اسقار توقماعامبەتوۆ «تۇلىك تۋرالى ساباق»
كايداكوۆا جانات بەكبولاتوۆنا
ءپانى: ادەبيەتتىك وقۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اسقار توقماعامبەتوۆ «تۇلىك تۋرالى ساباق».
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: «تۇلىك تۋرالى ساباق» ولەڭىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا ماشىقتاندىرۋ. ءتورت تۇلىك مالداردىڭ اتاۋلارىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اقىل-ويىن، ەستە ساقتاۋىن، قيالىن، زەيىنىن، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءتورت – تۇلىك مالدى كۇتىپ باعۋعا، قامقورلىق جاساۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ۇلكەندەرگە كومەك بەرۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: حابارلاۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، بايانداۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىگى: اسقار توقماعامبەتوۆتىڭ پورترەتى، فليپچارتتار، كەستە قاعازدار.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ
ساباق بارىسى.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
قاتار-قاتار ءتىزىلىپ،
وقۋشىعا لايىق
قولىمىزدى جىبەرىپ
ءتۇپ-تۇزۋ بوپ تۇرايىق.
جاقسى وقىپ ساباقتى
ادەپ ساقتاۋ ءسانىمىز
وتىرۋعا ناقپا-ناق
دايىندالدىق ءبارىمىز
1 – قاتار جاي وتىر،
2 – قاتار تەز وتىر،
3 – قاتار سەن دە وتىر.
ساباق باستار كەز بوپ تۇر.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
كلاسس وقۋشىلارىن 3 توپقا ءبولۋ. ءار توپتا 3 وقۋشىدان. ۇيگە جەكە – جەكە وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن، سول تاپسىرمالار بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1 – تاپسىرما: مامىتبەك قالدىبايەۆتىڭ «ۇلەك» اڭگىمەسىنىڭ مازمۇنىن سۇراۋ.
2 – تاپسىرما: «مەنىڭ بوتام» تاقىرىبىنا ولەڭ قۇراستىرۋ.
3 – تاپسىرما: «اق بوتا» تاقىرىبىنا اڭگىمە قۇراستىرۋ.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ.
1. ۇلەكتەن ادامدار نەگە قورقادى ەكەن؟
2. شىعارمادا ۇلەكتىڭ قانداي پايداسى اڭگىمەلەنگەن؟
3. تۇيە مالىنىنىڭ ءتولى قالاي اتالدى؟
4. تۇيەنىڭ پايداسى قانداي؟
ءىV. اۆتور تۋرالى ماعلۇمات.
اسقار توقماعامبەتوۆ (1905 – 1983) – اقىن جازۋشى.
قازىرگى قىزىلوردا وبلىسى تەرەڭوزەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. تاشكەنت پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمىن، ماسكەۋ باسپا ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. «لەنينشىل جاس» («جاس الاش»)، «لەنين جولى»(قازىرگى «سىر بويى»)، «سوسياليستىك قازاقستان» («ەگەمەن قازاقستان»)، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرى مەن «ارا» جۋرنالىندا ءار ءتۇرلى قىزمەتتەر ىستەگەن. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ شىمكەنت، قىزىلوردا وبلىستارى بويىنشا جاۋاپتى حاتشىسى بولعان. العاشقى ولەڭدەر جيناعى «ەڭبەك جىرى» دەگەن اتپەن 1928 جىلى شىققان. اسقار توقماعامبەتوۆ اقىندىق جولىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە وتان قورعاۋ، ينتەرناسيوناليزم تاقىرىبىنا ارنالعان شىعارمالار جازعان. وتان سوعىسى جىلدارىندا جاۋىنگەرلەردىڭ مايدانداعى ەرلىكتەرىن، حالىقتار دوستىعى، سوعىستان كەيىنگى جىلداردا بەيبىت ءومىر تىنىسىن ءوز شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتتى. اسقار توقماعامبەتوۆ قازاق پوەزياسىندا پوەما جانرىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان اقىن. ونىڭ پوەمالارىن تاقىرىبى، ءتۇرى جاعىنان ءتورت توپقا بولۋگە بولادى: اۋىل ءومىرى («حات»، «باقىت كىلتى»، «قاسكەلەڭ»، «ومىرگە جول»، «اگرونوم كوكتەمى»ت. ب.)؛ ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن تاريحي ادامدارعا ارنالعان («باتىر ءالي»، «اقىن تاعدىرى»، «كرەمل ساقشىسى» ت. ب.)؛ ەلدى، جەردى قورعاۋ، وتانسۇيگىشتىك، ەرلىك تاقىرىبى («اجالدى جەڭگەن الىپتار»، «باتىرلار داستانى»، «ۋبورششيسا» ت. ب.)؛ حالىقتاردىڭ دوستىعى تاقىرىبى («بەرلين كوشەسىندە»، «يسپانيا»، «قاراڭعى تۇندە»، «رەين جاعاسىندا» ت. ب.). اقىن پوەمالارىندا قازاق حالقىنىڭ كۇرەس جولىنداعى ءومىرى («قارا قىز»، «قاندى جازۋ»، «تەرەڭ تولقىن») مەن كەڭەس ادامدارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى («كۇزەتتە»، «داريا سىرى»، «بالداقتى وسپان»، ت.ب.) سۋرەتتەلگەن. «اقىن تاعدىرى» پوەماسىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ ازاماتتىق، اقىندىق كەلبەتىن اشۋعا ارناعان. اقىننىڭ «ءبىزدىڭ ساۋلە»، «تاپ قورعانى»، «بۋدەننىي مارشى»، «ءبىر، ەكى، ءۇش»، «قوش امان بول»، «كۇت مەنى»، «سۇيگەن جارعا»، تاعى باسقا ليريكالىق ولەڭدەرى انگە ارنالعان. تاڭدامالى شىعارمالارىنىڭ جيناقتارى جارىق كورگەن. اسقار توقماعامبەتوۆ پروزا جانرىندا دا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ىبىراي جاقايەۆ ءومىرىن بەينەلەگەن «قىران تۇعىردان ۇشادى»
(و.بودىقوۆپەن بىرگە)، سىر ءوڭىرى قازاقتارى تۇرمىسىنان جازىلعان «سىر ديقانى»، «اسىل ازامات»، «اكە مەن بالا»، «قاربالاستا»، قازان توڭكەرىسى قارساڭىنداعى اۋىل ءومىرىن سۋرەتتەگەن «اقمونشاق» پوۆەستەرىن جازدى.
اسقار توقماعامبەتوۆ ء-حىح عاسىردا ءومىر سۇرگەن قازاق اقىندارى تۋرالى جازىلعان «جىر كۇمبەزى» اتتى تاريحي روماننىڭ اۆتورى. دراماتۋرگيادا «ەكى زاڭ»، «سەمافور اشىق»، «ازىرەت سۇلتان» اتتى پەسالار مەن «مارجان»، «ءبارىمىز دە سونداي بولساق» اتتى كينوسەنارييلەر جازعان. س.ءاينيدىڭ «قۇلدار» رومانىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.
قازان توڭكەرىسى، 1-دارەجەلى وتان سوعىسى، ءۇش مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ وردەندەرىمەن، بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرە وتىرىپ مانەرلەپ وقىپ بەرۋى.
ءتورت تۇلىك
قوي - قوزى
جىلقى - قۇلىن
ەشكى - لاق
سيىر - بۇزاۋ
Vءى. فليپچارتپەن جۇمىس.
جىلقى - قۇلىن
جاباعى (6 ايدان 1 جاسقا دەيىنگىسى)
تاي (1 جاستان اسقانى)
قۇنان (2 جاستان اسقانى)
دونەن (3 جاستان اسقانى)
بەستى (5 جاستاعىسى)
التى جاسار
تۇيە اتاۋلارى:
نار ( جالعىز وركەشتى)
ناربوتا ( جاڭادان تۋعان ءتولى)
نارتايلاق (1 جاستان اسقانى)
تۇيە:
ايىر (قوس وركەشتى)
بوتا (جاڭادان تۋعان ءتولى)
تايلاق (1 جاستان اسقانى)
قوي اتاۋلارى:
قوي، قوزى، مارقا، كەپە، توقتى، ساۋلىق، بويداق قوي (ۇرعاشى)، قۇنان قوي، دونەن قوي.
ىسەك (ەركەگى)، قوشقار
ەشكى اتاۋلارى:
ەشكى، لاق، مارقا لاق، تەكە، سەركە (مەركەش)، شىبىش، تۋشا (ۇرعاشىسى)
سيىر اتاۋلارى:
سيىر، بۇزاۋ، باسپاق، قاشار.
بۇقا (ەركەگى)، تانا، بۇقاشىق
Vءىى. وقۋلىقپەن جۇمىس.
2. وقۋشىلاردىڭ ىشتەي وقۋى.
3. داۋىستاپ رولگە ءبولىپ وقۋ.
Vءىىى. سوزدىكپەن جۇمىس
ءسوزۋار – سوزشەڭ
جوبالاۋى - ويىنشا
داۋرىقتى – تالاستى. (شەشىمىن تابا المادى)
ءىح. ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋشىلارعا جەكە – جەكە كەسپە قاعازدار بەرۋ.
مالدار تولدەرى اتاۋلارى
قوي
قوزى
سيىر
جىلقى
تۇيە
ح.ساباقتى باعالاۋ.
جۇيرىك ەكەن اتتارى
اياڭداماي جەلەدى.
«5» قويامىن مەن وعان
ءبىرىنشى ورىندا كەلەدى.
بىلمەي قالعان جەرلەرىن
مىقتاپ ويعا توقيدى
بۇگىن «4-كە» وقىسا،
ەرتەڭ «5-كە» وقيدى.
ايتقانىنا
كوڭىلىمىز تولمادى
ساباققا دايىندالماي كەلىپتى
ونىسى دۇرىس بولمادى.
ءحى.ۇيگە تاپسىرما.
ولەڭدى جاتتاۋ.
ءپانى: ادەبيەتتىك وقۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اسقار توقماعامبەتوۆ «تۇلىك تۋرالى ساباق».
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: «تۇلىك تۋرالى ساباق» ولەڭىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولەڭدى مانەرلەپ وقۋعا ماشىقتاندىرۋ. ءتورت تۇلىك مالداردىڭ اتاۋلارىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ اقىل-ويىن، ەستە ساقتاۋىن، قيالىن، زەيىنىن، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ءتورت – تۇلىك مالدى كۇتىپ باعۋعا، قامقورلىق جاساۋعا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ۇلكەندەرگە كومەك بەرۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىس – تاسىلدەرى: حابارلاۋ، سۇراق-جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، بايانداۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىگى: اسقار توقماعامبەتوۆتىڭ پورترەتى، فليپچارتتار، كەستە قاعازدار.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ
ساباق بارىسى.
ءى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
قاتار-قاتار ءتىزىلىپ،
وقۋشىعا لايىق
قولىمىزدى جىبەرىپ
ءتۇپ-تۇزۋ بوپ تۇرايىق.
جاقسى وقىپ ساباقتى
ادەپ ساقتاۋ ءسانىمىز
وتىرۋعا ناقپا-ناق
دايىندالدىق ءبارىمىز
1 – قاتار جاي وتىر،
2 – قاتار تەز وتىر،
3 – قاتار سەن دە وتىر.
ساباق باستار كەز بوپ تۇر.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ.
كلاسس وقۋشىلارىن 3 توپقا ءبولۋ. ءار توپتا 3 وقۋشىدان. ۇيگە جەكە – جەكە وقۋشىلارعا تاپسىرما بەرىلگەن بولاتىن، سول تاپسىرمالار بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1 – تاپسىرما: مامىتبەك قالدىبايەۆتىڭ «ۇلەك» اڭگىمەسىنىڭ مازمۇنىن سۇراۋ.
2 – تاپسىرما: «مەنىڭ بوتام» تاقىرىبىنا ولەڭ قۇراستىرۋ.
3 – تاپسىرما: «اق بوتا» تاقىرىبىنا اڭگىمە قۇراستىرۋ.
ءىىى. ءۇي جۇمىسىن بەكىتۋ.
1. ۇلەكتەن ادامدار نەگە قورقادى ەكەن؟
2. شىعارمادا ۇلەكتىڭ قانداي پايداسى اڭگىمەلەنگەن؟
3. تۇيە مالىنىنىڭ ءتولى قالاي اتالدى؟
4. تۇيەنىڭ پايداسى قانداي؟
ءىV. اۆتور تۋرالى ماعلۇمات.
اسقار توقماعامبەتوۆ (1905 – 1983) – اقىن جازۋشى.
قازىرگى قىزىلوردا وبلىسى تەرەڭوزەك اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. تاشكەنت پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمىن، ماسكەۋ باسپا ينستيتۋتىن بىتىرگەن. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان. «لەنينشىل جاس» («جاس الاش»)، «لەنين جولى»(قازىرگى «سىر بويى»)، «سوسياليستىك قازاقستان» («ەگەمەن قازاقستان»)، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرى مەن «ارا» جۋرنالىندا ءار ءتۇرلى قىزمەتتەر ىستەگەن. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ شىمكەنت، قىزىلوردا وبلىستارى بويىنشا جاۋاپتى حاتشىسى بولعان. العاشقى ولەڭدەر جيناعى «ەڭبەك جىرى» دەگەن اتپەن 1928 جىلى شىققان. اسقار توقماعامبەتوۆ اقىندىق جولىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە وتان قورعاۋ، ينتەرناسيوناليزم تاقىرىبىنا ارنالعان شىعارمالار جازعان. وتان سوعىسى جىلدارىندا جاۋىنگەرلەردىڭ مايدانداعى ەرلىكتەرىن، حالىقتار دوستىعى، سوعىستان كەيىنگى جىلداردا بەيبىت ءومىر تىنىسىن ءوز شىعارمالارىنا ارقاۋ ەتتى. اسقار توقماعامبەتوۆ قازاق پوەزياسىندا پوەما جانرىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان اقىن. ونىڭ پوەمالارىن تاقىرىبى، ءتۇرى جاعىنان ءتورت توپقا بولۋگە بولادى: اۋىل ءومىرى («حات»، «باقىت كىلتى»، «قاسكەلەڭ»، «ومىرگە جول»، «اگرونوم كوكتەمى»ت. ب.)؛ ەلىمىزگە ەڭبەگى سىڭگەن تاريحي ادامدارعا ارنالعان («باتىر ءالي»، «اقىن تاعدىرى»، «كرەمل ساقشىسى» ت. ب.)؛ ەلدى، جەردى قورعاۋ، وتانسۇيگىشتىك، ەرلىك تاقىرىبى («اجالدى جەڭگەن الىپتار»، «باتىرلار داستانى»، «ۋبورششيسا» ت. ب.)؛ حالىقتاردىڭ دوستىعى تاقىرىبى («بەرلين كوشەسىندە»، «يسپانيا»، «قاراڭعى تۇندە»، «رەين جاعاسىندا» ت. ب.). اقىن پوەمالارىندا قازاق حالقىنىڭ كۇرەس جولىنداعى ءومىرى («قارا قىز»، «قاندى جازۋ»، «تەرەڭ تولقىن») مەن كەڭەس ادامدارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى («كۇزەتتە»، «داريا سىرى»، «بالداقتى وسپان»، ت.ب.) سۋرەتتەلگەن. «اقىن تاعدىرى» پوەماسىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ ازاماتتىق، اقىندىق كەلبەتىن اشۋعا ارناعان. اقىننىڭ «ءبىزدىڭ ساۋلە»، «تاپ قورعانى»، «بۋدەننىي مارشى»، «ءبىر، ەكى، ءۇش»، «قوش امان بول»، «كۇت مەنى»، «سۇيگەن جارعا»، تاعى باسقا ليريكالىق ولەڭدەرى انگە ارنالعان. تاڭدامالى شىعارمالارىنىڭ جيناقتارى جارىق كورگەن. اسقار توقماعامبەتوۆ پروزا جانرىندا دا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ىبىراي جاقايەۆ ءومىرىن بەينەلەگەن «قىران تۇعىردان ۇشادى»
(و.بودىقوۆپەن بىرگە)، سىر ءوڭىرى قازاقتارى تۇرمىسىنان جازىلعان «سىر ديقانى»، «اسىل ازامات»، «اكە مەن بالا»، «قاربالاستا»، قازان توڭكەرىسى قارساڭىنداعى اۋىل ءومىرىن سۋرەتتەگەن «اقمونشاق» پوۆەستەرىن جازدى.
اسقار توقماعامبەتوۆ ء-حىح عاسىردا ءومىر سۇرگەن قازاق اقىندارى تۋرالى جازىلعان «جىر كۇمبەزى» اتتى تاريحي روماننىڭ اۆتورى. دراماتۋرگيادا «ەكى زاڭ»، «سەمافور اشىق»، «ازىرەت سۇلتان» اتتى پەسالار مەن «مارجان»، «ءبارىمىز دە سونداي بولساق» اتتى كينوسەنارييلەر جازعان. س.ءاينيدىڭ «قۇلدار» رومانىن قازاق تىلىنە اۋدارعان.
قازان توڭكەرىسى، 1-دارەجەلى وتان سوعىسى، ءۇش مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ وردەندەرىمەن، بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
V. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرە وتىرىپ مانەرلەپ وقىپ بەرۋى.
ءتورت تۇلىك
قوي - قوزى
جىلقى - قۇلىن
ەشكى - لاق
سيىر - بۇزاۋ
Vءى. فليپچارتپەن جۇمىس.
جىلقى - قۇلىن
جاباعى (6 ايدان 1 جاسقا دەيىنگىسى)
تاي (1 جاستان اسقانى)
قۇنان (2 جاستان اسقانى)
دونەن (3 جاستان اسقانى)
بەستى (5 جاستاعىسى)
التى جاسار
تۇيە اتاۋلارى:
نار ( جالعىز وركەشتى)
ناربوتا ( جاڭادان تۋعان ءتولى)
نارتايلاق (1 جاستان اسقانى)
تۇيە:
ايىر (قوس وركەشتى)
بوتا (جاڭادان تۋعان ءتولى)
تايلاق (1 جاستان اسقانى)
قوي اتاۋلارى:
قوي، قوزى، مارقا، كەپە، توقتى، ساۋلىق، بويداق قوي (ۇرعاشى)، قۇنان قوي، دونەن قوي.
ىسەك (ەركەگى)، قوشقار
ەشكى اتاۋلارى:
ەشكى، لاق، مارقا لاق، تەكە، سەركە (مەركەش)، شىبىش، تۋشا (ۇرعاشىسى)
سيىر اتاۋلارى:
سيىر، بۇزاۋ، باسپاق، قاشار.
بۇقا (ەركەگى)، تانا، بۇقاشىق
Vءىى. وقۋلىقپەن جۇمىس.
2. وقۋشىلاردىڭ ىشتەي وقۋى.
3. داۋىستاپ رولگە ءبولىپ وقۋ.
Vءىىى. سوزدىكپەن جۇمىس
ءسوزۋار – سوزشەڭ
جوبالاۋى - ويىنشا
داۋرىقتى – تالاستى. (شەشىمىن تابا المادى)
ءىح. ساباقتى بەكىتۋ.
وقۋشىلارعا جەكە – جەكە كەسپە قاعازدار بەرۋ.
مالدار تولدەرى اتاۋلارى
قوي
قوزى
سيىر
جىلقى
تۇيە
ح.ساباقتى باعالاۋ.
جۇيرىك ەكەن اتتارى
اياڭداماي جەلەدى.
«5» قويامىن مەن وعان
ءبىرىنشى ورىندا كەلەدى.
بىلمەي قالعان جەرلەرىن
مىقتاپ ويعا توقيدى
بۇگىن «4-كە» وقىسا،
ەرتەڭ «5-كە» وقيدى.
ايتقانىنا
كوڭىلىمىز تولمادى
ساباققا دايىندالماي كەلىپتى
ونىسى دۇرىس بولمادى.
ءحى.ۇيگە تاپسىرما.
ولەڭدى جاتتاۋ.
You Might Also Like
