اتا ءداستۇر-اسىل قازىنا
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى
№ 100 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
قياتبايەۆا دانا
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 20 جىلدىعى مەرەكەسىنە وراي «تاۋەلسىزدىك 20 شىڭى – 20 جۇلدىزدى كۇن» اياسىندا وتكىزىلگەلى وتىرعان «اتا ءداستۇر – اسىل قازىنا» اتتى تانىمدىق ويىن سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر
ماقساتى: حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق پەداگوگيكالىق تاربيە نەگىزىندە الىنعان، اتا – بابالارىمىزدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ ءار سالاسىنا قولدانعان، سوزدەردىڭ ءمان – ماعىناسىن اشىپ، وقۋشىلارعا تانىستىرۋ. قازىرگى كەزدە قولدانىسقا ەنە بەرمەيتىن اتاۋلار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامۋعا، دۇنيەتانىمىن ۇلعايتۋعا، ويلاۋعا، تاپقىرلىققا تاربيەلەۋ.
مانگە تولى قازاعىمنىڭ عۇمىرى
سان اسىلدىڭ اشىلىپ تۇر تۇعىرى
كەشە عانا كەرەكسىز عىپ تاستاعان
عاجاپ ەكەن ادەبى مەن عۇرىبى
سانگە تولى قازاعىمنىڭ تىرلىگى
كىرىپ تۇرسا ىنتىماق پەن بىرلىگى
ءار جۇرەكتە بۇرشىك جارىپ گۇلدەيدى
سەزىمىڭدى سەرپىلتەتىن جىر – گ ۇلى – دەگەندەي بالا تاربيەسىنە جالپى ادام تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرىپ ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن جاساعانداردىڭ ءبىرى – قازاق حالقى. ونىڭ تاربيە تاسىلدەرى مەن تاجىريبەلەرى وتە كوپ. حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جاساعان زور ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر تامشىسى رەتىندە ۇلتتىق تاربيە ىسىندەگى سابيلىك كەزدەن ەس ءبىلىپ ەر جەتكەنگە دەيىنگى سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرىن بۇگىنگى ويىن بارىسىندا بىلەتىن بولامىز. ويىنعا 2-3 سىنىپتىڭ وقۋشىلارى قاتىسادى. ويىن ءۇش بولىمنەن تۇرادى.
1ء-بولىم: سەن بىلەسىڭ بە؟ دەپ اتالاتىن 3 كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭدە ءۇش ويىنشىدان شىعىپ، 30،40،50 ۇپايمەن بەرىلگەن ۇياشىقتاردى تاڭداپ جاسىرىلعان سالت – داستۇرگە بايلانىستى سوزدەردىڭ ءمان ماعىناسىن اشىپ ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. ءۇش كەزەڭنەن جوعارى ۇپاي جيناعان ءۇش وقۋشى ەكىنشى بولىمگە وتەدى.
2ء-بولىم. كىم جۇيرىك دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ ىشىندە التى ءتۇرلى ۇلتتىق بۇيىم بەرىلگەن. ۇلتتىق بۇيىمداردى ءار وقۋشى 2-دەن الىپ، بۇيىمداردا بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىندايدى. ءار تاپسىرماعا دۇرىس جاۋاپ، 5 ۇپايمەن باعالانادى. 1ء-شى جانە 2ء-شى بولىمدە از ۇپاي جيناعان وقۋشى وسى جەردەن ويىندى توقتاتادى.
3ء-بولىم. جۇلدىزدى ءسات. قالعان وقۋشىعا كەزەك – كەزەك 10 سۇراق قويىلادى. مۇمكىندىگىنشە تەزدەتىپ جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. بۇل سايىستا بىلىمدىلەر عانا وزا الادى.
قازىلار ورنىقتىرار ادىلدىكتى
كىمدەردىڭ جاۋاپتارى كادىك شىقتى.
ءبىلىم مەن توپىراقتىڭ جىرىسىڭدار
جەڭىسكە جەتەر دەيمىز ناعىز مىقتى – دەپ سايىسىمىزدىڭ ءادىل باعاسىن بەرەتىن ءادىل – قازىلارمەن تانىسساق.
1.
2.
3.
بىزدەر بۇرىن كورمەگەن
سالت – ءداستۇرىم ولمەگەن
ۇيرەنەمىز دارىپتەپ
زامانىمدا ورلەگەن – دەپ ورتاعا «سەن بىلەسىڭ بە؟» ءبولىمىنىڭ 1 كەزەڭىنىڭ سايىسكەرلەرىن شاقىرامىز.
فاريدا – 2 سىنىپ
زارينا – 2 سىنىپ
مەيرامكۇل – 3 سىنىپ
ال سايىسكەرلەر ساتتىلىك تىلەيمىز. ۇياشىق تاڭداۋ فاريداعا بەرىلەدى.
1- كەزەڭ تاپسىرماسى:
1. ولشەم بىرلىكتەر اتاۋى.
30 - پۇت 16 كگ
40 - كەز 50سم
50 –كوز ۇشىندا 6-7 كم
2. ەرلەردىڭ كيىم اتاۋلارى
30-تىماق. ەرلەردىڭ قىسقى باس كيىمى. ونى اڭنىڭ مالدىڭ تەرىسىنەن تىگەدى. وسىعان وراي ول تۇلكى تىمىق ەلتىرى تىماق، سەڭسەڭ تىماق پۇشپاق تىماق دەپ اتالا بەرەدى.
40-ىشىك. ىشىك سىپايى ءارى ءساندى، ءارى جىلى كيىم. مۇنىڭ سىرتىن بەرىك ماتادان ءىشىن اڭ، تەرىلەرىنەن قۇرايدى.
50-شەكپەن. شەكپەن تەك قانا تۇيە جۇنىنەن توقىلاتىن جازدىڭ سىرتكيىم شەكپەندى ماتانى ءيىرىپ، ونى ورنەكتەپ توقىپ شاپان ۇلگىسىندە پىشەدى. وعان قالىڭ ماتادان قايىرما نە تىك جاعا سالادى.
3. ءۇش سانىنىڭ قاسيەتى
30- 3 جۇرت. اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
40- 3 قۋات. اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، ءتىل قۋات.
50- 3 قۋانىش. العىس الۋ، ءوزىڭدى كوپتىڭ ىزدەۋى، ءىسىڭنىڭ وشپەۋى.
قۇرمەتتى ءادىل قازىلار 1ء-بولىم بويىنشا كوپ ۇپاي جيناعان وقۋشىنى اتاپ جىبەرسەڭىزدەر. قارۋىڭ ءبىلىمىڭ مەن ءتىلىڭ سۇيەنىشىڭ تىرەگىڭ اقىلىڭ بولسىن دەگەن تىلەكپەن 2- كەزەڭنىڭ ويىنشىلارىن ورتاعا شاقىرايىق.
اياجان – 2 سىنىپ
ايزەرە – 3 سىنىپ
ارسەن – 3 سىنىپ
ۇياشىق تاڭداپ اياجانعا بەرىلەدى.
2 كەزەڭ تاپسىرماسى
1. ىدىس – اياق اتاۋلارى
30- سابا. قىمىز قۇيۋعا ارنالعان ەل ىشىندە كەڭ تارالعان كادەلى ىدىستىڭ ءبىرى. ول جىلقى تەرىسىنەن جاسالادى.
40- كۇبى. مالدى اۋىلدىڭ قىسى – جازى پايدالاناتىن ىدىس. بۇعان قىزىم، شۇبات اشىعان كوجە قۇيىلادى. كۇبىنى تۇتاس اعاشتان ۇڭگىپ نەمەسە ارشا تالدىڭ جۇقا تاقتايشالارىنان قوسىپ تا جاسايدى.
50- شارا. قىمىز قۇيۋعا ارنالعان ىدىس. شارانى ەمەن، قايىڭ سياقتى قاتتى كەپكەن اعاشتاردان ويىپ جاسايدى. ونىڭ ءىشى شۇڭعىپ ءوزى دوڭگەلەك جيەگى تىك بولىپ كەلەدى.
2. ءتورت – تۇلىك سوزدەگى
30- توپاي سيىردىڭ اسىعى
40- اتسەيىس ات بابىن بىلەتىن ادام
50- جاباعى ءجۇن – قويدىڭ كوكتەمگى ءجۇنى
3.ءتورت سانىنىڭ قاسيەتى
30- 4 ماۋسىم كوكتەم، جاز، قىس، كۇز
40- 4 مۇرات. داۋ مۇراتى ءبىتۋ
ساۋداگەر مۇراتى ۇتۋ
قىز مۇراتى كەتۋ
جول مۇراتى جەتۋ
50- 4 قورلىق. شاقىرىلماعان جەرگە بارۋ، بەيباستىق سويلەۋ، دۇشپاننان جاردەم كۇتۋ، ساراڭنان قاجەت سۇراۋ.
ءادىل قازىلار كەلەسى بولىمگە وتكەن سايىسكەرلەردى ايتىپ جىبەرسەڭىزدەر.
باۋىرلاسقان ءتانىمىز
بۇرىلماعان انتىمىز
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى
قازاق دەيتىن حالقىمىز
وزگە ۇلتتاي بىزدىڭدە
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز – دەپ 3- كەزەڭنىڭ وقۋشىلارىن شاقىرامىز.
فاريزا – 2 سىنىپ
ايجان – 3 سىنىپ
نابات – 3 سىنىپ
3 كەزەڭنىڭ تاپسىرمالارى
1. ايشىقتى ءسوزدىڭ استارى
30- جىلى – جۇمساق ءدامدى ءتاتتى تاعام.
40- يت ولگەن جەر – الىس
50- ءتىسقاققان ايلاكەر
2. سالت – ءداستۇر
30- باستاڭعى. اكە شەشەلەرى ساپارعا شىعىپ كەتكەندە ۇيدەگى جاستاردىڭ جولاۋشىلاردىڭ جولدا باسى اۋىرماسىن دەگەن نيەتپەن باس قوسىپ ويىن ساۋىق قۇرۋى.
وسىمەن بۇگىنگى سايىسىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىققان جەڭىمپازدى انىقتاۋ ءۇشىن ءادىل قازىلارعا بەرەمىز.
قازاق اتى بەرەكە، بىرلىك دەر ەم،
قازاق وسى بىرلىكتى – تىرلىك دەگەن.
ساحاراعا بۇگىندە شىقتى قازاق
تاۋەلسىز ءبىر تاعالى جۇيرىكپەنەن
ءبىر اتا، ءبىر انانىڭ تۇلەگىمىز،
ءبىر بولسىن قايدا جۇرسەك تىلەگىمىز
«بىرلىك باردا تىرلىك بار» دەگەن بابام
بىرلىك دەپ سوقسىن جۇرەگىمىز – دەپ سايىسىمىزدى اياقتايمىز. كەلىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا راحمەت.
قازالى اۋدانى، قازالى اۋىلى
№ 100 ورتا مەكتەبىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
قياتبايەۆا دانا
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 20 جىلدىعى مەرەكەسىنە وراي «تاۋەلسىزدىك 20 شىڭى – 20 جۇلدىزدى كۇن» اياسىندا وتكىزىلگەلى وتىرعان «اتا ءداستۇر – اسىل قازىنا» اتتى تانىمدىق ويىن سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر
ماقساتى: حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق پەداگوگيكالىق تاربيە نەگىزىندە الىنعان، اتا – بابالارىمىزدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ ءار سالاسىنا قولدانعان، سوزدەردىڭ ءمان – ماعىناسىن اشىپ، وقۋشىلارعا تانىستىرۋ. قازىرگى كەزدە قولدانىسقا ەنە بەرمەيتىن اتاۋلار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن دامۋعا، دۇنيەتانىمىن ۇلعايتۋعا، ويلاۋعا، تاپقىرلىققا تاربيەلەۋ.
مانگە تولى قازاعىمنىڭ عۇمىرى
سان اسىلدىڭ اشىلىپ تۇر تۇعىرى
كەشە عانا كەرەكسىز عىپ تاستاعان
عاجاپ ەكەن ادەبى مەن عۇرىبى
سانگە تولى قازاعىمنىڭ تىرلىگى
كىرىپ تۇرسا ىنتىماق پەن بىرلىگى
ءار جۇرەكتە بۇرشىك جارىپ گۇلدەيدى
سەزىمىڭدى سەرپىلتەتىن جىر – گ ۇلى – دەگەندەي بالا تاربيەسىنە جالپى ادام تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرىپ ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن جاساعانداردىڭ ءبىرى – قازاق حالقى. ونىڭ تاربيە تاسىلدەرى مەن تاجىريبەلەرى وتە كوپ. حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جاساعان زور ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر تامشىسى رەتىندە ۇلتتىق تاربيە ىسىندەگى سابيلىك كەزدەن ەس ءبىلىپ ەر جەتكەنگە دەيىنگى سالت – ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرىن بۇگىنگى ويىن بارىسىندا بىلەتىن بولامىز. ويىنعا 2-3 سىنىپتىڭ وقۋشىلارى قاتىسادى. ويىن ءۇش بولىمنەن تۇرادى.
1ء-بولىم: سەن بىلەسىڭ بە؟ دەپ اتالاتىن 3 كەزەڭنەن تۇرادى. ءار كەزەڭدە ءۇش ويىنشىدان شىعىپ، 30،40،50 ۇپايمەن بەرىلگەن ۇياشىقتاردى تاڭداپ جاسىرىلعان سالت – داستۇرگە بايلانىستى سوزدەردىڭ ءمان ماعىناسىن اشىپ ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. ءۇش كەزەڭنەن جوعارى ۇپاي جيناعان ءۇش وقۋشى ەكىنشى بولىمگە وتەدى.
2ء-بولىم. كىم جۇيرىك دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە قازاقتىڭ كيىز ءۇيىنىڭ ىشىندە التى ءتۇرلى ۇلتتىق بۇيىم بەرىلگەن. ۇلتتىق بۇيىمداردى ءار وقۋشى 2-دەن الىپ، بۇيىمداردا بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىندايدى. ءار تاپسىرماعا دۇرىس جاۋاپ، 5 ۇپايمەن باعالانادى. 1ء-شى جانە 2ء-شى بولىمدە از ۇپاي جيناعان وقۋشى وسى جەردەن ويىندى توقتاتادى.
3ء-بولىم. جۇلدىزدى ءسات. قالعان وقۋشىعا كەزەك – كەزەك 10 سۇراق قويىلادى. مۇمكىندىگىنشە تەزدەتىپ جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. بۇل سايىستا بىلىمدىلەر عانا وزا الادى.
قازىلار ورنىقتىرار ادىلدىكتى
كىمدەردىڭ جاۋاپتارى كادىك شىقتى.
ءبىلىم مەن توپىراقتىڭ جىرىسىڭدار
جەڭىسكە جەتەر دەيمىز ناعىز مىقتى – دەپ سايىسىمىزدىڭ ءادىل باعاسىن بەرەتىن ءادىل – قازىلارمەن تانىسساق.
1.
2.
3.
بىزدەر بۇرىن كورمەگەن
سالت – ءداستۇرىم ولمەگەن
ۇيرەنەمىز دارىپتەپ
زامانىمدا ورلەگەن – دەپ ورتاعا «سەن بىلەسىڭ بە؟» ءبولىمىنىڭ 1 كەزەڭىنىڭ سايىسكەرلەرىن شاقىرامىز.
فاريدا – 2 سىنىپ
زارينا – 2 سىنىپ
مەيرامكۇل – 3 سىنىپ
ال سايىسكەرلەر ساتتىلىك تىلەيمىز. ۇياشىق تاڭداۋ فاريداعا بەرىلەدى.
1- كەزەڭ تاپسىرماسى:
1. ولشەم بىرلىكتەر اتاۋى.
30 - پۇت 16 كگ
40 - كەز 50سم
50 –كوز ۇشىندا 6-7 كم
2. ەرلەردىڭ كيىم اتاۋلارى
30-تىماق. ەرلەردىڭ قىسقى باس كيىمى. ونى اڭنىڭ مالدىڭ تەرىسىنەن تىگەدى. وسىعان وراي ول تۇلكى تىمىق ەلتىرى تىماق، سەڭسەڭ تىماق پۇشپاق تىماق دەپ اتالا بەرەدى.
40-ىشىك. ىشىك سىپايى ءارى ءساندى، ءارى جىلى كيىم. مۇنىڭ سىرتىن بەرىك ماتادان ءىشىن اڭ، تەرىلەرىنەن قۇرايدى.
50-شەكپەن. شەكپەن تەك قانا تۇيە جۇنىنەن توقىلاتىن جازدىڭ سىرتكيىم شەكپەندى ماتانى ءيىرىپ، ونى ورنەكتەپ توقىپ شاپان ۇلگىسىندە پىشەدى. وعان قالىڭ ماتادان قايىرما نە تىك جاعا سالادى.
3. ءۇش سانىنىڭ قاسيەتى
30- 3 جۇرت. اعايىن جۇرت، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت.
40- 3 قۋات. اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، ءتىل قۋات.
50- 3 قۋانىش. العىس الۋ، ءوزىڭدى كوپتىڭ ىزدەۋى، ءىسىڭنىڭ وشپەۋى.
قۇرمەتتى ءادىل قازىلار 1ء-بولىم بويىنشا كوپ ۇپاي جيناعان وقۋشىنى اتاپ جىبەرسەڭىزدەر. قارۋىڭ ءبىلىمىڭ مەن ءتىلىڭ سۇيەنىشىڭ تىرەگىڭ اقىلىڭ بولسىن دەگەن تىلەكپەن 2- كەزەڭنىڭ ويىنشىلارىن ورتاعا شاقىرايىق.
اياجان – 2 سىنىپ
ايزەرە – 3 سىنىپ
ارسەن – 3 سىنىپ
ۇياشىق تاڭداپ اياجانعا بەرىلەدى.
2 كەزەڭ تاپسىرماسى
1. ىدىس – اياق اتاۋلارى
30- سابا. قىمىز قۇيۋعا ارنالعان ەل ىشىندە كەڭ تارالعان كادەلى ىدىستىڭ ءبىرى. ول جىلقى تەرىسىنەن جاسالادى.
40- كۇبى. مالدى اۋىلدىڭ قىسى – جازى پايدالاناتىن ىدىس. بۇعان قىزىم، شۇبات اشىعان كوجە قۇيىلادى. كۇبىنى تۇتاس اعاشتان ۇڭگىپ نەمەسە ارشا تالدىڭ جۇقا تاقتايشالارىنان قوسىپ تا جاسايدى.
50- شارا. قىمىز قۇيۋعا ارنالعان ىدىس. شارانى ەمەن، قايىڭ سياقتى قاتتى كەپكەن اعاشتاردان ويىپ جاسايدى. ونىڭ ءىشى شۇڭعىپ ءوزى دوڭگەلەك جيەگى تىك بولىپ كەلەدى.
2. ءتورت – تۇلىك سوزدەگى
30- توپاي سيىردىڭ اسىعى
40- اتسەيىس ات بابىن بىلەتىن ادام
50- جاباعى ءجۇن – قويدىڭ كوكتەمگى ءجۇنى
3.ءتورت سانىنىڭ قاسيەتى
30- 4 ماۋسىم كوكتەم، جاز، قىس، كۇز
40- 4 مۇرات. داۋ مۇراتى ءبىتۋ
ساۋداگەر مۇراتى ۇتۋ
قىز مۇراتى كەتۋ
جول مۇراتى جەتۋ
50- 4 قورلىق. شاقىرىلماعان جەرگە بارۋ، بەيباستىق سويلەۋ، دۇشپاننان جاردەم كۇتۋ، ساراڭنان قاجەت سۇراۋ.
ءادىل قازىلار كەلەسى بولىمگە وتكەن سايىسكەرلەردى ايتىپ جىبەرسەڭىزدەر.
باۋىرلاسقان ءتانىمىز
بۇرىلماعان انتىمىز
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى
قازاق دەيتىن حالقىمىز
وزگە ۇلتتاي بىزدىڭدە
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز – دەپ 3- كەزەڭنىڭ وقۋشىلارىن شاقىرامىز.
فاريزا – 2 سىنىپ
ايجان – 3 سىنىپ
نابات – 3 سىنىپ
3 كەزەڭنىڭ تاپسىرمالارى
1. ايشىقتى ءسوزدىڭ استارى
30- جىلى – جۇمساق ءدامدى ءتاتتى تاعام.
40- يت ولگەن جەر – الىس
50- ءتىسقاققان ايلاكەر
2. سالت – ءداستۇر
30- باستاڭعى. اكە شەشەلەرى ساپارعا شىعىپ كەتكەندە ۇيدەگى جاستاردىڭ جولاۋشىلاردىڭ جولدا باسى اۋىرماسىن دەگەن نيەتپەن باس قوسىپ ويىن ساۋىق قۇرۋى.
وسىمەن بۇگىنگى سايىسىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىققان جەڭىمپازدى انىقتاۋ ءۇشىن ءادىل قازىلارعا بەرەمىز.
قازاق اتى بەرەكە، بىرلىك دەر ەم،
قازاق وسى بىرلىكتى – تىرلىك دەگەن.
ساحاراعا بۇگىندە شىقتى قازاق
تاۋەلسىز ءبىر تاعالى جۇيرىكپەنەن
ءبىر اتا، ءبىر انانىڭ تۇلەگىمىز،
ءبىر بولسىن قايدا جۇرسەك تىلەگىمىز
«بىرلىك باردا تىرلىك بار» دەگەن بابام
بىرلىك دەپ سوقسىن جۇرەگىمىز – دەپ سايىسىمىزدى اياقتايمىز. كەلىپ تاماشالاعاندارىڭىزعا راحمەت.
You Might Also Like
