جاڭاشىل ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ونەرگە دەگەن تالعامىن جانە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
شىمكەنت قالاسى
№42 حامزا اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپ
مۋزىكا ءپانى ءمۇعالىمى مارايموۆا اقبوتا
تاقىرىبى: جاڭاشىل ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ونەرگە دەگەن تالعامىن جانە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
جوسپار
ءى كىرىسپە
ءىى نەگىزگى ءبولىم
1. مۋزىكالىق ونەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن، تانىمدىق وي - ءورىسىنىڭ ارتۋى.
2. ساباقتا جاڭاشىل ءادىس - تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلارعا مۋزىكالىق ونەردىڭ قىر - سىرىن جەتكىزە ءبىلۋ.
3. مۋزىكالىق ونەردىڭ بالا تاربيەسىنە ىقپالى جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كەلەشەك ۇرپاقتى جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرىپ، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى بىلىممەن قارۋلاندىرۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. (ن. ءا. نازاربايەۆ)
قازىرگى كەزدە تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس جاستاردىڭ ءبىلىمىنىڭ تەرەڭدىگىمەن ولشەنەدى. ءبىلىمدى، جان - جاقتى قابىلەتتى ۇرپاق – حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى. بۇگىنگى تاڭدا پەدوگوگيكا عىلىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – وقۋشىنى جان - جاقتى دامىتۋدا، ءبىلىم بەرۋدە ۇلتتىق قاسيەتتەردى جەتە تۇسىنەتىن ۇرپاق دايىنداۋ.
ولاي بولسا، ۇرپاعىمىزدى تارتىپسىزدىك سياقتى جامان قاسيەتتەردەن ساقتاندىرۋ ءۇشىن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ بوس ۋاقىتىن دۇرىس پايدالانا ءبىلىپ، ساباقتان تىس ءىس - شارالار ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىق قاسيەتتەردى بويىنا دارىتۋىمىز قاجەت. ويتكەنى وقۋشىلار بويىنداعى زەرىگۋشىلىكتىڭ ادەپسىزدىككە سوقتىراتىندىعىن، تەرىس جولعا باستايتىندىعىن مەكتەپ ومىرىنەن ءجيى بايقايمىز. ونداي جولعا جىبەرمەۋدەگى توسقاۋىلدان تۋعان جول – حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىنداعى، سالت داستۇرىندەگى، ونەردەگى ادەپتىلىك تانىم - تاعىلىمى. سوندىقتان بالالارىمىزدىڭ ساناسىنا ۇلتتىق ۇلاعاتتى قاسيەتتەردى سىڭىرە ءبىلۋدىڭ ءمانى زور.
ءبىلىم – وركەنيەتتىلىكتىڭ ولشەمى ءارى تەتىگى. ولشەم بولاتىندىعى – كەز - كەلگەن مەملەكەتتىڭ رۋحاني دا، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق دارەجەسى وندا ءومىر سۇرەتىن حالىقتىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە بايلانىستى باعالانادى.
سوندىقتان، قازىرگى تاڭداعى پەداگوگيكا جاڭالىقتارىن، قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى ءپان ەرەكشەلىگىنە قاراي قولدانا ءبىلۋ – وقىتۋدىڭ ماقساتىنا جەتۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى.
مۋزىكالىق تانىمدى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭى كوركەم سانانىڭ قالىپتاسۋى. ءبىلىم الۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە بارلىق وقۋشىلار بىردەي اقىل توقتاتا قويماعاندىقتان، ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان ەرەكشەلىكتەر بايقالىپ تۇرادى. ولاردىڭ مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ قاينار كوزىنە دەگەن قۇشتارلىعى بىرتە - بىرتە پايدا بولادى. ولار اسەم دە اۋەزدى سازدىڭ قوعامداعى ورنىن، ونىڭ قاسيەتتەرىن بىلۋمەن بىرگە، قانداي تاريحي اقپارات بەرەتىنىن دە سەزىنگىسى كەلەدى.
مۋزىكالىق تانىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىق – قىزىق ءارى ماڭىزدى پەداگوگيكالىق پروسەسس. سەبەبى ءدال وسى تانىمدىق پروسەسس ارقىلى قاجەتتى ءبىلىم دەڭگەيىن مەڭگەرۋگە بولادى. وسى نەگىزدە تاربيە بەرۋ مىندەتتەرىنىڭ اۋقىمى كەڭىپ، كوركەمدىك قىزىعۋشىلىق، تاريحي كوزقاراستى قالىپتاستىرۋدىڭ دا مۇمكىندىكتەرى تۋادى. بۇل پروسەسس وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن جان - جاقتى كەڭەيتىپ، مول تاربيە جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋعا جاعداي جاسايدى. بۇل كەزەڭنىڭ ماڭىزدىلىعى وقۋشىلاردىڭ جادىندا مۋزىكالىق تانىمىنىڭ قالىپتاسۋىمەن دارالانادى. پەداگوگتىك ۇجىمنىڭ مۇنداي پروسەستىڭ قالىپتاسۋىن تاريحي نەگىزدەگى جەكەلەنگەن وي - پىكىلەردىڭ تۋۋى نەگىزىندە بايقاعانى ءجون.
وقۋشىلارمەن جۇمىس ۇستىندە كوركەمدىك - ەستەتيكالىق تانىمنىڭ تەرەڭدەۋىنە وراي مۋزىكالىق اقپارات كولەمىندە ۇلعايتىپ وتىرۋعا بولادى. كوركەم تانىم وقۋشىنىڭ تۇراقتى بەلسەندىلىك دەڭگەيىن تانىتاتىن جەكە تۇلعاعا ءتان قاسيەت بولعاندىقتان، ونىڭ جاس ەرەكشەلىگى جاعىنان قالىپتاسۋ پروسەسى دە ەرەكشە نازار اۋدارادى. سەبەبى جەكە تۇلعا، ءبىر جاعىنان، ءوزىنىڭ ءوسىپ - وركەندەۋ جولىندا، ەكىنشىدەن، پەداگوگتىك تۇرعىدان اسەر ەتۋدىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسادى. جەكە تۇلعاعا ءتان كوركەم تانىم ادام دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىراتىن قوعامدىق پاندەردىڭ ىقپالىمەن دە جيناقتالادى.
مۋزىكالىق - ادەبي شىعارمالاردى، ەرتەگى - ەپوستاردى، ماقال - ماتەلدەردى، اڭىز اڭگىمەلەردى، جۇمباقتاردى، جاڭىلتپاشتاردى وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە كەڭىنەن پايدالانۋدىڭ ءمانى زور. ولار بالالاردىڭ ىشكى جان دۇنيە سەزىمدەرىنە اسەر ەتىپ، تانىمدىق - تاربيەلىك مانگە يە بولادى. ورتا مەكتەپتىڭ ءان - كۇي ساباعىندا حالىق پەدوگوگيكاسى ماتەريالدارىن پايدالانۋ وقۋشىلادىڭ وقۋعا دەگەن سانالى كوزقاراسىن تەرەڭدەتىپ، بىزگە تانىم مىندەتتەرىن العا قويۋعا، وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن ادىستەردى قولدانۋعا مۇمكىندىك جاسايدى. تانىمدىق بەلسەندىلىك دەگەنىمىزدىڭ ءوزى – وقۋشىلاردىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىنىڭ، قۇشتارلىعىنىڭ ەرەكشە ءبىر كورىنىسى، ياعني وقۋشى ءبىلىم الۋدا ىلگەرى قاراي جىلجىپ، بىلمەۋدەن بىلۋگە قاراي قادام باسادى.
№42 حامزا اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپ
مۋزىكا ءپانى ءمۇعالىمى مارايموۆا اقبوتا
تاقىرىبى: جاڭاشىل ءادىس - تاسىلدەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ونەرگە دەگەن تالعامىن جانە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
جوسپار
ءى كىرىسپە
ءىى نەگىزگى ءبولىم
1. مۋزىكالىق ونەر ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن، تانىمدىق وي - ءورىسىنىڭ ارتۋى.
2. ساباقتا جاڭاشىل ءادىس - تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلارعا مۋزىكالىق ونەردىڭ قىر - سىرىن جەتكىزە ءبىلۋ.
3. مۋزىكالىق ونەردىڭ بالا تاربيەسىنە ىقپالى جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
كەلەشەك ۇرپاقتى جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرىپ، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى بىلىممەن قارۋلاندىرۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. (ن. ءا. نازاربايەۆ)
قازىرگى كەزدە تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جاس جاستاردىڭ ءبىلىمىنىڭ تەرەڭدىگىمەن ولشەنەدى. ءبىلىمدى، جان - جاقتى قابىلەتتى ۇرپاق – حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى. بۇگىنگى تاڭدا پەدوگوگيكا عىلىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – وقۋشىنى جان - جاقتى دامىتۋدا، ءبىلىم بەرۋدە ۇلتتىق قاسيەتتەردى جەتە تۇسىنەتىن ۇرپاق دايىنداۋ.
ولاي بولسا، ۇرپاعىمىزدى تارتىپسىزدىك سياقتى جامان قاسيەتتەردەن ساقتاندىرۋ ءۇشىن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ بوس ۋاقىتىن دۇرىس پايدالانا ءبىلىپ، ساباقتان تىس ءىس - شارالار ارقىلى ۇلتتىق قۇندىلىق قاسيەتتەردى بويىنا دارىتۋىمىز قاجەت. ويتكەنى وقۋشىلار بويىنداعى زەرىگۋشىلىكتىڭ ادەپسىزدىككە سوقتىراتىندىعىن، تەرىس جولعا باستايتىندىعىن مەكتەپ ومىرىنەن ءجيى بايقايمىز. ونداي جولعا جىبەرمەۋدەگى توسقاۋىلدان تۋعان جول – حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىنداعى، سالت داستۇرىندەگى، ونەردەگى ادەپتىلىك تانىم - تاعىلىمى. سوندىقتان بالالارىمىزدىڭ ساناسىنا ۇلتتىق ۇلاعاتتى قاسيەتتەردى سىڭىرە ءبىلۋدىڭ ءمانى زور.
ءبىلىم – وركەنيەتتىلىكتىڭ ولشەمى ءارى تەتىگى. ولشەم بولاتىندىعى – كەز - كەلگەن مەملەكەتتىڭ رۋحاني دا، الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق دارەجەسى وندا ءومىر سۇرەتىن حالىقتىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنە بايلانىستى باعالانادى.
سوندىقتان، قازىرگى تاڭداعى پەداگوگيكا جاڭالىقتارىن، قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى ءپان ەرەكشەلىگىنە قاراي قولدانا ءبىلۋ – وقىتۋدىڭ ماقساتىنا جەتۋدىڭ بىردەن - ءبىر جولى.
مۋزىكالىق تانىمدى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭى كوركەم سانانىڭ قالىپتاسۋى. ءبىلىم الۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە بارلىق وقۋشىلار بىردەي اقىل توقتاتا قويماعاندىقتان، ولاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان ەرەكشەلىكتەر بايقالىپ تۇرادى. ولاردىڭ مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ قاينار كوزىنە دەگەن قۇشتارلىعى بىرتە - بىرتە پايدا بولادى. ولار اسەم دە اۋەزدى سازدىڭ قوعامداعى ورنىن، ونىڭ قاسيەتتەرىن بىلۋمەن بىرگە، قانداي تاريحي اقپارات بەرەتىنىن دە سەزىنگىسى كەلەدى.
مۋزىكالىق تانىمعا دەگەن قىزىعۋشىلىق – قىزىق ءارى ماڭىزدى پەداگوگيكالىق پروسەسس. سەبەبى ءدال وسى تانىمدىق پروسەسس ارقىلى قاجەتتى ءبىلىم دەڭگەيىن مەڭگەرۋگە بولادى. وسى نەگىزدە تاربيە بەرۋ مىندەتتەرىنىڭ اۋقىمى كەڭىپ، كوركەمدىك قىزىعۋشىلىق، تاريحي كوزقاراستى قالىپتاستىرۋدىڭ دا مۇمكىندىكتەرى تۋادى. بۇل پروسەسس وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن جان - جاقتى كەڭەيتىپ، مول تاربيە جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋعا جاعداي جاسايدى. بۇل كەزەڭنىڭ ماڭىزدىلىعى وقۋشىلاردىڭ جادىندا مۋزىكالىق تانىمىنىڭ قالىپتاسۋىمەن دارالانادى. پەداگوگتىك ۇجىمنىڭ مۇنداي پروسەستىڭ قالىپتاسۋىن تاريحي نەگىزدەگى جەكەلەنگەن وي - پىكىلەردىڭ تۋۋى نەگىزىندە بايقاعانى ءجون.
وقۋشىلارمەن جۇمىس ۇستىندە كوركەمدىك - ەستەتيكالىق تانىمنىڭ تەرەڭدەۋىنە وراي مۋزىكالىق اقپارات كولەمىندە ۇلعايتىپ وتىرۋعا بولادى. كوركەم تانىم وقۋشىنىڭ تۇراقتى بەلسەندىلىك دەڭگەيىن تانىتاتىن جەكە تۇلعاعا ءتان قاسيەت بولعاندىقتان، ونىڭ جاس ەرەكشەلىگى جاعىنان قالىپتاسۋ پروسەسى دە ەرەكشە نازار اۋدارادى. سەبەبى جەكە تۇلعا، ءبىر جاعىنان، ءوزىنىڭ ءوسىپ - وركەندەۋ جولىندا، ەكىنشىدەن، پەداگوگتىك تۇرعىدان اسەر ەتۋدىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسادى. جەكە تۇلعاعا ءتان كوركەم تانىم ادام دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىراتىن قوعامدىق پاندەردىڭ ىقپالىمەن دە جيناقتالادى.
مۋزىكالىق - ادەبي شىعارمالاردى، ەرتەگى - ەپوستاردى، ماقال - ماتەلدەردى، اڭىز اڭگىمەلەردى، جۇمباقتاردى، جاڭىلتپاشتاردى وقۋ - تاربيە ۇردىسىندە كەڭىنەن پايدالانۋدىڭ ءمانى زور. ولار بالالاردىڭ ىشكى جان دۇنيە سەزىمدەرىنە اسەر ەتىپ، تانىمدىق - تاربيەلىك مانگە يە بولادى. ورتا مەكتەپتىڭ ءان - كۇي ساباعىندا حالىق پەدوگوگيكاسى ماتەريالدارىن پايدالانۋ وقۋشىلادىڭ وقۋعا دەگەن سانالى كوزقاراسىن تەرەڭدەتىپ، بىزگە تانىم مىندەتتەرىن العا قويۋعا، وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن ادىستەردى قولدانۋعا مۇمكىندىك جاسايدى. تانىمدىق بەلسەندىلىك دەگەنىمىزدىڭ ءوزى – وقۋشىلاردىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىنىڭ، قۇشتارلىعىنىڭ ەرەكشە ءبىر كورىنىسى، ياعني وقۋشى ءبىلىم الۋدا ىلگەرى قاراي جىلجىپ، بىلمەۋدەن بىلۋگە قاراي قادام باسادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
