InfoHub Logo

جەرلەس جازۋشى وتەجان نۇرعالييەۆ اعامىز بيىل 70 جاسقا تولدى. وتەجان نۇرعالييەۆ 1938 جىلى 15 تامىزدا بايعانين اۋدانى اقجار ۇجىمشارىندا دۇنيەگە كەلگەن.
كورنەكتى قازاق اقىنى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن 1964 جىلى بىتىرگەن. «جالىن» باسپاسىندا رەداكتور، قازاق تەليەۆيزياسىندا قىزمەتكەر بولدى. قازاق پوەزياسىندا وزگەشە قۇبىلىس الا كەلگەن اقىن ونىڭ «مەنىڭ ماحابباتىم» ( 1962 جىلى)، «اق نوسەر» (1968 ج)، «نوسەردەن كەيىن» (1969 ج)، «كامەلەت» (1971 ج)، «اي استىندا اق بوز ءۇي» (1972 ج)، «قايىڭدى توعاي» (1973ج)، «سوعىستىڭ سوڭعى جازى» كىتاپتارى جارىق كورىپ وقىرمانداردىڭ جوعارى باعاسىن الدى.

1 - وقۋشى:
وتەجان اعا - ءوز باعاسىن باياعىدا العان، قازاقتىڭ ۇلى اقىندارىنىڭ ءبىرى. اقىن ىنىلەرىمىزدىڭ ءبىرى ايتقانداي كوزى تىرىسىندە اڭىزعا اينالعان اقىنداردىڭ ءبىرى.
«سوعىستىڭ سوڭعى جازىندا» وتەجان تيپتىك تۇلعالاردىڭ جالپى قازاققا ورتاق گالەرەياسىن جاسادى. ال «افينى مەكتەبى» كىتابى كوپشىلىكتىڭ ساۋاتى جەتە بەرمەيتىن فيلوسوفيالىق تۋىندى ەكەنىن اشىق ايتۋدى جانە ارتىقتىعى جوق.. راسىندا دا الەمدىك فيلوسوفيا مەن الەمدىك ادەبيەتتى بىلەتىندەر اسا كوپ ەمەس قوي. ادەتتە بىزدە اقىننىڭ الدىن - الا جاسالىپ قويىلعان قالىپتى ءتۇر سيپاتى بولادى. ال بۇل كىسى ول قالىپقا سىيمايدى، وزىنە عانا ۇقسايدى. بۇل كىسىنى ەشكىم قايتالاماي المايدى. ەلىكتىگىمىز كەلەدى قولىمىزدان كەلمەيدى.
«جاۋىننىڭ الدىندا» ولەڭى
بۇلتتاردى ساباپ كۇيىنىپ
نايزاعاي ابدەن شارشادى.
جىبەرمەي بۇلتتى ءيىرىپ
كەمپىرقوساق قورشادى....
- نوسەرلى ەدى نايزاعاي
شىبىرتقى سوققان شارتىلىڭ
بۇلتتاردى ءتۇرىپ ايداماي
قۋاتىڭ قايدا، جارقىنىم!؟
ءتىل قاتتى تاۋلار وسىلاي
اسپاننىڭ نايزاعايىنا
قاھارى كەلىپ نايزاداي
تاۋلاردىڭ قايراعانىنا
اشۋمەن جۇلىپ كەتتى دە
جارتىسىن كەمپىرقوساقتىڭ
قوساقتاپ قويعان تامشىنى
قىلىشپەن كەسىپ بوساتتى.
شولدەگەن جەردى شولعانداي
تامشىلار ءبىر ءسات بوگەلدى.
ەنەسىن كورىپ قالعانداي
جامىراپ جەرگە جونەلدى

2 - وقۋشى:
قاسيەتتى بايعانين وڭىرىنەن قازاق ولەڭىنىڭ توپىراعىن قۇنارلاندىرىپ، كوك جيەگىن كەڭىتكەن تالانتتى اقىندار كوپ شىقتى. سونىڭ ءبىرى - وتەجان نۇرعالييەۆ
«ول وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءوزىنىڭ وتە ءساتتى قادامىمەن – جاساندىلىقتان ادا، جاتىق تابيعي دا توگىلمەلى، ءورىسى كەڭ ولەڭدەرىمەن جىر قۇمار الەۋمەتتىڭ ىقىلاسىن يەلەنگەن بولاتىن. العاشقى ماحاببات، باقىتتى دا بايانسىز جاستىق، كەرىم دالانىڭ كوز جاۋىن الاتىن ادەمى سۋرەتتەرى اسەم ورنەگىن تاۋىپ، قانىق بوياۋلارىمەن قايتا ءبىر تىرىلگەن كەزدە، كىم دە بولسا ولەڭ اۆتورىنا دەگەن ريزاشىلىعىن جاسىرا الماستاي جاعدايدا قالار ەدى»،- دەپ ءابدىراشتىڭ جاراسقانى جازعانداي، الپىسىنشى جىلداردا جارق ەتىپ شىعىپ ولەڭدەرىنىڭ شىنايىلىعىمەن جۇرتتى باۋلاپ العان وتەجان اقىن سول دەڭگەيدەن تۇسكەن جوق. اتى اڭىزعا اينالعان اقىننىڭ ولەڭدەرىن جىر قۇمار قاۋىم ىزدەپ ءجۇرىپ وقىپ، ءار كىتابىن اسىعا كۇتتى.

3 - وقۋشى:
«ساعىندىم، انام مەن سەنى» ولەڭى
الدىمدا بيىك تاۋلار بار
تاۋلار بيىك ەڭسەلى!...
سامال جەل سوقتى سايلاردان
ساعىندىم انام مەن سەنى!
كوگىلدىر كوكتە قىران ءجۇر
مەكەندەپ بۇلتتىڭ ار جاعىن
«جان انام» اتى بۇل ءاننىڭ
ءانىمدى ساعان ارنادىم!
كەلەمىن الىس ايماقتان
جىلداردى جەلگە قالدىرىپ
ساعىندىم اسىل انامدى
تاۋلاردى ايتتىم ءان قىلىپ
التىندى كۇننىڭ نۇرىمەن
بۇلتتارعا جازدىم جاندىرىپ
ماڭگىلىك ءومىر سەن سۇرسەڭ
ساعىنا بەرەم ماڭگىلىك

4 – وقۋشى.
اسىرەسە، ونىڭ ءتورت جيناقتان تۇزىلگەن «سوعىستىڭ سوڭعى جازى» اتتى كىتابىن جۇرتشىلىق جەڭسىك استاي قابىلداندى. اقىننىڭ ءار جىلداردا جارىق كورگەن «مەنىڭ ماحابباتىم»، «اق نوسەر»، «نوسەردەن كەيىن»، «كەمپىرقوساق»، «اي استىندا اقبوز ءۇي»، «قايىڭدى توعاي»، «تاڭدامالى»، «سوعىستىڭ سوڭعى جازى»، «تىنىشتىق»، «افينى مەكتەبى»، سەكىلدى جىر كىتاپتارى قازاق ولەڭىن مىڭ سان بوياۋلارمەن بايىتىپ، دەڭگەيىن ءبىر ساتى كوتەردى. وتەجان اقىننىڭ تۋما جىرلارى وزىنەن كەيىنگى اقىندارعا قاتتى اسەر ەتتى. سول تۋما بۇلاقتان مەيىرى قانا ىشكەندەر بىرتە – بىرتە ءوز ارناسىن تاپتى. تامىرىن وتەجان ولەڭدەرىنىڭ توپىراعىنان تارتقان ءناپ – نازىك شىبىقتار ءبىر – ءبىر بايتەرەككە اينالدى.
5 – وقۋشى.
«ولەكسەلەر قاشاتىن تىرىلەرشە، وكسىپ جۇرگەن ولەڭنىڭ ءتىلى كەلسە» دەيدى جۇماتاي جاقىپبايەۆ مۇقاعالي تۋرالى ولەڭىندە. بىزدىڭشە، وسى تەڭەۋ وتەجان نۇرعالييەۆكە دە كەلەتىن سياقتى. ونىڭ قالىپقا سىيمايتىن وي پىكىرلەرى كەي ادامدارعا ۇناي بەرمەگەنىمەن بۇقارا اراسىندا ەرەكشە ءىلتيپاتقا يە. اعامىز سۇحبات بەرگەن گازەت – جۋرنالداردى ەلدىڭ ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىنى سودان.

مەن نە بەرەم؟
اق كوشەك ارىممەنەن
اسپانىڭدى بويايتىن جالىن بەرەم.
كوكتەمىڭنەن توسىنە گۇل بوپ قونام.
بازار بولىپ بويداعى بارىممەنەن.
ورانىپ اپ ۇلدە مەن بۇلدەلەرگە.
كەمپىرقوساق توگەمىن شىلدەلەرگە.
بۇلبۇلدارعا بىتپەگەن سالتاناتپەن
كۇي شەرتەمىن توتىداي تۇرلەنەم دە
كوكىرەككە كەرەمەت ەنسە ەندى.
سول ەنگەن كۇي تەك ساعان سۇيەنسە ەدى.
مايىسپايتىن تەرەگىم – تۋعان حالقىم،
ساعان عانا سەنەمىن، سۇيەم سەنى! – دەپ جىرلاعان اقىن، مىنەكي، جەتپىسكە تولىپ، سول قۋانىشىن بولىسكەلى اۋىلىمىزعا كەلدى. ءوزىنىڭ تۋعان جەرى – جارقامىستا اقىنمەن كەزدەسۋ وتكىزىلدى. وقۋشى كەزىندە ماتەماتيكا ءپانىن ۇزدىك وقىعان وتەجان اقىننىڭ ۇستازى نۇرمان تامپيلوۆ، اقىننىڭ بالا جاستان بىرگە وسكەن اساۋ الدابەرگەنوۆ شەرتكەن سىر كوپتىڭ كوڭىلىن ءجىبىتتى. ال بۇدان سوڭ توبەگەڭگە باردى.
- مىناۋ تاقىرلانعان جەر وتەجاننىڭ ءۇيىنىڭ ورنى. تاپ وسى جەردە وسىدان ءدال 70 جىل بۇرىن 15 تامىزدا قازاققا بەلگىلى وتەجان اعالارىڭنىڭ كىندىگى كەسىلگەن ەكەن. كەزىندە بۇل جەر تەك شابىندىق ەدى، ەندى، مىنە، جيدە تال ءوسىپ ورمان بولىپ جاتىر. اناۋ جەردەن بەرىرەكتە بۇلاقتىڭ كوزى اشىلدى. وسى ارادان وتەجان سوناۋ 3 - 4 شاقىرىم جەردەگى جارقامىسقا جاياۋ قاتىناپ وقيتىن. مىنا مۇيىستە ءبىزدىڭ اتالارىمىزدىڭ اتى بەرىلگەن كادىرقۇل بۇلاعى دەگەن بۇلاق بار. وتەجان ساباققا جاياۋ جۇگىرىپ بارا جاتىپ سول بۇلاقتان سۋ ءىشىپ الادى ەكەن، - دەپ اڭگىمە ساباقتادى وتەجان اعانىڭ قۇرداسى اساۋ اقساقال.
- وسى جەردە قىرىق بۇلاق بار. جەردىڭ بەتىندە بۇدان ارتىق قاسيەتتى جەر جوق. بۇل توبەگەڭنىڭ اتىن شىعارۋعا ءتيىسپىز.
جۇرگەم جوق توبەگەڭدە جالعىز بولىپ،
ىمىرتتا تۇندىگىمە بايعىز قونىپ.
بولسا دا جاسى كىشى، جانى قۇرداس.
وينايدى ەركە ولەڭىم بالدىز بولىپ، - دەگەن ولەڭىمدى وسى جەردە 18 جاسىمدا جازىپ ەدىم، - دەپ ەسكە تۇسىرەدى وتەجان اقىن.

6 – وقۋشى.
ءو. نۇرعالييەۆ ولەڭىنىڭ توپىراعى دا، تاقىرىبى دا ءوزى ەلى، ءوز جەرى، ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز ءوز اۋىلى.
«بارساڭ سالەم ايتا بار بايعانينگە!» ولەڭى.
اق قاعازدان قورقۋشى ەم نۇكتەسى جوق،
ايدالادان قورقۋشى ەم بۇكپەسى كوپ.
نۇكتەسىن دە كوپ كوردىم، بۇكپەسىن دە،
ماعان ءسىرا، بۇل جەردىڭ وكپەسى جوق.
ەرعارانىڭ يەسىز ورمانىندا
تاڭدى كوردىم اقتامدا قونعانىمدا
كۇندى كوردىم مەن تۇڭعىش قۇمعا باتقان
قىزىل جيرەن قۇمسايدىڭ ار جاعىندا.
اتتى كوردىم اياعى تۇسالماعان
قۇستى كوردىم اسپانعا ۇشا الماعان
ايدىن كولدىڭ، اققۋىن سوندا كوردىم
قۇشامىن دەپ، قۇشام دەپ، قۇشا الماعان.
ءوتتى، كەتتى جاسىق بوپ – جىلامايمىن.
وتكەن كۇندى ەسكە الام، سىنامايمىن
جەمنىڭ ارعى بەتىندە قۇلان قۇساپ،
جىلقىلارى ءجۇر مە ەكەن جۇمابايدىڭ؟
جاۋدى كورسە ءالى دە اقيا ما،
تار بولماي ما جەتپىس جاس تاقياعا
ءبىر تاي مىنەر ۋاقىتىم بولدى مەنىڭ.
بارساڭ، سالەم بەرە شىق جاقياعا.
سالەم بەرىپ، مەن بولىپ تايعا ءمىن دە،
بارساڭ سالەم ايتا بار بايعانينگە،
اندا – ساندا قۇلاپ ساپ ءجۇر دەگەيسىڭ.
جۇرگەندە جوعالماي قالعان ۇنگە.

7 – وقۋشى.
ول قالدىرعان كۇي دالانى كەرنەيدى،
ۇشقان اتتاي قۇس قاناتىن سەرمەيدى.
تىڭدار قۇلاق تىعىندالىپ قالماسا،
باسقا ولسە دە اباي ءسوزى ولمەيدى.
ومىراۋدى بوياپ اققان جاس قۇساپ،
وتكەن سوزگە جاڭا مەزگىل، اش قۇشاق.
ءبىز جەتپەيتىن زاماندارعا جەتسىن ول
جۇلدىزداردان جەتكەن بىزگە تاس قۇساپ.

8 – وقۋشى «ىبىراي» ولەڭى.
التىنسىڭ، سەن قازاققا ىبىرايسىڭ،
كەشە تۋعان جۇلدىز ەڭ، بۇگىن ايسىڭ.
كەل، بالالار، وقىلىق، وقىلىق دەپ
عاسىرلاردىڭ ۇستىمەن زىمىرايسىڭ.
حات تانۋعا جەتەر دەپ از عانا كۇي،
تارىلعاندا ەتەتىن تالعاجاۋ ءۇي
كەمباعىلدىڭ اشسىن دەپ كوكىرەگىن
سەنى وقىتقان ەر ەكەن بالعوجا بي!
قولدارىڭنان سەنىڭ كوپ جۇمىس كەپ تۇر،
جولدارىڭنان سەندەردىڭ ىرىس كەپ تۇر.
اباي، شوقان، ىبىراي ءبىر كەڭسەدە
ءبىرى اقىن، ءبىرى پورۋچيك، ينسپەكتور.
ۇشەۋىڭ ءۇش توراپتا جانىپ اپسىڭ.
تورىندە تاريحتىڭ قالىپ اپسىڭ،
بەلگىسى قازاقتىقتىڭ: ءۇش كەمەڭگەر
ۇشەۋىڭ ءبىر – ءبىرىڭدى تانىماپسىڭ.
9 – وقۋشى.
«جاياۋ مۇسا» ولەڭى.
اقىننىڭ كەي مىنەزى بالاداي – اۋ،
ءان سالسا ول قالا دا وياۋ، دالا دا وياۋ.
بولعانمەن اتى جاياۋ – جاياۋ مۇسا
ۇقسايدى بولماعانعا قارا جاياۋ
نە جەتسىن ات شىركىنگە جەلىپ كەتەر،
جەلىپ كەتسەڭ قايعىنى ءبولىپ كەتەر.
نامىستىڭ ق ۇلى بولعان جاياۋ مۇسا
«جاياۋسىڭ» دەگەن سوزدەن ءولىپ كەتەر.
ارينە، تاعدىر باسقا، دارىن باسقا،
ات تۇگىل، كەتەر قولدان قارىنداس تا
اتىڭدى تارتىپ العان ارسىزدارعا
انت ەتكەندە شىعارسىڭ جالىنباسقا.
بۇل قازاق بەرگەن دارىنداردى.
دارىننان سونبەيتۇعىن جالىن قالدى.
اتىنان ايرىلعان جالعىز جاياۋ
ارتىندا اڭىز بولعان اكەڭ قالدى.