اتا-انالارعا ارنالعان اقىل-كەڭەس. بالانى - جاستان
اتا-انالارعا ارنالعان اقىل-كەڭەس
تاقىرىبى: بالانى - جاستان
ءۇش جاسقا اياق باسقاندا بالانىڭ ءار نارسەگە قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسەدى. كوزىنە كورىنگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، «مىناۋ نە؟» دەپ مازاڭدى الاتىن دا، انگە قۇلاق ءتۇرىپ ولەڭ جاتتايتىن دا، ەرتەگىگە قۇمارتىپ، سۋرەت سالۋعا ىنتاسى وياناتىن دا بالانىڭ وسى شاعى. تاپ وسى كەزەڭدە بالا ىنتاسىنا زەر سالىپ مۇقيات كوڭىل بولىنسە، بالا ارەكەتى جەمىستى ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. سوندىقتان اكە - شەشەسى بالاعا «الىپپە» سياقتى كىتاپتى ساتىپ الىپ بەرسە، بالا سول كىتاپتاعى سۋرەتتى كورە وتىرىپ ونىڭ اتىن اتاۋعا، ءتۇسىن ايىرۋعا، ءتىپتى بارا - بارا ارىپتەرگە دەگەن قىزىعۋ - شىلىعى ارتىپ، ونى بىلۋگە تالپىنادى. ءتۇرلى مازمۇندى سۋرەتتەرگە زەر سالۋ ارقىلى، قاراۋ، كورۋ ارقاسىندا بالانىڭ سۋرەت سالۋعا دەگەن قۇشتارلىعى ارتادى. تۇيىق - تالماعان شەڭبەر، قيسىق سىزىق، ءىرىلى - ۇساقتى نۇكتەلەر مەن سوپاقشالاردى داپتەر بەتىنە قالاي بولسا سولاي ايقىشتاي باستاعان بالا ارەكەتىن باعىتتاپ جىبەرسە، مازمۇندىق سۋ - رەتتەردى بايقاۋعا بولادى دەر ەم. بالانىڭ ەرتەگىگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ەكى جاسقا تولار - تولماس شاعىندا - اق ويانادى. بۇل كەزدەگى ءسابيدىڭ تىڭداۋىن ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى.
1. ەرتەكشىنىڭ ءسوزىن بولمەي، ءۇنسىز تىڭداۋ.
2. بالا ەسكە قالار تۇسىندا سۇراق قويىپ وتىرادى.
3. ويىندا قالعان تۇستارىندا وزىڭمەن جارىسىپ ايتىپ وتىرادى.
وسىلاي بالانىڭ تانىمدىق جەتىلۋى قالىپتاسادى.
ءبىز تابيعاتتان جاسامپاز كۇشتەردىڭ ورگانيزمدە قيمىل جاساپ، سىرتقى دۇنيەمەن جالعاستىرىپ جاتقانىن ءجيى بايقايمىز. مىسالى: ارا ءوزىنىڭ ۇياسىن التى بۇرىش تۇرىندە پلاستينكالاردان قۇرالادى.
سول سياقتى بالانى دا ويىن ۇستىندە باقىلاپ كورەيىكشى. ويىن بالا ءۇشىن قيمىل، ال بىردەڭە جاساۋعا ۇمتىلۋ، بالا اياقتارىن بۇلعاڭداتىپ وتىرادى جانە ونىڭ قيمىلدارىن ءوزى قاداعالايدى. بالا ويناعاندا ۇلكەندەر - ءدىڭ قيمىل، ارەكەتىنە ەلىكتەيدى، ءبىراق بۇل جاي ەلىكتەۋ ەمەس، قيالعا تولى ەلىكتەۋ. بالا ويىن كەزىندە الدىنا ماقسات قويمايدى، ونىڭ ماقساتى قيالىنان تۋىندايدى. بالا سۇلۋلىقتى تاماشالاۋدى قالامايدى. مىسالى: اعاش بالاعا قىزىقتاۋ ءۇشىن ەمەس، ورمەلەۋگە قاجەت. سوندىقتان بالا ويىنىنا ەرەكشە دەن قويۋ كەرەك، ويىن ارقىلى بالانىڭ دەنساۋلىعى نىعايادى، مىنەز - قۇلقى قالىپتاسادى، ءتىلى داميدى.
مەن، اسىرەسە انالارعا مىنانداي 2 - 3 ويىن تۇرلەرىن، دەمالىس كەزىندە بالالارمەن ويناسا، دۇرىس سويلەۋگە، سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرۋگە، نارسەنى ايىرا بىلۋگە دەگەن مۇمكىنشىلىكتەرى، بالا بويىندا قالىپتاسار دەر ەدىم.
1. ويىن: «انا مەن بالا» اراسىنداعى قارىم - قاتىناسى:
اناسى كەشكى تاماقتى ازىرلەپ ءجۇرىپ، بالاسىنا «كەسەنى الىپ بەرشى»، «ماعان كومەكتەسىپ جىبەرشى»، نەمەسە «اسپان بۇگىن اشىق پا، الدە بۇلت بار ما؟». ت. س. س ارەكەتتەر ارقىلى بالامەن ديالوگتى تۇردە سويلەسۋ، ءتىل بايلىعىن ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتارى ءسوزسىز دەر ەدىم.
2. ويىن: دەمالىس كۇندەرى بالاعا 2 - 3 ساعات ۋاقىتتارىن ءبولىپ، ءار ءتۇرلى ويىندار وتكىزۋگە بولادى. «ۇقساس سۋرەتتى تاپ». تىك ءتورتبۇرىشقا ۇقساعان كىشكەنە ادەمى سۋرەتتەرى بار «دومينو» ويىنشىعى، بۇل ويىنشىقتى ويناۋ كەزىندە بالانىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، سۋرەتتەردىڭ اتتارىن اتاپ، تاني ءبىلۋ پروسەستەرى داميدى. بالا «مىنە مىناۋ شىرشا، مىناۋ تاعى دا شىرشا»، «ەكى شىرشا» دەگەن سياقتى سويلەم قۇراستىرۋ ەرەكشەلىكتەرى قالىپتاسادى.
3. ويىن: «ءتول بالاسىن شاقىرۋ» نەمەسە «قايسىسى قالاي دىبىستايدى».
ءۇي شارۋاسىن جاساي ءجۇرىپ بالانىڭ ويلاۋ، تەز تابا ءبىلۋ، تەز ارادا ويىن جيناقتاي ءبىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاس - تىرۋ.
اناسى: قويدان جۋاس بوزىمدى،
شاقىرامىن قوزىمدى.
قالاي شاقىرۋ كەرەك.
بالا: پۇشايت - پۇشايت.
قىسقا عانا قۇلاقتى،
شاقىرامىن لاقتى.
«شورە، شورە».
جەلبىرەگەن تۋىمدى،
شاقىرامىن قۇلىندى.
قۇراۋ - قۇراۋ ت. س. س.
وسىنداي ولەڭ جولدارى ارقىلى بالالاردىڭ تولگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
تاقىرىبى: بالانى - جاستان
ءۇش جاسقا اياق باسقاندا بالانىڭ ءار نارسەگە قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسەدى. كوزىنە كورىنگەننىڭ ءبارىن سۇراپ، «مىناۋ نە؟» دەپ مازاڭدى الاتىن دا، انگە قۇلاق ءتۇرىپ ولەڭ جاتتايتىن دا، ەرتەگىگە قۇمارتىپ، سۋرەت سالۋعا ىنتاسى وياناتىن دا بالانىڭ وسى شاعى. تاپ وسى كەزەڭدە بالا ىنتاسىنا زەر سالىپ مۇقيات كوڭىل بولىنسە، بالا ارەكەتى جەمىستى ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. سوندىقتان اكە - شەشەسى بالاعا «الىپپە» سياقتى كىتاپتى ساتىپ الىپ بەرسە، بالا سول كىتاپتاعى سۋرەتتى كورە وتىرىپ ونىڭ اتىن اتاۋعا، ءتۇسىن ايىرۋعا، ءتىپتى بارا - بارا ارىپتەرگە دەگەن قىزىعۋ - شىلىعى ارتىپ، ونى بىلۋگە تالپىنادى. ءتۇرلى مازمۇندى سۋرەتتەرگە زەر سالۋ ارقىلى، قاراۋ، كورۋ ارقاسىندا بالانىڭ سۋرەت سالۋعا دەگەن قۇشتارلىعى ارتادى. تۇيىق - تالماعان شەڭبەر، قيسىق سىزىق، ءىرىلى - ۇساقتى نۇكتەلەر مەن سوپاقشالاردى داپتەر بەتىنە قالاي بولسا سولاي ايقىشتاي باستاعان بالا ارەكەتىن باعىتتاپ جىبەرسە، مازمۇندىق سۋ - رەتتەردى بايقاۋعا بولادى دەر ەم. بالانىڭ ەرتەگىگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ەكى جاسقا تولار - تولماس شاعىندا - اق ويانادى. بۇل كەزدەگى ءسابيدىڭ تىڭداۋىن ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى.
1. ەرتەكشىنىڭ ءسوزىن بولمەي، ءۇنسىز تىڭداۋ.
2. بالا ەسكە قالار تۇسىندا سۇراق قويىپ وتىرادى.
3. ويىندا قالعان تۇستارىندا وزىڭمەن جارىسىپ ايتىپ وتىرادى.
وسىلاي بالانىڭ تانىمدىق جەتىلۋى قالىپتاسادى.
ءبىز تابيعاتتان جاسامپاز كۇشتەردىڭ ورگانيزمدە قيمىل جاساپ، سىرتقى دۇنيەمەن جالعاستىرىپ جاتقانىن ءجيى بايقايمىز. مىسالى: ارا ءوزىنىڭ ۇياسىن التى بۇرىش تۇرىندە پلاستينكالاردان قۇرالادى.
سول سياقتى بالانى دا ويىن ۇستىندە باقىلاپ كورەيىكشى. ويىن بالا ءۇشىن قيمىل، ال بىردەڭە جاساۋعا ۇمتىلۋ، بالا اياقتارىن بۇلعاڭداتىپ وتىرادى جانە ونىڭ قيمىلدارىن ءوزى قاداعالايدى. بالا ويناعاندا ۇلكەندەر - ءدىڭ قيمىل، ارەكەتىنە ەلىكتەيدى، ءبىراق بۇل جاي ەلىكتەۋ ەمەس، قيالعا تولى ەلىكتەۋ. بالا ويىن كەزىندە الدىنا ماقسات قويمايدى، ونىڭ ماقساتى قيالىنان تۋىندايدى. بالا سۇلۋلىقتى تاماشالاۋدى قالامايدى. مىسالى: اعاش بالاعا قىزىقتاۋ ءۇشىن ەمەس، ورمەلەۋگە قاجەت. سوندىقتان بالا ويىنىنا ەرەكشە دەن قويۋ كەرەك، ويىن ارقىلى بالانىڭ دەنساۋلىعى نىعايادى، مىنەز - قۇلقى قالىپتاسادى، ءتىلى داميدى.
مەن، اسىرەسە انالارعا مىنانداي 2 - 3 ويىن تۇرلەرىن، دەمالىس كەزىندە بالالارمەن ويناسا، دۇرىس سويلەۋگە، سۇراققا تولىق جاۋاپ بەرۋگە، نارسەنى ايىرا بىلۋگە دەگەن مۇمكىنشىلىكتەرى، بالا بويىندا قالىپتاسار دەر ەدىم.
1. ويىن: «انا مەن بالا» اراسىنداعى قارىم - قاتىناسى:
اناسى كەشكى تاماقتى ازىرلەپ ءجۇرىپ، بالاسىنا «كەسەنى الىپ بەرشى»، «ماعان كومەكتەسىپ جىبەرشى»، نەمەسە «اسپان بۇگىن اشىق پا، الدە بۇلت بار ما؟». ت. س. س ارەكەتتەر ارقىلى بالامەن ديالوگتى تۇردە سويلەسۋ، ءتىل بايلىعىن ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتارى ءسوزسىز دەر ەدىم.
2. ويىن: دەمالىس كۇندەرى بالاعا 2 - 3 ساعات ۋاقىتتارىن ءبولىپ، ءار ءتۇرلى ويىندار وتكىزۋگە بولادى. «ۇقساس سۋرەتتى تاپ». تىك ءتورتبۇرىشقا ۇقساعان كىشكەنە ادەمى سۋرەتتەرى بار «دومينو» ويىنشىعى، بۇل ويىنشىقتى ويناۋ كەزىندە بالانىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ، سۋرەتتەردىڭ اتتارىن اتاپ، تاني ءبىلۋ پروسەستەرى داميدى. بالا «مىنە مىناۋ شىرشا، مىناۋ تاعى دا شىرشا»، «ەكى شىرشا» دەگەن سياقتى سويلەم قۇراستىرۋ ەرەكشەلىكتەرى قالىپتاسادى.
3. ويىن: «ءتول بالاسىن شاقىرۋ» نەمەسە «قايسىسى قالاي دىبىستايدى».
ءۇي شارۋاسىن جاساي ءجۇرىپ بالانىڭ ويلاۋ، تەز تابا ءبىلۋ، تەز ارادا ويىن جيناقتاي ءبىلۋ ەرەكشەلىكتەرىن قالىپتاس - تىرۋ.
اناسى: قويدان جۋاس بوزىمدى،
شاقىرامىن قوزىمدى.
قالاي شاقىرۋ كەرەك.
بالا: پۇشايت - پۇشايت.
قىسقا عانا قۇلاقتى،
شاقىرامىن لاقتى.
«شورە، شورە».
جەلبىرەگەن تۋىمدى،
شاقىرامىن قۇلىندى.
قۇراۋ - قۇراۋ ت. س. س.
وسىنداي ولەڭ جولدارى ارقىلى بالالاردىڭ تولگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
You Might Also Like
-
قازاق ادەبيەتى 5 سىنىپ
