InfoHub Logo

— وي، جولىڭ بولعىر، مىناۋ مەنى جەرگە قاراتتى-اۋ، ءا. سويلەگەن ءسوزىن تىڭداپ كور. قۇددى تاۋ كوتەرىپ كەلگەندەي. قيراتتىم دەپ تۇرسىڭ با؟ وسى تۇرعان جەرىندە قامشىنىڭ استىنا الايىن با؟

اكەسى ساماتقا ءتونىپ كەلىپ توقتادى.

— قارعايىن دەسەم، جالعىزىم، قارعامايىن دەسەم جالماۋىزىم...

— ونىڭ نەسى اۋليە؟ — دەپ سامات اۋزى قومپىلداپ جانارى جاسقا شىلانىپ شىعا كەلدى.

شىندىعىندا ءبارىن بۇلدىرگەن ساماتتىڭ ءوزى. ويىندا ەشتەڭە جوق، اربانىڭ دوڭعالاعىن مايلاپ جاتقان اكەسىنىڭ جانىنا كەلىپ كورگەن-بىلگەنىن ايتا باستادى.

— اكە، اكە، الگىندە مەكتەپكە شاتىربايدىڭ اتاسى كەلدى. الگى بايساقال دەگەن قارت بار عوي، — دەدى سامات.

اكەسى كۇيبەندەگەن كۇيى جۇمىسىن جالعاستىرا بەردى.

— ءوزى ءبىر قىزىق ادام ەكەن. ۇستىندە ۇلكەن ىشىك. باسىندا تۇماق. ءبارىمىزدى شەتىمىزدەن سىپىرتىپ شىقتى. اۋەلى، ماعان «ءاي، قارا پۇشىقتىڭ بالاسى. شۇناق اكەڭنىڭ قالى قالاي» — دەپ ماعان تيىسكەن سوڭ سالەم بەرمەي قويدىم.

— نە دەيدى؟ سالەم بەرمەگەنى قالاي؟ — دەدى جۇمىسىن تاستاي بەرە كەۋدەسىن كوتەرگەن اكەسى.

— سولاي. ول نەگە سەنى قارا پۇشىق دەيدى. قۇلاعىڭدا دا نەسى بار؟ — دەدى سامات كەكتەنگەن پىشىنمەن.

— ءاي، سەن مەنىڭ جوعىمدى جوقتاماي-اق قوي. ول ادامنىڭ سەن كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ — دەدى اكەسى اشۋ ءبىلدىرىپ.

— مەن قايدان بىلەيىن. ايتەۋىر ءبىر شال.

— شال، شال. ول جاقسى ادام. ءتىپتى كىم بولسا دا ۇلكەن ادامعا سالەمدەسۋىڭ كەرەك.

— ونداي ادامعا سالەم بەرمەيمىن، — دەپ شورت كەتكەن سامات. الگىندەگى تەكەتىرەس وسىدان شىققان ەدى.

سامات جالت بۇرىلىپ ۇيگە ەنىپ كەتتى. اۋزى قومپىلداپ اكەسىمەن ۇرىستى. نەمەرەسىنىڭ قاباعىن بايقاعان اجەسى ساماتتىڭ جانىنا كەپ، استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، بايەك بولدى دا قالدى. ماسەلەنىڭ ءمانى-جايىنا تۇسىنگەن اجەسى:

— اۋ، بالام-اي، سەنىكى دۇرىس ەمەس ەكەن، — دەدى كۇرسىنىپ.

— ادامنىڭ تۇرىنە قاراپ باعالامايدى. اكەڭە سويلەگەنى قالجىنداعانى عوي. بايەكەڭ ءبىزدىڭ ەلگە كۇيەۋ، اكەڭە جەزدە.

— ە، مەيلى.

— ولاي دەمە. ءاربىر ءسوزىڭدى ويلاپ ايتقانىڭ ءجون. بايەكەڭنىڭ سۇيەگى اسىل، اقىلى زەرەك.

— پاۋ شىركىن، ۇلكەن ادامداردىڭ ءبىرىن-بىرى ماقتايتىن ادەتى ەمەس پە، — دەدى سامات كۇڭكىلدەپ.

— ءاي، بالام، قىسقارتا سويلە، ءوزىم بولدىم، تولدىم دەپ وتىرسىڭ با؟ بايەكەڭنىڭ تىرلىگىنە سەن. ول اكەڭدى دە، مەنى دە سۇم اجالدان اراشالاپ الىپ قالعان، — دەدى اجەسى اشۋلانىپ.

وسى ءبىر سوزدەن سوڭ ساماتتىڭ دىمى ءوشتى. ويپىر-اۋ، اكەم مەن اجەمدى ولىمنەن قۇتقارىپتى، دەدى كۇبىرلەپ. ءبىراق شۇيكەدەي شالدىڭ قولىنان نە كەلدى ەكەن؟

بۇل ساتتە سىرتقا شىعىپ كەتكەن اجەسى ورالدى.

— اجە، اجە. شىن ايتاسىز با؟ — دەپ باتىمسىز كۇڭك ەتكەن سامات. اشۋلى اجە تىرىسىپ ۇڭدەمەدى.

— اجەتاي، كەشىرشى.

— كەشىرىمدى بايساقال اتاڭنان سۇرا. سالەم بەرمەدىم دەپ بۇلدانادى، بۇل. ەكى ورتادا ءبارىمىزدى ۇياتقا قالدىردىڭ، — دەدى اجەسى سىرتقا بەتتەپ.

سالدەن سوڭ كەرەۋەتكە قيسايعان ساماتتىڭ كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەدى. اۋىز ۇيدەن شىققان قاتقىل داۋىستان ويانىپ كەتتى.

— بالانى ەركەلەتىپ، بەتىمەن جىبەرگەنسىڭدەر، تۇگە. بۇل نە دەگەن ادەپسىزدىك، — دەدى اجەسى، اكەسى مەن شەشەسىنە ۇرسىپ.

— ءبىز ۇيرەتتى دەيسىڭ بە، اجەسى-اۋ. وسى كۇنگى بالالاردىڭ ءدىنى قاتتى عوي، — دەپ شەشەسى اجار.

— ءبىر ۇلىڭ ەكەۋ بولا ما؟ جۇمىس-جۇمىس دەپ بالاعا كوز قىرلارىڭدى سالۋدى قويدىڭدار. ۇلكەن ادامعا سالەم بەرمەۋ دەگەن نە سۇمدىق!

اكەسى دە، شەشەسى دە قارسى جاۋاپ قاتپادى. تەك سالدەن سوڭ:

— اپا-اۋ، بايساقالدى ۇيگە شاقىرىپ، ءدام تاتقىزىپ جىبەرەيىك، — دەدى اكەسى. اجەسى جىعىلىپ سالا بەردى.

— ونان دا ءسويتىپ جوندەرىڭە كوشپەۋشى مە ەدىندەر. نيعاندىكىنە تۇستەنگەن شىعار. الدا-جالدا بىرەۋ ەرتىپ كەتىپ جۇرمەسىن. مەن تاماق سالىپ قويايىن. ساقتاپ جۇرگەن ءسۇرىم بار ەدى، — دەدى ول اعىنان جارىلىپ.

سامات جامان ساستى. اجەسى بۇرىن بۇلاي اشۋلانىپ كورگەن ەمەس. اۋەلى ءۇي ءىشىنىڭ، ءبارىنىڭ شاڭىن اسپانعا قاعىپ ۇرىستى. قاپ، سالەم بەرە سالۋىم كەرەك ەدى. ەندى نە ىستەدىم؟ ونىڭ ۇستىنە بايساقال قارتتىڭ ءوزى ۇيگە كەلەدى. «باسقا ۇيگە كەتىپ قالسا ەكەن» — دەدى ىشىنەن تىلەپ.

ءبىراق ءبارى كەرىسىنشە بولدى. قىزىل ىڭىردە شۇيكەدەي شال تىزگىن تارتىپ اتىنان ءتۇستى. اكەسى دە، اجەسى دە كەلگەن جاننىڭ شىلاۋىنا ورالىپ، ۇيگە بەتتەدى. سامات اپىل-عۇپىل كيىنىپ، ەسىك كوزىندە بايساقال قارتقا:

— اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا، — دەپ سالەم بەرگەن.

— ۋاعالەيكۋمماسسالام، جاسىڭ ۇزاق بولسىن، — دەپ بەتىنەن ءشوپ-شوپ سۇيگەن قارت. ءبىر قىزىعى ساماتتىڭ تىرلىگىن اكەسى دە، اجەسى اۋەلى بايساقال قارت تا ىشىنە بۇگىپ قالعان سياقتى.

بۇل كۇنى سامات قىزىقتى اڭگىمە بولارىن كۇتپەگەن. يەگىندە شوق ساقالى بار، الاسا قارتتىڭ اڭگىمەسى ادامنىڭ جانىن تۇرشىكتىرەدى ەكەن.

— توپىراعىڭ تورقا بولعىر، ناعاشىباي. سونىڭ اقىلىنىڭ پايداسى عوي. كولدىڭ باقا-شايانىن تالشىق قىلعاندى كىم بىلگەن. باسقا تۇسكەن سوڭ، جازمىشتان اساسىڭ با. سول كۇندەر كەيدە تۇسىمە كىرەدى. قايران قىرشىننان كەتكەن بوزداق. تالايى قىرىلىپ كەتتى-اۋ، — دەدى  قارت. وندا سەن ەتەگىڭدى جاڭا جاپقان بالاسىڭ.

وتىزىنشى جىلى جەتىسۋ ايماعىندا اشتىق باستالىپتى. مالى كوپ بايلار تاركىلەنگەن كەز. تىگەرگە تۇياق جوق. ونىڭ ۇستىنە قۇرعاقشىلىقتىڭ كەسىرىنەن ەگىن وسپەي قالعان. كۇزدىڭ العاشقى ايى باستالىپ تالاي ەل اعايىندارىنا باس ساۋعالاپ كەتە باستايدى. ۋاقىت وتە اۋرۋ قارتتار ءولىپ، ارتىنشا ناۋبەت باسقالارعا تىرناعىن باتىرادى. اشىققان جۇرت قىرداعى جينالعان قىرماننىڭ قارىن كۇرەپ، ءار جەردە شاشىلعان ءتۇيىر دانگە قۇمىرسقاشا جابىلادى.

— ويپىرماي، ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن جارتى كەسە بيداي تاپساق توبەمىز كوككە جەتۋشى ەدى، — دەدى اجەسى بايساقال قارتتىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

— قاۋدىراعان تەرى تاپساق، وتقا ءپىسىرىپ تالشىق قىلدىق قوي. اۋىلدا ولگەن ادامدى جەرلەيتىڭدەر تابىلسا شە؟ وسى ءبىر قيىن-كىستاۋ شاقتا بايساقال اعايىندارى جيىرما شاقتى ءۇيدىڭ باسىن قوسىپ، جايىلما دەگەن جەرگە كوشىرىپ، كول بويىنا قونىس تەبەدى.

كيىز ءۇي تىكتىرىپ، سىرتىن قامىسپەن قاپتايدى. اۋ توقىپ، قوجامبەردىنىڭ مۇزىن ويىپ، قارماق سالىپ، بالىق اۋلايدى. اشتىقتا كول تىرشىلىگى دە ادامدارعا تالشىق ەكەن. ەل بويىن جيىپ، كۇن كورىسكە كوشەدى. ول كەزدە ءبولىپ-جارۋ جوق. جيىرما شاقتى ءۇيدىڭ جالعىز تايقازانى بار ەكەن. كۇنىنە ءۇش ۋاقىت تاماق ىشكەن جۇرت، قوندانا كەلە اڭ-قۇسقا دا شىعا باستايدى. بالىقتىتكەپتىرىپ، ونى ديىرمەنگە تارتىپ ۇن جاسايدى. بالىق
كوجە دە ءبىر تالشىق ەكەن.

— شىركىن-اي، سونداعى قوجامبەردىنىڭ بالىعى-اي. ءىرى ەدى عوي. پەندەشىلىك-اي، قۇددى توقتى سويعانداي قىپ، كەرمەگە ءىلىپ تاستاۋشى ەك. ساپ-سارى بوپ، ءسۇر ەتتەي قاقتالۋشى ەدى، — دەيدى اجەسى تامسانىپ.

— بايەكە-اۋ، جانى ءتىرى اعايىن وزىڭە ريزا عوي. وسى كۇنى جاستار ونى بىلسە عوي.

— ءيا، — دەدى كۇرسىنگەن بايساقال قارت. ولارعا اقىل ايتۋشى ازايدى ما، كىم ءبىلسىن. قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان زامان جوق. ادام كەيدە مىنا ءوزىڭ سياقتىلار قوناققا شاقىرىپ، قالا بەردى جۇزدەسىپ قالساڭ، وتكەندى ەسكە الىپ ءبىر جاساپ قالمايمىز با؟

— ءيا، دۇرىس، بايەكە. ءسىز تۇرماق ءبىز دە ءبىرتالاي ءىس تىندىرعانىمىزدى ەلگە ايتىپ، دارداي بوپ جۇرەمىز، — دەپ اكەسى بايساقالدى قۋاتتاپ، — ءبىز سوعىستى كوردىك قوي.

— سەندەر دە ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىنىڭ ءدامىن تاتىپ قالدىڭدار، — دەدى بايساقال قارت.

— ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت. مەن ءبىر نارسەگە تاڭ قالامىن. كەزدەسكەن ادامنىڭ سالەمى ساعان سىيلاعان سىيى سياقتى ەكەن. قارتايعانىڭدا ءبىر نارسە تىندىرعانىڭدى سەزىنەسىڭ. ۇلكەندىكتىڭ بەلگىسى سياقتى. ونىڭ ۇستىنە قازەكەڭ سالەمنىڭ ق ۇلى ەمەس پە.

ساماتتىڭ بەتىنەن وتى شىقتى. بايساقال اتا مۇنى مەزگەپ وتىرعان سياقتى. قوزعالاقتاي بەردى. اكەسى دە كوز استىمەن قاراپ قويدى.

---