InfoHub Logo

ەرتەدە ءبىر حاننىڭ قارتايعانشا بالاسى بولماعان سوڭ بالا ءۇشىن توعىز ايەل الىپتى. اقىرىندا ەڭ ارتقى ايەلىنەن ءبىر ۇل بالا بولىپ، اتىن اسان قويىپتى. بالا باليعاتقا تولماي تۇرعان ۋاقىتىندا حان قاتتى اۋىرىپ ولەر حالاتقا تايانعان سوڭ ۋازىرلەرىن جيناپ وتىرىپ، مىناداي تاپسىرما تاپسىرىپتى:

— مەنىڭ كۇنىم جاقىنداعان سياقتى. سوندىقتان ورنىما بالام اساندى تاعايىندايمىن! بۇل ەر جەتىم ەل بيلەۋگە اۋىلى جاراعانشا ەلگە باسشىلىق ەتىپ، اسانعا قامقورلىق ەتۋدى بارلىعىڭا، اسىرەسە باس ءۋازىرى ساعان تاپسىرامىن! — دەپتى. ونان كەيىن تاعى مىنانى ايتادى: — الا بيە بار، سونىڭ بيىلعى قۇلىنىن، ۇيدە ءبىر سارى الا تازى بار، سونىڭ بيىلعى كۇشىگىن، پالەن جەردە ءبىر بايتەرەك بار، سونىڭ باسىنا ءبىر بۇركىت ۇيالايدى. سونىڭ بيىلعى بالاپانىن الىپ، اسىراپ ءوسىرىپ، وسى ۇشەۋىن ەر جەتكەن سوڭ اسانعا مۇنى دا تاپسىر! — دەپتى. ءسويتىپ، حان كوپ ۇزاماي ءولىپتى.

ۋازىرلەر ايتقانىن قاتا قىلماي، ەر جەتكەن سوڭ اۋەلى اساندى تاققا مىنگىزىپ، سونان كەيىن ماناعى ايتىلعان ءۇش زاتتى دا تاپسىرىپتى. قۇلىن تۇلپار، كۇشىك قۇماي، بالاپان قىران بولىپتى.

ءبىر كۇنى اسان كوپ ۋازىرلەرىمەن اڭعا شىعىپ، الىستاپ بارىپ ءبىر كيىك قۋادى. كەشكە دەيىن قۋسا دا كيىك جەتكىزبەپتى. باسقالارى قارا ءۇزىپ قالىپ، تۇلپار مىنگەن اسان جەتپەگەنمەن، قارا ءۇزىپ قالماي ىمىرتقا دەيىن قۋىپ قاراڭعى تۇسكەن سوڭ، جالعىز جاس بالا دالاعا جاتا الماي تۇنىمەن تاڭ
اتقانشا، ەرتەڭ كۇن باتقانشا، ءتىپتى ءبىراز كۇنگە دەيىن ەل كەزدەسپەي، ايدالاعا توقتاي الماي، اڭىراتىپ سالا بەرەدى.

بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ بالا ابدەن قانسىراعان كەزدە ءبىر ەلگە كەزدەسەدى. ءبىر ۇيدەن كەلىپ ات ۇستىندە تۇرىپ سۋسىن سۇراپ تۇرعانىن سىرتىنان حاننىڭ قىزى كورىپ، ءتۇر-نۇسقاسىنا قاراپ، بۇل تەگىن ادام ەمەس ەكەنىن ءبىلىپ، ءبىر ادام جىبەرىپ بالانى شاقىرىپ، ورداسىنا العىزىپ باعىپ، ەكى-ۇش كۇن تىنىققان سوڭ، بالادان ءجون سۇراپتى. بالا ءجونىن ايتقان سوڭ:

— جىگىتىم، ەلىڭنەن وتە ۇزاق كەتكەن ەكەنسىڭ، ەلىڭ وسى جەردەن قىرىق كۇندىك جەر. ەكى ورتا ەلسىز. باسشىسىز ەلىڭدى تابۋىڭ قيىن. ەگەر ۇناتساڭ، مەن ءبىر اقىل ايتايىن، — دەپتى.

اسان:

— ماقۇل، — دەپ قىز ءسوزىن تىڭدايدى. قىز ايتادى:

— بۇل — مۇسىلمان پەرىنىڭ ەلى. مەنىڭ اكەم — وسى ەلدىڭ پاتشاسى. مەن ونىڭ جالعىز قىزى بولعاندىقتان، مەنىڭ ەرگە شىعۋ جونىندەگى ەركىمدى اكەم وزىمە بەرىپ قويدى. وسى حابارمەن تالاي حانزادالار كەلىپ ەدى. ءبىراق ولاردىڭ بىرىمەن دە كەلىسە المادىم. ال ءقازىر سەن ۇناتساڭ، مەن سەنى
ۇناتىپ تۇرمىن. ماقۇل كورسەڭ، قوسىلايىق، — دەپتى. بۇعان اسان دا قارسى بولماعان سوڭ، قىز دەرەۋ اكەسىنە حابارلايدى. اكەسى دە قارسى بولماي، بىرنەشە كۇن ويىن-ساۋىقتارىن وتكىزىپ، قىزىن اسانعا نەكە قيىپ قوسادى.

بۇل جۇمىس جايعاسقان سوڭ، اسان ايەلىنە ەلىنىڭ ابىگەر بولىپ جاتقانىن ايتىپ، ەندى كەشىكپەي ەلىنە جۇرمەك بولىپ اقىلداسقان سوڭ، ايەلى دە قارسى بولمايدى. اسان بۇل حابارىن حان اتاسىنا ايتقان سوڭ، و دا قارسى بولماي قاسىنا بىرنەشە جولداستار قوسىپ، قىز-كۇيەۋىن اتتاندىرادى. ءسويتىپ، امان ەلىنە كەلىپتى.

ابدەن اۋرەلىككە ءتۇسىپ جاتقان ەلى جوعالعان حانى كەلگەن سوڭ ۇلكەن توي قىلىپ، تاماشاعا كىرىسەدى. ءبىراق وسى قۋانىشتىڭ ۇستىندە اسانعا تاعى ءبىر كوڭىلسىزدىك پايدا بولادى. ونىڭ ايەلى ۇيىنە كەلىسىمەن مىلقاۋ بولىپ جانە قۇلاعى دا ەستىمەي قالادى. ءتاۋىپ، باقسى-بالگەرلەر جازا المايدى. ءبىر كۇنى اسان ايەلىن ەرتىپ بازارعا بارادى. قاسىنا ەرتىپ، بازاردى ارالاپ جۇرگەندە ءبىر جەردە ەرلى-زايىپتى ەكى ايەل، ەكى ەركەكتىڭ سويلەسىپ تۇرعان سوزىنە قۇلاق قويسا، ءبىر ايەل تۇرىپ:

— دۇنيەدە ءبىز تورتەۋمىزدەي جانى دوس، تاتۋ زامانداس بولار ما ەكەن؟ ءبىزدىڭ وسى تاتۋ دوستىعىمىز بالامىزدان بالاعا قالىپ، ماڭگىلىك ۇزىلمەس، — دەپتى. باسقا اناۋ ۇشەۋى دە مۇنى قۇپتاپ، قارقىلداپ كۇلىسەدى. سول كەزدە اساننىڭ مىلقاۋ كەلىنشەگى جىميىپ كۇلەدى. ونان شىعىپ جانە بازاردى ارالاپ جۇرسە، ءبىر جەردە بىرەۋ ەتىك ساۋدالاپ تۇر ەكەن. ول ەتىكتى قىمباتسىنىپ:

— وتە قىمبات سۇرادىڭ، وسى ەتىگىڭ ون جىل كيۋگە شىداي ما؟ ەگەر ون جىل كيىس جاراسا، سۇراعانىڭدى بەرىپ الايىن، —  دەپتى. مىلقاۋ كەلىنشەك بۇل سوزگە دە ەزۋ تارتىپ كۇلەدى.

اسان ايەلىن ەرتىپ ۇيىنە كەلىپ، ۋازىرلەرىن شاقىرىپ الىپ، ءماجىلىس سارايىنا ايەلدى دە العىزىپ بىلاي دەيدى ايەلىنە:

— سەن وسى ۇيگە كەلگەلى مىلقاۋ بولىپ قالدىڭ، ءبىر ءتۇرلى كەسەلگە جولىققان شىعار دەپ ءجۇر ەدىم. ولاي ەمەس، سەن جورتا ىستەپ ءجۇر ەكەنسىڭ. ەگەر كەسەلىڭ قيىن بولسا، بۇگىن بازاردا دوستىقتارىن دارىپتەگەن ەكى ايەلدىڭ سوزىنە جانە ەتىك ساۋدا قىلعان ادامنىڭ سوزىنە كۇلدىڭ. ەگەر ساڭىراۋلىعىڭ راس بولسا، ءسوزدى قالاي ەستىدىڭ؟ شىن سىرىڭدى ايت، بولماسا ءقازىر ولىمگە بۇيىرامىن، — دەپ قورقىتادى. ۋازىرلەرى دە:

— ايتىڭىز، — دەپ وتىنەدى. ايەل قورىققانىنان سوزگە كىرى سەدى، ول بىلاي دەيدى:

— مەنىڭ كەسەلىم جوق، جورتا ەتىپ جۇرگەنىم انىق. ويتكەنى ءبىزدىڭ پەرىنىڭ زاڭىندا پەرىنىڭ قىزى ىقتيارىمەن ادامزاتقا تيسە، سول كۇنىنەن باستاپ قىرىق كۇنگە دەيىن سويلەمەيدى. ەگەر سويلەسە، ءبىر ءتۇرلى باقىتسىزدىققا كەزدەسەدى. سول ءتارتىپتى ساقتاپ سويلەمەگەنىمە بۇگىن وتىز توعىز كۇن بولىپ ەدى. ەرتەڭ شىداعاندا، ارعى كۇنى ءوزىم دە سويلەيتىن ەدىم. وعان قارامادىڭ. ەندى ءسوزسىز ءبىر باقىتسىزدىققا كەزدەسەمىز. ءبىراق اناۋ كىسىلەردىڭ سوزدەرىنە كۇلگەنىمدى ايتايىن.

اناۋ دوستىقتارىن دارىپتەپ تۇرعان ەكى ەر، ەكى ايەل تورتەۋى بىرىمەن-بىرى ويناس. دوستىقتارى ادال جۇرەكپەن ەمەس، ادام جاقسىمەن. بۇلاردىڭ وسى جۇمىستارى اشكەرەلەنىپ، جاقىندا ءبىرىن-بىرى ولتىرەدى. ال اناۋ ەتىك ساۋدا قىلىپ تۇرعان جىگىتتىڭ ون كۇندىك قانا ءومىرى بار. سونى بىلمەي وپاسىز دۇنيەگە الدانىپ تۇرعانىنا كۇلىپ ەدىم، — دەيدى. ءسويتىپ، قىزدىڭ جاسىرىپ جۇرگەن ۇشاتىن اتى بار ەكەن. سونى ءمىنىپ، «قوي، قوش امان بول!» دەپ ۇشادى دا كەتەدى.

اسان وسى قايعىعا ۇشىراعان سوڭ ارى-بەرى ويلانىپ بارلىق مال-مۇلكىن، ءتاج، تاقتىن، ەل-جۇرتىن تاستاپ، ءبىر جەلماياعا ءمىنىپ، ايەلىن ىزدەپ دۇنيەنى كەزۋگە شىعادى. ءسويتىپ، اساننىڭ دۇنيەنى كەزىپ ارالاۋىنا وسى سەبەپ بولعان ەكەن. جانە اسانعا «قايعى» دەگەن ات وسىدان كەيىن پايدا بولىپتى دەيدى اڭىز.

---