اتموسفەرا جانە اتموسفەرالىق قىسىم
7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرا جانە اتموسفەرالىق قىسىم. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىرۋ. قاراپايىم تاجىريبە جاساۋ ارقىلى اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بار ەكەنىن دالەلدەۋ، تالداۋ جۇرگىزۋ. فيزيكا - لىق قۇبىلىستاردى باقىلاۋعا، قۇرالداردى پايدالانۋدا وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن دامىتۋ. قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەسىن ءتۇسىندىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. وقۋشىلار اتموسفەرالىق قىسىم تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تولىقتىرادى
2. ءوز بەتىمەن تاجىريبە جاساپ، تالداي بىلەدى.
3. پاسكال زاڭىنىڭ ماعىناسىن انىقتايدى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مۋلتيمەديالىق پروەكتور، سلايد، تارازى، شار، ستاقان، ماي شام، پىسكەن جۇمىرتقا، تارەلكە، ءبىلىم باعالاۋ پاراعى.
ساباقتىڭ جوسپارى:
مازمۇنى ------------------------------ ۋاقىتى -------- ءادىس - ءتاسىلى
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى ----------- 1 مين ---------- اڭگىمەلەسۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ------ 3 مين --------- سۇراق بەرۋ، جازباشا جاۋاپ بەرۋ.
“ويلانىپ، جاۋاپ بەر”
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جانە بەكىتۋ -------------------------- 25 مين ------- وقۋشىلاردىڭ كومەگىمەن تاجىريبە جاساۋ
• اۋانىڭ سالماعىن ولشەۋ ------------------------- باقىلاۋ، تاجىريبەنى تالداۋ
• بىرنەشە تاجىريبە جاساۋ------------------------- ەلەكتروندىق وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋ
• اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ سەبەپتەرى
• ساپالىق سۇراقتار
• كەيبىر قۇرالداردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى
• بەكىتۋ سۇراقتارىن بەرۋ
4. قورىتىندى جاساۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ساباقتىڭ ءجۇرىسى.
فليپچارت №1، 2. ساباقتى ءۇي جۇمىسىنان تەكسەرۋدەن باستايمىن. فليپچارت №3
«ويلانىپ، جاۋاپ بەر».
1. قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (پاسكال)
2. قىسىمنىڭ فورمۋلاسى؟ (ر=F/S)
3. سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە جانە قابىرعاسىنا تۇسىرەتىن قىسىمى؟ (ر = ρgh)
4. كۇشتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (نيۋتون)
5. زاتتىڭ نەشە كۇيى بار؟ (ءۇش كۇيى بار)
6. سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە جانە قابىرعاسىنا تۇسىرەتىن قىسىمى نەگە تاۋەلدى؟ (ρh)
7. بيىكتىكتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (مەتر)
8. 2 م تەرەڭدىكتەگى سۋدىڭ قىسىمى نەشەگە تەڭ؟ (20 كپا)
9. دەڭگەيلەرى بىردەي ىدىستا كەروسين مەن سۋ قۇيىلعان. قىسىمى بىردەي مە؟ (ءار ءتۇرلى)
10. كەروسيننىڭ 0، 5م تەرەڭدىكتەگى قىسىمى نەگە تەڭ؟ (4 كپا)
ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋدەن كەيىن، تاجىريبە جاسالادى. بوتەلكەنىڭ اۋزىنا پىسكەن جۇمىرتقا - نى قويامىز. جۇمىرتقا ىشىنە تۇسپەيدى. ەندى قاعازدى جاعىپ بوتەلكەنىڭ ىشىنە سالىپ، سودان سوڭ جۇمىرتقانى سالساق، ول بوتەلكەنىڭ ىشىنە تۇسەدى. جۇمىرتقانىڭ بوتەلكە ىشىنە تۇسۋىنە نە اسەر ەتتى؟ وسى سۇراققا بۇگىنگى تاقىرىبىمىز جاۋاپ بەرەدى.
ەلەكتروندىق وقۋلىقتاعى جاڭا تاقىرىپپەن تانىسادى. (5 مين)
وقۋشىلار جاڭا تاقىرىپتى داپتەرلەرىنە جازادى. اتموسفەرا - گرەكشە (اتموس - اۋا، سفەرا - شار). اتموسفەرانىڭ بىرنەشە قاباتتارى بار. جەر بەتىنە جانە ونداعى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرالىق قىسىم تۇسەدى. جەر بەتىندە اۋا بولعان سوڭ، وعان اسەر ەتەتىن كۇش بار. ول قانداي كۇش؟
- ارينە، اۋىرلىق كۇشى. شاردى تارازىعا قويساق، تارازى تەڭگەرىلىپ تۇر. ەندى شاردى ۇرسە، تەپە تەڭدىك جويىلادى. ەندەشە اۋانىڭ سالماعى بار. سالماقتى ر=mg فورمۋلاسىمەن انىقتايمىز.
ەندەشە كولەمى 1 م3 اۋانىڭ سالماعىن تاۋىپ كورەلىك. ماسسانى قالاي انىقتايمىز؟ m=ρV.
اۋانىڭ تىعىزدىعىن كەستەدەن قارايمىز. ول 1، 29كگ/م3. m=ρV =1، 29كگ/م3* 1 م3 =1، 29كگ.
ر=mg =1، 29 كگ * 10 ن/كگ =13 ن
اتموسفەرا – گاز، سوندىقتان ول پاسكال زاڭى بويىنشا وزىنە تۇسكەن قىسىمدى بارلىق باعىتتا تاراتادى.
اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعانىنىڭ بيىكتىگىمەن ەسەپتەيدى.
ونىڭ ولشەم بىرلىگى 1 مم سىن. باع.
1 مم سىن. باع. = 133، 3 پا.
اتموسفەرا بىزگە جانە بارلىق دەنەلەرگە قىسىم تۇسىرەدى.
قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم
760 مم. سىن. باع. * 133، 3 پا = 101325 پا
ر ≈ 10 5 پا
اتموسفەرا تاراپىنان ءبىزدىڭ دەنەمىزگە اركەت ەتەتىن كۇشتى ەسەپتەپ كورەلىك، اۋدانى 1 م2، قالىپتى جاعدايداعى اتموسفەرالىق قىسىم بەلگىلى. 105 پا
بەرىلگەنى: تالداۋ ەسەپتەلۋى
ر = 10 5 پا ع= 10 5 پا * 1 م2 = 10 5 ن
S= 1 م2 ع= ps
ع=؟
كۇشتىڭ الىنعان شاماسى 10 ت دەنەنىڭ اۋىرلىق كۇشىنە تەڭ! الايدا ءبىز وسىنداي كۇشكە شىدايمىز. ونىڭ سەبەبى، بىرىنشىدەن، بۇل كۇش دەنەمىزدىڭ بۇكىل اۋدانىنا تارالعان، ال ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ورگانيزمىمىزدە اتموسفەرالىق قىسىمدى تەڭگەرەتىندەي قىسىم بار.
تاجىريبە:
1. «توڭكەرىلگەن ستاقان» ستاقانعا جارتىلاي سۋ قۇيىپ ونىڭ بەتىنە قاعاز جاۋىپ توڭكەرەمىز. سۋ توگىلمەيدى. نەلىكتەن؟ سەبەبى سۋدى اۋا قىسىمى ۇستاپ تۇر. اۋانىڭ قىسىمى پاسكال زاڭى بويىنشا بارلىق جاققا بىردەي تارالادى. ولاي بولسا، قاعاز تەك سۋدىڭ بەتىنىڭ تەگىس تۇرۋىنا كومەگىن تيگىزەدى.
2. «قۇرعاق تيىن». تارەلكەگە سۋ قۇيىپ، ىشىنە تيىن سالىنادى. تيىندى سۋعا قولىڭدى تيگىزبەي الىپ شىعۋ كەرەك. ول ءۇشىن ستاقاندى قايناعان سۋعا مالىپ الامىز دا، تارەلكەنىڭ ىشىنە توڭكەرەمىز. سۋ ستاقاننىڭ ىشىنە كىرەدى. سەبەبى: ستاقانداعى اۋا سالقىنداي باستايدى. سول كەزدە اتموسفەرالىق قىسىم سۋدى جوعارى قاراي كوتەرەدى.
3. «ماگدەبۋرگتىك شارلار»
ەندى ساباعىمىزدىڭ اياعىندا ماناعى باسىنداعى ىستەلگەن تاجىريبەنىڭ جاۋابىن ايتىپ كورەلىك. جۇمىرتقانىڭ بوتەلكەنىڭ ىشىنە ەنۋىنە قانداي كۇش ارەكەت ەتتى.
- اتموسفەرالىق قىسىم.
- - نەلىكتەن تومەنگى جاعىنا قاراعاندا. جوعارىدا قىسىم كوپ بولدى؟
- ويتكەنى ىستىق اۋا جوعارى قاراي كوتەرىلگەندە، بوتەلكەدەگى اۋانىڭ تىعىزدىعى ازايادى.
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. جەردىڭ بەتىنىڭ اۋا قابىعى...
2. قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم نەگە تەڭ؟
3. اتموسفەرا – گرەكشە...
4. اتموسفەرانىڭ ەڭ تومەنگى قاباتى قالاي اتالادى؟
5. اتموسفەرانىڭ قانداي فيزيكالىق سيپاتتامالارى بار؟
6. اتموسفەرالىق قىسىمدى انىقتاعان عالىم؟
7. اتموسفەرا بارلىق دەنەلەرگە.... تۇسىرەدى.
جاۋاپتارى:
1. اتموسفەرا
2. 100 كپا
3. اتموس - بۋ، اۋا، سفەرا - شار
4. تروپوسفەرا
5. قىسىم، ىلعالدىلىق، تەمپەراتۋرا، تىعىزدىق
6. ە. تورريچەللي
7. قىسىم
ۇيگە § 50، 24 تاپسىرما.
- ساباعىمىز اياقتالدى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرا جانە اتموسفەرالىق قىسىم. (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىن ءتۇسىندىرۋ. قاراپايىم تاجىريبە جاساۋ ارقىلى اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بار ەكەنىن دالەلدەۋ، تالداۋ جۇرگىزۋ. فيزيكا - لىق قۇبىلىستاردى باقىلاۋعا، قۇرالداردى پايدالانۋدا وقۋشىلاردىڭ بىلىكتىلىگىن دامىتۋ. قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەسىن ءتۇسىندىرۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
1. وقۋشىلار اتموسفەرالىق قىسىم تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تولىقتىرادى
2. ءوز بەتىمەن تاجىريبە جاساپ، تالداي بىلەدى.
3. پاسكال زاڭىنىڭ ماعىناسىن انىقتايدى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: مۋلتيمەديالىق پروەكتور، سلايد، تارازى، شار، ستاقان، ماي شام، پىسكەن جۇمىرتقا، تارەلكە، ءبىلىم باعالاۋ پاراعى.
ساباقتىڭ جوسپارى:
مازمۇنى ------------------------------ ۋاقىتى -------- ءادىس - ءتاسىلى
1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى ----------- 1 مين ---------- اڭگىمەلەسۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ------ 3 مين --------- سۇراق بەرۋ، جازباشا جاۋاپ بەرۋ.
“ويلانىپ، جاۋاپ بەر”
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
جانە بەكىتۋ -------------------------- 25 مين ------- وقۋشىلاردىڭ كومەگىمەن تاجىريبە جاساۋ
• اۋانىڭ سالماعىن ولشەۋ ------------------------- باقىلاۋ، تاجىريبەنى تالداۋ
• بىرنەشە تاجىريبە جاساۋ------------------------- ەلەكتروندىق وقۋلىقپەن جۇمىس جاساۋ
• اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ سەبەپتەرى
• ساپالىق سۇراقتار
• كەيبىر قۇرالداردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى
• بەكىتۋ سۇراقتارىن بەرۋ
4. قورىتىندى جاساۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ساباقتىڭ ءجۇرىسى.
فليپچارت №1، 2. ساباقتى ءۇي جۇمىسىنان تەكسەرۋدەن باستايمىن. فليپچارت №3
«ويلانىپ، جاۋاپ بەر».
1. قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (پاسكال)
2. قىسىمنىڭ فورمۋلاسى؟ (ر=F/S)
3. سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە جانە قابىرعاسىنا تۇسىرەتىن قىسىمى؟ (ر = ρgh)
4. كۇشتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (نيۋتون)
5. زاتتىڭ نەشە كۇيى بار؟ (ءۇش كۇيى بار)
6. سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە جانە قابىرعاسىنا تۇسىرەتىن قىسىمى نەگە تاۋەلدى؟ (ρh)
7. بيىكتىكتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (مەتر)
8. 2 م تەرەڭدىكتەگى سۋدىڭ قىسىمى نەشەگە تەڭ؟ (20 كپا)
9. دەڭگەيلەرى بىردەي ىدىستا كەروسين مەن سۋ قۇيىلعان. قىسىمى بىردەي مە؟ (ءار ءتۇرلى)
10. كەروسيننىڭ 0، 5م تەرەڭدىكتەگى قىسىمى نەگە تەڭ؟ (4 كپا)
ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋدەن كەيىن، تاجىريبە جاسالادى. بوتەلكەنىڭ اۋزىنا پىسكەن جۇمىرتقا - نى قويامىز. جۇمىرتقا ىشىنە تۇسپەيدى. ەندى قاعازدى جاعىپ بوتەلكەنىڭ ىشىنە سالىپ، سودان سوڭ جۇمىرتقانى سالساق، ول بوتەلكەنىڭ ىشىنە تۇسەدى. جۇمىرتقانىڭ بوتەلكە ىشىنە تۇسۋىنە نە اسەر ەتتى؟ وسى سۇراققا بۇگىنگى تاقىرىبىمىز جاۋاپ بەرەدى.
ەلەكتروندىق وقۋلىقتاعى جاڭا تاقىرىپپەن تانىسادى. (5 مين)
وقۋشىلار جاڭا تاقىرىپتى داپتەرلەرىنە جازادى. اتموسفەرا - گرەكشە (اتموس - اۋا، سفەرا - شار). اتموسفەرانىڭ بىرنەشە قاباتتارى بار. جەر بەتىنە جانە ونداعى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرالىق قىسىم تۇسەدى. جەر بەتىندە اۋا بولعان سوڭ، وعان اسەر ەتەتىن كۇش بار. ول قانداي كۇش؟
- ارينە، اۋىرلىق كۇشى. شاردى تارازىعا قويساق، تارازى تەڭگەرىلىپ تۇر. ەندى شاردى ۇرسە، تەپە تەڭدىك جويىلادى. ەندەشە اۋانىڭ سالماعى بار. سالماقتى ر=mg فورمۋلاسىمەن انىقتايمىز.
ەندەشە كولەمى 1 م3 اۋانىڭ سالماعىن تاۋىپ كورەلىك. ماسسانى قالاي انىقتايمىز؟ m=ρV.
اۋانىڭ تىعىزدىعىن كەستەدەن قارايمىز. ول 1، 29كگ/م3. m=ρV =1، 29كگ/م3* 1 م3 =1، 29كگ.
ر=mg =1، 29 كگ * 10 ن/كگ =13 ن
اتموسفەرا – گاز، سوندىقتان ول پاسكال زاڭى بويىنشا وزىنە تۇسكەن قىسىمدى بارلىق باعىتتا تاراتادى.
اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعانىنىڭ بيىكتىگىمەن ەسەپتەيدى.
ونىڭ ولشەم بىرلىگى 1 مم سىن. باع.
1 مم سىن. باع. = 133، 3 پا.
اتموسفەرا بىزگە جانە بارلىق دەنەلەرگە قىسىم تۇسىرەدى.
قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم
760 مم. سىن. باع. * 133، 3 پا = 101325 پا
ر ≈ 10 5 پا
اتموسفەرا تاراپىنان ءبىزدىڭ دەنەمىزگە اركەت ەتەتىن كۇشتى ەسەپتەپ كورەلىك، اۋدانى 1 م2، قالىپتى جاعدايداعى اتموسفەرالىق قىسىم بەلگىلى. 105 پا
بەرىلگەنى: تالداۋ ەسەپتەلۋى
ر = 10 5 پا ع= 10 5 پا * 1 م2 = 10 5 ن
S= 1 م2 ع= ps
ع=؟
كۇشتىڭ الىنعان شاماسى 10 ت دەنەنىڭ اۋىرلىق كۇشىنە تەڭ! الايدا ءبىز وسىنداي كۇشكە شىدايمىز. ونىڭ سەبەبى، بىرىنشىدەن، بۇل كۇش دەنەمىزدىڭ بۇكىل اۋدانىنا تارالعان، ال ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ورگانيزمىمىزدە اتموسفەرالىق قىسىمدى تەڭگەرەتىندەي قىسىم بار.
تاجىريبە:
1. «توڭكەرىلگەن ستاقان» ستاقانعا جارتىلاي سۋ قۇيىپ ونىڭ بەتىنە قاعاز جاۋىپ توڭكەرەمىز. سۋ توگىلمەيدى. نەلىكتەن؟ سەبەبى سۋدى اۋا قىسىمى ۇستاپ تۇر. اۋانىڭ قىسىمى پاسكال زاڭى بويىنشا بارلىق جاققا بىردەي تارالادى. ولاي بولسا، قاعاز تەك سۋدىڭ بەتىنىڭ تەگىس تۇرۋىنا كومەگىن تيگىزەدى.
2. «قۇرعاق تيىن». تارەلكەگە سۋ قۇيىپ، ىشىنە تيىن سالىنادى. تيىندى سۋعا قولىڭدى تيگىزبەي الىپ شىعۋ كەرەك. ول ءۇشىن ستاقاندى قايناعان سۋعا مالىپ الامىز دا، تارەلكەنىڭ ىشىنە توڭكەرەمىز. سۋ ستاقاننىڭ ىشىنە كىرەدى. سەبەبى: ستاقانداعى اۋا سالقىنداي باستايدى. سول كەزدە اتموسفەرالىق قىسىم سۋدى جوعارى قاراي كوتەرەدى.
3. «ماگدەبۋرگتىك شارلار»
ەندى ساباعىمىزدىڭ اياعىندا ماناعى باسىنداعى ىستەلگەن تاجىريبەنىڭ جاۋابىن ايتىپ كورەلىك. جۇمىرتقانىڭ بوتەلكەنىڭ ىشىنە ەنۋىنە قانداي كۇش ارەكەت ەتتى.
- اتموسفەرالىق قىسىم.
- - نەلىكتەن تومەنگى جاعىنا قاراعاندا. جوعارىدا قىسىم كوپ بولدى؟
- ويتكەنى ىستىق اۋا جوعارى قاراي كوتەرىلگەندە، بوتەلكەدەگى اۋانىڭ تىعىزدىعى ازايادى.
بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. جەردىڭ بەتىنىڭ اۋا قابىعى...
2. قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم نەگە تەڭ؟
3. اتموسفەرا – گرەكشە...
4. اتموسفەرانىڭ ەڭ تومەنگى قاباتى قالاي اتالادى؟
5. اتموسفەرانىڭ قانداي فيزيكالىق سيپاتتامالارى بار؟
6. اتموسفەرالىق قىسىمدى انىقتاعان عالىم؟
7. اتموسفەرا بارلىق دەنەلەرگە.... تۇسىرەدى.
جاۋاپتارى:
1. اتموسفەرا
2. 100 كپا
3. اتموس - بۋ، اۋا، سفەرا - شار
4. تروپوسفەرا
5. قىسىم، ىلعالدىلىق، تەمپەراتۋرا، تىعىزدىق
6. ە. تورريچەللي
7. قىسىم
ۇيگە § 50، 24 تاپسىرما.
- ساباعىمىز اياقتالدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تەرموديناميكانىڭ ءى زاڭىن يزوپروسەستەرگە قولدانۋ (پرەزەنتاسياسىمەن)
