اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ قۇرىلىسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ قۇرىلىسى.
ساباقتىڭ ماقساتى: اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسىن اجىراتا وتىرىپ، اس قورىتۋدىڭ ادام ءۇشىن ماڭىزى زور ەكەندىگىن وقۋشىلار ساناسىنا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا/ بىلىمدىلىك: وقۋ - تاربيە ۇردىسىنە جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرىن ەنگىزە وتىرىپ وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ.
ءا/دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، ەستۋ، كورۋ سەزىمدەرىن جەتىلدىرۋ، سوزدىك قورلارىن بايىتۋ. سۇراق - جاۋاپ، تەست جۇمىستارى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
ب/تاربيەلىك: اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتىپ، ەڭبەك داعدىسىن قالىپتاستىرىپ، دەنساۋلىقتارىن قورعاۋعا، ونى قالپىندا ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ويشا جاسالعان ساياحات
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سوزدىك، سۇراق - جاۋاپ، ينتەراكتيۆتى ءادىس.
وقىتۋ فورماسى: ۇجىمدىق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كەستەلەر، ءتۇرلى تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ 2 مين
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 12 مين
ءىىى. اكتۋالداۋ 2 مين
ءىۇ. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ 20 مين
ءۇ. دامىتۋشىلىعى 4 مين
ءۇى. بەكىتۋ 3 مين
ءۇىى. قورىتىندىلاۋ 2 مين
ءۇي تاپسىرماسى
باعالاۋ
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ
- سالاماتسىزدار ما؟
- بۇگىن سىنىپتا كەزەكشى كىم؟ جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەپ الىپ، جيناقتالىپ سىنىپتى ساباققا دايىندايمىن. بۇگىنگى ساباعىمىز «ساياحات» ساباعى رەتىندە وتەدى. بۇگىن ءبىز سيقىرلى ورمان الەمىنە ساياحات جاسايمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز، «سيقىرلى باعالاردى» تابۋ. مىنە سوندىقتان الدا كوپتەگەن سىندار كۇتىپ تۇر. بۇل الەمدى ساياحاتتاماستان بۇرىن، وسى الەمگە جەتۋ ءۇشىن دەنساۋلىق پوەزىنا، «اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى» ۆاگونىنا بيلەت الۋلارىڭىز سۇرالادى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلار سىزدەرگە بيلەت وڭاي بەرىلمەيدى. ۇيگە بەرىلگەن «اس قورىتۋ ماڭىزى» تاقىرىبى بويىنشا وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى بيلەتتى الاسىزدار. مىنەكەي، سوندا ساياحات جاساۋ ءۇشىن دە كوپ ەڭبەكتەنۋىمىز كەرەك سولاي ما وقۋشىلار؟ قانە وقۋشىلار، وندا سۇراقتارىمىزعا كوشەيىك. ءالى الدىمىزدا ءتۇرلى سيقىرلى الەمدەر جانە وسى سيقىرلى الەمدى تاماشالاۋ ءۇشىن ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋىمىز قاجەت.
تاپسىرما 1. بيلەت:
1. قورەكتىك زاتتارعا نە جاتادى؟ (ءنارۋىزدار، كومىرسۋلار، مايلار، مينەرالدى تۇزدار، سۋ مەن ۆيتاميندەر)
2. تاماق ونىمدەرىنىڭ ەداۋىر قاراپايىم، ورگانيزمگە سىڭىرىلەتىن زاتتارعا ۇساقتالۋ جانە ىدىراۋ پروسەسى قالاي اتالادى؟ (اس قورىتۋ)
3. ءنارۋىز تەكتى اسقورىتۋ جولىندا زاتتاردى ىدىراتىپ، حيميالىق رەاكسيالاردى تەزدەتەدى، سونىمەن قاتار ەرىتىندى تۇرىندە قانعا، ليمفاعا ءوتىپ، ورگانيزمگە سىڭەدى. بۇل قانداي زاتتار؟ فەرمەنتتەر
4. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز ءنارۋىز بولۋى ءتيىس؟
15 - 20% ءنارۋىز
5. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز كومىرسۋ بولۋى ءتيىس؟ 0، 6% كومىرسۋ
6. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز مايلار بولۋى ءتيىس؟ 19% مايلار؟
7. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز مينەرالدى تۇزدار بولۋى ءتيىس؟ 5، 8% مينەرالدى تۇزدار
8. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز سۋ بولۋى ءتيىس؟ 60 - 65% سۋ
9. ءنارۋىز قانداي تاعامداردىڭ قۇرامىندا كەزدەسەدى؟ (ەت، بالىق، جۇمىرتقا، سۇزبە، بۇرشاق)
10. ورگانيزمدەگى نەگىزگى ەنەرگيا كوزى، بۇلار وسىمدىكتەكتى ونىمدەردە كوپ مولشەردە كراحمال كۇيىندە بولادى، ەگەر ورگانيزمدە ارتىق مولشەردە بولسا گليكوگەن تۇرىندە قورعا جينالىپ، ال ءبىر بولىگى مايعا اينالادى، بۇل زاتتىڭ اتاۋى؟ (كومىرسۋ)
11. مايلاردىڭ تاۋلىكتىك مولشەرى؟ 80 - 90 گرامم
12. ۆيتاميندەر جەتكىلىكسىز بولسا، ادامدا قانداي اۋرۋ پايدا بولادى؟ (اۆيتامينوز)
13. مينەرالدى تۇزداردىڭ قىزىمەتى (سۇيەك پەن ءتىس قۇرامىنا كىرەدى، زات الماسۋعا قاتىسادى، تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى زور)
14. تاۋلىگىنە ادامعا قانشا ليتر سۋ قاجەت؟ (1، 5 - 2، 5 ليتر)
15. اۆيتامينوز قانداي اۋرۋ؟ ۆيتاميندەر جەتكىلىكسىز بولعان جاعدايداعى.
16. ءنارۋىزعا تاۋلىكتىك قاجەتتىلىك قانشا گ قۇرايدى؟ 100
17. كەيبىر مايلار قۇرامىندا قانداي ۆيتاميندەر كەزدەسەدى؟ ا، د، ە، ك
18. ءنارۋىزدار قىسقاشا توقتال
19. مايلار قىسقاشا توقتال
20. فەرمەنتتەر قىسقاشا توقتال
21. ۆيتاميندەر قىسقاشا توقتال
22. كومىرسۋلار قىسقاشا توقتال
23. مينەرالدى تۇزدار قىسقاشا توقتال
24. سۋ ادام ورگانيزمىندە دەنە ماسساسىنىڭ شامامەن، قانشا % - ىن قۇرايدى؟ 60 - 65
25. قۇرىلىس ماتەريالى رەتىندە جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى، ءبىراق نەگىزىنەن، ەنەرگيا كوزى رەتىندە پايدالانىلادى؟ قانداي زات؟ مايلار
26. كۇردەلى ورگانيكالىق قوسىلىستارعا جاتادى؟ ءنارۋىزدار، كومىرسۋلار مەن مايلار
27. تاماق............... ادام راسيونىنىڭ (بەلگىلى ءبىر مەرزىمدىك، تاۋلىكتىك ازىق) قۇرامىنا كىرەتىن وسىمدىكتەكتى جانە جانۋارتەكتى ءونىم.
28. جانۋارتەكتى تاعامدار:...................... ەت، ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى، جۇمىرتقا، بالىق، ت. ب. جاتادى.
29. وسىمدىكتەكتى تاماق ونىمدەرى: نان، ۇننان جاسالاتىن تاعامدار، جەمىس، كوكونىس، جيدەكتەر.
30. ەت، بالىق، جۇمىرتقا، سۇزبە، بۇرشاق قۇرامىندا كەزدەسەدى؟ ءنارۋىز.
تاپسىرما 2
الدىمىزدا «سيقىرلى جارتاس» كۇتىپ تۇر ەكەن. «سيقىرلى جارتاس» قانداي تاپسىرما بەرمەك؟ شەشىپ كورەيىك.
«سيقىرلى جارتاس» استىندا ورگانيزمگە قاجەتتى، كەنەۋلى زاتتارى بار ءار ءتۇرلى تاعام سۋرەتتەرى بەرىلەدى، مىنە سولاردى اجىراتىپ جازۋ.
ءىىى. اكتۋالداۋ
وتكەن تاقىرىپپەن جاڭا ساباقتى بايلانىستىرۋ ءۇشىن سۇراقتار ارقىلى جاڭا ساباققا كوشتىم، ياعني وقۋشىلارعا ايالدامامىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى رەتىندە جاڭا ساباقتى الدىم.
ءىۇ. جاڭا ساباق
Ac قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ جۇيەسى اس قورىتۋ جولىنان جانە اس قورىتۋ بەزدەرىنەن تۇرادى. اۋىز قۋىسى، جۇتقىنشاق، وڭەش، قارىن، ۇلتابار اس قورىتۋ جولى بولىپ تابىلادى.
اۋىز قۋىسىنىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى
اۋىز قۋىسىنىڭ تومەنگى جاعىنان بۇلشىق ەتپەن، الدىڭعى جاعى تىسپەن، يەكپەن كومكەرىلىپ، ۇرت قۇرايدى، ۇستىڭگى جاعى قاتتى جانە جۇمساق تاڭدايمەن قاپتالعان. جۇمساق تاڭدايدىڭ ارتقى ءبولىمى تومپايىپ، كىشكەنە تىلشىككە (بوبەشىك) اينالادى. جۇمساق تاڭداي اۋىزدىڭ ارتىندا جانە ەكى جاعىندا قالتارىستارعا اينالادى. تاڭداي دوعاسى، ولاردىڭ اراسىندا كومەي بەزدەرى بار. بۇل بەزدەردىڭ قاتپارىندا تاماقپەن بىرگە اۋىزعا تۇسكەن ميكروبتار زالالسىزدانادى. ول كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەن تۇرادى. ونىڭ ءۇستى سىلەمەيلى قابىقشامەن قاپتالادى. قابىقشانىڭ ۇستىندە ءدام سەزۋ كلەتكالارى بار. ءتىلدىڭ ۇشىنداعى كلەتكالار، ەكى جاعىنداعى كلەتكالار جانە تۇبىندەگى كلەتكالار قانداي دامدەردى سەزەتىنىن ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر.
اۋىز قۋىسىنىڭ قىزمەتى: قورەكتى مەحانيكالىق ۇساقتاۋ؛ قورەك جەنتەگى پايدا بولۋى؛ كومىرسۋلاردىڭ ىدىراۋى؛ قورەكتىڭ، ساپاسى مەن تەمپەراتۋراسىن انىقتاۋ.
جۇتىنۋ. Ac جەنتەگى اۋىزدان جۇتقىنشاققا، ودان تىك ورنالاسقان جىڭىشكە تۇتىكشە وڭەشكە جەتەدى. جۇتىنعان كەزدە كومەيدى كىرە بەرىس بوبەشىك جاۋىپ قالادى. وڭەشتىڭ ءبۇيىرى تولقىندى جيىرىلا وتىرىپ، استى قارىنعا جىلجىتادى. وڭەشتىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسى جاساپ شىعاراتىن كىلەگەيلى زات استىڭ جىلجۋىن جەڭىلدەتەدى.
وڭەش - ىشەكتىڭ الدىڭعى بولىگى، ۇزىندىعى 5 سم. ول 3 بولىمنەن تۇرادى: مۇرىن نەمەسە كەڭسىرىك، اۋىز كۋىسى جانە جۇتقىنشاق. بۇعان اس قورىتۋ جولى، جۇتقىنشاق جانە ەستۋ (ەۆستاحييەۆ) تۇتىكشەسى ورتاڭعى قۇلاق جارعاقشاسىنا جەكە اشىلادى. وڭەشتىڭ، اۋىز جاعى ەسىنەۋ ارقىلى اۋىز قۋىسىنا اشىلادى. جۇتقىنشاق بولىگىنەن جۇتقىنشاققا جانە اس قورىتۋ جولىندا اس قورىتۋ مەن تىنىس الۋ جولدارى ايقاسادى. سىلەكەيلى قابىقشادا ليمفويدتىق ۇلپالاردىڭ جيىنتىعى بولادى.
Ac قورىتۋ جولى. ۇزىندىعى 25 سم، بۇلشىق ەتتىك تۇتىكشە وڭەش پەن قارىندى (اسقازان) جالعاستىرادى. ساقينالى بۇلشىق ەتتەردىڭ تولقىندى جيىرىلۋىنان اس جەنتەگى جىلجيدى. Ac قورىتۋ جولىنىڭ جوعارعى قابىرعاسى كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەن، ال ورتاڭعى جانە تومەنگى جاعى تەگىس بۇلشىق ەتتەن تۇرادى.
قارىننىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى
قارىن - كولەمى 2 - 3 مەتر بولاتىن قاپ ءتارىزدى ۇلعايعان اس قورىتۋ مۇشەسى. قارىننىڭ (اسقازان) ءپىشىنى مەن مولشەرى تۇراقتى ەمەس، ەڭ ءبىرىنشى ادام كونستيتۋسياسىنا بايلانىستى بولادى. قارىننىڭ قابىرعاسى ءۇش قاباتتان (سىلەمەيلى، بۇلشىقەتتى جانە سەروزدىق قابىقشادان) تۇرادى. ىشكى قاباتتا (سىلەكەيلى) قارىن ءسولى بولەتىن كوپ مولشەردەگى بەزدەر بار. ادام كۇنىنە 1، 5 - 2ل قارىن ءسولىن بولەدى. قارىندا اس 3 - 10 ساعات ارالىعىندا قارىن ءسولىنىڭ اسەرىنەن قورىتىلادى. وندا ەڭ الدىمەن بەلوك قورىتىلىپ، ىدىراۋعا تۇسەدى. قارىن سولىندە بەلوكتى ءىسىندىرىپ، ونى قورىتاتىن فەرمەنتتى بەلسەندىرەتىن تۇز قىشقىلى بار. بەلوكتى ىدىراتاتىن پەپسين فەرمەنتى ءۇشىن قىشقىلدان باسقا قارىنداعى قىزۋ 38 - 39°س - قا تەڭ بولۋى قاجەت. سوندىقتان تاماقتانۋ گيگيەناسىن ساقتاماسا، استىڭ قورىتىلۋى وزگەرىپ، قارىندا قىجىلداۋ سەزىلەدى. قارىندا اس قورىتۋدىڭ وزگەرۋى ونە بويى ىستىق نەمەسە وتە سالقىن جانە كۇرعاق تاعامداردى ءجيى ىشۋدەن بولادى. قارىن ءسولى ءبولىنۋىنىڭ رەتتەلۋى جۇيكە جۇيەسى جانە گۋمورالدى جولمەن ىسكە اسادى.
اش ىشەكتىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى. قويمالجىڭ اس بوتقاسى قارىننان وقتىن - وقتىن اس قورىتۋ جولىنىڭ كەلەسى بولىگى - ىشەككە وتەدى. قورەكتىك زاتتار اش ىشەكتە ودان ءارى ەداۋىر جاي زاتتارعا ىدىراپ، قان مەن ليمفاعا سىڭەدى.
اش ىشەكتىڭ استارى كەدىر - بۇدىرلى بۇرتىكتەرمەن قاپتالعان. بۇرتىكتەردىڭ استىندا قىلتامىرلار مەن ليمفا ورنالاسادى. بۇرتىكتەردىڭ اش ىشەكتەگى استى ءسىڭىرىپ (سورىپ) الاتىن كولەمى 4 - 5 م2 - دەن 400 - 500 م2 - گە دەيىن بولادى. اش ىشەكتىڭ ۇزىندىعى 3 - 3، 5 م. ونىڭ باستاپقى ءبولىمى - ۇلتابار ۇشى. ۇلتابار ۇشىنىڭ ورتاشا ۇزىندىعى 12 ەلىگە تەڭ. ۇلتابار ۇشىنا باۋىر مەن ۇيقى بەزىنىڭ شىعارۋ وزەكتەرى اشىلادى. ۇيقى بەزى ءسولىنىڭ فەرمەنتتەرى ءسىلتىلى ورتادا عانا اسەر ەتەدى جانە ونىڭ قىزمەتىن ءوت كۇشەيتىپ وتىرادى. Ac قورىتۋ ءسولى فەرمەنتتەرىنىڭ اسەرىنەن بەلوك، ماي، كومىرسۋلار ۇلتابار ۇشىندا ىدىرايدى.
ۇيقى بەزى - ىشكى جانە سىرتقى بەزدەردىڭ ەڭ ءىرىسى. بۇل باس، دەنە جانە قۇيرىق بولىمدەردەن تۇرادى. باسى ۇلتابارمەن جاناسادى. بەز ەكى ءتيپتى كلەتكالاردان تۇرادى: بىرەۋى گورمونداردى (ينسۋلين، گليۋكاگون)، باسقالارى ىشەككە ۇيقى ءسولىن بولەدى. ونىڭ قۇرامىنا ماڭىزدى اس قورىتۋ فەرمەنتتەرى، ونىڭ ىشىندە تريپسين، ليپازا، اميلازا جانە ت. ب. تريپسين بەلوكتار مەن پەپتيدتەردى امينقىشقىلدارعا دەيىن ىدىراتادى، ليپازا مايلاردى گليسەرينگە جانە ماي قىشقىلىنا، ال اميلازا قالعان پوليساحاريدتەردى گليۋكوزاعا دەيىن ىدىراتادى.
ۇيقى بەزىنىڭ جۇيكەلىك جانە گۋمورالدىق رەتتەلۋ قىزمەتىنىڭ مەحانيزمى بار.
توق ىشەكتىن قۇرىلىسى جانە استىن قورىتىلۋى. قورىتىلماي قالعان اس قالدىقتارى توق ىشەكتەن 12 ساعاتتا ءجۇرىپ وتەدى. وسى ۋاقىتتا ونداعى سۋدىڭ كوبى قانعا سىڭەدى. توق ىشەكتىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسىندا ءبۇر بولمايدى. ونىڭ بەزدەرى قۇرامىندا فەرمەنتتەرى از، ال كىلەگەيلى زاتى كوپ ءسول تۇزەدى، وسىنداي كىلەگەيلى زات ارقاسىندا قورىتىلماعان اس قالدىقتارى ىلگەرى جىلجىپ، ورگانيزمنەن وڭاي شىعارىلادى. توق ىشەكتە باكتەريالار كوپ بولادى. ولار استىڭ قورىتىلۋىنا جاردەمدەسەدى، باكتەريالاردىڭ قاتىسۋىمەن كەيبىر ۆيتاميندەر تۇزىلەدى. ءبىر مەزگىلدە ك ءۆيتامينى جانە ۆ توبى سينتەزى ىسكە اسادى. تىك ىشەكتىڭ دەفەكاسياسى - كۇردەلى رەفلەكتورلىق اكت، ياعني بۇل كەزدە ديافراگما (كوكەت) مەن قارىن بۇلشىق ەتىنىڭ قابىرعاسى جيىرىلادى. بۇل رەفلەكستىڭ ورتالىعى جۇلىننىڭ قۇيىمشاق بولىمىندە ورنالاسىپ، ونىڭ ارەكەتىن باس ميى رەتتەيدى.
ءۇ. دامىتۋشىلىعى
سىزدەرگە بۇگىنگى مالىمەت تۇسىنىكتى بولسا، ساياحاتىمىزدى باستايىق! العاشقى ايالدامامىز «سيقىرلى وزەن»ەكەن. وو، سيقىرلى وزەندەسيقىرلى بالىقتار ءجۇزىپ ءجۇر ەكەن. تەگىن جۇزبەسە كەرەك، بىزگە كەلەسى ايالداماعا باعىت - باعدار بەرەتىن وسى بالىقتار بولسا كەرەك. جولاۋشىلار، كەلەسى سيقىرلى سيقىرلى الەمگە جەتۋ ءۇشىن سيقىرلى بالىقتارىمىزدىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. بالىقتار استىندا جاسىرىن تۇرعان ءتۇرلى تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ.
تاپسىرما 3
ءبىرىنشى بالىق: ەڭ ۇلكەن اسقورىتۋ بەزى - باۋىر. جاۋاپ دۇرىس پا قالاي ويلايسىز؟ ارينە دۇرىس.
ەكىنشى بالىق: جۇمباقتىڭ شەشىمىن تاپ؟
ءداۋ ۇڭگىردىڭ قاقپاسى جابىلىپ، اشىلىپ تۇرادى،
جوق بولسا دا توپساسى (اۋىز)
ءۇشىنشى بالىق: اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ قانداي دا بولماسىن بولىكتەرىنە ماقال - ماتەل تاپ!
جاۋاپ: اپىل - عۇپىل ىشكەن اس، اسقازانعا تۇسكەن اس.
«اۋرۋ اۋىزدان كىرەدى»
ءتورتىنشى بالىق: ۇيقى بەزىنىڭ قىزمەتى؟
جاۋاپ: اس قورىتۋ، ىشكى سەكرەسيالىق قىزمەتتى اتقارادى.
جولاۋشىلار، بالىقتار سىزدەرگە كەلەسى الەمگە باراتىن جولدى كورسەتەدى، قانە ءبارىمىز كەلەسى الەمىمىزگە ساياحات جاسايىق! الدىمىزدا نە كۇتىپ تۇر ەكەن؟
تاپسىرما 4
مىنە ايالدامالاردان جولىمىز بولىپ ەش كەدەرگىسىز ءوتىپ جاتىرمىز. قىزىقتى سيقىرلى الەم اياسىندا جۇرگەندەيمىز! الدا قانداي قىزىقتى وقيعالار بولادى ەكەن؟ تاعى قانداي سيقىرلى الەمگە تاپ بولامىز ەكەن؟ مىنە وسىعان كوز جەتكىزەيىك!
«سيقىرلى قۇستار» الەمىنە كەلدىك! وسى ساتتە قۇستاردىڭ شيقىلداعان دىبىسى ەستىلەدى. ءبىزدىڭ سيقىرلى قۇستارىمىز قانداي تاپسىرما دايىنداپ قويدى ەكەن؟ شەشىپ كورسەك قالاي؟
تەرمين سوزدەر جاسىرادى، جاۋابىن ايتۋ.
سىلەمەيلى ەپيتەليي، دانەكەر ۇلپاسى، اۋىز، وڭەش، اسقازان، ۇلتابار، ۇيقىبەز، باۋىر.
ەرەكشە قۇستىڭ تاپسىرماسى: مىلقاۋ سۋرەت.
ءۇى. بەكىتۋ
1. اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ بۇل بولىمىندە ءناجىس قالىپتاسادى: توق ىشەكتە
2. وندا سۋ قايتادان دەنەگە سىڭىرىلەدى جانە كەيبىر ۆيتاميندەر سينتەزدەلەدى: توق ىشەكتە
3. اس قورىتۋ جولىنىڭ كەڭەيگەن مۇشەسى: اسقازان
4......... سىلەكەي بەزدەرىنىڭ وزەگى اشىلادى: اۋىز قۋىسىندا
5. توق ىشەكتىڭ اش ىشەكتەن باستالعان جەرى: سوقىر ىشەك
6. ادامدا اس قورىتۋ جولىنىڭ ۇزىندىعى: 8 - 10 مەتر
7. ءتىل بولىگىن اتا؟ ءتۇبىرى، دەنە، ۇشى
8. ادامداعى جۇتقىنشاق ۇزىندىعى: 11 - 13سم
ءۇىى. قورىتىندىلاۋ
مىنەكەي، جولاۋشىلار! بۇگىنگى ساياحاتىمىز سىزدەرگە ۇنادى ما؟ ماقساتتارىڭىزعا جەتتىڭىزدەر مە؟ جالپى وسى ساياحاتىمىزدا كورگەن بىلگەنىمىز كوپ بولدى، مىنە ەندى ءبىزدىڭ سيقىرلى باعالارعا جەتتىك.
ءۇىىى. ءۇي تاپسىرماسى
اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى، كىتاپ سوڭىنداعى كەستەنى تولتىرۋ.
ءىح. باعالاۋ
وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا، جاڭا ساباق بارىسىندا ورىندالعان تاپسىرمالاردى ورىنداۋى بويىنشا باعالانادى.
ساباقتىڭ ماقساتى: اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسىن اجىراتا وتىرىپ، اس قورىتۋدىڭ ادام ءۇشىن ماڭىزى زور ەكەندىگىن وقۋشىلار ساناسىنا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
ا/ بىلىمدىلىك: وقۋ - تاربيە ۇردىسىنە جاڭا تەحنولوگيا ادىستەرىن ەنگىزە وتىرىپ وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋ.
ءا/دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، ەستۋ، كورۋ سەزىمدەرىن جەتىلدىرۋ، سوزدىك قورلارىن بايىتۋ. سۇراق - جاۋاپ، تەست جۇمىستارى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
ب/تاربيەلىك: اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتىپ، ەڭبەك داعدىسىن قالىپتاستىرىپ، دەنساۋلىقتارىن قورعاۋعا، ونى قالپىندا ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ويشا جاسالعان ساياحات
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سوزدىك، سۇراق - جاۋاپ، ينتەراكتيۆتى ءادىس.
وقىتۋ فورماسى: ۇجىمدىق
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كەستەلەر، ءتۇرلى تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ 2 مين
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ 12 مين
ءىىى. اكتۋالداۋ 2 مين
ءىۇ. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ 20 مين
ءۇ. دامىتۋشىلىعى 4 مين
ءۇى. بەكىتۋ 3 مين
ءۇىى. قورىتىندىلاۋ 2 مين
ءۇي تاپسىرماسى
باعالاۋ
ساباقتىڭ بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ
- سالاماتسىزدار ما؟
- بۇگىن سىنىپتا كەزەكشى كىم؟ جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەپ الىپ، جيناقتالىپ سىنىپتى ساباققا دايىندايمىن. بۇگىنگى ساباعىمىز «ساياحات» ساباعى رەتىندە وتەدى. بۇگىن ءبىز سيقىرلى ورمان الەمىنە ساياحات جاسايمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز، «سيقىرلى باعالاردى» تابۋ. مىنە سوندىقتان الدا كوپتەگەن سىندار كۇتىپ تۇر. بۇل الەمدى ساياحاتتاماستان بۇرىن، وسى الەمگە جەتۋ ءۇشىن دەنساۋلىق پوەزىنا، «اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى» ۆاگونىنا بيلەت الۋلارىڭىز سۇرالادى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلار سىزدەرگە بيلەت وڭاي بەرىلمەيدى. ۇيگە بەرىلگەن «اس قورىتۋ ماڭىزى» تاقىرىبى بويىنشا وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى بيلەتتى الاسىزدار. مىنەكەي، سوندا ساياحات جاساۋ ءۇشىن دە كوپ ەڭبەكتەنۋىمىز كەرەك سولاي ما وقۋشىلار؟ قانە وقۋشىلار، وندا سۇراقتارىمىزعا كوشەيىك. ءالى الدىمىزدا ءتۇرلى سيقىرلى الەمدەر جانە وسى سيقىرلى الەمدى تاماشالاۋ ءۇشىن ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋىمىز قاجەت.
تاپسىرما 1. بيلەت:
1. قورەكتىك زاتتارعا نە جاتادى؟ (ءنارۋىزدار، كومىرسۋلار، مايلار، مينەرالدى تۇزدار، سۋ مەن ۆيتاميندەر)
2. تاماق ونىمدەرىنىڭ ەداۋىر قاراپايىم، ورگانيزمگە سىڭىرىلەتىن زاتتارعا ۇساقتالۋ جانە ىدىراۋ پروسەسى قالاي اتالادى؟ (اس قورىتۋ)
3. ءنارۋىز تەكتى اسقورىتۋ جولىندا زاتتاردى ىدىراتىپ، حيميالىق رەاكسيالاردى تەزدەتەدى، سونىمەن قاتار ەرىتىندى تۇرىندە قانعا، ليمفاعا ءوتىپ، ورگانيزمگە سىڭەدى. بۇل قانداي زاتتار؟ فەرمەنتتەر
4. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز ءنارۋىز بولۋى ءتيىس؟
15 - 20% ءنارۋىز
5. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز كومىرسۋ بولۋى ءتيىس؟ 0، 6% كومىرسۋ
6. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز مايلار بولۋى ءتيىس؟ 19% مايلار؟
7. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز مينەرالدى تۇزدار بولۋى ءتيىس؟ 5، 8% مينەرالدى تۇزدار
8. ادام ورگانيزمىندە ورتاشا ەسەپپەن العاندا قانشا پايىز سۋ بولۋى ءتيىس؟ 60 - 65% سۋ
9. ءنارۋىز قانداي تاعامداردىڭ قۇرامىندا كەزدەسەدى؟ (ەت، بالىق، جۇمىرتقا، سۇزبە، بۇرشاق)
10. ورگانيزمدەگى نەگىزگى ەنەرگيا كوزى، بۇلار وسىمدىكتەكتى ونىمدەردە كوپ مولشەردە كراحمال كۇيىندە بولادى، ەگەر ورگانيزمدە ارتىق مولشەردە بولسا گليكوگەن تۇرىندە قورعا جينالىپ، ال ءبىر بولىگى مايعا اينالادى، بۇل زاتتىڭ اتاۋى؟ (كومىرسۋ)
11. مايلاردىڭ تاۋلىكتىك مولشەرى؟ 80 - 90 گرامم
12. ۆيتاميندەر جەتكىلىكسىز بولسا، ادامدا قانداي اۋرۋ پايدا بولادى؟ (اۆيتامينوز)
13. مينەرالدى تۇزداردىڭ قىزىمەتى (سۇيەك پەن ءتىس قۇرامىنا كىرەدى، زات الماسۋعا قاتىسادى، تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى زور)
14. تاۋلىگىنە ادامعا قانشا ليتر سۋ قاجەت؟ (1، 5 - 2، 5 ليتر)
15. اۆيتامينوز قانداي اۋرۋ؟ ۆيتاميندەر جەتكىلىكسىز بولعان جاعدايداعى.
16. ءنارۋىزعا تاۋلىكتىك قاجەتتىلىك قانشا گ قۇرايدى؟ 100
17. كەيبىر مايلار قۇرامىندا قانداي ۆيتاميندەر كەزدەسەدى؟ ا، د، ە، ك
18. ءنارۋىزدار قىسقاشا توقتال
19. مايلار قىسقاشا توقتال
20. فەرمەنتتەر قىسقاشا توقتال
21. ۆيتاميندەر قىسقاشا توقتال
22. كومىرسۋلار قىسقاشا توقتال
23. مينەرالدى تۇزدار قىسقاشا توقتال
24. سۋ ادام ورگانيزمىندە دەنە ماسساسىنىڭ شامامەن، قانشا % - ىن قۇرايدى؟ 60 - 65
25. قۇرىلىس ماتەريالى رەتىندە جاسۋشا مەمبراناسىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى، ءبىراق نەگىزىنەن، ەنەرگيا كوزى رەتىندە پايدالانىلادى؟ قانداي زات؟ مايلار
26. كۇردەلى ورگانيكالىق قوسىلىستارعا جاتادى؟ ءنارۋىزدار، كومىرسۋلار مەن مايلار
27. تاماق............... ادام راسيونىنىڭ (بەلگىلى ءبىر مەرزىمدىك، تاۋلىكتىك ازىق) قۇرامىنا كىرەتىن وسىمدىكتەكتى جانە جانۋارتەكتى ءونىم.
28. جانۋارتەكتى تاعامدار:...................... ەت، ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى، جۇمىرتقا، بالىق، ت. ب. جاتادى.
29. وسىمدىكتەكتى تاماق ونىمدەرى: نان، ۇننان جاسالاتىن تاعامدار، جەمىس، كوكونىس، جيدەكتەر.
30. ەت، بالىق، جۇمىرتقا، سۇزبە، بۇرشاق قۇرامىندا كەزدەسەدى؟ ءنارۋىز.
تاپسىرما 2
الدىمىزدا «سيقىرلى جارتاس» كۇتىپ تۇر ەكەن. «سيقىرلى جارتاس» قانداي تاپسىرما بەرمەك؟ شەشىپ كورەيىك.
«سيقىرلى جارتاس» استىندا ورگانيزمگە قاجەتتى، كەنەۋلى زاتتارى بار ءار ءتۇرلى تاعام سۋرەتتەرى بەرىلەدى، مىنە سولاردى اجىراتىپ جازۋ.
ءىىى. اكتۋالداۋ
وتكەن تاقىرىپپەن جاڭا ساباقتى بايلانىستىرۋ ءۇشىن سۇراقتار ارقىلى جاڭا ساباققا كوشتىم، ياعني وقۋشىلارعا ايالدامامىزدىڭ كەلەسى ءبولىمى رەتىندە جاڭا ساباقتى الدىم.
ءىۇ. جاڭا ساباق
Ac قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ جۇيەسى اس قورىتۋ جولىنان جانە اس قورىتۋ بەزدەرىنەن تۇرادى. اۋىز قۋىسى، جۇتقىنشاق، وڭەش، قارىن، ۇلتابار اس قورىتۋ جولى بولىپ تابىلادى.
اۋىز قۋىسىنىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى
اۋىز قۋىسىنىڭ تومەنگى جاعىنان بۇلشىق ەتپەن، الدىڭعى جاعى تىسپەن، يەكپەن كومكەرىلىپ، ۇرت قۇرايدى، ۇستىڭگى جاعى قاتتى جانە جۇمساق تاڭدايمەن قاپتالعان. جۇمساق تاڭدايدىڭ ارتقى ءبولىمى تومپايىپ، كىشكەنە تىلشىككە (بوبەشىك) اينالادى. جۇمساق تاڭداي اۋىزدىڭ ارتىندا جانە ەكى جاعىندا قالتارىستارعا اينالادى. تاڭداي دوعاسى، ولاردىڭ اراسىندا كومەي بەزدەرى بار. بۇل بەزدەردىڭ قاتپارىندا تاماقپەن بىرگە اۋىزعا تۇسكەن ميكروبتار زالالسىزدانادى. ول كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەن تۇرادى. ونىڭ ءۇستى سىلەمەيلى قابىقشامەن قاپتالادى. قابىقشانىڭ ۇستىندە ءدام سەزۋ كلەتكالارى بار. ءتىلدىڭ ۇشىنداعى كلەتكالار، ەكى جاعىنداعى كلەتكالار جانە تۇبىندەگى كلەتكالار قانداي دامدەردى سەزەتىنىن ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەر.
اۋىز قۋىسىنىڭ قىزمەتى: قورەكتى مەحانيكالىق ۇساقتاۋ؛ قورەك جەنتەگى پايدا بولۋى؛ كومىرسۋلاردىڭ ىدىراۋى؛ قورەكتىڭ، ساپاسى مەن تەمپەراتۋراسىن انىقتاۋ.
جۇتىنۋ. Ac جەنتەگى اۋىزدان جۇتقىنشاققا، ودان تىك ورنالاسقان جىڭىشكە تۇتىكشە وڭەشكە جەتەدى. جۇتىنعان كەزدە كومەيدى كىرە بەرىس بوبەشىك جاۋىپ قالادى. وڭەشتىڭ ءبۇيىرى تولقىندى جيىرىلا وتىرىپ، استى قارىنعا جىلجىتادى. وڭەشتىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسى جاساپ شىعاراتىن كىلەگەيلى زات استىڭ جىلجۋىن جەڭىلدەتەدى.
وڭەش - ىشەكتىڭ الدىڭعى بولىگى، ۇزىندىعى 5 سم. ول 3 بولىمنەن تۇرادى: مۇرىن نەمەسە كەڭسىرىك، اۋىز كۋىسى جانە جۇتقىنشاق. بۇعان اس قورىتۋ جولى، جۇتقىنشاق جانە ەستۋ (ەۆستاحييەۆ) تۇتىكشەسى ورتاڭعى قۇلاق جارعاقشاسىنا جەكە اشىلادى. وڭەشتىڭ، اۋىز جاعى ەسىنەۋ ارقىلى اۋىز قۋىسىنا اشىلادى. جۇتقىنشاق بولىگىنەن جۇتقىنشاققا جانە اس قورىتۋ جولىندا اس قورىتۋ مەن تىنىس الۋ جولدارى ايقاسادى. سىلەكەيلى قابىقشادا ليمفويدتىق ۇلپالاردىڭ جيىنتىعى بولادى.
Ac قورىتۋ جولى. ۇزىندىعى 25 سم، بۇلشىق ەتتىك تۇتىكشە وڭەش پەن قارىندى (اسقازان) جالعاستىرادى. ساقينالى بۇلشىق ەتتەردىڭ تولقىندى جيىرىلۋىنان اس جەنتەگى جىلجيدى. Ac قورىتۋ جولىنىڭ جوعارعى قابىرعاسى كولدەنەڭ جولاقتى بۇلشىق ەتتەن، ال ورتاڭعى جانە تومەنگى جاعى تەگىس بۇلشىق ەتتەن تۇرادى.
قارىننىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى
قارىن - كولەمى 2 - 3 مەتر بولاتىن قاپ ءتارىزدى ۇلعايعان اس قورىتۋ مۇشەسى. قارىننىڭ (اسقازان) ءپىشىنى مەن مولشەرى تۇراقتى ەمەس، ەڭ ءبىرىنشى ادام كونستيتۋسياسىنا بايلانىستى بولادى. قارىننىڭ قابىرعاسى ءۇش قاباتتان (سىلەمەيلى، بۇلشىقەتتى جانە سەروزدىق قابىقشادان) تۇرادى. ىشكى قاباتتا (سىلەكەيلى) قارىن ءسولى بولەتىن كوپ مولشەردەگى بەزدەر بار. ادام كۇنىنە 1، 5 - 2ل قارىن ءسولىن بولەدى. قارىندا اس 3 - 10 ساعات ارالىعىندا قارىن ءسولىنىڭ اسەرىنەن قورىتىلادى. وندا ەڭ الدىمەن بەلوك قورىتىلىپ، ىدىراۋعا تۇسەدى. قارىن سولىندە بەلوكتى ءىسىندىرىپ، ونى قورىتاتىن فەرمەنتتى بەلسەندىرەتىن تۇز قىشقىلى بار. بەلوكتى ىدىراتاتىن پەپسين فەرمەنتى ءۇشىن قىشقىلدان باسقا قارىنداعى قىزۋ 38 - 39°س - قا تەڭ بولۋى قاجەت. سوندىقتان تاماقتانۋ گيگيەناسىن ساقتاماسا، استىڭ قورىتىلۋى وزگەرىپ، قارىندا قىجىلداۋ سەزىلەدى. قارىندا اس قورىتۋدىڭ وزگەرۋى ونە بويى ىستىق نەمەسە وتە سالقىن جانە كۇرعاق تاعامداردى ءجيى ىشۋدەن بولادى. قارىن ءسولى ءبولىنۋىنىڭ رەتتەلۋى جۇيكە جۇيەسى جانە گۋمورالدى جولمەن ىسكە اسادى.
اش ىشەكتىڭ قۇرىلىسى جانە استىڭ قورىتىلۋى. قويمالجىڭ اس بوتقاسى قارىننان وقتىن - وقتىن اس قورىتۋ جولىنىڭ كەلەسى بولىگى - ىشەككە وتەدى. قورەكتىك زاتتار اش ىشەكتە ودان ءارى ەداۋىر جاي زاتتارعا ىدىراپ، قان مەن ليمفاعا سىڭەدى.
اش ىشەكتىڭ استارى كەدىر - بۇدىرلى بۇرتىكتەرمەن قاپتالعان. بۇرتىكتەردىڭ استىندا قىلتامىرلار مەن ليمفا ورنالاسادى. بۇرتىكتەردىڭ اش ىشەكتەگى استى ءسىڭىرىپ (سورىپ) الاتىن كولەمى 4 - 5 م2 - دەن 400 - 500 م2 - گە دەيىن بولادى. اش ىشەكتىڭ ۇزىندىعى 3 - 3، 5 م. ونىڭ باستاپقى ءبولىمى - ۇلتابار ۇشى. ۇلتابار ۇشىنىڭ ورتاشا ۇزىندىعى 12 ەلىگە تەڭ. ۇلتابار ۇشىنا باۋىر مەن ۇيقى بەزىنىڭ شىعارۋ وزەكتەرى اشىلادى. ۇيقى بەزى ءسولىنىڭ فەرمەنتتەرى ءسىلتىلى ورتادا عانا اسەر ەتەدى جانە ونىڭ قىزمەتىن ءوت كۇشەيتىپ وتىرادى. Ac قورىتۋ ءسولى فەرمەنتتەرىنىڭ اسەرىنەن بەلوك، ماي، كومىرسۋلار ۇلتابار ۇشىندا ىدىرايدى.
ۇيقى بەزى - ىشكى جانە سىرتقى بەزدەردىڭ ەڭ ءىرىسى. بۇل باس، دەنە جانە قۇيرىق بولىمدەردەن تۇرادى. باسى ۇلتابارمەن جاناسادى. بەز ەكى ءتيپتى كلەتكالاردان تۇرادى: بىرەۋى گورمونداردى (ينسۋلين، گليۋكاگون)، باسقالارى ىشەككە ۇيقى ءسولىن بولەدى. ونىڭ قۇرامىنا ماڭىزدى اس قورىتۋ فەرمەنتتەرى، ونىڭ ىشىندە تريپسين، ليپازا، اميلازا جانە ت. ب. تريپسين بەلوكتار مەن پەپتيدتەردى امينقىشقىلدارعا دەيىن ىدىراتادى، ليپازا مايلاردى گليسەرينگە جانە ماي قىشقىلىنا، ال اميلازا قالعان پوليساحاريدتەردى گليۋكوزاعا دەيىن ىدىراتادى.
ۇيقى بەزىنىڭ جۇيكەلىك جانە گۋمورالدىق رەتتەلۋ قىزمەتىنىڭ مەحانيزمى بار.
توق ىشەكتىن قۇرىلىسى جانە استىن قورىتىلۋى. قورىتىلماي قالعان اس قالدىقتارى توق ىشەكتەن 12 ساعاتتا ءجۇرىپ وتەدى. وسى ۋاقىتتا ونداعى سۋدىڭ كوبى قانعا سىڭەدى. توق ىشەكتىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسىندا ءبۇر بولمايدى. ونىڭ بەزدەرى قۇرامىندا فەرمەنتتەرى از، ال كىلەگەيلى زاتى كوپ ءسول تۇزەدى، وسىنداي كىلەگەيلى زات ارقاسىندا قورىتىلماعان اس قالدىقتارى ىلگەرى جىلجىپ، ورگانيزمنەن وڭاي شىعارىلادى. توق ىشەكتە باكتەريالار كوپ بولادى. ولار استىڭ قورىتىلۋىنا جاردەمدەسەدى، باكتەريالاردىڭ قاتىسۋىمەن كەيبىر ۆيتاميندەر تۇزىلەدى. ءبىر مەزگىلدە ك ءۆيتامينى جانە ۆ توبى سينتەزى ىسكە اسادى. تىك ىشەكتىڭ دەفەكاسياسى - كۇردەلى رەفلەكتورلىق اكت، ياعني بۇل كەزدە ديافراگما (كوكەت) مەن قارىن بۇلشىق ەتىنىڭ قابىرعاسى جيىرىلادى. بۇل رەفلەكستىڭ ورتالىعى جۇلىننىڭ قۇيىمشاق بولىمىندە ورنالاسىپ، ونىڭ ارەكەتىن باس ميى رەتتەيدى.
ءۇ. دامىتۋشىلىعى
سىزدەرگە بۇگىنگى مالىمەت تۇسىنىكتى بولسا، ساياحاتىمىزدى باستايىق! العاشقى ايالدامامىز «سيقىرلى وزەن»ەكەن. وو، سيقىرلى وزەندەسيقىرلى بالىقتار ءجۇزىپ ءجۇر ەكەن. تەگىن جۇزبەسە كەرەك، بىزگە كەلەسى ايالداماعا باعىت - باعدار بەرەتىن وسى بالىقتار بولسا كەرەك. جولاۋشىلار، كەلەسى سيقىرلى سيقىرلى الەمگە جەتۋ ءۇشىن سيقىرلى بالىقتارىمىزدىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. بالىقتار استىندا جاسىرىن تۇرعان ءتۇرلى تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ.
تاپسىرما 3
ءبىرىنشى بالىق: ەڭ ۇلكەن اسقورىتۋ بەزى - باۋىر. جاۋاپ دۇرىس پا قالاي ويلايسىز؟ ارينە دۇرىس.
ەكىنشى بالىق: جۇمباقتىڭ شەشىمىن تاپ؟
ءداۋ ۇڭگىردىڭ قاقپاسى جابىلىپ، اشىلىپ تۇرادى،
جوق بولسا دا توپساسى (اۋىز)
ءۇشىنشى بالىق: اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ قانداي دا بولماسىن بولىكتەرىنە ماقال - ماتەل تاپ!
جاۋاپ: اپىل - عۇپىل ىشكەن اس، اسقازانعا تۇسكەن اس.
«اۋرۋ اۋىزدان كىرەدى»
ءتورتىنشى بالىق: ۇيقى بەزىنىڭ قىزمەتى؟
جاۋاپ: اس قورىتۋ، ىشكى سەكرەسيالىق قىزمەتتى اتقارادى.
جولاۋشىلار، بالىقتار سىزدەرگە كەلەسى الەمگە باراتىن جولدى كورسەتەدى، قانە ءبارىمىز كەلەسى الەمىمىزگە ساياحات جاسايىق! الدىمىزدا نە كۇتىپ تۇر ەكەن؟
تاپسىرما 4
مىنە ايالدامالاردان جولىمىز بولىپ ەش كەدەرگىسىز ءوتىپ جاتىرمىز. قىزىقتى سيقىرلى الەم اياسىندا جۇرگەندەيمىز! الدا قانداي قىزىقتى وقيعالار بولادى ەكەن؟ تاعى قانداي سيقىرلى الەمگە تاپ بولامىز ەكەن؟ مىنە وسىعان كوز جەتكىزەيىك!
«سيقىرلى قۇستار» الەمىنە كەلدىك! وسى ساتتە قۇستاردىڭ شيقىلداعان دىبىسى ەستىلەدى. ءبىزدىڭ سيقىرلى قۇستارىمىز قانداي تاپسىرما دايىنداپ قويدى ەكەن؟ شەشىپ كورسەك قالاي؟
تەرمين سوزدەر جاسىرادى، جاۋابىن ايتۋ.
سىلەمەيلى ەپيتەليي، دانەكەر ۇلپاسى، اۋىز، وڭەش، اسقازان، ۇلتابار، ۇيقىبەز، باۋىر.
ەرەكشە قۇستىڭ تاپسىرماسى: مىلقاۋ سۋرەت.
ءۇى. بەكىتۋ
1. اس قورىتۋ مۇشەسىنىڭ بۇل بولىمىندە ءناجىس قالىپتاسادى: توق ىشەكتە
2. وندا سۋ قايتادان دەنەگە سىڭىرىلەدى جانە كەيبىر ۆيتاميندەر سينتەزدەلەدى: توق ىشەكتە
3. اس قورىتۋ جولىنىڭ كەڭەيگەن مۇشەسى: اسقازان
4......... سىلەكەي بەزدەرىنىڭ وزەگى اشىلادى: اۋىز قۋىسىندا
5. توق ىشەكتىڭ اش ىشەكتەن باستالعان جەرى: سوقىر ىشەك
6. ادامدا اس قورىتۋ جولىنىڭ ۇزىندىعى: 8 - 10 مەتر
7. ءتىل بولىگىن اتا؟ ءتۇبىرى، دەنە، ۇشى
8. ادامداعى جۇتقىنشاق ۇزىندىعى: 11 - 13سم
ءۇىى. قورىتىندىلاۋ
مىنەكەي، جولاۋشىلار! بۇگىنگى ساياحاتىمىز سىزدەرگە ۇنادى ما؟ ماقساتتارىڭىزعا جەتتىڭىزدەر مە؟ جالپى وسى ساياحاتىمىزدا كورگەن بىلگەنىمىز كوپ بولدى، مىنە ەندى ءبىزدىڭ سيقىرلى باعالارعا جەتتىك.
ءۇىىى. ءۇي تاپسىرماسى
اس قورىتۋ مۇشەلەرىنىڭ قۇرىلىسى، كىتاپ سوڭىنداعى كەستەنى تولتىرۋ.
ءىح. باعالاۋ
وقۋشىلار ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا، جاڭا ساباق بارىسىندا ورىندالعان تاپسىرمالاردى ورىنداۋى بويىنشا باعالانادى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سيتوپلازما. ەندوپلازمالىق تور – مەمبرانالى ورگانويد
