ارزان پاتەردىڭ سىرى
وسىعان دەيىن مەن قاعازعا تۇسىرگەن ۋاقيعالاردا، مەيلى ۇرلىق جايلى بولسىن، مەيلى كىسى ولىمىنە بايلانىستى بولسىن، پۋارونىڭ ارەكەتى ەڭ الدىمەن نەگىزگى ايعاقتى تەكسەرۋدەن باستالىپ، شەگىنە جەتكەنشە تارقاتىلىپ، جۇيەلى جەلىمەن ءوربيتىن. ال اڭگىمە ەتكەلى وتىرعان مىنا جاعداي بارىنەن ەرەكشەلەۋ. مۇندا ۋاقيعالار تىزبەگى ەڭ اۋەلى پۋارونىڭ نازارىنا ىلىككەن قاراپايىم ۇساق-تۇيەكتەردەن ءوربىپ، ادامنىڭ ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەيتىن نەبىر سوراقى قىلىقتارمەن شەكتەلەدى.
بىردە كەشكىسىن ەسكى دوسىم دجەرالد پاركەردىڭ ۇيىندە وتىرعانبىز. مەنىمەن ءۇي يەسىنەن بولەك تاعى دا بەس-التى ادام بار-تىن. ادەتتە پاركەر وتىرعان جەردە اڭگىمە قالايدا باسپانا ىزدەۋ ماسەلەسىنە قاراي ويىساتىن. بۇل جولى دا ءدال سولاي بولىپ شىقتى. اڭگىمە ارقاۋى لوندوننان پاتەر ىزدەپ تابۋدىڭ قيىندىعى جايىندا بولاتىن. باسپانا.ىزدەۋ، پاتەر اۋىستىرۋ پاركەردىڭ ۇيرەنشىكتى كاسىبىنە اينالعان ەدى. سوعىستان1 بەرگى ۋاقىت ىشىندە - ول ەڭ كەمىندە بەس-التى پاتەر اۋىستىرعان. ءبىر.جەرگە قونار-قونباستان جانە ءبىر ارزان ۇيگە ىقىلاسى اۋىپ، دۇنيە-مۇلكىن ارقالاپ كوشە جونەلەتىن. دەگەنمەن ءاربىر كوشىپ-قونۋ وعان از دا بولسا پايدا كەلتىرەتىن. ال شىنىنا كەلگەندە، پاتەر اۋىستىرۋ ەندى وعان پايدا تابۋدىڭ كوزى ەمەس، كۇندەلىكتى ادەتىنە اينالىپ كەتكەن ەدى.
ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ءبىز پاركەردىڭ اۋزىنا قاراپ وتىردىق. ءبىراق ءسوز كەزەگى كەلگەندە ەل دۋىلداپ، جامىراي سويلەپ كەتتى. ەڭ سوڭىندا ءسوز كۇيەۋىمەن بىرگە كەلگەن اشاڭداۋ ادەمىشە كەلىنشەك روبينسونعا ءتيدى. پاركەردىڭ جاقىندا عانا تانىسقان ادامدارى بولعاندىقتان روبينسونداردى مەن بۇدان بۇرىن كەزدەستىرمەگەن ەدىم.
— پاتەر دەمەكشى،— دەدى جاڭاعى كەلىنشەك، — پاركەر مىرزا، ءسىز ءبىزدىڭ جاڭالىقتى ەستىدىڭىز بە؟ ءساتى ءتۇسىپ باسپانا تاۋىپ الدىق اقىرى! مونتەگيۋ ۇيلەرىنەن.
— باسە، — دەدى پاركەر، — ىلعي ايتۋشى ەدىم عوي، قىمبات پاتەرلەر ءالى دە جەتكىلىكتى دەپ!
— دۇرىس ايتاسىز، ءبىراق ءبىزدىڭ پاتەر قىمبات. ەمەس. ءتىپتى ارزان. جىلىنا سەكسەن-اق فۋنت!
— ءبىراق... ءبىراق مونتەگيۋ ۇيلەرى كادىمگى نايتسبريدج كوشەسىندە ەمەس پە ەدى؟ بيىك ءارى ادەمى ۇيلەر عوي. جوق، الدە ءسىزدىڭ ايتىپ تۇرعانىڭىز سول اتتاس قۋىسقا تىعىلعان لاشىقتاردىڭ ءبىرى مە؟
— جوق، سول نايتسبريدجدەگى ۇيلەردىڭ ءدال ءوزى. قىزىعى دا سوندا بولىپ تۇر.
— شىنىندا دا ايتاتىنى جوق ەكەن! ءتىپتى عاجاپ، ميعa كىرمەيتىن نارسە. الايدا مۇندا ءبىر گاپ بولسا كەرەك. مۇمكىن ەكىنشى بىرەۋدى كىرگىزىپ، پايدا تابۋ ماقساتىمەن پاتەر جالداعان ادام ءۇيدىڭ يەسىنە پارا بەرگەن شىعار.
— جوق، ونداي ەشنارسە جوق.
— پارا المايدى دەگەنگە كىم سەنەدى، ويباي-اۋ،— دەپ پاركەر كۇرسىنىپ قويدى، — ءبىراق، بىزگە پاتەردەگى مەبەلدىڭ قۇنىن تولەۋگە تۋرا كەلدى، — دەدى روبينسون حانىم ءسوزىن قايتا ساباقتاپ.
— ە، باسە، ايتپادىم با،—دەدى پاركەر ءسوزدى ءىلىپ الىپ، — مۇندا ءبىر گاپ بار دەپ ەدىم عوي!
— 50 فۋنتقا ساتىپ الدىق. جابدىعىمىز ءتاپ-تاۋىر!
— ولاي بولسا مەن قويدىم، — دەدى پاركەر.
— وسى كۇنى ءۇي يەلەرى اقىلدان اۋىسىپ، تىم كوڭىلشەك بوپ كەتسە كەرەك.
روبينسون حانىم ابىرجىڭقىراپ قالدى. جىڭىشكە قاستارىنىڭ اراسى اجىمدەنىپ كەتتى.
— شىنىندا دا بۇل ءبىر ءتۇرلى كۇدىكتى جاي ەكەن. سىزدىڭشە سوندا قالاي، بۇل ءۇيدى كيەسى توري ما؟
— كيەسى توريتىن پاتەر بار دەگەندى ەش ۋاقىتتا دا ەستىگەن ەمەسپىن، — دەدى پاركەر باتىلداۋ سويلەپ.
— جو-وق...— دەدى روبينسون حانىم سەنىڭكىرەمەگەن ءپىشىن تانىتىپ. — شىنىن ايتسام، مۇندا مەنى ويلاندىراتىن ءبىراز كۇدىكتى جايلار بار.
— ماسەلەن؟ — دەپ سۇرادىم مەن.
— ە، باسە،— دەدى پاركەر. — قىلمىستى ىستەردى تەرگەيتىن ءبىزدىڭ بىلگىر مامانعا دا قوزعاۋ سالدى عوي مىنا اڭگىمە. ويىڭىزداعىنى تۇگەلدەي اقتارىڭىز، روبينسون حانىم. گاستينگە — قۇپيا سىر اشۋدىڭ ۇلكەن شەبەرى.
مەن ىڭعايسىزدانىپ، كۇلىپ جىبەردىم، ءبىراق ماقتاۋىمدى تىم اسىرىپ جىبەرگەنگە رەنجىگەن جوقپىن.
— جو-جوق، كۇدىكتى دەگەنىم ارتىقتاۋ بولار، كاپيتان گاستينگس، ءۇيدى جالعا بەرەتىن ستوسسەر مەن پول دەيتىن اگەنتتەرگە بارعان كەزىمىزدە، ولاردىڭ اتاعان پاتەرلەرىنىڭ بىردە-بىرى جىلىنا 400—500 فۋنتتان كەم تۇسكەن جوق. بولا قالسا ۇستىنە شاش جەتپەيتىن پارا سۇرادى. ولارعا ءبىز بۇرىن مۇلدە جولامايتىنبىز. ۇسىناتىندارى مەيفەير كوشەسىنىڭ بويىنداعى قىمبات پاتەرلەر ەدى. ال ءبۇل جولى نەمىز كەتەدى، تونىمىزدى شەشىپ الماس دەگەن ويمەن سوعا كەتكەن بولاتىنبىز. سالىمىز سۋعا كەتىپ، ەندى قايتا بۇرىلىپ كەتىپ بارا جاتىر ەدىك، الگىلەر 80 فۋنتتىق ءبىر پاتەر بولىپ ەدى دەگەندى ايتتى. ايتۋىن ايتسا دا، ول جەرگە بارعاننان پايدا بولا قويار ما ەكەن دەگەن كۇدىك تە ءبىلدىردى. ويتكەنى سول پاتەردىڭ كىتاپقا تىركەلگەنىنەن بەرى دە ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ كەتىپتى، ءارى ونى كورۋگە كوپ ادام جىبەرىلگەن ەكەن. ءبىرى بولماسا ءبىرىنىڭ ارزان پاتەردى قاعىپ كەتۋى ءسوزسىز عوي.
الايدا الدىنعى ادامدار حابارسىز كەتكەندىكتەن، اگەنتتەر سوڭعى پاتەر ىزدەپ كەلگەندەردى دە سولاي قاراي اتتاندىرا بەرسە كەرەك. ولاردىڭ ىشىندە، الدەقاشان بىرەۋ كىرىپ العان پاتەرگە نەسىنە جىبەرەدى ەكەن دەپ، رەنىش بىلدىرگەندەرى دە بولسا كەرەك.
روبينسون حانىم ءسال تەجەلىپ، ءبىر دەم الىپ الدى دا، ءسوزىن كايتا جالعاستىردى. «ءبىز اگەنتكە راحمەتىمىزدى ايتىپ، قۇر بوسقا ارام تەر بولاتىنىمىزدى بىلە تۇرساق تا، جاڭاعى پاتەردى كورىپ قايتۋعا رۇقسات قاعاز جازىپ بەرۋىن وتىندىك. سودان سوڭ، جولىمىز بوپ قالار دەگەن دامەمەن تاكسي الا سالىپ، جاڭاعى ۇيگە ءا دەگەنشە-اق جەتىپ باردىق. ءتورتىنشى نومەرلى پاتەر ءۇشىنشى قاباتتا ەكەن. ءليفتىنىڭ كەلۋىن كۇتىپ تۇر ەدىك، باسپالداقپەن اسىعا باسىپ ەلزي فەرگۋسون ءتۇسىپ كەلە جاتىر ەكەن. ول مەنىڭ جولداس قىزىم بولاتىن، كاپيتان گاستينگس. ولار دا پاتەر ىزدەپ جۇرگەن. «بۇل جولى سەنىڭ الدىڭدى وراپ كەتتىم-اۋ دەيمىن. ءبىراق بوسقا اۋرە بولىپپىن، پاتەر الدەقاشان بەرىلىپ قويىپتى»، — دەدى ول. وسىمەن بۇل بىتكەن بولار دەپ تۇر ەدىم، كۇيەۋىم دجون: «پاتەر اقىسى تىم ارزان ەكەن، ودان دا كوبىرەك تولەۋگە جاعدايىمىز بار عوي، ۇستىنە پارا ۇسىنىپ كورسەك...» — دەگەندى ايتىپ قالدى. جيرەنىشتى زات قوي، ارينە، ءتىپتى مۇنى سىزدەرگە ايتۋعا دا ۇيات. ءبىراق تۇسىنەسىزدەر عوي، «باسقا تۇسسە باسپاقشىل» دەگەندەي، باسپانا ىزدەپ قينالعاندا ادام نە ىستەمەيدى»، — دەپ بوگەلىپ قالدى.
باسپانا ءۇشىن ادامنىڭ نەگە بولسا دا باراتىنىن، ءتىپتى مۇندايدا سەنىن اتىڭ تۇرا تۇرسىن، مەنىڭ اتىم جۇرە تۇرسىن مەن قارا باستىڭ قامىن ويلاپ كەتەتىن كەزى دە بولاتىنىن ايتتىم مەن وعان.
— سونىمەن قويشى، ءبىز جوعارى كوتەرىلدىك. سەنەسىز بە، سەنبەيسىز بە، پاتەر ءالى بوس تۇر ەكەن. قىزمەتشى ايەل بىزگە ءبارىن دە كورسەتتى. سوسىن ءۇي يەسى ايەل ادام ەكەن، ونىمەن دە سويلەستىك. ماسەلە تابان استىندا، سول جەردە شەشىلدى. بىردەن كىرەتىن بولىپ، مەبەلگە 50 فۋنت اقشاسىن تولەپ قويدىق. كەلىسىم قاعازدارعا كەلەسى كۇنى قول قويىپ، بۇيىرتسا ەرتەڭ كوشىپ كىرگەلى وتىرمىز! — دەپ ءسوزىن اياقتادى روبينسون حانىم قۋانىشىن جاسىرا الماي؛
— ال الگى فەرگۋسون حانىمدىكى نە؟ — دەدى پاركەر. — ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى، گاستينگس.
— «مەنىڭشە، قىمباتتى ۆاتسون» دەپ شەرلوك حولمس ايتپاقشى، ول بيكەش باسقا پاتەردىڭ ەسىگىن قاققان بولار.
— بارەكەلدى، كاپيتان گاستينگس، قانداي اقىلدى ەدىڭىز! — دەپ سۇيسىنگەنىن جاسىرا الماعان روبينسون حانىمنىڭ داۋسى قاتتى شىعىپ كەتتى.
مەن بولسام، ءدال وسى جەردە پۋارونىن بولماعانىنا قاتتى وكىندىم. ويتكەنى ول كەيدە مەنىڭ قابىلەتىمدى جەتە باعالامايتىن سياقتى بولىپ كورىنەتىن.
شىندىعىندا بۇل ءبىر قىزىق ۋاقيعا ەدى. كەلەسى كۇنى پۋارونى سىناماقشى بولىپ، وعان ەستىگەنىمدى تۇگەلدەي بايانداپ بەردىم. ول قىزىققان سىڭاي تانىتتى. قالانىڭ ءار جەرىندە پاتەر اقىنىڭ مولشەرى قانداي ەكەنىن مەنەن تاپتىشتەپ سۇراپ الدى.
— ءوزى ءبىر قىزىق شارۋا ەكەن، — دەدى ول ويعا كەتىپ. — عافۋ ەتكىڭ گاستينگس، شامالى سەرۋەندەپ قايتۋىم كەرەك.
ءبىر ساعاتتان كەيىن قايتا ورالعاندا ونىڭ كوزى كۇلىمدەپ، تولقىپ تۇر ەكەن. تاياعىن ستولعا قويىپ، قالپاعىنىڭ توبەسىن ادەتتەگىشە مايپازداپ سيپالاي بەردى. سوسىن ءتىل قاتىپ: «نەسى بار، دوستىم. ءقازىر قولىمىز ءبارى ءبىر بوس. دەمەك، بۇل ءىستى باستان-اياق تەكسەرىپ شىعۋعا مۇمكىندىگىمىز جەتكىلىكتى» — دەدى.
— قاي ءىستى ايتىپ تۇرسىڭ؟
— انا روبينسون دەيتىن ءسىزدىڭ تانىس كەلىنشەگىڭىزدىڭ سۋ تەگىن پاتەرىن ايتامىن دا.
— پۋارو، شىنىمەن ايتىپ تۇرسىڭ با؟
— شىن بولعاندا قانداي! ءوزىڭ ويلاشى، دوستىم. ول جەردەگى پاتەرلەردىڭ باعاسى — 350 فۋنت. مۇنى مەن ءۇي نەسىنىڭ اگەنتىنەن ءقازىر عانا ءبىلىپ كەلىپ وتىرمىن. ال مىنا پاتەردى تىم ارزان باعامەن 80 فۋنتقا جالعا بەرگەنى نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭ؟
— ءبىر كىلتيپانى بار شىعار. ماسەلەن، روبينسون حانىم ايتپاقشى، كيەسى توريتىن ءۇي شىعار.
پۋارو قۇپتاماعان ءپىشىن تانىتىپ، باسىن شايقادى.
— سوسىن مىنا ءبىر جەرى ءتىپتى عاجاپ. قۇربى قىزى انا پاتەر الدەقاشان جالعا بەرىلىپ قويعان ەكەن دەيدى. ال بۇلار بارىپ سۇراعاندا، بايقاشى ءوزىڭ مۇلدەم كەرىسىنشە بولىپ شىققان.
— مۇمكىن الگى كەلىنشەك قاتەلەسىپ، باسقا ەسىككە كىرگەن بولار؟ سوزىمە قۇلاق اساتىن شىعارسىڭ. مۇندا باس قاتىراتىن تۇك تە جوق.
— بۇل ارادا سەنىكى دۇرىس تا، بۇرىس تا بولۋى مۇمكىن، گاستينگس. الايدا مىنا ءبىر نارسەنى جوققا شىعارا المايسىڭ. الگى پاتەردى كورۋگە ءۇي ىزدەگەن سان ادام باردى عوي. سولاي بولا تۇرا، ءارى ءوزىنىڭ تىم ارزاندىعىنا قاراماستان، روبينسون حانىم جەتكەنگە دەيىن بوس تۇرۋى قالاي؟
— دەمەك، مۇندا ءبىر سىر بار دەگەن ءسوز.
— روبينسون حانىم ەشتەڭەدەن سەكەم المايتىن سياقتى. وسى جەرىن قالاي دەۋگە بولادى؟ ايەل شىنىن ايتتى دەپ ويلايسىڭ با، گاستينگس؟
— ول ءبىر تاماشا جان!
— سۇراعىما جاۋاپ بەرۋگە مۇرشاڭدى كەلتىرتپەگەنىنە قاراعاندا ابدەن مۇمكىن! ولاي بولسا، سۋرەتتەپ بەرشى ءوزىن.
— بويى بيىك، اقسارى شاشى قانداي ادەمى دەسەڭشى، ناعىز سارى التىن دەرسىڭ...
— سەنىڭ-اق اڭسارىڭ سارعىلت شاشقا اۋادى دا تۇرادى ەكەن، — دەپ كۇڭكىلدەدى پۋارو. — ءيا، ارى قاراي.
— كوزى كوك، ءوڭى دە كەرەمەتتەي ادەمى، سودان كەيىن، ءيا، وسىمەن ءبىتتى، مەنىڭشە، — دەدىم ءسوزىمدى شولاقتاۋ قايىرىپ.
— ال كۇيەۋى شە؟
— اپ-ادەمى جىگىت، ءبىراق اسىپ كەتكەن تۇگى جوق.
— قارا تورى ما، الدە اققۇبا ما؟
— بىلمەيمىن، اناۋ دا، مىناۋ دا ەمەس، ەكەۋىنىڭ ورتاسى. قاراپايىم جان.
پۋارو باسىن يزەپ: «ءيا، ونداي ەركەكتەر تولىپ جاتىر. دەگەنمەن، ايەلدەردى سۋرەتتەۋگە كەلگەندە شەبەر ەكەنسىڭ. قوش، مىنا ادامدار تۋرالى تاعى نە ايتاسىڭ؟ ولاردى پاركەر جاقسى بىلە مە؟
— بايقاۋىمشا، جاقىن ارادا عانا تانىسقان ادامدارى كورىنەدى. شىنىڭدى ايتشى، پۋارو، سوندا قالاي سەنىڭشە...
پۋارو قولىن كوتەرىپ: «ءجا، ءجا، سابىر ەت، دوستىم. ازىرشە پالەندەي ەشنارسە دەي المايمىن. بار ايتاتىنىم — مۇندا ءبىر سىر بار. ازىرگە ءبىزدىڭ بار بىلەتىنىمىز ايەلدىڭ ەسىمى عانا. ودان باسقا ىسكە تاتىر ەشتەمە جوق قوي، گاستينگس، سولاي ما؟
— ونىڭ اتى ستەللا، — دەدىم سوزگە ارالاسىپ. وندا تۇرعان نە بار...
پۋارو قارقىلداپ كۇلىپ، ءسوزىمدى ءبولىپ جىبەردى. كۇلەتىندەي بىردەمە بولسا كەرەك، ءسىرا.
— ستەللا دەگەن جۇلدىزدىڭ اتى ەمەس پە؟ تاماشا!
— سوندا نە دەمەكشىسىڭ؟..
— ال جۇلدىزدار ساۋلە شاشادى! ۇقتىڭ، با؟ ساباڭا ءتۇس، گاستينگس. مازاق بولعان ادامشا شامدانىپ، شىتىناما. ودانشا مونتەگيۋ ۇيلەرىنە بارىپ، ءبىراز نارسەنى سۇراستىرىپ قايتايىق.
مەن سوڭىنا ىلەسىپ جۇرە بەردىم. ءبىز كورمەك بولىپ كەلە جاتقان جەر بىرنەشە بلوكتان تۇراتىن، جاقىندا عانا ساپالى جوندەۋدەن وتكەن ادەمى ءۇي ەكەن. شۆەيسار فورماسىن كيگەن بىرەۋ ەسىك الدىندا كۇنشۋاقتاپ تۇر ەكەن، سوعان قاراپ پۋارو: «عافۋ ەتىڭىز، ەرلى-زايىپتى روبينسوندار وسى ۇيدە تۇرا ما؟» — دەدى.
شۆەيسار كوپ ءسوزدى ۇناتپايتىن، تىرىسقاق ءارى كۇدىكشىل ادام بولسا كەرەك، بىزگە ازەر دەگەندە موينىن بۇرىپ: «ءتورتىنشى پاتەر، ءۇشىنشى قابات»، — دەپ جاۋاپتى كەلتە قايىردى.
— راحمەت سىزگە. ولار مۇندا قاشاننان بەرى تۇرىپ جاتىر؟
— التى ايدان بەرى.
سەنەرىمدى دە، سەنبەسىمدى دە بىلمەي، ىشكە قاراي بەت الدىم. پۋارونىڭ مىسقىلداي جىميىپ كەلە جاتقانىن ءىشىم سەزىپ كەلەدى.
— مۇمكىن ەمەس، — دەپ داۋىستاپ جىبەردىم. — ءسىز قاتەلەسىپ تۇرعان بولارسىز.
— التى ايدان بەرى تۇرىپ جاتىر دەدىم عوي.
— راس سولاي ما؟ مەن ايتىپ تۇرعان ايەل بويشاڭ، اققۇبا، شاشى قىزعىلت سارى التىن تۇستەس جانە...
— ءدال ءوزى، — دەدى شۆەيسار.— سەنتيابر ايىنىڭ جيىرما توعىزى كۇنى كوشىپ كەلگەن. وسىدان التى اي بۇرىن.
بىزدەن جالىقتى بىلەم، شۆەيسار ىشكە قاراي شەگىنشەكتەي بەردى. مەن پۋارونىڭ سوڭىنا ەرىپ، سىرتقا قايتا شىقتىم.
— قوش، گاستينگس؟ — دەدى مەنىڭ دوسىم قۋلانا سىر تارتىپ. — ادەمى ايەلدەر ىلعي اعىنان جارىلادى دەمەكپىسىڭ؟
مەن جاۋاپ قاتپادىم.
پۋارودان ەندى ونىڭ نە ىستەمەك ەكەنىن، قايدا باراتىنىمىزدى سۇراپ ۇلگىرگەنشە، برومپتون روۋد كوشەسىنە قاراي بەت الدى.
— اگەنتتەر تۇراتىن ۇيگە بارامىز، گاستينگس. مونتەگيۋ ۇيلەرىنەن پاتەر الۋعا اڭسارىم سونداي اۋىپ تۇر. قاتەلەسپەسەم، مۇندا كوپ ۇزاماي ءبىر قىزىق بولادى.
ءبىزدىڭ جولىمىز بولدى. بەسىنشى قاباتتاعى سەگىزىنشى پاتەر بار جابدىعىمەن جالعا بەرىلەدى ەكەن. قۇنى — اپتاسىنا 10 گينەيا پاتەردى پۋارو ويلانباستان ءبىر ايعا جالداپ الدى. سىرتقا قايتا شىققاندا نارازىلىعىمدى بىلدىرمەكشى بولدىم. پۋارو اۋزىمدى اشقىزبادى.
— بۇگىندە مەن اقشانى ءبىر كىسىدەي-اق تابامىن! ەندەشە ويىما كەلگەندى نەگە ىستەمەسكە؟ ايتپاقشى، گاستينگس، سەندە وسى تاپانشا بار ما؟ — دەدى ول.
— ءيا، ءبىر جەردە بولۋى كەرەك، — دەدىم مەن ءسال كىبىرتىكتەپ. — سوندا...
— ساعان كەرەگى بار ما دەمەكسىڭ عوي؟ بايقاۋىمشا، وزىڭە ۇناپ قالعان سياقتى عوي. ءسوزىمدى باۋراپ الاتىن اسقاق دۇنيەلەردىڭ ساعان ۇنايتىنىن بىلەمىن.
ەرتەسىنە ءبىز ۋاقىتشا قونىسىمىزعا كەلىپ كىرىپ الدىق. ادەمى جابدىقتالعان، روبينسونداردان ەكى قابات جوعارىدا، ءدال سولاردىڭ توبەسىنە ورنالاسقان، تۋرا سولاردىكىندەي پاتەر ەكەن.
ءبىز كەلىپ كىرگەن كۇننىڭ ەرتەسىنە جەكسەنبى بولاتىن. تۇستەن كەيىن پۋارو سىرتقى ەسىكتى تولىق جاپپاي، اشىق قالدىرعان. تومەنگى جاقتان تىقىر ەستىلگەن كەزدە ول مەنى قاسىنا تەز شاقىرىپ الدى دا: «باسپالداقتىڭ كاناتىنان ەڭكەيىپ قاراشى. سەنىڭ تانىستارىڭ ەمەس پە؟ بايقاپ قالماسىن»، — دەدى.
باسپالداقتان موينىمدى سوزىپ، تومەن ءۇڭىلدىم.
— سولاردىڭ ءدال ءوزى، — دەدىم سىبىرلاپ.
— دۇرىس. ءالى دە باقىلاي ءتۇس.
جارتى ساعاتتاي مەرزىم وتكەن كەزدە، پاتەردەن قۇلپىرا كيىنگەن جانە ءبىر جاس ايەل شىقتى. كوڭىلى ەندى ورنىنا ءتۇسىپ، پۋارو كۇرسىندى دە، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ ىشكە كىرىپ كەتتى.
— بارەكەلدى. پاتەر يەلەرىنىڭ سوڭىن الا قىزمەتشى ايەل دە شىعىپ كەتتى. ەندى پاتەر بوس قالۋعا ءتيىستى.
— وسى ءبىز نە ىستەگەلى ءجۇرمىز؟ — دەدىم شىدامىم تاۋسىلىپ.
پۋارو ىدىس-اياق جۋاتىن بولمەگە تەز باسىپ كىردى دە، سىرتتان كومىر كوتەرىپ شىعاراتىن ءليفتىنىڭ ءجىبىن تارتقىلاي باستادى.
— قوقىس شىعاراتىن ليفت قوراپقا ءمىنىپ تومەن تۇسەمىز، — دەدى ول كوڭىلدەنە ءوز ويىن ءتۇسىندىرىپ. — ءبىزدى جان ادام بايقامايدى. دەمالىس كۇنگى كونسەرت بار، اعىلشىنداردىڭ سەرۋەندەيتىنى نەمەسە تۇسكى تاماقتان كەيىن جاتىپ، كوز شىرىمىن الاتىنى جانە بار، مىنە، وسىلاردىڭ بارلىعى دا گەركيۋل پۋاروعا ەل كوزىنە تۇسپەۋگە جاعداي تۋعىزادى. ال، كەتتىك، دوستىم.
ول اعاش قوراپتىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتتى. سىلبىرلاۋ قيمىلداپ، جاشىككە ونىڭ سوڭىنان مەن دە ءتۇستىم.
— سوندا قالاي؟ پاتەردىڭ ەسىگىن بۇزىپ كىرەمىز بە؟ — دەدىم مەن سەزىكتەنە.
پۋارو ەكى ۇشتى جاۋاپ قاتىپ: «ءدال بۇگىن ەمەس»، — دەدى.
ءليفتىنىڭ ءجىبىن تارتا وتىرىپ، ءبىز ءۇشىنشى قاباتقا جەتكەنشە جايلاپ تومەندەي بەردىك. ىدىس-اياق جۋاتىن بولمەنىڭ ەسىگى اشىق تۇرعانىن كورگەندە، قۋانعاننان پۋارونىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى.
— بايقايسىڭ با؟ كۇندىز بۇل ەسىكتى ەشكىم دە كىلتتەمەيدى ەكەن. قالاسا كەز كەلگەن ادام ءبىز سياقتى ليفتىمەن تومەن ءتۇسىپ، قايتا كوتەرىلە الادى. تۇنگە قاراي بۇل ەسىكتى كىلتتەيتىن بولار، ءتىپتى جاپپاۋى دا مۇمكىن. الداعى جوسپاردىڭ قامى عوي مىنا ىستەپ جاتقان تىرلىك.
ول ءسوزىن دوعارىپ، قالتاسىنان ءبىراز قۇرال-سايماندى سۋىرىپ الدى دا ىسكە كىرىسىپ كەتتى. ماقساتى ەسىكتىڭ شاپكاسىن كەلەسى جولى ليفتىمەن قايتا تۇسكەندە وڭاي اشىلاتىنداي ەتىپ يكەمدەپ كەتۋ ەكەن. بۇعان باس-اياعى ءۇش مينۋتتاي-اق ۋاقىت كەتتى. شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ پۋارو قۇرالدارىن قالتاسىنا قايتا سالدى. كوپ ۇزاماي ءوز پاتەرىمىزگە قاراي كوتەرىلدىك.
دۇيسەنبى كۇنى پۋارو كۇنى بويى سىرتتا بولدى. كەشكىسىن ورالعاندا، كوڭىلى جاي تاپقان ادامداي ورىندىعىنا كۇرسىنىپ وتىرا كەتتى.
— گاستينگس، ساعان ءبىر نارسە ايتايىن با؟ وزىڭە ۇنايتىن ءبىر ءفيلمدى ەسىڭە تۇسىرەدى.
— ال، باستا، — دەدىم مەن كۇلىپ. — ويدان شىعارعان قيال ەمەس، شىن وقيعا بولار.
— بولعاندا قانداي. بۇنىڭ راستىعىنا سكوتلەند ياردتىڭ ينسپەكتورى دجەپتىڭ ءوزى دە كەپىلدىك بەرە الادى. بۇل اڭگىمە ماعان سولاردىڭ كەڭسەسى ارقىلى جەتىپ وتىر. قۇلاعىڭدى سال، گاستينگس. وسىدان التى اي بۇرىن امەريكانىڭ ءبىر مينيسترلىگىنەن سوعىس تەڭىز فلوتىنا قاتىستى وتە قۇندى جوبالار ۇرلانعان. ول جوبالاردا كەمە توقتايتىن اسا ماڭىزدى بەكىنىستەردىڭ ورنالاسقان جەرلەرى بەلگىلەنسە كەرەك. الگى قاعازدار كەز كەلگەن شەت مەملەكەتتىڭ، ايتالىق جاپونيانىڭ قولىنا تۇسسە، ونىڭ ۇلكەن ولجاعا باتاتىنى ءسوزسىز. كۇدىك مينيسترلىكتە قوسالقى كىزمەتتە جۇرگەن، يتالياندىق لۋيدجي ۆالدارنو دەيتىن ءبىر جاس جىگىتكە تۇسەدى. ويتكەنى ول جاڭاعى قاعاز ۇرلانعان كۇنى كوزدەن عايىپ بولعان. لۋيدجي ۆالدارنو ۇرى ما جوق پا، ول اراسى بەلگىسىز، ءبىراق ەكى كۇننەن كەيىن ونىڭ ءولى دەنەسى نيۋ-يوركتىڭ شىعىس جاق شەتىنەن تابىلادى. ونى بىرەۋ اتىپ كەتىپتى.
ۇرلانعان قاعازدار وندا بولماي شىعادى. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن لۋيدجي ۆالدارنو كوبىنەسە ەلزا حارت دەيتىن ءانشى بيكەشپەن جۇبىن جازباي ءجۇرىپتى. ۆاشينگتونعا كەيىن كەلگەن الگى ءانشى باۋىرى ەكەۋى ءبىر بولمەدە تۇرعان. ەلزا حارتتىڭ ارعى تەگىنىڭ كىم ەكەنىن ەشكىم دە بىلمەيتىن بولىپ شىعادى. ۆالدارنو و دۇنيەگە اتتانىسىمەن ءانشى قىز دا توسىننان زىم-زيا جوق بولىپ كەتىپتى. شىن مانىندە، ول ءارتۇرلى بۇركەنشىك ات جامىلىپ، نە ءبىر سۇمدىق قىلمىستارعا ارالاسقان، حالىقارالىق دارەجەدەگى اسا تاجىريبەلى جانسىز بولۋى ابدەن ىقتيمال دەسەدى. امەريكانىڭ قۇپيا قاۋىپسىزدىك مەكەمەسى» بيكەشتىڭ ىزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن قولدان كەلگەن شارانىڭ ءبارىن دە ىستەپ باققان. بارلاۋ ۇستىندە ولار ۆاشينگتوندا تۇراتىن ءبىر توپ جاپوندىقتاردى دا كوزدەن تاسا قالدىرمايدى. ولار ەلزا حارت ءىزىن سۋىتىپ العان سوڭ جاڭاعى كۇدىكتى توپپەن قالايدا بايلانىسادى دەگەن سەنىمدە بولسا كەرەك. جاپوندىقتاردىڭ ءبىرى وسىدان ەكى اپتا بۇرىن اياق استىنان انگلياعا سۋىت ءجۇرىپ كەتىپتى. سوعان قاراعاندا ەلزا حارتتىڭ انگليادا بولۋى دا ىقتيمال، — دەپ پۋارو از كىدىرىس جاسادى دا، ءسوزىن قايتا جالعاستىردى: «ەلزا حارتتىڭ رەسمي تۇردە جاريالانعان ايىرىقشا بەلگىلەرى مىنانداي: بويى — 5 فۋت 7 ديۋيم، 8 كوزدەرى كوك، شاشى قىزعىلت-سارى، بەت الپەتى اققۇبا، قىر مۇرىندى.
— روبينسون حانىم عوي! — دەدىم مەن جۇلىپ العانداي.
— ءيا، سول بولۋى مۇمكىن، — دەدى پۋارو، بۇل جولى مەنى قۇپتاپ. — سوسىنعى بىلەتىنىم، بۇگىن تاڭەرتەڭ ءبىر قاراتورى ادام، ءسىرا، شەتەلدىك بولۋى كەرەك، وسىنداعى ءتورتىنشى پاتەردە كىمدەر تۇراتىنىن سۇراستىرىپتى. سوعان قاراعاندا، دوستىم، بۇگىن ءتاتتى ۇيقىڭدى قيىپ، تومەنگى پاتەردە مەنىمەن بىرگە ءتۇنى بويى كىرپىك قاقپاي وتىرۋعا تۋرا كەلەر. ارينە، الگى تاپانشاڭدى وزىڭمەن بىرگە الا جۇرسەڭ ابزال بولار ەدى.
— البەتتە، — دەدىم مەن سەنىمدى داۋىسپەن. — قاشان باستايمىز؟
— مەنىڭشە، ءتۇن ورتاسى قولايلى. ودان بەرى ەشتەمە بولا قويمايدى.
تۇنگى ساعات ءدال ون ەكىدە ءبىز كومىر كوتەرىپ شىعاراتىن ليفتىگە ءتۇسىپ الىپ، ءۇشىنشى قاباتقا قاراي جىلجىدىق. پۋارو ارەكەت جاساپ ەدى، اعاش ەسىك ىشكە قاراي بىردەن اشىلدى. ءبىز پاتەردىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتتىك. ىدىس-اياق جۋاتىن بولمە ارقىلى اس ۇيگە ەندىك تە، زالدىڭ ەسىگىن جارتىلاي اشىق قالدىرىپ، ەكى ورىندىققا جايعاسىپ وتىرا كەتتىك.
— ەندى بىزگە كۇتۋدەن باسقا ەش نارسە قالعان جوق، — دەدى پۋارو رازى بولعان ۇنمەنەن كوزىن جۇمىپ.
ماعان بۇل كۇتۋ شەكسىز بولىپ كورىندى. ۇيىقتاپ قالام با دەپ زارەم كەتتى. شامامەن 8 ساعات ءوتتى-اۋ دەگەن كەزدە قۇلاعىما تىقىرلاعان ءبىر ءالسىز دىبىس كەلىپ جەتتى. كەيىن بايقاسام ءبىر ساعات جيىرما مينۋت قانا كۇتىپپىز. پۋارو قولىمدى قىسىپ بەلگى بەردى. ورىندىقتان تۇرىپ، ەكەۋمىز دە ەپتەپ باسىپ زال جاققا قاراي جىلجىدىق. جاڭاعى دىبىس سول جاقتان ەستىلگەن بولاتىن. پۋارو اۋزىن قۇلاعىما تاقاپ: «سىرتقى ەسىكتىڭ ار جاعىندا. ولار قۇلىپتى ويىپ الىپ تاستاماقشى بولىپ جاتىر. مەن بەلگى بەرگەن كەزدە، ارت جاعىنان كەلىپ باس سال دا، قاپسىرا قىسىپ، تىرپ ەتكىزبە. ءبىراق بايقا، قولىندا مىندەتتى تۇردە پىشاق بولادى»، — دەدى سىبىرلاپ.
كوپ ۇزاماي جۇلقا تارتقان دىبىس ەستىلدى دە، ەسىكتىڭ ويىلىپ قالعان جەرىنەن ساۋلە شاشىرادى. ساۋلە لەزدە ءسوندى دە، ەسىك جايلاپ اشىلا بەردى. پۋارو ەكەۋمىز قابىرعاعا جابىسىپ قىبىر ەتپەي تۇرمىز. قاسىمىزدان جاناي ءوتىپ بارا جاتقان ادامنىڭ دەمىن سەزدىم. ول قول شامىن جارق ەتكىزىپ جاعىپ جىبەردى. سول ساتتە پۋارو كۇبىر ەتىپ: «ۇمتىل»، — دەدى.
ەكەۋمىز بىردەي باس سالدىق. پۋارو تەز قيمىلداپ، جۇننەن توقىلعان جەڭىل مويىن وراعىشپەن ەسىكتى بۇزىپ كىرگەن ادامنىڭ باسىن تۇمشالاپ قويدى. ال مەن بولسام، قىلمىسكەردىڭ قولىن بايلاپ تاستادىم. بۇل شارۋا ءارى تەز، ءارى ۋ-شۋسىز ءبىتتى. قولىن بۇراپ تۇرىپ، قانجاردى جۇلىپ الدىم. پۋارو مويىن وراعىشتى كوزىنەن تومەن سىرعىتىپ، اۋزىن اشقىزباي تارتىپ ۇستاپ تۇردى. تاپانشامدى سۋىرىپ الىپ، قارسىلاسقاننان ەشقانداي پايدا جوق ەكەنىن سەزدىردىم. قارسىلاسقانىن قويعان كەزدە، پۋارو وعان بىردەمەلەردى تەز-تەز سىبىرلاپ ايتا باستادى. سالدەن كەيىن تۇتقىن باسىن يزەدى. قولىنىڭ قيمىلىمەن اناعان ءۇن شىعارماۋدى بۇيىردى دا، پۋارو جول باستاپ پاتەردەن شىعىپ، باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى. تۇتقىن سوڭىنان ەردى. قارۋىمدى قولىما ۇستاپ، ولاردىڭ ارتىنان مەن دە جىلجىدىم. سىرتقا شىققان كەزدە پۋارو ماعان بۇرىلىپ: «انا بۇرىشتا تاكسي كۇتىپ تۇر. قارۋىڭدى ماعان بەر، ەندى ونىڭ قاجەتى بولا قويماس»، — دەدى.
— مىنا باتىر قاشىپ كەتسە نە ىستەيسىڭ؟ — دەدىم مەن.
پۋارو جىميىپ: «قاشپايدى»، — دەدى.
مەن كۇتىپ تۇرعان تاكسيدى الىپ قايتىپ كەلدىم. بۇل كەزدە مويىن وراعىش تۇتقىننىڭ بەتىنەن تومەن سىرعىپ تۇسكەن ەكەن: «مىناۋىڭ جاپون ەمەس قوي»، — دەدىم مەن، الدانعانىمدى جاسىرا الماي پۋاروعا سىبىرلاپ.
— قىراعىسىڭ گاستينگس. ەشتەڭەنى دە قالت جىبەرمەپسىڭ. ءيا، بۇل ادام جاپوندىق ەمەس، يتالياندىق — دەدى پۋارو.
تاكسيگە وتىرعان سوڭ، پۋارو جۇرگىزۋشىگە تەمزانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ءبىر ادرەستى اتادى. بۇل كەزدە ويىم ون ساققا جۇگىردى. تۇتقىننىڭ كوزىنشە پۋارودان قايدا بارا جاتقانىمىزدى سۇراۋعا نامىستانىپ، ءارى مىنا جۇمباقتىڭ شەشۋىن تابا الماي دال بولدىم.
ءبىز جولدان اۋلاقتاۋ كىشكەنە ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ تۇستىك. قارسى جاقتان تەڭسەلە باسىپ كەلە جاتقان ماساڭداۋ بىرەۋ پۋارونى قاعىپ كەتە جازدادى. پۋارو اشۋلانىپ، الگىگە بىردەمە دەدى، ءبىراق ونىڭ نە دەگەنىن ۇقپاي قالدىم. ۇشەۋمىز باسپالداقپەن كوتەرىلىپ كەلە جاتىرمىز. قوڭىراۋدى باسىپ پۋارو بىزگە بىلايىراق تۇرىڭدار دەپ يشارات ءبىلدىردى. ءىش جاقتان جاۋاپ بولماعان سوڭ پۋارو قوڭىراۋدى قايتا باسىپ، ەسىكتىڭ تۇتقاسىن ءبىرازعا دەيىن جۇلقىلادى.
كەنەت ەسىكتىڭ ۇستىندەگى دوعا تارىزدەس تەرەزەدەن جارىق كورىندى دە، ەسىك ابايلاپ اشىلىپ: «جەتى تۇندە نە كەرەك وزىڭە؟» دەگەن اشۋلى ەركەكتىڭ داۋسى شىقتى.
— ماعان دارىگەر كەرەك. ايەلىم سىرقاتتانىپ قالىپ ەدى.
— مۇندا دارىگەر جوق،— دەدى ىشتەگى داۋىس.
الگى ەركەك ەسىكتى جاپپاقشى بولىپ ىڭعايلانىپ ەدى، پۋارو ىرىق بەرمەي، اياعىن تەز توسا قويدى. لەزدە ىزا كەرنەپ، اشۋعا مىنگەن فرانسۋزدىڭ كەرىن كەلتىرىپ: «نەمەنە؟ دارىگەر جوق دەيسىڭ بە؟ مەن سەنى سوتقا بەرەمىن. قانە، بەرى شىق! مەن بۇل جەردەن تاڭ اتقانشا كەتپەيمىن، ءتۇنى بويى قوڭىراۋدى باسىپ، ەسىگىڭدى سوعامىن دا تۇرامىن»، — دەدى پۋارو.
ەسىك قايتا اشىلىپ، حالات كيىپ، اياعىنا شاركە ىلە سالعان ەر ادام سىرتقا شىقتى. جان-جاعىنا ىڭعايسىزدانا قاراپ، پۋارونى ساباسىنا تۇسىرۋگە ارەكەتتەندى.
— مەن پوليسيا شاقىرامىن،— دەپ پۋارو باسپالداق جاققا قاراي ىڭعايلانا بەرىپ ەدى، الگى ەركەك: «جو-جوق، قۇداي ءۇشىن قويا تۇرىڭىز!» — دەپ ونىڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلدى.
پۋارو ونى اقىرىن عانا نۇقىپ ەدى، اناۋ تالتىرەكتەگەن كۇيى باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ كەتتى. كەلەسى ساتتە ۇشەۋمىز دە ىشكە كىرىپ، ەسىكتى كىلتتەپ قويدىق.
— تەز، بىلاي قاراي، — دەپ پۋارو تاياۋ تۇرعان بولمەگە ەندى دە، شامدى جاعىپ جىبەردى.
— ال ءسىز مىنا پەردەنىڭ ارتىنا تىعىلىڭىز.
— قۇپ بولادى، سەنور، — دەپ يتالياندىق قىزىل ماقپالدان تىگىلگەن تەرەزە پەردەنىڭ ارتىنا زىپ بەرىپ كىرىپ كەتتى.
ول كوزدەن تاسا بولىسىمەن، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولمەگە ءبىر ايەل جەتىپ كەلدى! سۇڭعاق بويلى، شاشى قىزعىلت سارى، اشاڭداۋ مۇسىنىنە شوقتاي قىزىل كيمونو ىلە سالعان.
— كۇيەۋىم قايدا؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول زارەسى كەتىپ. — سىزدەر نە قىلعان ادامسىزدار؟
پۋارو ىلگەرى شىقتى دا، ءيىلىپ: «جۇبايىڭىزعا سۋىق تيە قويماس دەگەن ۇمىتتەمىز. بايقاۋىمشا، ونىڭ اياعىندا شاركەسى بار، ۇستىندەگى حالاتى دا جىلى كورىنەدى»، — دەدى.
— كىم بولاسىزدار؟ مەنىڭ ۇيىمدە نە ىستەپ جۇرگەن ادامسىزدار؟
— ونىڭىز راس، حانىم، ەش قايسىمىز دا ءسىزدى تانىمايمىز. ارامىزدا سىزبەن جۇزدەسۋگە ارنايى نيۋ-يوركتەن كەلگەن ادام دا بار.
وسى كەزدە تەرەزە پەردەنىڭ ارتىنان يتالياندىق شىعا كەلدى. جۇرەگىم زۋ ەتە قالدى. پۋارو بەيقامدىق جاساپ الدىرىپ قويسا كەرەك، الگىنىڭ قولىندا مەنىڭ تاپانشام بۇلعاقتاپ تۇر.
ايەل جان داۋسى شىعا شىڭعىرىپ بۇرىلىپ قاشپاقشى بولدى. ءبىراق بۇل كەزدە پۋارو كىلتتەۋلى ەسىكتىڭ الدىنا كولدەنەڭدەپ تۇرا قالدى.
— مەنى وتكىزىپ جىبەرىڭىزشى، — دەپ جالبارىندى ايەل. — اناۋ مەنى ولتىرەدى.
— الگى سەن سىلەيتىپ كەتكەن لۋيدجي ۆالدارنونىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ — دەدى يتالياندىق داۋسى قىرىلداپ، قارۋىن بۇلعاقتاتىپ، ءار قايسىمىزدى ءبىر-بىر سيپاپ ءوتىپ.
قيمىلداۋعا شامامىز كەلمەي تۇرىپ قالدىق.
— قۇدايىم-اۋ، پۋارو، مىناۋ سۇمدىق بولدى عوي. ەندى نە ىستەيمىز؟ — دەپ داۋىستادىم.
— سەن كوپ سويلەمەي تۇرا تۇرساڭ، سول دۇرىس بولار ەدى، گاستينگس. ماعان سەنۋىڭە بولادى، دوسىمىز بەلگى بەرمەيىنشە اتپايدى.
— وعان كوزىڭ جەتە مە؟ — دەدى يتالياندىق پۋاروعا كوزىن الارتا قاراپ.
مەن پۋارونىڭ سوزىنە سەنە قويمادىم، الايدا الگى ايەل پۋاروعا جالت قاراپ: «سىزگە نە كەرەك ءوزى؟» — دەدى.
پۋارو وعان باسىن ءيىپ: «ەلزا حارت سياقتى اقىلدى بيكەشكە ءبارىن تاپتىشتەپ ايتىپ جاتۋ ارتىقتاۋ بولار»، — دەدى.
تەز قيمىلداپ، ايەل تەلەفوننىڭ ۇستىندە جاتقان قارا ماقپالدان جاسالعان ۇلكەن مىسىق ىسپەتتەس جاپقىشتى جۇلىپ الىپ: «ولار مىنانىڭ استارىنا تىگىلگەن»، — دەدى.
— دۇرىس-اق — دەدى پۋارو قۇپتاي كۇبىرلەپ. ەسىككە قاراي جىلجىپ: «قوش بولىڭىز، بيكەش. ءسىز قۇتىلىپ كەتكەنشە نيۋ-يوركتەن كەلگەن دوسىڭىزدى بوگەي تۇرامىن»، — دەدى.
— اقىماقتى قاراي گور! — دەپ، ەڭگەزەردەي يتالياندىق اقىرىپ جىبەردى. ول قارۋىن كوتەرە بەرىپ، سىتىلىپ بارا جاتقان ايەلدى كوزدەدى. ءدال وسى كەزدە مەن ونى باس سالدىم.
قارۋدىڭ شاپپاسىنىڭ شىرت ەتكەنى بولماسا، ەشكىمگە زالالى تيگەن جوق. ىلە-شالا پۋارونىڭ جاقتىرماعان ءۇن شىقتى: «ەسكى دوسىڭنىڭ ايتقانىنا ەش ۋاقىتتا دا سەنبەيدى ەكەنسىڭ عوي، گاستينگس. مەن بەيتانىس ادام تۇرماق، ءوز جولداستارىمنىڭ دا وقتاۋلى قارۋ ۇستاپ جۇرگەنىن ۇناتا قويمايمىن. جو، جوق، دوستىم...» — دەدى ول، ەندى ءسوزىنىڭ سوڭىن ءوزىن كىجىنە سىباپ تۇرعان يتالياندىققا ارناپ. پۋارو وعان جاقتىرماعاندىعىن اڭعارتىپ: ءبىلىپ قويىڭىز، سىزگە قانداي جاقسىلىق ىستەگەنىمدى. مەن ءسىزدى دار اعاشتان امان الىپ قالدىم. سوسىن، انا سۇلۋ بيكەش قۇتىلىپ كەتەدى ەكەن دەپ ويلاماڭىز. جو-جوق. ءۇي تۇگەلدەي باقىلاۋعا الىنعان. تۇپ-تۋرا پوليسيانىڭ قولىنا بارىپ تۇسەدى ولار. بۇعان نە دەيسىز، كوڭىل جۇباتاتىن نارسە ەمەس پە؟ ال ەندى سىزگە بولمەدەن شىعۋعا بولادى. ءبىراق ساق بولعايسىز، وتە ساق بولعايسىز. مەن... ءوي، جاناعى زىتىپ ۇلگەرىپتى عوي! ال دوسىم گاستينگس بولسا مارال كوزىن الارتىپ، جاراتپاي تۇر. ءبىراق مۇندا تۇسىنبەيتىن ەشبىر جۇمباق جوق! مونتەگيۋ ءۇيىنىڭ ءتورتىنشى پاتەرىنە قۇدا تۇسكەن سان ادامنان تەك روبينسونداردىڭ عانا قاجەت بولعاندىعى و باستان ايدان انىق ەدى. نەلىكتەن ولاي؟ ولاردى ءبىر كورگەندە-اق باسقالاردان وقشاۋ ەتكەن نە بولدى ەكەن؟ ءتۇر-سيپاتتارى ما؟ مۇمكىن، ءبىراق ولاردىڭ وزگەلەردەن اسىپ كەتكەن ەشتەمەسى جوق قوي. وندا ەسىمى مە؟
— الايدا روبينسون دەگەن ەسىمدە تۇرعان نە بار، — دەپ داۋىستاپ جىبەردىم مەن. — بۇل قاراپايىم عانا ەسىم عوي.
— و، جاساعان، ءدال سولاي! ماسەلە دە سوندا. ەلزا حارت پەن ونىڭ كۇيەۋى، ءيا باۋىرى، مەيلى كىمى بولسا سول بولسىن، نيۋ-يوركتەن كەلەدى دە، ەرلى-زايىپتى روبينسونداردىڭ اتىنا پاتەر الادى. كەنەتتەن ولار مافيا ءيا كاموررا سياقتى قۇپيا ۇيىمداردىڭ ءبىرى، سوڭىنا تۇسكەنىن سەزىپ قالادى. لۋيدجي ۆالدارنونىڭ سول ۇيىمنىڭ بىرەۋىنىڭ مۇشەسى ەكەندىگىنە ولاردىڭ تيتتەي دە كۇمانى بولماعان.
ەندى ولار نە ىستەيدى؟ وڭاي ايلاعا كوشەدى. وزدەرىن قۋعىنشىلاردىڭ تىكەلەي تانىمايتىنىن بىلەتىن بولسا كەرەك. ولار پاتەرىن ارزان باعاعا جالعا ۇسىنادى. لوندون سياقتى ۇلكەن قالادان باسپانا ىزدەگەن مىڭداعان جاس جۇبايلاردىڭ ىشىنەن ءبىر ەمەس بىرنەشە روبينسونداردىڭ تابىلاتىنى ءسوزسىز عوي. ماسەلە تەك كۇتۋدە. ەگەر تەلەفون انىقتاماسىنداعى روبينسون دەگەن ەسىمدەردىڭ ءتىزىمىن ءبىر شولىپ .شىقساڭىز، ىشىنەن ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر سارى شاشتى روبينسون اتتى ايەلدىڭ تابىلاتىنىنا كوزىڭىز جەتەتىنى حاق.
سوسىن نە بولماق؟ سوسىن كەك الۋشى دا كەلىپ جەتەدى. ول ادرەستى دە، ەسىمدى دە ءبىلىپ الادى. قارىمتاسىن قايتارادى! ءبارى دە تىنادى، كەك الىنادى. ال ەلزا حارت بيكەش بولسا سۇتتەن اق، سۋدان تازا بولىپ، تاعى دا جىپ-جىلماعاي سىتىلىپ شىعادى. ايتپاقشى، گاستينگس، سەن مەنى اناۋ ادەمى، ءوزىڭ ايتقان تاماشا جان، روبينسون حانىمعا اپارىپ تانىستىرۋىڭ كەرەك! پاتەرىنە بىرەۋلەردىڭ ەسىكتى بۇزىپ كىرگەنىن كورگەندە نە دەپ ويلاپ قالار ەكەن، دەرەۋ سولاي قاراي تارتپاساق بولماس. انا دجەپ پەن ونىڭ دوستارى دا كەلىپ قالعان سياقتى.
سىرتقى ەسىكتىڭ تۇتقاسىن تارسىلداتا سوققان دىبىس ەستىلدى.
— بۇل ادرەستى قايدان ءبىلدىڭ؟ — دەدىم مەن پۋاروعا سوڭىنان زورعا ىلەسىپ كەلە جاتىپ.
— سەن الگى ءبىرىنشى روبينسون بيكەش انا پاتەرىن تاستاپ شىققاندا، ارتىنان قالماي، ءىزىن باعىپ وتىرعانسىڭ عوي.
— جارايسىڭ گاستينگس. مىنە، بۇل جەردە ميىڭ جۇمىس ىستەپ كەتتى. ال ەندى دجەپتى تاڭ قالدىرايىق.
ەسىكتى اقىرىن عانا اشىپ، پۋارو الگى قارا ماقپالدان تىگىلگەن مىسىقتىڭ باسىمەن ەسىكتىڭ قىرىن ءبىر پەرىپ جىبەردى دە، «مياۋ» دەپ شاڭق ەتە قالدى.
قاسىندا ءبىر ادامى بار، ەسىكتىڭ سىرت جاعىندا تۇرعان سكوتلەند ياردتىڭ ينسپەكتورى شورشىپ كەتىپ: «ءوي، مىناۋ پۋارو مىرزا ەكەن عوي قالجىڭداپ تۇرعان!» — دەدى داۋسى قاتتىراق شىعىپ، مىسىقتىڭ سوڭىنان پۋارونىڭ باسى قىلتيعاندا. — ىشكە كىرەلىك، مىرزا.
— قالاي، ءبىزدىڭ «دوستاردى» قۇتتى جەرگە امان-ەسەن قوندىردىڭىزدار ما؟
— ءيا، ول «تۋىسقانداردى» دۇرىستادىق قوي. ءبىراق الگى زاتتار ولاردا بولماي شىقتى.
— سولاي دەڭىز. دەمەك، تىنتۋگە كەلىپ تۇرسىزدار عوي. گاستينگس ەكەۋمىز، ەندى جۇرگەلى جاتىر ەدىك، سوندا دا بولسا سىزگە ءۇي مىسىعىنىڭ تاريحى مەن قىلىعى تۋرالى كىشكەنتاي عانا اڭگىمە ايتقىم كەلىپ تۇر.
— قۇداي ءۇشىن، كەرەك ەمەس. سىزگە نە بولعان، اقىلدان مۇلدەم اۋىسقاننان ساۋسىز با؟
— مىسىققا، — دەپ باستىرمالاتا جونەلدى پۋارو، — «ەرتەدەگى ەگيپەتتىكتەر سىيىنعان. قازىرگە دەيىن جولىڭىزدى قارا مىسىق كەسىپ وتسە، جاقسى نىشانعا سانايدى. ال مىنا مىسىق بۇگىنگى ءتۇنى ءسىزدىڭ جولىڭىزدى كەستى، دجەپ. انگليادا ادامنىڭ، نە جانۋاردىڭ ءىش قۇرىلىسى تۋرالى اڭگىمەلەۋ ادەپتىلىككە جاتپايتىنىن جاقسى بىلەمىن. ءبىراق مىنا مىسىقتىڭ ىشكى دۇنيەسى وتە نازىك كورىنەدى. استارىن ايتىپ تۇرعانىم عوي.
مىرس ەتىپ، ينسپەكتوردىڭ قاسىنداعى ادام مىسىقتى پۋارونىڭ قولىنان جۇلىپ الدى.
ايتپاقشى، سىزگە تانىستىرۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي، — دەدى دجەپ. — پۋارو، بۇل كىسى
— قۇراما شتاتتاردىڭ قاۋىپسىزدىك مەكەمەسىنەن كەلگەن ۆەرت دەگەن مىرزا.
امەريكاندىقتىڭ سەزىمتال ساۋساقتارى ىزدەگەن زاتىن ءدوپ باستى. قولىن ۇسىنسا دا، ءبىر ءسات سويلەي الماي قالىپ، سوسىن ورنىنان تۇرىپ: «سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن»، — دەدى ۆەرت مىرزا.
You Might Also Like
-
ا.ۇسەنوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ پەداگوگ-ۇيىمداستىرۋشىسى ۋتەبەكوۆا التىنكۇل
-
ەكىنشىدەن، ونىڭ بويىندا رەسەيگە دەگەن سۇمدىق ساعىنىش بوي كوتەردى. ۇشىنشىدەن، ول ءوزىنىڭ جاستىق شاعىن ايادى - ونىمەن بايلانىستىنىڭ ءبارىن دە - اشۋ-ىزانى دا، قولاپايسىزدىقتى دا، توعايداعى قۇستار شىرىلىن...
