اتموسفەرالىق قىسىم
7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرالىق قىسىم
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: اتموسفەرالىق قىسىم، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى. تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانى، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى تۋرالى، قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بيىكتىككە، اۋا رايىنا بايلانىستى وزگەرۋى، اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋىش قۇرال بارومەتر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن عىلىمي وي قورىتىندىلارىن جاساي الۋعا جەتەلەۋ.
3. تاربيەلىك: جاۋاپكەرشىلىككە، تياناقتىلىققا، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ، وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ.
وقىتۋ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ
تەحنولوگياسى: ستو
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، شپريس، ستاكان، قاعاز، سۋ، تۇتىكتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ
وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
وقۋشىلار بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدا «جۇيەلى ءبىلىم» پوەزدىمەن ساياحات جاسايمىز. ول ءۇشىن ءۇش ۆاگونداعى وقۋشىلارمەن بولىنەمىز. (1 ۆاگون، 2 ۆاگون، 3 ۆاگون)
الدىڭعى تاقىرىپتاعى قىسىم تاقىرىبىمەن بايلانىستىرامىن. بالالار، وتكەن ساباقتا ءبىز قاتىناس ىدىستار، سۋ قۇبىرى تاقىرىبىن وتتىك. وسى تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمىمىزبەن جۇيەلى ءبىلىم پويىزىنا ءمىنىپ، سوناۋ قاسيەتتى تۇركىستان شاھارىنا قاراي ساياحات جاسايىق. ونداعى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنە بارىپ تايقازاننان ءوز ۇلەسىمىزدى الىپ قايتايىق.
بالالار تاريحي مادەني مۇرالاردى زەرتتەۋ يگەرۋ جونىندەگى پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىندا ايتىلعان. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن قابىلداعان، ەندى ءبىز بۇگىن ساباعىمىزدا وسى باعدارلاماعا ساي مادەني ەسكەرتكىشتەرگە بارىپ، ءوز ۇلەسىمىزدى قوسايىق.
I بەكەت. تۇركىستانداعى احمەت ياسساۋي كەسەنەسى.
بۇل ەرتەدەگى ۇلكەن تاريحي مادەني ورتالىق. قازاقستاننىڭ XIY – XY عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى. وعان كىرىپ ارالاۋ ءۇشىن ءۇي تاپسىرماسىنا جاۋاپ بەرەلىك.
ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار:
«كىم جىلدام؟»
1 ۆاگون
1. سۋ قۇبىرى نە ءۇشىن قاجەت؟ سۋ قۇبىرلارىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
2. قىسىم دەگەنىمىز نە؟
3. تۇرمىستىق سۋ قۇبىرى نە ءۇشىن قاجات؟
2 ۆاگون
1. ونەركاسىپتىك سۋ قۇبىرلارى نە ءۇشىن قاجەت؟
2. سۋ قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى مەن جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قانداي؟
3. قىسىمنىڭ فورمۋلاسى؟
3 ۆاگون
1. قاتىناس ىدىس دەگەنىمىز نە؟ قانداي تۇرلەرى بار؟
2. قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى
3. شليۋز دەگەنىمىز نە؟
«بۇل نە؟» سۋرەتكە قاراپ ءتۇسىندىر. سەبەبىن ايت.
II بەكەت. تۇركىستانداعى تايقازان. (قىزىعۋشىلىعىن تانىتۋ)
قازاندىق – كەسەنەنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان. 1399 جىلى ءامىر تەمىر قۇيدىرعان. كوپتەگەن ادامدار وعان بارىپ تايقازاندى كورىپ، ساياحات جاسايدى. ولاي بولسا، بىزدە ساياحات جاسايىق، ول ءۇشىن تاقتاعى قارالىق.
ساباق اتموسفەرالىق قىسىمدى كورسەتەتىن تاجىريبە جاساۋدان باستالادى.
تاجىريبەلەر دەمونستراسياسى.
1 – تاجىريبە.
سۋ، ستاكان، پيپەتكا. پيپەتكانىڭ رەزەڭكە قابىق ىشىندەگى اۋانى قىسىپ تۇرىپ، سۋعا باتىرسا سۋ پيپەتكا بويىمەن جوعارى كوتەرىلەدى.
2 - تاجىريبە. سۋ، شپريس، ستاكان. شپريستى سۋى بار ىدىسقا باتىرىپ، پورشەندى سۋمەن جاناسقانعا دەيىن تۇسىرەدى دە، سونان سوڭ قايتادان جوعارى قاراي جىلجىتادى. سوندا پورشەنمەن ىلەسىپ، سۋ دا جوعارى كوتەرىلە باستايدى. مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم. ەندەشە بۇگىنگى تاقىرىپ «اتموسفەرالىق قىسىم»
III بەكەت. تۇركىستانداعى ارىستان باب كەسەنەسى. جاڭا ساباق.
بۇل ەرتەدەگى ۇلكەن تاريحي مادەني ورتالىق. قازاقستاننىڭ IX – XII عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى. ەندەشە بۇل كەسەنەگە كىرىپ ارالاۋ ءۇشىن جاڭا تاقىرىپتى تىڭدايىق
جاڭا ساباق
■ اتموسفەرا – جەردىڭ اۋا قاباتى.
■ اتموسفەرانىڭ قۇرامى:
78%- ازوت، 21%- وتتەگى.
• جەر بەتىنە جانە جەر بەتىندەگى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرانىڭ تۇسىرەتىن قىسىمى اتموسفەرالىق قىسىم دەپ اتالادى.
اتموسفەرا سۋ بەتىنەن تومەن قاراي باعىتتالعان قىسىممەن ارەكەت ەتەدى. پاسكال زاڭى بويىنشا ول قىسىم بارلىق باعىتتارعا بىردەي بەرىلەدى، مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىنى وسى اتموسفەرالىق قىسىم اسەرىنەن ەكەن.
ال ەندى 18 عاسىردا يتالياندىق عالىم تورريچەللي جاساعان تاجىريبەنى قاراستىرايىق. ول ۇزىندىعى 1 م، ءبىر جاعى بىتەۋ شىنى تۇتىك سىناپپەن تولىستىرىلادى.
سودان كەيىن تۇتىكتىڭ اۋزىن جاۋىپ، ونى توڭكەرەدى دە، سىناپ قۇيىلعان ىدىسقا باتىرادى. سوندا سىناپتىڭ كىشكەنە عانا بولىگى ىدىسقا توگىلەدى. ال تۇتىك ىشىندە بيىكتىگى 76 سم سىناپ باعانى قالادى.
تورريچەللي العاش رەت سىناپ باعانىنىڭ اتموسفەرالىق قىسىم ۇستاپ تۇرادى دەپ وي ءتۇيدى. كەيىن تورريچەللي قوندىرعىسى اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋ ءۇشىن پايدالانا باستادى.
اتموسفەرا تاراپىنان ءبىزدىڭ دەنەمىزگە ارەكەت ەتەتىن كۇش 105 پا ەكەنى بەلگىلى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى - 1 ميلليمەتر سىناپ باعانى الىنادى. (1 مم. سىن. باع)
اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال بارومەتر دەپ اتالادى. (باروس - اۋىرلىق، مەترەو - ولشەيمىن) قازىرگى كەزدە بارومەتر - انەرويد كەڭىنەن قولدانىلادى.
بارومەتر انەرويدتىڭ قۇرىلىسى
1. دوڭگەلەك جۇقا مەتالل قوراپشادان
2. سەرىپپە
3. بەرىلىس تەتىگى
4. كورسەتكىش
5. شكالا
اتموسفەرالىق قىسىم اتموسفەرالىق قۇبىلىستارمەن بايلانىستى بولعاندىقتان، بارومەتر شكالاسىنا قاراپ اۋا رايىن دا بولجاۋعا بولادى ەكەن.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرالىق قىسىم
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: اتموسفەرالىق قىسىم، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى. تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانى، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى تۋرالى، قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىم، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بيىكتىككە، اۋا رايىنا بايلانىستى وزگەرۋى، اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋىش قۇرال بارومەتر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن عىلىمي وي قورىتىندىلارىن جاساي الۋعا جەتەلەۋ.
3. تاربيەلىك: جاۋاپكەرشىلىككە، تياناقتىلىققا، ەڭبەكقورلىققا تاربيەلەۋ، وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى يگەرتۋ.
وقىتۋ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ
تەحنولوگياسى: ستو
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، شپريس، ستاكان، قاعاز، سۋ، تۇتىكتەر
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ
وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
وقۋشىلار بىزدەر بۇگىنگى ساباعىمىزدا «جۇيەلى ءبىلىم» پوەزدىمەن ساياحات جاسايمىز. ول ءۇشىن ءۇش ۆاگونداعى وقۋشىلارمەن بولىنەمىز. (1 ۆاگون، 2 ۆاگون، 3 ۆاگون)
الدىڭعى تاقىرىپتاعى قىسىم تاقىرىبىمەن بايلانىستىرامىن. بالالار، وتكەن ساباقتا ءبىز قاتىناس ىدىستار، سۋ قۇبىرى تاقىرىبىن وتتىك. وسى تاقىرىپ بويىنشا العان بىلىمىمىزبەن جۇيەلى ءبىلىم پويىزىنا ءمىنىپ، سوناۋ قاسيەتتى تۇركىستان شاھارىنا قاراي ساياحات جاسايىق. ونداعى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنە بارىپ تايقازاننان ءوز ۇلەسىمىزدى الىپ قايتايىق.
بالالار تاريحي مادەني مۇرالاردى زەرتتەۋ يگەرۋ جونىندەگى پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىندا ايتىلعان. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن قابىلداعان، ەندى ءبىز بۇگىن ساباعىمىزدا وسى باعدارلاماعا ساي مادەني ەسكەرتكىشتەرگە بارىپ، ءوز ۇلەسىمىزدى قوسايىق.
I بەكەت. تۇركىستانداعى احمەت ياسساۋي كەسەنەسى.
بۇل ەرتەدەگى ۇلكەن تاريحي مادەني ورتالىق. قازاقستاننىڭ XIY – XY عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى. وعان كىرىپ ارالاۋ ءۇشىن ءۇي تاپسىرماسىنا جاۋاپ بەرەلىك.
ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سۇراقتار:
«كىم جىلدام؟»
1 ۆاگون
1. سۋ قۇبىرى نە ءۇشىن قاجەت؟ سۋ قۇبىرلارىنىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
2. قىسىم دەگەنىمىز نە؟
3. تۇرمىستىق سۋ قۇبىرى نە ءۇشىن قاجات؟
2 ۆاگون
1. ونەركاسىپتىك سۋ قۇبىرلارى نە ءۇشىن قاجەت؟
2. سۋ قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى مەن جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قانداي؟
3. قىسىمنىڭ فورمۋلاسى؟
3 ۆاگون
1. قاتىناس ىدىس دەگەنىمىز نە؟ قانداي تۇرلەرى بار؟
2. قىسىمنىڭ ولشەم بىرلىگى
3. شليۋز دەگەنىمىز نە؟
«بۇل نە؟» سۋرەتكە قاراپ ءتۇسىندىر. سەبەبىن ايت.
II بەكەت. تۇركىستانداعى تايقازان. (قىزىعۋشىلىعىن تانىتۋ)
قازاندىق – كەسەنەنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان. 1399 جىلى ءامىر تەمىر قۇيدىرعان. كوپتەگەن ادامدار وعان بارىپ تايقازاندى كورىپ، ساياحات جاسايدى. ولاي بولسا، بىزدە ساياحات جاسايىق، ول ءۇشىن تاقتاعى قارالىق.
ساباق اتموسفەرالىق قىسىمدى كورسەتەتىن تاجىريبە جاساۋدان باستالادى.
تاجىريبەلەر دەمونستراسياسى.
1 – تاجىريبە.
سۋ، ستاكان، پيپەتكا. پيپەتكانىڭ رەزەڭكە قابىق ىشىندەگى اۋانى قىسىپ تۇرىپ، سۋعا باتىرسا سۋ پيپەتكا بويىمەن جوعارى كوتەرىلەدى.
2 - تاجىريبە. سۋ، شپريس، ستاكان. شپريستى سۋى بار ىدىسقا باتىرىپ، پورشەندى سۋمەن جاناسقانعا دەيىن تۇسىرەدى دە، سونان سوڭ قايتادان جوعارى قاراي جىلجىتادى. سوندا پورشەنمەن ىلەسىپ، سۋ دا جوعارى كوتەرىلە باستايدى. مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم. ەندەشە بۇگىنگى تاقىرىپ «اتموسفەرالىق قىسىم»
III بەكەت. تۇركىستانداعى ارىستان باب كەسەنەسى. جاڭا ساباق.
بۇل ەرتەدەگى ۇلكەن تاريحي مادەني ورتالىق. قازاقستاننىڭ IX – XII عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرى. ەندەشە بۇل كەسەنەگە كىرىپ ارالاۋ ءۇشىن جاڭا تاقىرىپتى تىڭدايىق
جاڭا ساباق
■ اتموسفەرا – جەردىڭ اۋا قاباتى.
■ اتموسفەرانىڭ قۇرامى:
78%- ازوت، 21%- وتتەگى.
• جەر بەتىنە جانە جەر بەتىندەگى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرانىڭ تۇسىرەتىن قىسىمى اتموسفەرالىق قىسىم دەپ اتالادى.
اتموسفەرا سۋ بەتىنەن تومەن قاراي باعىتتالعان قىسىممەن ارەكەت ەتەدى. پاسكال زاڭى بويىنشا ول قىسىم بارلىق باعىتتارعا بىردەي بەرىلەدى، مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىنى وسى اتموسفەرالىق قىسىم اسەرىنەن ەكەن.
ال ەندى 18 عاسىردا يتالياندىق عالىم تورريچەللي جاساعان تاجىريبەنى قاراستىرايىق. ول ۇزىندىعى 1 م، ءبىر جاعى بىتەۋ شىنى تۇتىك سىناپپەن تولىستىرىلادى.
سودان كەيىن تۇتىكتىڭ اۋزىن جاۋىپ، ونى توڭكەرەدى دە، سىناپ قۇيىلعان ىدىسقا باتىرادى. سوندا سىناپتىڭ كىشكەنە عانا بولىگى ىدىسقا توگىلەدى. ال تۇتىك ىشىندە بيىكتىگى 76 سم سىناپ باعانى قالادى.
تورريچەللي العاش رەت سىناپ باعانىنىڭ اتموسفەرالىق قىسىم ۇستاپ تۇرادى دەپ وي ءتۇيدى. كەيىن تورريچەللي قوندىرعىسى اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋ ءۇشىن پايدالانا باستادى.
اتموسفەرا تاراپىنان ءبىزدىڭ دەنەمىزگە ارەكەت ەتەتىن كۇش 105 پا ەكەنى بەلگىلى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى - 1 ميلليمەتر سىناپ باعانى الىنادى. (1 مم. سىن. باع)
اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال بارومەتر دەپ اتالادى. (باروس - اۋىرلىق، مەترەو - ولشەيمىن) قازىرگى كەزدە بارومەتر - انەرويد كەڭىنەن قولدانىلادى.
بارومەتر انەرويدتىڭ قۇرىلىسى
1. دوڭگەلەك جۇقا مەتالل قوراپشادان
2. سەرىپپە
3. بەرىلىس تەتىگى
4. كورسەتكىش
5. شكالا
اتموسفەرالىق قىسىم اتموسفەرالىق قۇبىلىستارمەن بايلانىستى بولعاندىقتان، بارومەتر شكالاسىنا قاراپ اۋا رايىن دا بولجاۋعا بولادى ەكەن.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
