ءحۇىىى عاسىرداعى دۇنيە ءجۇزى. اعارتۋشىلىق ءداۋىرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 2. ءحۇىىى عاسىرداعى دۇنيە ءجۇزى. اعارتۋشىلىق ءداۋىرى.
ساباقتىڭ ماقساتى: XVIII ع. دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ساياسي داۋىمەن جەكە ەلدەردەگى ءوندىرىس دامۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اشىپ، ولاردىڭ اگرارلى ومىرىندە جانە ونەركاسىپتىك توڭكەرىستىڭ جەكە ەلدەردەگى ماڭىزىن، سيپاتىن اشۋ:
- بۇل توڭكەرىس تۇتاستاي ءجۇز جىلعا سوزىلعان اسا ءىرى قوعامدىق پروسەسس ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ؛
- سول كەزەڭدەگى ازاماتتىق قوعام مەن قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىن ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتىپ، وزىندىك شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: پرەسس - كونفەرەنسيا.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكى قۇرالدار: XVIII عاسىرداعى دۇنيە ءجۇزى كارتاسى، كەستە، سىزبا، تاقتانى پايدالانۋ.
اعارتۋشىلىق باستاۋى. جاڭا زاماندا ادامدار وزدەرى ءومىر سۇرگەن الەمدى رەتكە كەلتىرۋگە ۇمتىلدى. ءالى دە بولسا جەتكىلىكتى تۇردە كۇشتى بولىپ قالعان قۇدايعا دەگەن سەنىم ەكىنشى كەزەككە ىسىرىلدى، ول اقىل - پاراساتقا سەنىم جانە ادامداردىڭ دانىشپاندىق قۋاتى كوپتەگەن ءبىلىمدى ادامدار ءۇشىن جاڭا ءدىن تارىزدىگە اينالدى.
سول كەزدىڭ الدىڭعى قاتارلى ادامدارى وزدەرىن عىلىمدا، بىلىمدە ساياساتتا، قوعامدىق ءىس - ارەكەتتە، ونەردە كورسەتۋگە تىرىستى. يدەيالارى مەن ءىس - ارەكەتى زامانداستارى مەن ۇرپاقتارىنىڭ ومىرىنە ۇلكەن ىقپال كورسەتكەن ادامداردى اعارتۋشىلار دەپ اتادى.
اعارتۋ عاسىرىنىڭ ءبىلىمدى ادامى – بۇل كىتابي مادەنيەت ادامى. ونىڭ ومىرىندەگى ءبىلىم داستۇرلەرگە قاراعاندا اناعۇرلىم ۇلكەن ءرول اتقارادى. اعارتۋشىلىق يدەيالارى انگليادا پايدا بولىپ ودان كەيىن بۇكىل ەۋروپانى قامتىپ، مۇحيتتاردان ءارى اسىپ، اعىلشىن جانە يسپان وتارلىق يەلىكتەرىنە دەيىن تارالدى.
قايتا ورلەۋ مەن رەفورماسيادان كەيىن اعارتۋشىلىق عاسىرى ءۇشىنشى رۋحاني توڭكەرىس بولدى جانە ەۋروپادا ورتاعاسىرلىق قوعامدىق قاتىناستاردا تولىق جويۋ ءىسىن جۇزەگە اسىردى.
اعارتۋشىلىق عاسىرىندا عىلىمعا دەگەن ىنتا كۇشتى بولدى. عالىم، ويشىل، فيلوسوف ادامداردى حالىق ەرەكشە قۇرمەتتەدى. ولاردىڭ عىلىمي جانە فيلوسوفيالىق تاقىرىپتاعى اڭگىمەلەرى زايىرلى قوعامنىڭ بەلگىسى دەپ سانالدى. عالىمداردى اقسۇيەكتەر جينالاتىن ارناۋلى ورىندارعا شاقىرىپ، زور ىنتامەن تىڭدايتىن ەدى.
حالىق مادەنيەتى. ءحۇىى عاسىردا كەيبىر گەرمان كنيازدىكتەرىندە مىندەتتى تۇردە باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ ەنگىزىلسە دە، ءبىرقاتار ادامدار، سونىڭ ىشىندە پرۋسسيا كورولى ءىى فريدريح قاراپايىم حالىقتىڭ ءبىلىم الۋىنا قارسى بولىپ، ءتۇرلى كەدەرگىلەر جاساپ وتىردى. بۇل جاعداي جوعارىداعىداي، مەن تومەندەگىلەر اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى ءارى تەرەڭدەتە ءتۇستى.
ءحۇىى – ءحۇىىى عاسىرلارداعى ەۋروپانىڭ مادەني ومىرىندەگى وزگەرىستەر نەگىزىنەن اعارتۋشى ەليتانى تۋدىردى، ولارعا جاڭا وي سالدى. ال قاراپايىم حالىق جاڭا يدەيالاردى قيىندىقپەن ءتۇسىندى، ونى، شىنايى قالپىندا قابىلداۋعا شاماسى كەلە بەرمەدى، اعارتۋشىلار وزدەرىنىڭ كىتاپتارى، پەسالارى مە ماقالالارى ارقىلى ءوز ەلدەرىندەگى قوعامدىق پىكىرگە ەلەۋلى وقيعا ىقپال ەتە الدى. ولار ابسوليۋتتىك بيلىك ءتارتىبىن، شىركەۋلىك قاراڭعىلىق پەن سول زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن، ادامگەرشىلىك ازعىنداۋدى سۋنعا الدى.
اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ اسا كورنەكتى قايراتكەرىنىڭ ءبىرى - ۆولتەر – شىن اتى فرانسۋا ماري ارۋە (1694 - 1778) بولدى. ول كاتوليك ءدىنباسىلارىن قاتال سىنعا الىپ، شىركەۋلىك ادەت - عۇرىپتار قاراپايىم حالىقتى قاراڭعىلىقتا، ناداندىقتا ۇستاۋ ءۇشىن ويلاپ تابىلعان ءادىس دەگەندى ايتتى.
ءابسوليۋتيزمدى جاقتاۋشى بولا تۇرىپ، ۆولتەر مونارح وتە ساۋاتتى، دانىشپان فيلوسوف بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەدى. ول ۇستەم تاپتاردىڭ زورلىق - زومبىلىعىن، باسىبايلىق تارتىپپەن فەودالدىق ارتىقشىلىقتاردى جويۋعا شاقىردى.
عىلىم. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ عالىمدارى جاراتىلىستانۋ عىلىمىنا ەرەكشە كوڭىل اۋداردى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، گەولوگيا جانە باسقا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن جەر بەتىندە بولىپ جاتقان بارلىق قۇبىلىستاردى تۇسىندىرە الۋى ءتيىس دەپ سانالدى، تەك نەمىس فيلوسوفى يممانۋيل كانت (1724 - 1804) ادامدارعا «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلە بەرمەيدى، سەنىڭ ساناڭ شەكتەۋلى، دۇنيەدە سەن ءتۇسىنىپ بىلە بەرمەيتىن زاتتار كوپ» دەپ ەسكەرتتى.
اعارتۋشىنىڭ ءداۋىرىنىڭ ءىرى عۇلامالارىنىڭ ءبىرى يسااك نيۋتون (1643 - 1727) وتە ءدىندار ادام بولا تۇرا، ادامزات بالاسى قۇدايدىڭ قۇدىرەتىن تانىپ – بىلۋگە جاقىنداي تۇسۋگە ۇمتىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەدى.
بۇل توپتىڭ ءبىر وكىلى پەر لاپلاس (1749 - 1827) كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرىلۋ سىزباسىن جاسادى. يمپەراتور ءى ناپولەون ودان: «بۇل عىلىمي جاڭالىعىندا قۇدايعا قاتىستى نارسە بار ما؟» - دەپ سۇراعاندا «جوق» دەگەن جاۋاپ بەرگەن.
ءدىني كوزقاراستار. پروتەستانت ءدىنىن ۇستاۋشى ەلدەردە عىلىم مەن ءدىن اراسىندا قايشىلىق كوپ بولماعان. ال كاتوليكتىك ەلدەردە اعارتۋشىلار مەن شىركەۋ اراسىندا ەلەۋلى كەلىسپەۋشىلىكتەر بولىپ تۇردى. فرانسيادا كوپتەگەن اعارتۋشىلار كاتوليكتىك شىركەۋدەن قول ءۇزىپ، ولاردى سىنعا الدى.
بۇل اعارتۋشىلار، ياعني قۇدايدى جوققا شىعارۋشى قۇدايسىزدار – اتەيستتەر – دۇنيەنى ەشكىم جاراتقان جوق، ول ماڭگىلىك جانە شەكسىز دەپ سانادى. سونىمەن بىرگە، تابيعات ادامنىڭ ساناسىنان تىس جانە تاۋەلسىز ءومىر سۇرەدى دەيتىن اعارتۋشىلار – ماتەرياليستتەر بولدى. فرانسيادا گولباح، جيۋلەن لامەتري، دەني ديدرو، كلود گەلۆەسيي سياقتى اسا ءىرى اتەيستتەر مەن ماتەرياليستتەر بولدى. ولار جاننىڭ ولمەيتىندىگىنە، دۇنيەنى قۇدايدىڭ جاراتقانىنا، تابيعاتتان تىس كۇشتەردىڭ بار ەكەنىنە سەنبەدى، ولار قۇدايعا سەنۋشىلىك تابيعاتتىڭ بارلىق قۇپيالارى اشىلعاندا وزىنەن - ءوزى جويىلادى دەپ ەسەپتەدى.
ءحۇىىى عاسىر اعارتۋشىلارىن ادامزات تاريحىنىڭ ماسەلەلەرى، ونىڭ دامۋ بارىسى، وتكەن ءومىر مەن قازىرگى ءومىر ايىرماشىلىقتارى، ونىڭ سەبەپتەرى، ت. ب. تولعاندىردى.
قوعام دامۋى تۋرالى ويلار. ادامنىڭ اقىلىنا سەنە وتىرىپ، اعارتۋشىلار ادامزاتتىڭ بولاشاعى جارقىن دەپ ەسەپتەدى.
فانسۋز اعارتۋشىسى جاك تيۋرگو (1727 - 1781) قوعامنىڭ پروگرەسىن شارۋاشىلىقتىڭ. عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىمەن بايلانىستىردى. فيلوسوف انتۋان كوندورسە (1743 - 1794) ادام ءوزىن - ءوزى شەكتەۋسىز جەتىلدىرە الادى دەپ سەندى.
فرانسۋز ويشىلى جان مەلەنىڭ (1664 - 1729) پايىمداۋىنشا، بارلىعى بىردەي تەڭ جانە ورتاق مۇلىككە ورتاق يەلىك ەتەتىن قوعام ەڭ ادىلەتتى قوعام بولادى. زۇلىمدىق توركىنى حالىقتىڭ ناداندىعىندا، ال يگىلىككە جەتۋدىڭ جولى كەدەيلەردىڭ بايلارعا قارسى كۇرەسىندە دەپ ەسەپتەدى.
مۇنداي كوزقاراسقا فرانسۋز تاريحشىسى جانە ساياسي ويشىلى گابريەل بوننو مابلي (1709 - 1785) جاقىن تۇردى. ول ادامزاتتىڭ العاشقى قالپىنا، ياعني مۇلىككە بارلىعى بىردەي ورتاق بيلىك ەتەتىن زامانعا ورالۋدى ۇسىندى.
بۇعان قاراما - قارسى پىكىر ۇستانعان شوتلاندىق ەكونوميست ءارى فيلوسوف ادام سميت (1723 - 1790) بولدى. ونىڭ ويىنشا ادام ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىن ويلاي وتىرىپ ونىمەن قاتار ءومىرىن دە جاقسارتا تۇسەدى جانە ونى بايىتادى.
ادامدىق قوعام دەگەنىمىز – ادامدار اراسىنداعى مەملەكەتتىڭ ارالاسۋىنسىز جانە ونىڭ شەبەرىن تىس تۇرعان قارىم-قاتىناستاردىڭ جيىنتىعى. مەملەكەتتىك قۇرىلىستى قۇلاتۋعا تىكەلەي شاقىرماي، اعارتۋشىلار ادامنىڭ سانا – سەزىمىنە قوعامدى قايتا قۇرۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ ەرىك - جىگەرى مەن ءبىلىمى جەتكىلىكتى ەكەندىگى تۋرالى ويدى كىرگىزدى.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار.
1. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ الدىڭعى قاتارلى ادامىنا قانداي قاسيەتتەر ءتان دەپ ويلايسىڭدار؟
2. ءحۇىىى عاسىرداعى اعارتۋشى ەليتا مەن قاراپايىم حالىق اراسىندا قانداي ايىرماشىلىقتار بولدى.
3. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ قانداي ۇلى قايراتكەرلەرى بولدى؟
4. اعارتۋشىلار جانە ولاردىڭ يدەيالارى دەگەن كەستە قۇراستىرىڭدار.
5. قۇقىقتىق مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام تۋرالى اعارتۋشىلاردىڭ يدەيالارىن قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنان كورۋگە بولاما؟ جاۋاپتارىڭدى دالەلدەڭدەر.
ساباقتىڭ ماقساتى: XVIII ع. دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە ساياسي داۋىمەن جەكە ەلدەردەگى ءوندىرىس دامۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اشىپ، ولاردىڭ اگرارلى ومىرىندە جانە ونەركاسىپتىك توڭكەرىستىڭ جەكە ەلدەردەگى ماڭىزىن، سيپاتىن اشۋ:
- بۇل توڭكەرىس تۇتاستاي ءجۇز جىلعا سوزىلعان اسا ءىرى قوعامدىق پروسەسس ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ؛
- سول كەزەڭدەگى ازاماتتىق قوعام مەن قۇقىقتىق مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋىن ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامىتىپ، وزىندىك شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: پرەسس - كونفەرەنسيا.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكى قۇرالدار: XVIII عاسىرداعى دۇنيە ءجۇزى كارتاسى، كەستە، سىزبا، تاقتانى پايدالانۋ.
اعارتۋشىلىق باستاۋى. جاڭا زاماندا ادامدار وزدەرى ءومىر سۇرگەن الەمدى رەتكە كەلتىرۋگە ۇمتىلدى. ءالى دە بولسا جەتكىلىكتى تۇردە كۇشتى بولىپ قالعان قۇدايعا دەگەن سەنىم ەكىنشى كەزەككە ىسىرىلدى، ول اقىل - پاراساتقا سەنىم جانە ادامداردىڭ دانىشپاندىق قۋاتى كوپتەگەن ءبىلىمدى ادامدار ءۇشىن جاڭا ءدىن تارىزدىگە اينالدى.
سول كەزدىڭ الدىڭعى قاتارلى ادامدارى وزدەرىن عىلىمدا، بىلىمدە ساياساتتا، قوعامدىق ءىس - ارەكەتتە، ونەردە كورسەتۋگە تىرىستى. يدەيالارى مەن ءىس - ارەكەتى زامانداستارى مەن ۇرپاقتارىنىڭ ومىرىنە ۇلكەن ىقپال كورسەتكەن ادامداردى اعارتۋشىلار دەپ اتادى.
اعارتۋ عاسىرىنىڭ ءبىلىمدى ادامى – بۇل كىتابي مادەنيەت ادامى. ونىڭ ومىرىندەگى ءبىلىم داستۇرلەرگە قاراعاندا اناعۇرلىم ۇلكەن ءرول اتقارادى. اعارتۋشىلىق يدەيالارى انگليادا پايدا بولىپ ودان كەيىن بۇكىل ەۋروپانى قامتىپ، مۇحيتتاردان ءارى اسىپ، اعىلشىن جانە يسپان وتارلىق يەلىكتەرىنە دەيىن تارالدى.
قايتا ورلەۋ مەن رەفورماسيادان كەيىن اعارتۋشىلىق عاسىرى ءۇشىنشى رۋحاني توڭكەرىس بولدى جانە ەۋروپادا ورتاعاسىرلىق قوعامدىق قاتىناستاردا تولىق جويۋ ءىسىن جۇزەگە اسىردى.
اعارتۋشىلىق عاسىرىندا عىلىمعا دەگەن ىنتا كۇشتى بولدى. عالىم، ويشىل، فيلوسوف ادامداردى حالىق ەرەكشە قۇرمەتتەدى. ولاردىڭ عىلىمي جانە فيلوسوفيالىق تاقىرىپتاعى اڭگىمەلەرى زايىرلى قوعامنىڭ بەلگىسى دەپ سانالدى. عالىمداردى اقسۇيەكتەر جينالاتىن ارناۋلى ورىندارعا شاقىرىپ، زور ىنتامەن تىڭدايتىن ەدى.
حالىق مادەنيەتى. ءحۇىى عاسىردا كەيبىر گەرمان كنيازدىكتەرىندە مىندەتتى تۇردە باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ ەنگىزىلسە دە، ءبىرقاتار ادامدار، سونىڭ ىشىندە پرۋسسيا كورولى ءىى فريدريح قاراپايىم حالىقتىڭ ءبىلىم الۋىنا قارسى بولىپ، ءتۇرلى كەدەرگىلەر جاساپ وتىردى. بۇل جاعداي جوعارىداعىداي، مەن تومەندەگىلەر اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى ءارى تەرەڭدەتە ءتۇستى.
ءحۇىى – ءحۇىىى عاسىرلارداعى ەۋروپانىڭ مادەني ومىرىندەگى وزگەرىستەر نەگىزىنەن اعارتۋشى ەليتانى تۋدىردى، ولارعا جاڭا وي سالدى. ال قاراپايىم حالىق جاڭا يدەيالاردى قيىندىقپەن ءتۇسىندى، ونى، شىنايى قالپىندا قابىلداۋعا شاماسى كەلە بەرمەدى، اعارتۋشىلار وزدەرىنىڭ كىتاپتارى، پەسالارى مە ماقالالارى ارقىلى ءوز ەلدەرىندەگى قوعامدىق پىكىرگە ەلەۋلى وقيعا ىقپال ەتە الدى. ولار ابسوليۋتتىك بيلىك ءتارتىبىن، شىركەۋلىك قاراڭعىلىق پەن سول زامانعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن، ادامگەرشىلىك ازعىنداۋدى سۋنعا الدى.
اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ اسا كورنەكتى قايراتكەرىنىڭ ءبىرى - ۆولتەر – شىن اتى فرانسۋا ماري ارۋە (1694 - 1778) بولدى. ول كاتوليك ءدىنباسىلارىن قاتال سىنعا الىپ، شىركەۋلىك ادەت - عۇرىپتار قاراپايىم حالىقتى قاراڭعىلىقتا، ناداندىقتا ۇستاۋ ءۇشىن ويلاپ تابىلعان ءادىس دەگەندى ايتتى.
ءابسوليۋتيزمدى جاقتاۋشى بولا تۇرىپ، ۆولتەر مونارح وتە ساۋاتتى، دانىشپان فيلوسوف بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەدى. ول ۇستەم تاپتاردىڭ زورلىق - زومبىلىعىن، باسىبايلىق تارتىپپەن فەودالدىق ارتىقشىلىقتاردى جويۋعا شاقىردى.
عىلىم. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ عالىمدارى جاراتىلىستانۋ عىلىمىنا ەرەكشە كوڭىل اۋداردى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، گەولوگيا جانە باسقا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن جەر بەتىندە بولىپ جاتقان بارلىق قۇبىلىستاردى تۇسىندىرە الۋى ءتيىس دەپ سانالدى، تەك نەمىس فيلوسوفى يممانۋيل كانت (1724 - 1804) ادامدارعا «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلە بەرمەيدى، سەنىڭ ساناڭ شەكتەۋلى، دۇنيەدە سەن ءتۇسىنىپ بىلە بەرمەيتىن زاتتار كوپ» دەپ ەسكەرتتى.
اعارتۋشىنىڭ ءداۋىرىنىڭ ءىرى عۇلامالارىنىڭ ءبىرى يسااك نيۋتون (1643 - 1727) وتە ءدىندار ادام بولا تۇرا، ادامزات بالاسى قۇدايدىڭ قۇدىرەتىن تانىپ – بىلۋگە جاقىنداي تۇسۋگە ۇمتىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەدى.
بۇل توپتىڭ ءبىر وكىلى پەر لاپلاس (1749 - 1827) كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرىلۋ سىزباسىن جاسادى. يمپەراتور ءى ناپولەون ودان: «بۇل عىلىمي جاڭالىعىندا قۇدايعا قاتىستى نارسە بار ما؟» - دەپ سۇراعاندا «جوق» دەگەن جاۋاپ بەرگەن.
ءدىني كوزقاراستار. پروتەستانت ءدىنىن ۇستاۋشى ەلدەردە عىلىم مەن ءدىن اراسىندا قايشىلىق كوپ بولماعان. ال كاتوليكتىك ەلدەردە اعارتۋشىلار مەن شىركەۋ اراسىندا ەلەۋلى كەلىسپەۋشىلىكتەر بولىپ تۇردى. فرانسيادا كوپتەگەن اعارتۋشىلار كاتوليكتىك شىركەۋدەن قول ءۇزىپ، ولاردى سىنعا الدى.
بۇل اعارتۋشىلار، ياعني قۇدايدى جوققا شىعارۋشى قۇدايسىزدار – اتەيستتەر – دۇنيەنى ەشكىم جاراتقان جوق، ول ماڭگىلىك جانە شەكسىز دەپ سانادى. سونىمەن بىرگە، تابيعات ادامنىڭ ساناسىنان تىس جانە تاۋەلسىز ءومىر سۇرەدى دەيتىن اعارتۋشىلار – ماتەرياليستتەر بولدى. فرانسيادا گولباح، جيۋلەن لامەتري، دەني ديدرو، كلود گەلۆەسيي سياقتى اسا ءىرى اتەيستتەر مەن ماتەرياليستتەر بولدى. ولار جاننىڭ ولمەيتىندىگىنە، دۇنيەنى قۇدايدىڭ جاراتقانىنا، تابيعاتتان تىس كۇشتەردىڭ بار ەكەنىنە سەنبەدى، ولار قۇدايعا سەنۋشىلىك تابيعاتتىڭ بارلىق قۇپيالارى اشىلعاندا وزىنەن - ءوزى جويىلادى دەپ ەسەپتەدى.
ءحۇىىى عاسىر اعارتۋشىلارىن ادامزات تاريحىنىڭ ماسەلەلەرى، ونىڭ دامۋ بارىسى، وتكەن ءومىر مەن قازىرگى ءومىر ايىرماشىلىقتارى، ونىڭ سەبەپتەرى، ت. ب. تولعاندىردى.
قوعام دامۋى تۋرالى ويلار. ادامنىڭ اقىلىنا سەنە وتىرىپ، اعارتۋشىلار ادامزاتتىڭ بولاشاعى جارقىن دەپ ەسەپتەدى.
فانسۋز اعارتۋشىسى جاك تيۋرگو (1727 - 1781) قوعامنىڭ پروگرەسىن شارۋاشىلىقتىڭ. عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىمەن بايلانىستىردى. فيلوسوف انتۋان كوندورسە (1743 - 1794) ادام ءوزىن - ءوزى شەكتەۋسىز جەتىلدىرە الادى دەپ سەندى.
فرانسۋز ويشىلى جان مەلەنىڭ (1664 - 1729) پايىمداۋىنشا، بارلىعى بىردەي تەڭ جانە ورتاق مۇلىككە ورتاق يەلىك ەتەتىن قوعام ەڭ ادىلەتتى قوعام بولادى. زۇلىمدىق توركىنى حالىقتىڭ ناداندىعىندا، ال يگىلىككە جەتۋدىڭ جولى كەدەيلەردىڭ بايلارعا قارسى كۇرەسىندە دەپ ەسەپتەدى.
مۇنداي كوزقاراسقا فرانسۋز تاريحشىسى جانە ساياسي ويشىلى گابريەل بوننو مابلي (1709 - 1785) جاقىن تۇردى. ول ادامزاتتىڭ العاشقى قالپىنا، ياعني مۇلىككە بارلىعى بىردەي ورتاق بيلىك ەتەتىن زامانعا ورالۋدى ۇسىندى.
بۇعان قاراما - قارسى پىكىر ۇستانعان شوتلاندىق ەكونوميست ءارى فيلوسوف ادام سميت (1723 - 1790) بولدى. ونىڭ ويىنشا ادام ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىن ويلاي وتىرىپ ونىمەن قاتار ءومىرىن دە جاقسارتا تۇسەدى جانە ونى بايىتادى.
ادامدىق قوعام دەگەنىمىز – ادامدار اراسىنداعى مەملەكەتتىڭ ارالاسۋىنسىز جانە ونىڭ شەبەرىن تىس تۇرعان قارىم-قاتىناستاردىڭ جيىنتىعى. مەملەكەتتىك قۇرىلىستى قۇلاتۋعا تىكەلەي شاقىرماي، اعارتۋشىلار ادامنىڭ سانا – سەزىمىنە قوعامدى قايتا قۇرۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ ەرىك - جىگەرى مەن ءبىلىمى جەتكىلىكتى ەكەندىگى تۋرالى ويدى كىرگىزدى.
سۇراقتار مەن تاپسىرمالار.
1. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ الدىڭعى قاتارلى ادامىنا قانداي قاسيەتتەر ءتان دەپ ويلايسىڭدار؟
2. ءحۇىىى عاسىرداعى اعارتۋشى ەليتا مەن قاراپايىم حالىق اراسىندا قانداي ايىرماشىلىقتار بولدى.
3. اعارتۋشىلىق عاسىرىنىڭ قانداي ۇلى قايراتكەرلەرى بولدى؟
4. اعارتۋشىلار جانە ولاردىڭ يدەيالارى دەگەن كەستە قۇراستىرىڭدار.
5. قۇقىقتىق مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام تۋرالى اعارتۋشىلاردىڭ يدەيالارىن قازىرگى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنان كورۋگە بولاما؟ جاۋاپتارىڭدى دالەلدەڭدەر.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: 1867 - 1868 جىلدارداعى قازاقستانداعى رەفورمالار
