اروماتتى كومىرسۋتەكتەر
اقتوبە وبلىسى، ويىل اگرارلىق كوللەدجى
حيميا ءپانى وقىتۋشىسى قۋانىشيەۆا البينا نۇرلان قىزى
تاقىرىبى: اروماتتى كومىرسۋتەكتەر
ماقساتى: اروماتتى كومىرسۋتەكتەر جايلى تۇسىنىك بەرۋ: بەنزول، ونىڭ قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگى، قاسيەتتەرى.
ءتيپى: ءبىلۋ ساباعى جانە جاڭا بىلىمدەرىن بەكىتۋ
اۋديتورياداعى وقۋشىلار سانى: 25
پايدالانىلعان وقۋلىقتار:
1. «حيميا 10» جاراتىلىستانۋ باعىتى
كورنەكىلىكتەر:
جابدىقتار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ مودەلى، ينتەراكتيۆتى مۋلتيمەديالىق جابدىق، ۆيدەو «حيميالىق ەكسپەريمەنت»، پرەزەنتاسيا «انىقتامالىق»
وقۋشىلار ۇستەلى ۇستىندە:
1) بەنزول مولەكۋلاسى مودەلى؛
2) توپتىق جۇمىس تاپسىرمالار كارتوچكالارى
3) «حيميا 10» جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى وقۋلىق
5) باقىلاۋ پاراعى
قىسقاشا سيپاتتاماسى: ارالاس ساباق، «بەنزول» تاقىرىبى بويىنشا بازالىق دەڭگەيدە جاڭا ءبىلىمدى ينتەراكتيۆتى جابدىقتار كومەگىمەن يگەرۋ. توپتىق جۇمىستا ينتەراكتيۆتى تاقتاعا تاقىرىپ بويىنشا تىرەك كونسپەكت جاسالادى.
تاقىرىبى «بەنزول».
ءتيپى: ارالاس، جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ
ءتۇرى: توپتا وزىندىك جۇمىس، سحەما - كونسپەكت جاساۋ، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. اروماتتى كومىرسۋتەكتەر، بەنزولدىڭ قۇرامى مەن قۇرىلىسىنا ۇعىم قالىپتاستىرۋ؛
2. زات قۇرىلىسىن تالداۋ ارقىلى ونىڭ قاسيەتتەرىن انىقتاۋ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
جابدىقتار: بەنزول مولەكۋلاسى مودەلى، ينتەراكتيۆتى مۋلتيمەديالىق جابدىقتار «حيميالىق ەكسپەريمەنت» بەينەروليك، پرەزەنتاسيا «انىقتامالىق»
وقۋشىلار الدىندا:
1) بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ مودەلى.
2) توپتىق جۇمىسقا ارنالعان كارتوچكا - تاپسىرمالار.
3) وقۋلىق «حيميا 10»
جوسپار: 1) اروماتتى كومىرسۋتەكتەر. قۇرامى.
2) بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىسى.
3) فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
4) حيميالىق قاسيەتتەتەرى.
5) تابيعاتتا تارالۋى. الۋ جولدارى.
6) قولدانىلۋى.
7) فيزيولوگيالىق اسەرى.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭ.
- وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ،
- ۇلەستىرمە ماتەريالدارمەن تانىسۋ.
- وقىتۋشى تۇسىندىرەدى:
بەنزول – اروماتتى كومىرسۋتەكتەردىڭ ەڭ قاراپايىم وكىلى.
اروماتتىلىق - حيميالىق قوسىلىستارلىڭ ەرەكشە ءتۇرى، ساقيناداعى بايلانىستاردىڭ سوپرەجەندىلىعى جوعارى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى.
اروماتتىلىق بۇل كومىرسۋتەكتەردىڭ يىسىنە بايلانىستى ايتىلماعان، سيكلى، سوپرەجەندى قوس بايلانىسى بار ەرەكشە قاسيەتتى ايتادى. «اروماتتىلىق» تەرمينىن العاش تابىلعان وكىلدەرىنىڭ جاعىمدى ءيىسى بولعاندىقتان اتالىپ كەتكەن.
نەمىس عالىمى يوگانن گلاۋبەر بەنزولدى1649 جىلى العاش رەت تاسكومىر سمولاسىن ايداۋ كەزىندە الدى. ءبىراق ول كەزدە زاتتىڭ قۇرىلىسى بەلگىسىز بولدى، اتى دا قويىلماعان ەدى. 1825 جىلى مايكل فارادەي ەكىنشى رەت بەنزولدى اشتى.
بەنزولدىڭ كوپ قاسيەتتەرىن انىقتاعان نەمىس عالىمى فريدريح اۆگۋست كەكۋلە. ول بەنزولعا سيكلدى فورمانى ۇسىندى.
- وقۋشىلار پرەزەنتاسياسى.
3. اكتۋالداۋ.
اڭگىمەلەسۋ:
وقىتۋشى: بەنزولدىڭ فورمۋلاسى - س6ن6. قانداي قوسىلىسقا جاتادى؟
وقۋشىلار: قانىقپاعان
وقىتۋشى: سىزدەرگە بەلگىلى قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەردىڭ قانداي قاسيەتتەرىن بىلەسىزدەر، ولاردىڭ ساپالىق رەاكسيالارى قانداي؟
وقۋشىلار: قوسىلۋ رەاكسياسى – بروم سۋىنىڭ تۇسسىزدەنۋى جانە توتىعۋ رەاكسياسى كاليي پەرمانگاناتىنىڭ تۇسسىزدەنۋى.
وقىتۋشى: بەنزولدا وسى قاسيەتتەر بار ما ەكەن، كورەيىك.
3. ۆيرتۋالدى لابوراتوريا.
وقىتۋشى: كورگەن تاجىريبەلەردەن جاسالاتىن ءتۇيىن قانداي؟
وقۋشىلار: بەنزول بروم سۋىمەن دە، كاليي پەرمانگاناتىمەن دە ارەكەتتەسپەيدى. ياعني، قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەردىڭ ساپالىق رەاكسياسى ورىندالمايدى.
وقىتۋشى: نەگە؟ مۇنداي قاراما - قايشىلىقتىڭ سەبەبى نەدە؟
وقۋشىلار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ ەرەكشەلىگىندە.
4. تاپسىرمالار
وقىتۋشى: سونىمەن، ءبىزدىڭ تاپسىرمامىز نە؟
وقۋشىلار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن تالداۋ، حيميالىق رەاكسيالارداعى ەرەكشەلىگىنە توقتالۋ.
5. جۇمىس رەتى:
- داپتەرگە سحەمالى - كونسپەكت بلوك جاساۋ؛
- كوركەمدەۋشىنى («ستيليست»)، «وراتوردى» (بلوكتى تۇسىندىرەتىن)، «جازۋشىنى» (كىمنىڭ داپتەرى وچەتقا بەرىلەتىنى)، «اقىلدىنى» (تاپسىرمالاردى تەكسەرۋشى) سايلاۋ؛
- ءار توپ تاقتادا وچەت بەرەدى (10 - 15 مينۋت)؛
- وقىتۋشى جۇمىستاردى باعالايدى. ەكى باعا قويىلادى. 1 - بلوك كونسپەكت ءۇشىن، 2 - تۇسىندىرگەنىنە.
- بارلىعى تولىق كونسپەكتىنى داپتەرگە جازادى؛
- جۇپ بولىپ، كونسپەكتىنى تالقىلايدى.
7. رەفلەكسيا.
وقىتۋشى: ەندى جۇمىستارىمىزدى قورىتىندىلايىق.
- بۇگىن ساباقتا نە ۇيرەندىك؟ ءار توپ اراتورلارى 1 مينۋتتان سوڭ 1 سويلەممەن ايتىپ شىعادى.
وقۋشىلار: اروماتتى قوسىلىستارعا اروماتتىلىق قاسيەتىن بەرەتىن التىەلەكتروندى π - بايلانىس؛ ەكىەلەكتروندىعا قاراعاندا التىەلەكتروندى پي - بايلانىس مىقتىراق؛ بەنزولعا ءتان نەگىزگى رەاكسيا – ورىنباسۋ؛ بەنزولدى تاسكومىر سمولاسىنان جانە اسەتيلەندى تريمەرلەي مەن سيكلوگەكساندى دەگيدرلەپ الادى؛
بەنزول ۋلى جانە كانسەروگەندى؛ بەنزولدى ورگانيكالىق سينتەزدە جانە ەرىتكىشتەردى دايىنداۋدا كەڭ قولدانادى.
8. ءۇي تاپسىرماسى.
تىرەك كونسپەكت (شىعارماشىلىق جۇمىس)
حيميا ءپانى وقىتۋشىسى قۋانىشيەۆا البينا نۇرلان قىزى
تاقىرىبى: اروماتتى كومىرسۋتەكتەر
ماقساتى: اروماتتى كومىرسۋتەكتەر جايلى تۇسىنىك بەرۋ: بەنزول، ونىڭ قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگى، قاسيەتتەرى.
ءتيپى: ءبىلۋ ساباعى جانە جاڭا بىلىمدەرىن بەكىتۋ
اۋديتورياداعى وقۋشىلار سانى: 25
پايدالانىلعان وقۋلىقتار:
1. «حيميا 10» جاراتىلىستانۋ باعىتى
كورنەكىلىكتەر:
جابدىقتار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ مودەلى، ينتەراكتيۆتى مۋلتيمەديالىق جابدىق، ۆيدەو «حيميالىق ەكسپەريمەنت»، پرەزەنتاسيا «انىقتامالىق»
وقۋشىلار ۇستەلى ۇستىندە:
1) بەنزول مولەكۋلاسى مودەلى؛
2) توپتىق جۇمىس تاپسىرمالار كارتوچكالارى
3) «حيميا 10» جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى وقۋلىق
5) باقىلاۋ پاراعى
قىسقاشا سيپاتتاماسى: ارالاس ساباق، «بەنزول» تاقىرىبى بويىنشا بازالىق دەڭگەيدە جاڭا ءبىلىمدى ينتەراكتيۆتى جابدىقتار كومەگىمەن يگەرۋ. توپتىق جۇمىستا ينتەراكتيۆتى تاقتاعا تاقىرىپ بويىنشا تىرەك كونسپەكت جاسالادى.
تاقىرىبى «بەنزول».
ءتيپى: ارالاس، جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ
ءتۇرى: توپتا وزىندىك جۇمىس، سحەما - كونسپەكت جاساۋ، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. اروماتتى كومىرسۋتەكتەر، بەنزولدىڭ قۇرامى مەن قۇرىلىسىنا ۇعىم قالىپتاستىرۋ؛
2. زات قۇرىلىسىن تالداۋ ارقىلى ونىڭ قاسيەتتەرىن انىقتاۋ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
جابدىقتار: بەنزول مولەكۋلاسى مودەلى، ينتەراكتيۆتى مۋلتيمەديالىق جابدىقتار «حيميالىق ەكسپەريمەنت» بەينەروليك، پرەزەنتاسيا «انىقتامالىق»
وقۋشىلار الدىندا:
1) بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ مودەلى.
2) توپتىق جۇمىسقا ارنالعان كارتوچكا - تاپسىرمالار.
3) وقۋلىق «حيميا 10»
جوسپار: 1) اروماتتى كومىرسۋتەكتەر. قۇرامى.
2) بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىسى.
3) فيزيكالىق قاسيەتتەرى.
4) حيميالىق قاسيەتتەتەرى.
5) تابيعاتتا تارالۋى. الۋ جولدارى.
6) قولدانىلۋى.
7) فيزيولوگيالىق اسەرى.
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭ.
- وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ،
- ۇلەستىرمە ماتەريالدارمەن تانىسۋ.
- وقىتۋشى تۇسىندىرەدى:
بەنزول – اروماتتى كومىرسۋتەكتەردىڭ ەڭ قاراپايىم وكىلى.
اروماتتىلىق - حيميالىق قوسىلىستارلىڭ ەرەكشە ءتۇرى، ساقيناداعى بايلانىستاردىڭ سوپرەجەندىلىعى جوعارى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى.
اروماتتىلىق بۇل كومىرسۋتەكتەردىڭ يىسىنە بايلانىستى ايتىلماعان، سيكلى، سوپرەجەندى قوس بايلانىسى بار ەرەكشە قاسيەتتى ايتادى. «اروماتتىلىق» تەرمينىن العاش تابىلعان وكىلدەرىنىڭ جاعىمدى ءيىسى بولعاندىقتان اتالىپ كەتكەن.
نەمىس عالىمى يوگانن گلاۋبەر بەنزولدى1649 جىلى العاش رەت تاسكومىر سمولاسىن ايداۋ كەزىندە الدى. ءبىراق ول كەزدە زاتتىڭ قۇرىلىسى بەلگىسىز بولدى، اتى دا قويىلماعان ەدى. 1825 جىلى مايكل فارادەي ەكىنشى رەت بەنزولدى اشتى.
بەنزولدىڭ كوپ قاسيەتتەرىن انىقتاعان نەمىس عالىمى فريدريح اۆگۋست كەكۋلە. ول بەنزولعا سيكلدى فورمانى ۇسىندى.
- وقۋشىلار پرەزەنتاسياسى.
3. اكتۋالداۋ.
اڭگىمەلەسۋ:
وقىتۋشى: بەنزولدىڭ فورمۋلاسى - س6ن6. قانداي قوسىلىسقا جاتادى؟
وقۋشىلار: قانىقپاعان
وقىتۋشى: سىزدەرگە بەلگىلى قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەردىڭ قانداي قاسيەتتەرىن بىلەسىزدەر، ولاردىڭ ساپالىق رەاكسيالارى قانداي؟
وقۋشىلار: قوسىلۋ رەاكسياسى – بروم سۋىنىڭ تۇسسىزدەنۋى جانە توتىعۋ رەاكسياسى كاليي پەرمانگاناتىنىڭ تۇسسىزدەنۋى.
وقىتۋشى: بەنزولدا وسى قاسيەتتەر بار ما ەكەن، كورەيىك.
3. ۆيرتۋالدى لابوراتوريا.
وقىتۋشى: كورگەن تاجىريبەلەردەن جاسالاتىن ءتۇيىن قانداي؟
وقۋشىلار: بەنزول بروم سۋىمەن دە، كاليي پەرمانگاناتىمەن دە ارەكەتتەسپەيدى. ياعني، قانىقپاعان كومىرسۋتەكتەردىڭ ساپالىق رەاكسياسى ورىندالمايدى.
وقىتۋشى: نەگە؟ مۇنداي قاراما - قايشىلىقتىڭ سەبەبى نەدە؟
وقۋشىلار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ ەرەكشەلىگىندە.
4. تاپسىرمالار
وقىتۋشى: سونىمەن، ءبىزدىڭ تاپسىرمامىز نە؟
وقۋشىلار: بەنزول مولەكۋلاسىنىڭ قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن تالداۋ، حيميالىق رەاكسيالارداعى ەرەكشەلىگىنە توقتالۋ.
5. جۇمىس رەتى:
- داپتەرگە سحەمالى - كونسپەكت بلوك جاساۋ؛
- كوركەمدەۋشىنى («ستيليست»)، «وراتوردى» (بلوكتى تۇسىندىرەتىن)، «جازۋشىنى» (كىمنىڭ داپتەرى وچەتقا بەرىلەتىنى)، «اقىلدىنى» (تاپسىرمالاردى تەكسەرۋشى) سايلاۋ؛
- ءار توپ تاقتادا وچەت بەرەدى (10 - 15 مينۋت)؛
- وقىتۋشى جۇمىستاردى باعالايدى. ەكى باعا قويىلادى. 1 - بلوك كونسپەكت ءۇشىن، 2 - تۇسىندىرگەنىنە.
- بارلىعى تولىق كونسپەكتىنى داپتەرگە جازادى؛
- جۇپ بولىپ، كونسپەكتىنى تالقىلايدى.
7. رەفلەكسيا.
وقىتۋشى: ەندى جۇمىستارىمىزدى قورىتىندىلايىق.
- بۇگىن ساباقتا نە ۇيرەندىك؟ ءار توپ اراتورلارى 1 مينۋتتان سوڭ 1 سويلەممەن ايتىپ شىعادى.
وقۋشىلار: اروماتتى قوسىلىستارعا اروماتتىلىق قاسيەتىن بەرەتىن التىەلەكتروندى π - بايلانىس؛ ەكىەلەكتروندىعا قاراعاندا التىەلەكتروندى پي - بايلانىس مىقتىراق؛ بەنزولعا ءتان نەگىزگى رەاكسيا – ورىنباسۋ؛ بەنزولدى تاسكومىر سمولاسىنان جانە اسەتيلەندى تريمەرلەي مەن سيكلوگەكساندى دەگيدرلەپ الادى؛
بەنزول ۋلى جانە كانسەروگەندى؛ بەنزولدى ورگانيكالىق سينتەزدە جانە ەرىتكىشتەردى دايىنداۋدا كەڭ قولدانادى.
8. ءۇي تاپسىرماسى.
تىرەك كونسپەكت (شىعارماشىلىق جۇمىس)
You Might Also Like
