ءاربىر ەلدىڭ كەلەشەگى مەكتەبىنە بايلانىستى
«ءاربىر ەلدىڭ كەلەشەگى مەكتەبىنە بايلانىستى» (ماعجان جۇمابايەۆ)
كىرىسپە
ۇرپاق تاربيەسى قاشاننان ءوز ءمانىن بيىك ۇستايدى. سوندىقتان قاي زامان، قاي قوعامدا بولسىن ادامزات بالاسى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە زور ءمان بەرگەن. وركەنيەت جولىندا العا ۇمتىلعان ۇلت، ەڭ الدىمەن، كەلەشەك ۇرپاققا وقۋ - ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ءىسىن دۇرىس جولعا قويۋى ءتيىس. ۇلتتىڭ بۇگىنى دە، بولاشاعى دا تاربيەلى ۇرپاققا بايلانىستى.
قازىرگى تاڭدا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى تىزگىنىن ۇستار ازاماتتارىنا جان-جاقتى ونەگەلى تاربيە بەرۋ – قوعامىمىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.
مەكتەپ جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني جان دۇنيەسى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا جۇيەلى جولعا قويىلعان تاربيە بەرۋ نەگىزىندە قول جەتكىزەدى. «وتان - وت باسىنان باستالادى» دەيدى حالىق دانالىعى. دەمەك، بالا تاربيەسى - وتان مەن ەل مۇددەسى. بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاققا عالامداستىرۋ داۋىرىندە ءوز حالقىنىڭ ءتول مادەنيەتى، ءتىلى مەن سالت - ءداستۇرىن ءار وقۋشىنىڭ بويىنا سىڭىرە وتىرىپ، وتانسۇيگىشتىككە باۋلۋ قازىرگى تاربيە جۇيەسىنىڭ وزەكتى ماسەلەسى.
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاقتى شىڭداپ ءوسىرۋ، بىلىكتى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ - بۇگىنگى تاڭدا ەڭ باستى ماقسات بولىپ تابىلادى.
ويتكەنى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاق - ۇلتتىق سانا - سەزىمى ويانعان، ادامگەرشىلىگى جانە رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى جوعارى دامىعان، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، سالاۋاتتى، بويىندا جوعارى پاتريوتتىق ساناسى، ءوز ەلى ءۇشىن ماقتانىش سەزىمى قالىپتاسقان ازامات ەتىپ تاربيەلەنۋى ءتيىس
قوعامىمىزدىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاس ۇرپاققا ۇلگىلى، ونەگەلى تاربيە بەرۋ - قازىرگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. يماندىلىق، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ەلجاندىلىق جانە دە تولىپ جاتقان كىسىلىك قاسيەتتەر مەكتەپ قابىرعاسىندا قالىپتاسادى.. مەكتەپتەگى وقۋشى - بولاشاق قازاقستان ازاماتى. ولار ەسكىنىڭ كوزىندەي، جاڭانىڭ وزىندەي بولىپ ءححى عاسىر ەسىگىنەن ەركىن ەنىپ جۇرە الاتىن دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەتتى تانيتىن، ءوزىن سىيلاتا الاتىن، رۋحاني دۇنيەسى باي، ينتەللەكت دەڭگەيى جوعارى، ءبىلىمدى دە بىلىكتى بولۋى شارت. سونىمەن قاتار، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى - ءبىلىمدى ءارى سانالى، پاراساتتى، جان - جاقتى مادەنيەتتى، ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن وركەنيەتكە جەتەلەيتىن پاتريوت ازاماتتارىمىزدىڭ كوپ بولۋى ابدەن كەرەك - اق...
ەلىمىز تاۋەلسىز دامۋ جولىنا تۇسە وتىرىپ، بىرتىندەپ دامىعان، گۇلدەنگەن وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋدى ماقسات ەتەدى. مۇنى جۇزەگە اسىراتىن ەلىمىزدىڭ جاس ازاماتتارى مەن مەكتەپ وقۋشىلارى. ءبىلىمدى ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ ءتىلىن، تاريحىن، ادەپ - عۇرپىن سىيلايتىن، ەلى ءۇشىن ءبىلىمى مەن كۇش جىگەرىن ايانباي جۇمسايتىن ناعىز ازامات، وتانشىل ازامات كەرەك.
تاريح – ءاربىر حالىقتىڭ وتكەن ءومىرى مەن ءجۇرىپ وتكەن جولىنىڭ ايناسى ىسپەتتەس، تاربيەلىك ءمانى زور، جاس ۇرپاققا وتە قاجەتتى عىلىم. قوعامدىق ومىردە حالقىمىزدىڭ تاريحىنىڭ ۇلكەن ءرول اتقاراتىندىعى جونىندە ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «تاريح تولقىنىندا» دەگەن ەڭبەگىندە: «ەگەر ءبىز مەملەكەت بولعىمىز كەلسە، وندا حالىق رۋحانياتىنىڭ باستاۋلارىن تۇسىنگەنىمىز ءجون. وعان بارار جول حالىق دانالىعىنىڭ نەگىزىندە جاتىر. قازاقتا مىناداي ماقال بار: «جەتى اتاسىن بىلمەيتىن ەر جەتەسىز، جەتى عاسىر تاريحىن بىلمەيتىن ەل جەتەسىز»،- دەپ جازدى.
تاريحتى ءبىلۋ ءاربىر ادامعا قاجەت بولسا، ولكە تاريحىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعى، وزەكتىلىگى ودان كەم ەمەس. تۋعان ولكە تاريحىن بىلە وتىرىپ، ادام ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامداعى ورنىن، ىستەيتىن قىزمەتىن دۇرىس انىقتاي الادى. ويتكەنى ءاربىر ادامنىڭ ءوز تۋعان ۇيىنەن كەيىنگى التىن بەسىگى - ونىڭ العاش وقيتىن مەكتەبى. بالالىق شاقتىڭ الاڭسىز ءتاتتى دە قىزىق كۇندەرى، وزىمەن كۇلىپ، ويناعان، قۇربى - قۇرداستارى ءار زاتقا ەلىكتەپ، قىزىق كورىپ الىس ارمانعا قول سوزىپ، ءۇمىت ارتقان شاق، جاماندىق اتاۋلىنى جادىنا ساقتاماي، جاقسىلىققا بوي ۇراتىن بوبەك سول ءبىر بالالىق بال شاعىن كەيىن ەرەسەك بولعاندا ۇمىتپايدى. سوندىقتان مەكتەپ ءومىرىنىڭ تاريحى – جۇزدەردىڭ، مىڭداردىڭ ءوسۋ، ەسەيۋ ادام بولۋ حيكاياسى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ونىڭ ءارقايسىسى ءبىلىم ورداسىمەن، الدەنەشە ءار قيلى ادامداردىڭ شارتاراپتى تاعدىرىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
اتىراۋ قالاسى، ەركىنقالا ورتا مەكتەبىنىڭ
وقۋشىسى اعزام قىزى ناركەس
جەتەكشىسى تاريح ءپانى ءمۇعالىمى وتەپوۆا تويعان
كىرىسپە
ۇرپاق تاربيەسى قاشاننان ءوز ءمانىن بيىك ۇستايدى. سوندىقتان قاي زامان، قاي قوعامدا بولسىن ادامزات بالاسى جاس ۇرپاق تاربيەسىنە زور ءمان بەرگەن. وركەنيەت جولىندا العا ۇمتىلعان ۇلت، ەڭ الدىمەن، كەلەشەك ۇرپاققا وقۋ - ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ءىسىن دۇرىس جولعا قويۋى ءتيىس. ۇلتتىڭ بۇگىنى دە، بولاشاعى دا تاربيەلى ۇرپاققا بايلانىستى.
قازىرگى تاڭدا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى تىزگىنىن ۇستار ازاماتتارىنا جان-جاقتى ونەگەلى تاربيە بەرۋ – قوعامىمىزدىڭ العا قويىپ وتىرعان باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.
مەكتەپ جەكە تۇلعانىڭ رۋحاني جان دۇنيەسى مەن ادامگەرشىلىك قاسيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا جۇيەلى جولعا قويىلعان تاربيە بەرۋ نەگىزىندە قول جەتكىزەدى. «وتان - وت باسىنان باستالادى» دەيدى حالىق دانالىعى. دەمەك، بالا تاربيەسى - وتان مەن ەل مۇددەسى. بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاققا عالامداستىرۋ داۋىرىندە ءوز حالقىنىڭ ءتول مادەنيەتى، ءتىلى مەن سالت - ءداستۇرىن ءار وقۋشىنىڭ بويىنا سىڭىرە وتىرىپ، وتانسۇيگىشتىككە باۋلۋ قازىرگى تاربيە جۇيەسىنىڭ وزەكتى ماسەلەسى.
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاقتى شىڭداپ ءوسىرۋ، بىلىكتى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ - بۇگىنگى تاڭدا ەڭ باستى ماقسات بولىپ تابىلادى.
ويتكەنى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاق - ۇلتتىق سانا - سەزىمى ويانعان، ادامگەرشىلىگى جانە رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى جوعارى دامىعان، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، سالاۋاتتى، بويىندا جوعارى پاتريوتتىق ساناسى، ءوز ەلى ءۇشىن ماقتانىش سەزىمى قالىپتاسقان ازامات ەتىپ تاربيەلەنۋى ءتيىس
قوعامىمىزدىڭ ىرگەتاسىن نىعايتۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاس ۇرپاققا ۇلگىلى، ونەگەلى تاربيە بەرۋ - قازىرگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. يماندىلىق، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك، ەلجاندىلىق جانە دە تولىپ جاتقان كىسىلىك قاسيەتتەر مەكتەپ قابىرعاسىندا قالىپتاسادى.. مەكتەپتەگى وقۋشى - بولاشاق قازاقستان ازاماتى. ولار ەسكىنىڭ كوزىندەي، جاڭانىڭ وزىندەي بولىپ ءححى عاسىر ەسىگىنەن ەركىن ەنىپ جۇرە الاتىن دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەتتى تانيتىن، ءوزىن سىيلاتا الاتىن، رۋحاني دۇنيەسى باي، ينتەللەكت دەڭگەيى جوعارى، ءبىلىمدى دە بىلىكتى بولۋى شارت. سونىمەن قاتار، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى - ءبىلىمدى ءارى سانالى، پاراساتتى، جان - جاقتى مادەنيەتتى، ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن وركەنيەتكە جەتەلەيتىن پاتريوت ازاماتتارىمىزدىڭ كوپ بولۋى ابدەن كەرەك - اق...
ەلىمىز تاۋەلسىز دامۋ جولىنا تۇسە وتىرىپ، بىرتىندەپ دامىعان، گۇلدەنگەن وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋدى ماقسات ەتەدى. مۇنى جۇزەگە اسىراتىن ەلىمىزدىڭ جاس ازاماتتارى مەن مەكتەپ وقۋشىلارى. ءبىلىمدى ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ ءتىلىن، تاريحىن، ادەپ - عۇرپىن سىيلايتىن، ەلى ءۇشىن ءبىلىمى مەن كۇش جىگەرىن ايانباي جۇمسايتىن ناعىز ازامات، وتانشىل ازامات كەرەك.
تاريح – ءاربىر حالىقتىڭ وتكەن ءومىرى مەن ءجۇرىپ وتكەن جولىنىڭ ايناسى ىسپەتتەس، تاربيەلىك ءمانى زور، جاس ۇرپاققا وتە قاجەتتى عىلىم. قوعامدىق ومىردە حالقىمىزدىڭ تاريحىنىڭ ۇلكەن ءرول اتقاراتىندىعى جونىندە ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ «تاريح تولقىنىندا» دەگەن ەڭبەگىندە: «ەگەر ءبىز مەملەكەت بولعىمىز كەلسە، وندا حالىق رۋحانياتىنىڭ باستاۋلارىن تۇسىنگەنىمىز ءجون. وعان بارار جول حالىق دانالىعىنىڭ نەگىزىندە جاتىر. قازاقتا مىناداي ماقال بار: «جەتى اتاسىن بىلمەيتىن ەر جەتەسىز، جەتى عاسىر تاريحىن بىلمەيتىن ەل جەتەسىز»،- دەپ جازدى.
تاريحتى ءبىلۋ ءاربىر ادامعا قاجەت بولسا، ولكە تاريحىن ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعى، وزەكتىلىگى ودان كەم ەمەس. تۋعان ولكە تاريحىن بىلە وتىرىپ، ادام ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامداعى ورنىن، ىستەيتىن قىزمەتىن دۇرىس انىقتاي الادى. ويتكەنى ءاربىر ادامنىڭ ءوز تۋعان ۇيىنەن كەيىنگى التىن بەسىگى - ونىڭ العاش وقيتىن مەكتەبى. بالالىق شاقتىڭ الاڭسىز ءتاتتى دە قىزىق كۇندەرى، وزىمەن كۇلىپ، ويناعان، قۇربى - قۇرداستارى ءار زاتقا ەلىكتەپ، قىزىق كورىپ الىس ارمانعا قول سوزىپ، ءۇمىت ارتقان شاق، جاماندىق اتاۋلىنى جادىنا ساقتاماي، جاقسىلىققا بوي ۇراتىن بوبەك سول ءبىر بالالىق بال شاعىن كەيىن ەرەسەك بولعاندا ۇمىتپايدى. سوندىقتان مەكتەپ ءومىرىنىڭ تاريحى – جۇزدەردىڭ، مىڭداردىڭ ءوسۋ، ەسەيۋ ادام بولۋ حيكاياسى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ونىڭ ءارقايسىسى ءبىلىم ورداسىمەن، الدەنەشە ءار قيلى ادامداردىڭ شارتاراپتى تاعدىرىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
اتىراۋ قالاسى، ەركىنقالا ورتا مەكتەبىنىڭ
وقۋشىسى اعزام قىزى ناركەس
جەتەكشىسى تاريح ءپانى ءمۇعالىمى وتەپوۆا تويعان
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى:§10. 1837 - 1847 جىلدارداعى كەنەسارى قاسىم ۇلى باستاعان كوتەرىلىس
