ول ولشەۋسىز تەر توگىپ، بايگە اتاۋلىنىڭ بارىنە قاتىسۋعا، ونەرىمەن ۇستەم بولىپ، توپ جارۋعا دايىن. مىنە، بۇگىن دە سونداي ءسات تۋعان سياقتى — كىشكەنتايلارىنان ونەر جولىنا تۇسكەن بالالاردىڭ بويىندا «ونەرىممەن تابىندىرسام» دەگەن تابيعي تىلەك بۋىرقانا بوي كوتەرگەندەي.
بارعان سايىن قىزا تۇسكەن سايىستى فاينا اداموۆنانىڭ قاسىندا قىزىعا تاماشالاپ تۇرعان حانشايىمدى جۇگىرىپ كەلگەن باتىربەك ءاي-شايعا قاراتپاي جەتەلەي جونەلدى. سول بويى، الاڭقايعا انتالاپ، ءيىن تىرەسكەن توپتى جارىپ ءوتىپ، ورتاعا شىققاندا ءبىر-اق توقتادى. «تانگو بيلەيمىز» دەدى تۇك تۇسىنبەي قاراپ تۇرعان بۇعان. حانشايىم موينىن سوزىپ، ۇستازى تۇرعان جاققا قاراپ ەدى، فاينا اداموۆنا ريزاشىلىعىن بىلدىرگەندەي كۇلىمدەي قولىن بۇلعادى. سول-سول-اق ەكەن، حانشايىم بويىن تەز جيىپ، ورتادا بيلەپ جۇرگەندەردىڭ ءنومىرى اياقتالعان كەزدە سايىسقا ساقاداي ساي تۇردى.
بۇلار كونكۋرسقا دايىنداپ جۇرگەن ارگەنتينا تانگوسىنىڭ العاشقى اككوردتارى ەستىلىسىمەن باتىربەك بۇنى بەلىنەن وراي قۇشاقتاپ، ءۇيىرىپ الىپ كەتتى. اينالاسىندا تاڭدانا، قىزعانا، سۇيسىنە قاراپ تۇرعان توپتى دا، وتتارى ءبىر جانىپ، ءبىر سونگەن شىرشا اعاشىن دا كورمەي، حانشايىمنىڭ بار-ىنتا ىقىلاسى كوزىنە كوزىن قاداپ، ءار قيمىلىمەن، ءار ادىمىمەن وزىنە ىنتىزار جۇرەكتىڭ شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىن «ايتقان» باتىربەككە اۋدى. ءتىلسىز توگىلگەن ماحاببات جىرىن كوزبەن كورىپ، جۇرەگىمەن ۇقتى. ۇعىپ قانا قويعان جوق، ءوزىنىڭ دە ىنتىق سەزىمىن بيىمەن ءبىلدىردى.
مۋزىكانىڭ سوڭعى اككوردتارىمەن بىرگە كوپشىلىككە باس ءيىپ، ريەۆەرانس جاساعان بۇلاردى «براۆو!»، «براۆو!»، «بيس!» دەپ قولپاشتاعان وقۋشىلار، الاڭقايدان شىعارماي قويدى. سوسىن كەشتى جۇرگىزۋشى ورتاعا شىعىپ، تاماشا ونەرلەرى ءۇشىن ەكەۋىنە «بال-ماسكارادتىڭ ەڭ تاڭداۋلى جۇبى» دەگەن اتاق جانە تەك ەكەۋىنە عانا ۆالس بيلەۋ مۇمكىندىگى بەرىلگەنىن حابارلادى. سوندا ەكەۋى ءۆيۆالديدىڭ مۋزىكاسىمەن ءۇيىرىلىپ، قانات پايدا بولعانداي قالىقتاپ ەدى...
— بيلەيمىز بە؟ — دەدى باتىربەك بۇعان قولىن سوزىپ.
ورنىنان لىپ ەتىپ كوتەرىلگەن حانشايىم، باتىربەكتىڭ ۇسىنعان قولىنا سۇيەنىپ، ەكەۋى ورتاعا بەت الدى.
بەلىنەن وراي قۇشاقتاپ، جەڭىل دەمەگەن جىگىتتىڭ ادەمى، اسەم جەتەلەۋىمەن ۆالس يىرىمىنە ءتۇسىپ، شىركوبەلەك اينالعان حانشايىم، قانشاما جىلدار بويى جۇرەكتىڭ ەڭ تەرەڭ تۇكپىرىندە كومىلىپ، جارىققا شىعار ءساتىن كۇتۋدەن كۇدەر ۇزبەگەن ىڭكار سەزىمنىڭ سول باياعى بال-ماسكارادتاعى سياقتى بۇرق ەتىپ باس كوتەرگەنىن سەزىندى.
بيگە شىققان تاعى بىر-ەكى جۇپ بيلەۋ بىلمەيتىن ادامداردىڭ ادەتىمەن اشەيىن عانا ىرعاتىلىپ، اياقتارىن ەرىنە قوزعاپ، جاي جۇرگەن. سودان دا بولار، بۇلاردىڭ كوپتەن ەرەكشەلەنەتىن اسەم ءبيى بىردەن جۇرتتىڭ نازارىن اۋداردى. ءتىپتى مۋزىكا اياقتالىپ، ەكەۋى ورىندارىنا بەتتەگەن كەزدە، بىرەۋلەردىڭ قوشەمەتتەپ، قول شاپالاقتاعاندارىن ايتسايشى! بۇل كوپتەن بەرى ساحنادان قول ءۇزىپ كەتكەن باتىربەكتىڭ ەسىنە ونەر وردالارىندا جارق-جۇرق ەتىپ جۇرگەن كەزدەرىن ءتۇسىرىپ، مۇڭايىپ قالدى.
— نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى ونىڭ قاباعىنداعى مۇڭدى اڭداعان حانشايىم.
— جاي... مەن ءقازىر بيلەۋدى قويىپ كەتكەنمىن...
— ءوزىم دە سولاي ويلاپ ەدىم...
— نەگە؟ — دەپ تاڭدانا سۇرادى جىگىت. — الدە دۇرىس الىپ جۇرمەدىم بە؟
— جو-عا، — دەدى حانشايىم جادىراي كۇلىپ، باتىربەك ءبيدى قويىپ كەتسە دە، كاسىبي ءبيشىنىڭ بىردەن ءوزىنىڭ بويىنداعى ءمىنىن ىزدەي باستايتىن ادەتى قالماعانىن بايقاپ. — بيلەپ جۇرسەڭ وسى كەزگە دەيىن اتاقتى بيشىلەردىڭ ءبىرى بولاتىنىڭ ءسوزسىز ەدى عوي. سەنىڭ تالانتىڭمەن... ايتپاقشى راۋشان قايدا؟
— وسىندا... وقۋ بىتىرگەن سوڭ ءبىر جىلدان كەيىن ۇيلەنگەنبىز. سەن شە؟ تۇرمىسقا شىقتى دەپ ەستىپ ەدىم... كۇيەۋىڭ قاي سالادا ىستەيدى؟
— كۇيەۋ جاعىنان ەندى ۇياتتىمىز... ءدام-تۇزىمىز جاراسپادى. قىزىم بار، مەكتەپتە وقيدى. سەن... سەندەر سونداي جاقسى بيلەيتىن ەدىڭدەر عوي. ءبيدى نەگە تاستاپ كەتتىڭ؟
— ول ۇزاق اڭگىمە... كەيىن ءبىر رەتى كەلگەندە ايتارمىن. بۇگىن مۇڭدى نارسەلەردى ەسكە الماي، كوڭىلدى، قۋانىشتى جايتتاردى ايتايىقشى... — باتىربەك مۇنىڭ قولىن ءوز قولىنا الىپ، بەتىنە ويلانا قارادى. — بىلەسىڭ بە، وتكەندەگى تويدان كەيىن... مەن سەنىمەن ارگەنتينا تانگوسىن بيلەگىم كەلىپ ءجۇر... ۇمىتىپ قالعان جوقسىڭ با؟
حانشايىم نە دەرىن بىلمەدى. «ۇمىتقان جوقپىن» دەيىن دەسە، ودان بەرى ول ءبيدى ەشكىممەن بيلەگەن جوق. سوڭعى بيلەگەنى سول — بال-ماسكارادتا ەدى. ال «ۇمىتتىم» دەيىن دەسە، باتىربەك ەكەۋىنىڭ سول كۇنگى ءبيىن كوز الدىنا مىڭ-ميلليون رەت ەلەستەتۋمەن قانشا جىل ءومىر ءسۇردى. باتىربەكتىڭ سول كۇنگى ءار قيمىلى، ءار قوزعالىسى، ءتىلسىز سويلەپ تۇرعان ماعىنالى كوزقاراسى، الابۇرتقان بەت-الپەتى جۇرەگىندە وشپەستەي بولىپ جاتتالىپ قالعانداي.
مۇنىڭ ۇندەمەگەنىن كەلىسكەنى دەپ ۇققان بولۋى كەرەك، باتىربەك ءتوس قالتاسىنان شاعىن ديسكەت الىپ مۋزىكانتتارعا قاراي بەتتەدى...
— قۇرمەتتى قوناقتار! — دەدى مۋزىكانتتاردىڭ بىرەۋى ميكروفونعا. — بۇگىن سىزدەردىڭ ورتالارىڭىزدا ستۋدەنتتىك شاقتارىن بىرگە وتكىزگەن ەكى ونەرپاز وتىر. كوپ جىلداردان بەرى كورىسپەگەن بۇل كىسىلەر، بۇگىنگى كەزدەسۋ قۋانىشىنا ارناپ، سىزدەرگە ستۋدەنت كەزدەرىندە بيلەگەن بيلەرىن ورىنداپ بەرەدى. قارسى الىڭىزدار! تانگو! عا-جا-يىپ تان-گو!!!
ءبىر قىزىعى، مۋزىكانتتىڭ داۋسى العاش ەستىلگەندە جۇرەگى اتقاقتاي جونەلگەن حانشايىم، ول سويلەپ بولعانشا باياعى بال-ماسكارادتاعىداي بويىن جيىپ الا قويدى. فاينا اداموۆنانىڭ «ونەر ادامى قاي كەز، قانداي جاعداي بولسا دا ءوزىن-وزى يگەرە ءبىلۋى كەرەك» دەپ قۇلاقتارىنا قۇياتىنى زايا كەتپەپتى.
باتىربەك مۇنىڭ الدىنا كەلىپ، باسىن ءسال-پال ءيىپ، قولىن سوزعاندا بىر-ەكى ادام قول شاپالاقتاپ جىبەردى. ورنىنان لىپ ەتىپ تۇرعان حانشايىم كەربەز باسىپ قاسىنا كەلگەن باتىربەككە قاراي ۇمسىنا ءتۇسىپ، ءبىر تىزەسىن بولار-بولماس بۇكتى. ءبيدىڭ وسىلايشا سالتاناتتى تۇردە باستالۋىنان-اق الدەبىر قىزىقتى كۇتكەن زال ىشىندەگىلەر دەمدەرىن تارتىپ، ورتاعا بەتتەگەن ەكى جۇپتى كوزدەرىمەن ىشىپ-جەپ بارادى. ۇيرەنشىكتى قيمىلمەن وڭ الاقانىن مۇنىڭ جاۋىرىنىنان ءسال تومەن قويىپ، ساۋساقتارىن سول قولىنىڭ الاقانىنا ايالاي قوندىرعان باتىربەك مۋزىكانتارعا قاراپ ءسال-پال يەك قاققانى سول ەدى، تانىس اككوردتار ەستىلىپ، مۇندا وتىرعانداردىڭ ءبىرى كورىپ، ءبىرى ومىرلەرىندە كورمەگەن عاجايىپ بي باستالىپ كەتتى...
ەگەر سول جەردە بي ونەرىنەن حابارى بار، نە كوكىرەگىندەگى سەزىم كوزى اشىق ادام وتىرعان بولسا، ونىڭ بيلەۋشىلەرگە قاراپ وسى ءبىر ءبيدىڭ استارىندا — قۋانىش تا، قۇشتارلىق تا، جان كۇيزەلىسى دە جاتقانىن بايقاماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. بىرەۋلەردىڭ بۇكىل ومىرىنە ارقاۋ بولاتىن، ال بىرەۋلەر ءومىر بويى اڭساپ كۇتەتىن عاجايىپ سەزىم — ماحاببات، عاشىعىڭدى ساعىنۋ، كەزدەسۋ قۋانىشى، ءبارى-بارى ءتىل جەتپەس شەبەرلىكپەن ءورىلىپ، ورتادا شىركوبەلەك اينالعان ەكەۋدىڭ بيىندە كەنەرەسىنەن اسىپ، توگىلىپ جاتتى.
كاسىبي ءبيشىنىڭ قالىپتاسقان قيمىلىمەن جۇپتاسىن ءۇيىرىپ الا جونەلگەن جىگىتتىڭ بۇل ءبيى — ايتىلماعان ارمانى، ۇركەك ءۇمىتى، كوڭىلدەگى كۇدىگى، جۇرەگىندەگى جالبارىنىشى ەكەنىن باز-بىرەۋلەر سەزىنگەن دە سياقتى. ءبيدىڭ قۇدىرەتى دەگەن وسى دا! بالكىم، جەر بەتىندەگى ەڭ العاشقى ەركەك سوناۋ ەرتەدە — ءالى ءتىل پايدا بولماعان، ويى مەن سەزىمىن جەتكىزۋدىڭ باسقا دا امالدارى قالىپتاسپاعان كونە داۋىردە، قيقۋلاپ اڭ قۋعان توبىردىڭ ىشىندەگى وزگەلەردەن ەرەكشە ايەل زاتىنىڭ ءوزىن سونشالىقتى تارتاتىنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن وسىلاي بيلەگەن دە بولار...
اسەرشىل بولسا كەرەك، ءبىر كەلىنشەك مۇرنىن پىش-پىش تارتىپ، كوزىن سۇرتكىشتەي بەردى. زال ىشىندە ەشقانداي قيمىل-قوزعالىس جوق. داياشىلار دا ءارقايسىسى وزدەرى قىزمەت ىستەيتىن ستولدىڭ قاسىندا، قاققان قازىقتاي قالشيىپ تۇر.
بي باستالعان كەزدە جىگىتتىڭ ىرقىنا كونىپ، ونىڭ ءار قيمىلىنا ساي قوزعالعان قىز اينالاسىنداعىلارعا العاشقىدا ناپ-نازىك، باعىنىشتى، ءالسىز سياقتى كورىنگەن. بي ورتاسىنا قاراي ارۋدىڭ باسىمدىعى سەزىلگەندەي، باسىن اسقاق ۇستاپ، يىعىن تىكتەپ، جۇپتاسىن ءوز دەگەنىنە باعىندىرا باستاعانداي بولدى. الدەبىر قيال-عاجايىپ الەمگە جول شەگىپ، شاتتىق سەزىمدەردى ءبىر كەشۋ ءۇشىن ءوز سوڭىنان ەرۋدى تالاپ ەتكەندەي جانارى وتتاي جانىپ، قيىلا دا قىزىقتىرا شاقىرادى.
بي باستالىسىمەن-اق باتىربەكتىڭ بويىنداعى ءوزىن ءۇيىرىپ اكەتىپ بارا جاتقان قۇشتارلىقتى جان-تانىمەن سەزىنگەن حانشايىم «قارسىلاسقاندا نە تابام، ومىر-وزەننىڭ اعىسىمەن كەتە بەرەيىن» دەپ ءبىر ويلاعان. ءبىراق بارا-بارا ونىڭ قيمىل-قوزعالىسىنداعى باتىل شەشىمنەن گورى شاراسىزدىقتى، جان-دۇنيەسىندەگى تايتالاستى، الاسۇرعان ارپالىستى بايقاپ، جۇپتاسىنىڭ ومىرىندە بۇل بىلمەيتىن الدەقانداي تەرەڭ سىر، ايىقپاس مۇڭ بار ەكەنىن تۇسىنگەن. تۇسىنگەن دە ونى سىلكىلەپ، جارقىن بولاشاققا، ءومىردىڭ قىزىق-قۋانىشتارىنا نازارىن اۋدارتىپ، «جان-جاعىڭا قارا، اينالاڭ — جاپ-جارىق، ەڭسەڭدى كوتەر، مىنا دۇنيەنى جالعان دەگەنىمىزبەن وندا ادام تويماس قىزىقتار بار... مەن بارمىن...» دەگەندى ۇقتىرۋعا تىرىسقان...
كوز الدارىندا ءوتىپ جاتقان عاجايىپ كورىنىس — ءتىلسىز، ءسوزسىز دراما-بي اياقتالعان كەزدە مەيرامحانا ىشىندەگىلەر دۋىلداتا قول سوقتى. بىرەۋلەر وزدەرىن كونسەرتتە وتىرمىن دەپ ويلاپ قالسا كەرەك، «براۆو! بيس!» دەپ وڭەشتەرى جىرتىلعانشا ايعايلادى.
ولاردىڭ قيقۋىنا ءمان بەرمەستەن، ورىندارىنا كەلىپ جايعاسقان ەكەۋ ايتار سوزدەرىنىڭ بارلىعىن بيمەن ايتىپ تاۋىسقانداي ءبىرشاما ۋاقىت ءۇنسىز وتىردى. بي تىلىمەن — ون ەكى مۇشەنىڭ شىرق ۇيىرىلگەن قوزعالىسىمەن، دەمنىڭ دىرىلىمەن، بويىڭدى ۇستاۋ، موينىڭدى بۇرۋ ەرەكشەلىگىمەن، كىرپىك قاعىسى، كوزدىڭ قاراسى ارقىلى باستالعان اڭگىمەنى قاراپايىم ادام تىلىمەن ايتۋعا ەكەۋى دە جۇرەكسىنەتىندەي...
باتىربەك حانشايىمعا تاقاي وتىرىپ، ونىڭ قولىن ءوز الاقانىنا الىپ، ايالاي سيپادى. سوسىن الاقانىنا ەرنىن بولار-بولماس تيگىزىپ، ءسۇيۋدىڭ مەزىرەتىن جاسادى دا، ءۇنسىز عانا جۇرەگىنە باستى. ءوز الاقانى ارقىلى بۇكىل بويىنا تاراعان «دۇك-دۇك-دۇك» دەگەن دىبىستى بىرەسە قىسىلا، بىرەسە بويى شىمىرلاي تىڭداعان حانشايىم، العاشىندا تىپىرشي جونەلگەن ءوز جۇرەگىنىڭ دە سالدەن سوڭ سايابىرسىپ، سول ىرعاقپەن ۇيلەسە سوعا باستاعانىن بايقادى...
— اۋ، اعايىندار، شاپالاق ۇرا-ۇرا الاقانىمنان الاقان قالمادى عوي. سىزدەردى قايتا-قايتا شاقىرىپ جاتىرمىز، شاقىرىپ جاتىرمىز...
ەكەۋىنىڭ كوزبەن، ىممەن تىلدەسۋىن ستول باسىنا كەلىپ، شايقالاقتاپ تۇرعان ماساڭ كىسىنىڭ رەنىشتى داۋسى بۇزدى.
— اۋ، حالىق سىزدەردى كۇتىپ وتىر عوي... — شايقالاقتاعان كىسى داياشىلاردىڭ ءارى قاراي اكەتپەك بولىپ، ءوزىن سۇيەمەلدەي جەتەلەگەنىنە كونبەي، بۇلارعا قايتا بۇرىلدى: — سلۋشاي، سەندەرگە، نە، اقشا تولەۋ كەرەك پە؟ پوج-جالىستا... بۇلار سونداي عوي... اقشا تولەمەسەڭ بيلەمەيدى...
ەكى داياشى سۇيرەگەندەي قىلىپ الىپ كەتسە دە بۇل ەكەۋىنە قاراپ بۇرقىلداۋىن قويماعان ول ءبارىبىر تىنىشتالعان جوق. ءوز ورنىندا وتىرىپ، ەسىنە ءبىر نارسە ءتۇسىپ كەتكەندەي ارا-تۇرا «بي! تاعى بيلەسىن!» دەپ ايقايلاپ، جۇرتتى سەلك ەتكىزەدى. اپ-ادەمى باستالعان وتىرىستارىنىڭ شىرقى ويدا جوقتا بۇزىلىپ، باستاپقى كوڭىل-كۇيلەرىنەن ايىرىلعان، ءارى وزدەرىنە قايتا-قايتا قاراعىشتاپ، سىبىرلاسىپ جاتقان كوپشىلىكتىڭ نازارىنان تاسا بولعىلارى كەلگەن باتىربەك پەن حانشايىم بۇدان ءارى كوپ وتىرماي، تەز ەسەپ ايىرىسىپ، شىعىپ كەتتى.
باعاناعى كەش باسىنداعى كوڭىل-كۇيىنەن ءىز دە قالماعان باتىربەك تۇنجىراعان قالپى ماشينا ەسىگىن اشىپ، اۋەلى حانشايىمدى وتىرعىزدى، ءوزى اينالىپ كەلىپ رۋلگە وتىرعانشا جاق اشقان جوق. «ۇيگە قايتامىز با؟» دەدى سوسىن بۇعان سۇراۋلى جۇزبەن قاراپ. حانشايىم يىعىن كوتەردى. «قايدام؟» دەگەنى، «مەيلى» دەگەنى بەلگىسىز. باتىربەك سىرتتاي سابىرلى كۇيىن ساقتاعانمەن، ىشتەي الدەنەگە كىجىنۋلى سياقتى كورىنگەن. گازىن قاتتى باسىپ جىبەرگەن بولۋى كەرەك، ورنىنان ىتقي قوزعالعان ماشينا، قاپتالداس كەلە جاتقان ماشينالاردى وراپ ءوتىپ، قالا ورتالىعىنا قاراي زاۋلاي جونەلدى.
ورتالىققا جاقىنداعان سايىن ماشينا ءنوپىرى كوبەيە ءتۇستى. جاڭاعىداي زاۋلاتۋ قايدا، ىركەس-تىركەس بولىپ، باعدارشام سايىن كەپتەلىپ، قارعا ادىممەن قوزعالعان ماشينالار لەگىنە ىلەسكەن بۇلار دا ءىلبي جىلجىپ كەلەدى. اشەيىندە، جولاۋشى كولىگىنىڭ ىشىندە كەلە جاتىپ، كەپتەلىستەرگە ءتۇسىپ قالعاندا حانشايىم تىقىرشىپ، بەرەكەسى كەتەتىن. بۇگىن مۇلدە جايباراقات وتىر. ءتىپتى وسى جولدىڭ تاۋسىلماۋىن، ماشينا ءنوپىرى ازايماۋىن تىلەيتىندەي.
— سەنى ۇيگە ەرتىپ اپارسام با دەپ ەدىم... — دەدى ءبىر كەزدە باتىربەك الدىنا تەسىلە قاراپ وتىرعان كۇيى.
حانشايىم ۇندەمەدى.
— وتكەندە تويدا سەنى كورگەنىمدى... ەكەۋمىزدىڭ بيلەگەنىمىزدى راۋشانعا ايتىپ كەلگەنمىن، — دەدى باتىربەك ءسوزىن جالعاستىرىپ. — شىنىمدى ايتسام، مەن بۇلاي بيلەمەگەلى قاشان! قاتتى اسەرلەندىم...
كوز الدىنا الدەبىر شۋاقتى ءساتتى ەلەستەتكەندەي باتىربەك كوزىن قيالدانا جۇمىڭقىراپ، بولار-بولماس جىميدى. تويدا عانا ەمەس، ءقازىر دە سول اسەرگە سۇڭگىپ بارا جاتقانداي — ءجۇزى الابۇرتىپ، الدەنەگە باسىن شايقاپ قويدى. ءتىپتى قاسىندا ادام وتىرعانىن ۇمىتىپ كەتكەن سياقتى.
— ەشقايدا اسىقپاساڭ، بىزدىكىنە بارساق قايتەدى؟ نە دەيسىڭ؟
ءوز سەزىمىمەن ءوزى ىشتەي ارپالىسىپ وتىرعان حانشايىم نە دەرىن بىلمەي ساسقالاقتاپ قالدى. شىندىعىندا، باتىربەكتىڭ ەشتەڭەنى اشىپ ايتپاي، اڭگىمەدەن قاشقاقتاعانى تىكسىندىرسە دە، باياعى بالا سەزىم لاپىلداپ، ەشتەڭەگە قارايلاتار ەمەس. «تاۋەكەل دە، قانشا جىل بويى وسى كەزدەسۋدى اڭساپ كۇتپەپ پە ەدىڭ؟ ايەلىن بۇرىنعىداي سۇيسە، سەنى ىزدەمەس ەدى عوي. سەنىڭ دە باقىتتى بولۋعا قۇقىڭ بار!» دەيدى الدى-ارتىنا قاراتپاي الىپ-ۇشقان سەزىم.
— راۋشان دا سەنى كورگىسى كەلەتىنىن ايتقان. ول ناۋقاستانعالى بەرى ەشكىممەن ارالاسا قويمايمىز... ءتورت قابىرعاعا قاراپ وتىرعانىمىز... سول...
— كوپتەن بەرى ناۋقاس پا؟
— ون جىلداي بوپ قالدى... كەيدە ماعان ون جىل ەمەس، ءبىر عاسىر بولعانداي كورىنەدى... — داۋسىنان تورىعۋ بايقالدى.
— مەيلى، بارساق بارايىق.
مۇنىڭ كەلىسكەنىنە باتىربەك قۋانىپ كەتكەن سياقتى. بەت-اجارى وزگەرىپ، ماشيناسىن تاۋعا قاراي جۇرەتىن كوشەگە بۇردى. قالتا تەلەفونىن الىپ، الدەكىمگە تەلەفون سوقتى. «اجار، بۇل مەن عوي. حالدەرىڭ قالاي؟ ءا-ا... جارايدى، مەن كەلە جاتىرمىن، سەن ۇيىڭە قايتا بەر».
حانشايىم ەشتەڭەگە تۇسىنبەدى. «اجارى كىم؟ قىزى ما؟ وندا نەگە «ۇيىڭە قايتا بەر» دەيدى؟ الدە ءۇي قىزمەتشىسى مە ەكەن؟»
ەسىكتى ءوز كىلتىمەن اشىپ، الدىمەن حانشايىمدى ىشكە وتكىزدى. سوسىن ءوزى كىرىپ كەلە جاتىپ: «راۋشان، ۇيگە قوناق كەلدى» دەپ داۋىستادى.
سول داۋىستى كۇتىپ تۇرعانداي-اق، كىرە بەرىسكە قارسى جاقتاعى ەسىك ىلە دىبىسسىز اشىلىپ، ار جاقتان... مۇگەدەك ارباسىنا وتىرعان جاس ايەل بۇلارعا قاراي سىرعي جىلجىپ كەلە جاتتى... بۇل — راۋشان ەدى.
— قوش كەلدىڭىز، — دەدى ول حانشايىمعا كۇلىمسىرەي قول سوزىپ، — تورلەتىڭىز.
باتىربەك سىلەيىپ تۇرىپ قالعان حانشايىمدى اينالىپ ءوتىپ، ارباداعى كەلىنشەكتىڭ بەتىنەن ءسۇيدى: «حال قالاي؟» دەدى كوزىنە ءۇڭىلىپ.
«جاقسى»، — دەپ يەگىن انتەك كوتەرگەن كەلىنشەك «ءوزىڭ شە؟» دەگەندەي نازدانا قارادى.
باتىربەك كوزىن ءسال جۇمىپ، «جاقسى» دەگەندەي باسىن يزەدى. ەكەۋىنىڭ اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋىندا وزگەشە ءبىر جىلىلىق بار ەكەندىگىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. حانشايىمنىڭ جۇرەگى سىزداپ قويا بەردى.
— سەن قوناقتى تورگى بولمەگە اپار، مەن شاي قويايىن. — راۋشان ارباسىن وپ-وڭاي كىلت بۇرىپ، ۇزىن ءدالىزدىڭ تۇبىنە قاراي سىرعي جونەلدى.
«بەكەر كەلگەن ەكەنمىن، — دەپ ويلادى حانشايىم، — بەكەر… بەكەر…».
قاققان قازىقتاي بولىپ تۇرعان مۇنىڭ جان ارپالىسىن باتىربەك تۇسىنگەن سياقتى، تۇنجىراي قاراپ، كۇرسىنىپ قويدى. جاق اشىپ، ءلام-ميم دەمەستەن، شىنتاعىنان دەمەي ۇستاپ، قوناعىن ءتور بولمەگە قاراي الىپ ءجۇردى.
ءشاي ءىشىلىپ بولعان سوڭ باتىربەك: «قىزدار، سەندەر اڭگىمەلەسە تۇرىڭدار، مەن ىدىس-اياقتى جيناپ تاستايىن» دەپ، بۇلاردى وڭاشا تاستاپ شىعىپ كەتتى. ەسىكتەن كىرگەن ساتتەن بەرى حانشايىمنىڭ جانىنا تىنىشتىق بەرمەگەن، ءبىراق ءتىلىن تىستەپ، قويا الماعان سۇراعىنا جاۋاپ بەرەتىن اڭگىمە وسى كەزدە ايتىلدى.
«ءبىز باتىربەك ەكەۋمىز ۋچيليششەنى بىتىرگەن جىلى، ۇلكەندەردىڭ «قويا تۇرىڭدار» دەگەن ءتىلىن الماي، گاسترولگە بارامىز دەپ ۇيدەن قاشىپ كەتىپ... ۇيلەنىپ ەدىك... — راۋشان سول كەزدەرىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، جىميىپ قويدى. — مەنىڭ اكەم — ۇلكەن قىزمەتكەر كىسى. ۇلى جوق، ەكى قىزى بارمىز. ءسىڭىلىم اجار جاڭا سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا عانا ۇيگە كەتتى. ال باتىربەك اۋىلدان كەلگەن، كوپ بالالى وتباسىنان شىققان. ءبىراق اكە-شەشەسىنەن جاستاي ايىرىلىپتى. سوندىقتان دا بولار، مەنىڭ اكە-شەشەمە دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. مەنىڭ باعىما قاراي اتا-انام دا ونىڭ بالالىق ماحابباتىن قابىل الىپ، باۋىرلارىنا باسىپ، ءوز ۇلىنداي كورىپ كەتتى.
ءبىز سونداي باقىتتى جۇپ بولدىق.
سەنەسىڭ بە، ەكەۋمىز كۇندە تاڭەرتەڭ ءسۇيىسىپ قوشتاسىپ، كەشكە ساعىنىسىپ كورىسەتىنبىز. ارادا وتكەن جىلدار سەزىمىمىزگە قىلاۋ دا تۇسىرمەي، قايتا كۇن وتكەن سايىن نىعايتا، بەكىتە ءتۇستى. بيدە دە، ومىردە دە جۇبىمىز جازىلعان جوق. باتىربەك جەكە پارتيالاردى دا تاماشا ورىندايتىن. ۋاقىت وتكەن سايىن ونەرى ورلەپ، ەلگە تانىمال بولا باستادى. قابىلەت-دارىنىنىڭ ارقاسىندا ءوز قاتارىنا قاراعاندا ەرتەرەك كوزگە ءتۇسىپ، ماراپات، سىيلىقتارعا يە بولدى. كەيبىرەۋلەرىنە اكەمنىڭ ىقپالى دا بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. ءبىراق ءقازىر زامان سونداي عوي، قولداۋشىڭ، سۇيەنەرىڭ بولماسا، قانشا جەردەن دارىندى بولساڭ دا ەڭبەگىڭنىڭ دەر كەزىندە لايىقتى باعاسىن الۋى قيىن. ال باتىربەكتىڭ جالعىز سەنگەنى — ونەرى، جالعىز سۇيەنەرى — وتباسى ەدى. ال ءبىز ونى بارىنشا قولداپ باقتىق.
سول ءبىر وشپەس قاسىرەت اكەلگەن كۇنگە دەيىن ءبارى دە تاماشا ەدى...
اكەمنىڭ 50-گە تولعانىن اعايىن-تۋعان، دوس-جاراندارى جينالىپ، تويلاپ جاتقانبىز. ءومىردىڭ قاي سالاسىندا بولماسىن باقتالاستىق دەگەن بار عوي. بىزگە دە سونىڭ كەسىرى ءتيدى. باتىربەكتىڭ ونەرىنىڭ وزىنە قاراعاندا كوبىرەك ەلەنگەنىن، ماراپات، اتاقتارعا ەرتەرەك يە بولعانىن كورە الماي جۇرگەن ءبىر ارىپتەسى اراققا سىلقيا تويىپ الىپ، شىرقىمىزدى بۇزباسى بار ما؟!
«نەمەنە، قايىن اتاڭا جانىڭ قالماي جاعىمپازدانىپ ءجۇرسىڭ بە؟ جۇگىر-جۇگىر، قۇيرىق-جالسىز كۇشىك كۇيەۋ...» دەپ ىرجالاقتاپ تۇرعانىن ەستىپ قالدىم. سول ساتتە اشەيىندە ۇستامدى جاننىڭ قاپ-قارا بوپ تۇتىگىپ، جۇدىرىق الا جۇگىرگەنىنە تاڭىرقاپ تا ۇلگەرگەن جوقپىن — كۇيەۋىم جابىرلەۋشىسىن ءبىر ۇرىپ، قالپاقتاي ۇشىردى. اتىپ تۇرعان ول دا بۇنىڭ جاعاسىنا جارماسىپ، ەندى ەكەۋى ۇمار-جۇمار بوپ جەرگە بىرگە قۇلادى. ءبىر-بىرىن ايايتىن ەمەس… ابىروي بولعاندا جىگىتتەر ەكەۋىن اجىراتىپ، ەكى جاققا الىپ كەتتى...
باتىربەكتىڭ ءۇستى-باسىن قاعىپ جاتىر ەدىم، ول كەنەت: «ءجۇر، ۇيگە كەتەمىز» دەدى. «قالاي؟ پاپامنىڭ تويىن تاستاپ پا؟» دەي بەرگەنىمدە جۇگىرىپ جەتكەن انام: «قۇلىنىم، ەشكىمنىڭ سوزىنە ءمان بەرمە، سەنىڭ ونەرىڭە باعا بەرىلەتىن جەر بۇل ەمەس. وسىندا كەيبىرەۋلەردىڭ ماقساتى اكەلەرىڭنىڭ تويىنىڭ شىرقىن بۇزۋ» دەپ وكسىپ جىلاپ جىبەردى. اشۋىن باسا الماي، ىشىنەن تىعىلىپ تۇرعان كۇيەۋىم «كيىمىمدى اۋىستىرىپ كەلەيىن» دەپ سىرتقا بەتتەي بەردى. جۇرەگىم الدەبىر سۇمدىقتى سەزگەندەي سوڭىنان مەن دە تۇرا جۇگىردىم. اڭتارىلا قاراعان اناما: «مىنا كۇيىمەن بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالار، قاسىندا بولايىن» دەدىم جۇگىرىپ بارا جاتىپ.
ورنىنان قوزعالىپ بارا جاتقان ماشيناعا ءمىنىپ ۇلگىردىم-اۋ، ايتەۋىر. باتىربەكتىڭ ءتۇرى ادام شوشىرلىق ەدى. كوشەگە ءتۇسىپ الىپ بار جىلدامدىققا سالىپ ايدادى-اي كەلىپ. «توقتات! توقتات ماشينانى! ەسىڭدى جي! اۋدارىلامىز ءقازىر...» دەپ جالىنىپ كەلەم. ول تۇك ەستىمەگەندەي بەزەرىپ، گازدى باسا تۇسەدى. ءبىر بۇرىلىستا كوشەدەن ءوتىپ بارا جاتىپ، اسىپ-ساسىپ قالعان جاياۋ جۇرگىنشىنىڭ ەربەڭ ەتكەن قولىن عانا بايقاپ ۇلگەردىم. سوسىن شيق ەتكەن تەجەگىش ءۇنى ەسىمدە قالىپتى، قاتتى سوققىدان كوز الدىم جارق ەتە قالدى دا، تۇڭعيىققا باتىپ جۇرە بەردىم...
ەسىمدى اۋرۋحانادا جيدىم. قاسىمدا انام وتىر ەكەن. كوزى شۇڭىرەيىپ جۇدەپ كەتىپتى. دەنەم قوزعالمايدى، قول-اياعىم زىلدەي، ءتىلىمدى ارەڭ يكەمگە كەلتىرىپ، باتىربەكتى سۇراعانىمدا انام جىلاپ وتىرىپ، ونىڭ دا وسىندا ەكەنىن، ءبىراق ءالى ەسىن جيماعانىن ايتتى.
جول-كولىك اپاتى بويىنشا ءىس قوزعالىپتى. ءبىراق تەرگەۋشىلەردى اكەم قاسىما جولاتتىرمادى. ابىروي بولعاندا كوشەدەن ءوتىپ بارا جاتقان ادامدى پەرىشتە قاققان بولار، امان قالدى. اكەم ونى دا ءبىز جاتقان اۋرۋحاناعا جاتقىزىپ، بۇكىل ەم-دومىن جاساتىپ، شىعىندارىن ءوزى تولەدى.
«ايەل ادام مەن ەر ادام بىردەي قان جوعالتسا، ەر ادام ءولىپ كەتۋى مۇمكىن، ال ايەلدىڭ ءتىرى قالۋى عاجاپ ەمەس، — دەدى ماعان ەمدەۋشى دارىگەر. — سوندىقتان كۇيەۋىڭنىڭ جاعدايى قالاي بولاتىنى ءالى بەلگىسىز». ەڭ جامان حاباردى انام ول كەزدە دارىگەرگە ايتقىزباپتى: سول اپاتتا مەن بويىما بىتكەن تۇڭعىش نارەستەمنەن دە ايىرىلدىم.
باتىربەك بەسىنشى كۇن دەگەندە ەسىن جيدى. ونى سوتتالۋدان قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن اكەمە ماشينانى مەن جۇرگىزدىم دەگەنمىن. ءبىز قاعىپ كەتكەن ادامعا جالىنىپ-جالبارىنىپ، سىي-سياپاتىن جاساپ، بۇدان كەيىن دە كومەكتەسىپ تۇرامىن دەپ اكەم قولحات بەرگەن سوڭ، ەكى جاقتىڭ ريزاشىلىعىمەن ءىس جابىلدى. باتىربەك ابدەن ساۋىعىپ كەتكەنشە مۇنىڭ ءبىرىن دە بىلگەن جوق.
مەن سول جاتقاننان تۇرمادىم، جاساتپاعان ەم قالمادى، ءبىراق... ءبىر كۇنى ەندى ماعان اياق باسىپ ءجۇرۋ جوق ەكەنىن ءتۇسىندىم. سونداعى جاي-كۇيىمدى ايتپاي-اق قويايىن... ءومىر سۇرگىم كەلمەگەن كەزدەرىم دە بولدى. اقىرى كوندىم».
راۋشاننىڭ اڭگىمەسىن جىلاپ-سىقتاماي، سابىرلى-بايىپتى قالپىن ساقتاي وتىرىپ ايتقانىنا حانشايىم ءارى تاڭقالدى، ءارى ءسۇيسىندى.
— كىم-كىمگە دە ۇيدە وتىرىپ قالۋ وڭاي ەمەس قوي، ءبىراق، ۇنەمى ەل الدىنا جارق-جۇرق ەتىپ شىعىپ، ونەرىمەن ەل ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرگەن ادامعا بارىنەن قيىن شىعار، — دەپ ءسوزىن جالعاستىردى راۋشان. — ءبىز سول جول اپاتىنان كەيىن ءۇي تۇتقىنىنا اينالدىق. مەن ارباعا تاڭۋلىمىن، باتىربەك بولسا مەنىڭ قاس-قاباعىما قاراپ، ەشقايدا بارمايدى. العاشىندا بۇل جايدى وسىلاي بولۋ كەرەك دەپ قابىلدايتىنمىن. سوڭعى جىلدارى وزگەشە ۋايىم جانىمدى جەپ، ءبىر ءالجۋاز وي بايىز تاپتىرماي ءجۇر. ...سەنىمەن سويلەسكىم كەلگەنى دە سوندىقتان.
راۋشان وزىنە تاڭدانا قاراعان حانشايىمعا قولىن سوزىپ، وزىنە جاقىنىراق وتىرۋىن ءوتىندى. ءقازىر ءبىر ەرەكشە قۋانىشتى جايدى ايتاتىنداي ءجۇزى جايدارىلانا جىميىپ، بۇعان مەيىرلەنە كوز تاستادى.
— باتىربەكتىڭ ءوزىمدى سۇيەتىنىنە ەش كۇمانىم جوق. ءبىراق مەنى قينايتىنى ول وسى جاعدايدىڭ بولعانىنا ءوزىن كىنالاپ، ارىنىڭ تۇتقىنىنا اينالدى. ون جىلدان بەرى بار ۋاقىتىن مەنى باعىپ-قاعۋعا ارناپ، جاس ءومىرى قىزىق-قۋانىشسىز ءوتىپ بارادى. مىنە، قىرىققا دا تاقاپ قالدىق، ءبىزدىڭ قاتارىمىزدىڭ بالالارى مەكتەپ بىتىرگەلى جاتىر...
وسى كەزدە عانا ونىڭ باعانادان بەرگى ءبىر قالىپتى داۋىس ىرعاعى بۇزىلىپ، ادەمى، ايالى جانارىن جاس كەنەرەلەدى. دەم جەتپەگەندەي قينالا جۇتىنعان راۋشان كوزىنەن ءمولت ەتىپ سىرعىپ تۇسكەن جاستى الاقانىمەن ءسۇرتىپ، ءسال ءۇنسىز قالدى. سوسىن بۇعان كىنالى جانداي جالتاقتاي قاراپ، ءسوزىن جالعاستىردى.
— سەنىمەن تويدا بيلەگەن كۇنى باتىرىم ۇيگە جادىراپ، قۋانىشتى ورالدى. توي قىزىقتارىن لەپىرە ايتىپ، اسىرەسە بي سايىسىن قايتا-قايتا ەسىنە الدى. «راۋشان، مەن ءبىر كەرەمەت ءبيشى كەلىنشەكپەن بيلەدىم. ءتىپتى ول ءبيشى ەمەس، جاندى سۋرەت سياقتى، ال ءار قوزعالىسىن توگىلگەن اۋەن دەرسىڭ. قىزىق، وسى ۋاقىتقا دەيىن ونداي ءبيشىنىڭ اتىن ەستىمەپ ەدىم، الدە بۇل قالاعا ەندى كەلگەن ونەرپاز با ەكەن؟!» دەپ ءبىرازعا دەيىن ورەكپىگەن كوڭىلىن باسا المادى.
مەن ونىڭ باسقا ءبىر ايەلدىڭ سۇلۋلىعىن، ءبيىن تامسانا اڭگىمەلەگەنىنە ەش تارىلعان جوقپىن، ول-ول ما، مەن ونىڭ وسىلاي جارقىلداپ كۇلىپ، لەپىرىپ سويلەيتىن كەزىن اڭساپ كۇتىپ ءجۇر ەدىم دەسەم سەنەسىڭ بە؟ وسىنشا جىل بويعى جۇبايلىق ءومىرىمىز، باستان كەشكەن قيىندىقتارىمىز ءبىزدى ەرلى-زايىپتىلاردان دا گورى جاقىنداتىپ جىبەرگەندەي-تىن. جان جارىمدى جاقسى كورگەنىم سونشا، ونىڭ مۇگەدەك ايەلگە بايلانىپ، ناعىز ەر ادام باستان كەشەر قىزىقتاردان قۇر قالعانىن، بالا سۇيمەگەنىن، اكە بولۋ باقىتىنان ايرىلعانىن ويلاپ، جۇرەگىم قان جىلايتىن.
اجىراسپاق تا بولعانمىن، ول ماعان بۇل تۋرالى ايتۋعا، ءتىپتى ويلاۋعا دا تىيىم سالدى. وبەكتەپ، قاس-قاباعىما قاراپ باعىپ، مەنىڭ ىڭعايىممەن ءومىر سۇرۋگە داعدىلانىپ الدى. جۇمىسىنا بارادى، توتەسىنەن ۇيگە قايتادى. ويىن-توي، قوناقتىقتارعا دا وتە سيرەك بارادى. قالعان ۋاقىتىنىڭ بارلىعىن ماعان ارنايدى: دالاعا سەرۋەندەتۋگە الىپ شىعادى، بىرگە وتىرىپ بەينەفيلمدەر كورەمىز، كىتاپ وقيمىز. وسى ادەتتەرىنەن ونىڭ كوڭىلىن ءبىر-اق ادام بولە الادى، ول — ءسىڭلىم اجاردىڭ كىشكەنتاي بالاسى. ول كەلگەندە ەكەۋى وسى ءۇيدى باستارىنا كوتەرىپ وينايدى. الىسادى ما-اۋ، ءبىر-بىرىن قىتىقتايدى ما-اۋ، ايتەۋىر، ويلاپ تاپپايتىندارى جوق. سول كەزدە ونىڭ جانارىندا شۋاقتى ساۋلە، وتكەندە سەنىمەن بيلەيتىن تويدان قايتقان كەزدەگىدەي نۇرلى جارقىل پايدا بولادى. بۇل — ونىڭ شەكسىز باقىتتىلىعىنىڭ بەلگىسى ەكەنىن سوناۋ ەكەۋمىز بيلەپ جۇرگەن كەزدەن ءتۇسىنىپ، كوڭىلگە تۇيگەنمىن.
مۇنىڭ ءبارىن نەگە ايتىپ وتىر دەمە، ءقازىر ءبارىن دە تۇسىنەسىڭ. ۋچيليششەدە جۇرگەندە سەنىڭ دە ونى ۇناتاتىنىڭدى سەزگەنمىن. بايقاۋدا باتىربەككە جۇپتاس ەتىپ سەنىڭ بەلگىلەنگەنىڭدى ەستىگەندە قىزعانىشتان كوزىم جاسى سورعالاپ، كۇنى-تۇنى بايقاۋدىڭ وتپەي قالۋىن، نە بولسا و بولسىن، ايتەۋىر سەندەردىڭ جۇپتاسىپ بيلەمەۋلەرىڭدى تىلەگەنمىن…
ءبىراق... ول جولى بيلەمەگەنمەن سەندەر ءبارىبىر وسى جولى بيلەدىڭدەر، بۇل — ءاۋ باستان سولاي بولۋى ءتيىس ەدى. ەكەۋمىز دە ءبيدىڭ مامانىمىز، تىلمەن ايتپاعاندى بيمەن ايتۋعا بولارىن بىلەمىز عوي. ءبىراز «تىلدەسىپ»، ۇعىسقان شىعارسىڭدار؟
حانشايىم راۋشاننىڭ توتەسىنەن قويىلعان ساۋالىنان ساسقالاقتاپ، نە ايتارىن بىلمەي قالدى. ونىڭ كوزى جىپىلىقتاپ، بەتى دۋ ەتە قالعانىنان ءوزىنىڭ قاتەلەسپەگەنىن تۇسىنگەن راۋشان جىميىپ قويدى. ءوزى اڭگىمەسىن باستاعالى بەرى ءلام دەپ ءتىس جارماي، ءسوزىن دە بولمەي، سۇراق تا قويماي تىڭداپ وتىرعان مونتانى كەلىنشەككە ءىشتارتا باستاعانداي.
— ەندى ساعان ايتار باستى شارۋاما كوشەيىن، — دەدى سودان سوڭ. — سەنەن وتىنەرىم، مەنى تۇسىنۋگە تىرىس... ساعان ايتتىم عوي، باتىرىمدى جانىمداي جاقسى كورگەندىكتەن ونىڭ بالا سۇيمەگەنىنە، اكەلىك سەزىمدى باستان كەشپەگەنىنە قاتتى قينالامىن دەپ... وزىنە سالسا، ومىردەن وسىلاي مەنى باعىپ-قاعۋمەن وتۋگە بار سياقتى... ءبىراق، بۇل ماعان جاقسى بولعانىمەن، وعان قاتىستى العاندا ادىلەتتى ەمەس ەكەنىن تۇسىنەمىن. سوندىقتان دا وسىنداي شەشىمگە كەلىپ وتىرمىن. ونى سۇيگەندىكتەن...
ول تەرەڭ كۇرسىندى.
— باتىرىم سەنى ۇناتاتىن سياقتى... ءبىراق ماعان دەگەن سەزىمىن دە ءسونىپ قالدى دەي المايمىن… پاراساتتى عوي. مەنىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسكەنىمە ءوزىن كىنالى ساناعاندىقتان ارىنان اسا الماي، بار سەزىمىن قۇرساۋلاۋمەن كۇن كەشىپ جۇرگەن بولار دەگەن دە وي كەلەدى... ءبىراق، قالاي بولعان كۇندە دە ونىڭ وتباسىنان ەشقايدا كەتپەيتىنىنە كوزىم جەتتى.
مەنىڭ ورنىمدا باسقا بىرەۋ بولسا كۇيەۋىنىڭ مۇنداي ىسىنە ريزا بولىپ، تىپ-تيىش وتىرار ما ەدى، بالكىم... ءبىراق... مەن ونى جاقسى كورەمىن، جان-تانىممەن سۇيەمىن عوي... ال ءسۇيۋ دەگەننىڭ ءوزىڭنىڭ عانا راحاتقا كەنەلۋىڭ ەمەس، سۇيگەنىڭنىڭ دە باقىتتى بولۋى ەكەنىن شىن سۇيگەن جان عانا تۇسىنەدى. مەن دە باتىرىمنىڭ ومىردەن ەر-ازامات سياقتى قىزىق كورۋىن قالايمىن... ويلاي-ويلاي، مەن مىناداي شەشىمگە كەلدىم: سەن ەكەۋىڭ قوسىلساڭدار قايتەدى؟
حانشايىم ورنىنان اتىپ تۇردى.
ءوزىن تەجەمەك بولىپ باس سالعان راۋشانننىڭ قولىنان جۇلقىنا بوسانىپ، الدى-ارتىنا قاراماي ۇيدەن شىعا جونەلگەن حانشايىم قاراڭعى كوشەدە كەلە جاتىپ اعىل-تەگىل جىلادى. بىرەسە جان-جۇرەگىمەن قالاعان ادامىن ەش الاڭسىز، ءبولىپ-جارماي، ەمىن-ەركىن ءقۇشىپ-سۇيۋدى تاعدىرى بۇيىرتپاعان ءوزىن ايادى. بىرەسە بۇكىل قىزىعىن قيىپ، ارباعا تاڭۋلى ادامعا بايلانىپ وتىرعان باتىربەككە جانى اشىدى. بىرەسە ءتانى مۇگەدەك بولسا دا، ادامگەرشىلىگى ون ەكى مۇشەسى ساۋ ادامداردىڭ قاي-قايسىسىنان دا بيىك، بىرەۋدى ءسۇيۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى تەرەڭ ۇعىمى بار، «مەن باقىتتى بولسام» دەپ ەمەس، «سۇيگەنىم باقىتتى بولسا» دەپ تىلەيتىن راۋشاننىڭ سوزدەرىنە جۇرەگى ەزىلە ەگىلدى. «ول ەمەس، وزىمىزدەن باسقانى ويلامايتىن ءبىز مۇگەدەكپىز...» دەپ وكسي كۇبىرلەدى.
ۇيىنە قاي كەزدە جەتكەنى ەسىندە جوق. ەسىكتى اشقان قىزىنىڭ كوزىندەگى ۇرەيدى كورگەندە عانا ءوزىنىڭ كوشەدە ۇزاعىراق ءجۇرىپ قالعانىن ءتۇسىندى. «ماما، تەلەفونىڭىزدى نەگە المادىڭىز؟ ابدەن قورقىتتىڭىز عوي...» دەدى اناسىنىڭ قۇشاعىنا قۇلاي بەرگەن قىزى سىبىرلاي سويلەپ. سوندا عانا حانشايىم ەسىن جيدى. «ويلانىپ كەتىپ، ەستىمەي قالعام عوي، بوتام. كەشىر...كەشىر، كۇنىم...» دەدى قىزىن شاشىنان سىيپاپ.
بولمەسىنە كىرىپ قاراسا، قابىلدانباعان قوڭىراۋلار تىزىمىندە قىزىنىڭ تەلەفون نومىرىمەن كەزەكتەسىپ ءبىر بەيتانىس نومىردەن الدەنەشە رەت قوڭىراۋ كەلىپ تۇسكەن ەكەن. «كىم بولدى ەكەن؟» دەپ ويلادى دا قويدى. سويتكەنشە بولعان جوق، حات كەلىپ تۇسكەنىن حابارلاپ قالتا تەلەفونى شيق-شيق ەتىپ بەلگى بەردى. بۇل دا جاڭاعى بەيتانىس نومىردەن ەكەن. «جالىنامىن. تىلەگىمدى قابىل الشى. نيەتىمنىڭ اقتىعىنا اللا اتىمەن انت ەتەمىن. راۋشان» دەگەن سوزدەردى وقىعاندا تاعى دا جۇرەگى ەزىلىپ، كوزىنەن جاس پارلاي جونەلدى.
راۋشان ودان كەيىن دە الدەنەشە رەت تەلەفون شالدى. سىرت ادامعا سىر بەرمەگەنىمەن، حانشايىم بەزەكتەپ جاتقان قالتا تەلەفونىنداعى «راۋشان» دەگەن جازۋعا قاراپ، تۇتقانى كوتەرەر-كوتەرمەسىن بىلمەي ىشتەي ەگىلىپ، مەڭ-زەڭ بولىپ وتىراتىن ەدى. ءبىر ويى راۋشاننىڭ ءسوزىن قۇپ كورسە، ءبىر ويى ءبارىن تەرىسكە شىعارىپ، باسى قاتىپ جۇرگەندە ماسەلە كۇتپەگەن جەردەن ءوربىدى.
تويدان كەيىن بىرەر اي وتكەندە جاس جۇبايلار جاڭا پاتەرلى بولىپ، ەكى جاقتاعى تۋىستارىن قونىستويعا شاقىرعان-تىن. اپا-جەزدەسىمەن بىرگە كەلگەن حانشايىم ءۇيدى تاماشالاپ جۇرگەندە، ەسىك قوڭىراۋى شىلدىرلاپ، اربادا وتىرعان راۋشاندى العا سالعان ءبىر توپ قوناق تابالدىرىقتان اتتادى. كۇتپەگەن كەزدەسۋدەن ءسال ابدىراپ قالعان حانشايىم وزىنە كوزى تۇسكەندە راۋشاننىڭ قۋانىپ كەتكەنىن قالاي جورىرىن بىلمەي، ەرلى-زايىپتىلارمەن باس يزەپ قانا امانداستى.
داستارحان باسىنداعى جاستاردىڭ جاڭا ۇيلەرىنە قاتىستى جايما-شۋاق اڭگىمە قوناقتاردىڭ قىزۋى ارتۋىنا قاراي ءار باعىتتا ءوربي باستادى. بىرەۋلەر كۇلدىرگى اڭگىمە ايتسا، ەكىنشى بىرەۋلەر ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ تەڭدىگى جوق ەكەنىن ايتىپ وجەكتەدى. قىزۋلاۋ قوناقتىڭ ءبىرى تاقىرىپتىڭ ارناسىن بۇرىپ، ەكىنشى ايەل الۋ تۋرالى ماسەلەنى قوزعاعاندا باتىربەك ايەلىنە تاقاپ كەپ: «شارشاعان جوقسىڭ با؟ ۇيگە قايتايىق پا؟» دەپ ەدى، راۋشان باسىن شايقاپ: «جوق، شارشاعان جوقپىن. ءارى اڭگىمە دە ۇناپ وتىر» دەپ كۇيەۋىنە كۇلىمسىرەي جاۋاپ بەردى.
ەركەكتەرگە كەرەگى دە وسىنداي ءسوز ەدى. «مىنە، مىنە. اقىلدى ادامدار وسىلاي دەۋى كەرەك»، — دەپ كەۋ-كەۋلەگەن ولاردى قىز-كەلىنشەكتەر جاعى جاراتپاي قاراعانىمەن، سول جەردەگى موسقال تارتقان ايەلدەر قۇپتاي جونەلدى. اسىرەسە، قۇداعيدىڭ جەڭگەسى، كەزىندە بەلدى قىزمەتتەر اتقارىپ، بيلەپ-توستەپ سويلەۋگە ۇيرەنگەن ءامينا اپاي جاس كەلىنشەكتەرگە ءبىراز اقىل ايتىپ تاستادى:
— سەندەر ءبىر-بىر كۇيەۋدى مەنشىكتەپ، سۇلىكشە جابىسىپ ايرىلعىلارىڭ جوق! ال قانشاما قىز وڭ جاقتا قارتايىپ وتىر. ولاردىڭ دا كۇيەۋگە تيۋىنە، بالا سۇيۋىنە قاقىسى بار ەمەس پە؟ سولاردىڭ كوبى ەكىنشى ايەل بولۋعا دا بەيىل. تەك ەركەكتەر مىنا سەندەر سياقتى وزىمشىلدەردەن اسا الماي ءجۇر...
— ءيا، ءدال سولاي، — دەپ قۇپتاپ قويدى قىزۋ قوناق.
— ءجون ايتاسىز، قۇداعي، — دەدى وسى ورتاعا وقىمىستىلىعىمەن تانىمال اپاي. — بىزدە اتا ءداستۇردى ناسيحاتتاۋ جوق قوي. وتكەننىڭ ءبارىن مانسۇقتاي بەرمەي، سالتىمىزدىڭ جاقسى جاقتارىن الۋ تۋرالى ءقازىر از ايتىلىپ جۇرگەن جوق. سولاردىڭ قاتارىندا ءسىز ايتىپ وتىرعان ماسەلە دە كوتەرىلۋى كەرەك. ول ارقىلى دەموگرافيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا بولاتىنىن ايتىپ، جەتەلەرىنە جەتكىزۋ كەرەك. مىنا ءسىز سياقتى ۇلكەن كىسىلەر تەليەۆيزوردان سويلەپ، سونى ءتۇسىندىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن...
— كەشىرىڭىز، — دەدى وسى كەزدە باعانادان بەرگى اڭگىمەنى ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان راۋشان ونىڭ مىنبەردە ستۋدەنتتەرگە ءدارىس وقىپ تۇرعانداي ەكپىندەتە سويلەگەن ءسوزىن ءبولىپ. — كەشىرىڭىز، اپاي، مەن ءسىزدى سىيلايمىن. ءبىراق ءسىز، ايتپەسە ءامينا اپاي نەمەسە باسقا ءبىر قادىرمەندى قاريا اپاي وسى اڭگىمەنى تەليەۆيزوردان ايتاتىن بولسا، مەن بارىپ ونى ءوشىرىپ تاستايمىن...
جۇرتتىڭ ءبارى دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالدى. مۇنداي باسقوسۋلارعا وتە سيرەك كەلەتىن، كەلسە دە ادەتتە كوپ سويلەمەيتىن راۋشاننىڭ بۇلايشا وقىس ءتىل قاتۋى وتىرعاندار ءۇشىن كۇتپەگەن جاي ەدى. ءسال تىنىستاپ العان راۋشان ءسوزىن ءارى قاراي جالعاستىردى:
— قاتتى ايتسام، ايىپ ەتپەڭىز، اپاي، سىزدەردىڭ جاسىڭىزدا كۇيەۋىڭدى باسقا ايەلگە ناقسۇيەر ەتىپ بەر دەپ ۇگىت جۇرگىزۋ وڭاي دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، جاسىراتىن نەسى بار، سىزدەر ىستىق-سۋىعى باسىلعان جاستاسىزدار عوي. ءارى ءوزىڭىز ايتقانداي، ماقسات دەموگرافيالىق احۋالدى جاقسارتۋ بولسا، بۇل ماسەلەنى شەشۋدەگى سالماق الپىستى القىمداعان كىسىلەرگە جۇكتەلمەيتىنى بەلگىلى. سوندىقتان سىزدەردىڭ جۇرگىزگەن ۇگىتىڭىز وتباسىلارىڭىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگىنە اسەر ەتە قويۋى نەعايبىل... دەگەنمەن مەن تەليەۆيزوردان سويلەپ، ناسيحاتتاۋ كەرەك دەگەندى قولدايمىن. ءبىراق ءسىز سياقتى قاريالار ەمەس، ءبىزدىڭ جاسىمىزداعى ايەلدەر ناسيحاتتاۋى كەرەك.
داستارحان باسىنداعىلار ەشتەڭەگە تۇسىنبەي، بىر-بىرىنە قاراسىپ، اقىرى بۇل جۇمباق ۇسىنىستى راۋشاننىڭ ءوزى ءتۇسىندىرۋىن كۇتكەندەي، مويىندارىن سوعان قاراي بۇردى. راۋشاننىڭ ءار ءسوزىن سالماقتاپ، تارازىلاپ العانداي نىق سويلەۋى ونىڭ وسى تاقىرىپ بويىنشا بۇگىن عانا ويىنا كەلگەن اڭگىمەنى ەمەس، ءوزىن تالايدان تولعانتقان ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرعانىن بايقاتقانداي. ول ءبىر ءسات تولقىنىستان ءدىر-دىر ەتكەن دەمىن باسىپ، وتىرعاندارعا اينالا كوز تاستادى دا ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتادى.
— ءيا، مەن تەليەۆيزوردان سويلەپ، ناسيحاتتاۋ كەرەك دەگەندى قولدايمىن. مىسالى، مەن شىعىپ سويلەر ەدىم...
ءار داستارحاندا دەرلىك ايتىلاتىن، بىرەۋ ۇناتىپ، بىرەۋ جاقتىرمايتىن تاقىرىپتاعى اڭگىمەنىڭ كۇتپەگەن باعىتتا ءوربي باستاعانى جاڭا عانا ورەكپىپ وتىرعانداردىڭ ءوزىن توسىلتىپ تاستادى. اڭقاۋلارى اڭىرىپ وتىرعاندا، سۇڭعىلالاۋلارى بۇگىنگى اڭگىمەنىڭ مۇلدە توسىن ويمەن، كوپشىلىك ويلاماعان تۇجىرىممەن تۇيىندەلەتىنىن سەزگەندەي. سول سەزىمدەرى الداعان جوق. كەۋدەسىن كەرە تەرەڭ تىنىستاپ دەم العان راۋشان:
— مەن باتىرىمدى جانىمداي جاقسى كورەتىندىكتەن، ونىڭ بۇل ومىردەن بالا سۇيمەي، اكە بولۋ باقىتىن سەزىنبەي وتكەنىن قالاماس ەدىم... — دەپ، سولقىلداپ جىلاپ جىبەردى.
مۇندايدى كۇتپەگەن باتىربەك اۋەلدە وتىرعان ورنىنان تۇرا الماي قالدى. اڭگىمەنىڭ مازمۇنى ساناسىنا سوسىن بارىپ جەتكەن بولۋى كەرەك، ءوڭى الەمتاپىرىق بولىپ كەتكەن ول قالتىراعان قولىمەن ايەلىن ارقاسىنان قاۋسىرا قۇشاقتاپ، ارباسىن ەسىككە قاراي قوزعادى. وسى كەزدە وز-وزىنە كەلگەن راۋشان كۇيەۋىنە «تۇرا تۇرشى» دەگەندەي يشارا جاساپ، ارباسىنىڭ قول تەجەگىشىن باستى. سوسىن وتىرعاندارعا جاعالاي كوز تاستاپ، ءسال ارىرەكتە تۇرعان حانشايىمعا قاراي ارباسىن بۇردى. بولعان جاعدايدىڭ ءبارىن جۇرەگىمەن قابىلداپ، ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ تۇرعان وعان قيىلا قاراعان راۋشان:
— حانشايىم، ءسۇيۋ دەگەننىڭ سۇيگەنىڭە باقىت سىيلاۋ ەكەنىن ەكەۋمىز دە بىلەمىز عوي... وسى وتىرعان قاۋىمدى كۋا ەتىپ، جانىمداي سۇيگەن جارىمنىڭ الدىندا، اللانىڭ اتىمەن جالىنامىن — باتىربەككە قوسىلىپ، وعان اكە بولۋ باقىتىن سىيلاشى... — دەدى داۋسى ءدىر-دىر ەتىپ.
وسى وقيعاعا كۋا بولعان قاۋىم ارادا جىلعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە قايتا جۇزدەستى. ءماز-مايرام بوپ قۋانىسىپ، جۇزدەستى.
توي يەلەرىنىڭ وتىنىشىمەن كەشكۇرىم مەيرامحانا الدىنا جينالعان كوپشىلىك، كوشە باسىنان باياۋ جىلجىپ كەلە جاتقان ەسىك پەن توردەي اق ءليمۋزيندى كورىنگەندە دۋ قول شاپالاقتادى. سىرعي كەلىپ توقتاعان ماشينادان الدىمەن تۇسكەن باتىربەك ونىڭ ارتقى ەسىگىن اشىپ ەدى، ءجۇزى بال-بۇل جانىپ، قۇنداقتاۋلى ءسابيدى قۇشاقتاعان راۋشان ارباسىمەن سىرعىپ تۇسە قالدى.
ەكىنشى ەسىكتەن شىعا بەرگەن حانشايىمنىڭ قاسىنا جىميا جاقىنداعان باتىربەك وعان جوعارى جاقتى نۇسقاپ: «ساعان ايتقان ءسيۋرپريزىم — وسى» دەدى ءوز ىسىنە ريزا كەيىپپەن.
«سيۋرپريز» دەگەن ءسوز كەشە راۋشاننىڭ دا اۋزىنان شىققان. وسىندا كەلەردىڭ الدىندا قىزى دا «ءسىزدى سيۋرپريز كۇتىپ تۇر...» دەپ ەدى جىمىڭداپ. ەندى، مىنە، باتىربەك ۇلكەن ءبىر ءىستى تىندىرعانداي جانە مۇنىڭ كوڭىل قالاۋىن ءدوپ باسقانىنا سەنىمدى قالىپپەن ماڭعازدانا جوعارى جاقتى نۇسقايدى...
جينالعان جۇرتتىڭ وزىنە اۋعان نازارىنان ءسال قىمسىنعان حانشايىم انىقتاپ جان-جاعىنا قاراپ ەدى — جۇرەگى شىم ەتە قالدى: باتىربەك ەكەۋى بي بيلەگەن مەيرامحانانى جازباي تانىدى. تولقىنىستان كوزىنە كەلىپ قالعان جاستى ەشكىمگە كورسەتپەيىن دەپ باسىن ءسال شالقايتا جوعارى كوتەرە بەرگەن...
القاراكوك اسپانعا قىزىلدى-جاسىلدى ساۋلەسىمەن نۇر شاشىپ، ءاربىر ءارپى بي بيلەپ تۇرعانداي بولىپ جازىلعان ەكى سوزگە جانارى اربالدى دا قالدى: «عاجايىپ تانگو». حانشايىم قانشا ۋاقىت وتسە دە ۇمىتا الماعان العاشقى ماحابباتىمەن كەزدەسىپ، ۇعىنىسقان ءساتتى ەسىنە سالىپ، تەلەگەي تەڭىز ماعىنا سىيعىزىپ تۇرعان ەكى سوزگە قايتا-قايتا قاراي بەردى، قاراي بەردى.
You Might Also Like
-
مەزگىل سارى كۇز ەدى. سۇمبىلەسىنىڭ تامشىسى دا ءىرى ەدى. ءالسىن-السىن جاڭبىر جاۋىپ، مازانى الىپ تۇرعان مەزگىل. وسى ايدا كۇن بۇلتتى بولدى. تامىزدىڭ اياعى. كۇزەم قىرقىپ، قۇس قايتاتىن قىركۇيەكتىڭ باسى. اپت...
-
ەسىك الدىنداعى جاتاعان قۇم توبەدە اقساۋلەنى ۇزاق كۇتتىم. ادەتتە ءبىز وسىندا جولىعىپ، كۇن باتقانشا ويىننىڭ كورىگىن قىزدىراتىنبىز. يەندەگى قىستاۋدا قاتار وتىرعان ەكى ءۇيدىڭ ويىن بالاسى اقساۋلە ەكەۋمىز....
