اتومنىڭ قۇرىلىسى
ەسىك قالاسى،
ەسىك گۋمانيتارلىق - ەكونوميكالىق كوللەدجىنىڭ
فيزيكا جانە ماتەماتيكا ءپانىنىڭ جوعارى ساناتتى وقىتۋشىسى،
ۋسەنبايەۆا زاعيرا
"عالىمدار كەڭەسى" فورماسىنداعى سەمينار ساباعى
تاقىرىبى. اتومنىڭ قۇرىلىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: اتومنىڭ قۇرىلىسى جايلى عىلىمي - تەوريالىق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ.
مىندەتتەرى: 1. اتومنىڭ قۇرىلىسىن ءبىلۋ، عىلىمي كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
2. تانىمدىق قابىلەتىن جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
3. عىلىمعا قىزىعۋشىلىققا تاربيەلەۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە باعىتتاۋ، كاسىپتىك باعدار بەرۋ.
كورنەكىلىگى: رەزەرفورد تاجىريبەسىنىڭ سحەماسى، عىلىم جايلى ناقىل سوزدەر، عالىمداردىڭ پورترەتتەرى، اتومنىڭ قۇرىلىسىن بەينەلەيتىن پلاكات، فورمۋلالار جازىلعان توپتامالار، قورتىندى سحەما.
قاجەتتى قۇرالدار مەن ماتەريالدار: ەلەكتروندى وقۋلىق، ۆيديوپروەكتور، 8، 11 - سىنىپ وقۋلىقتارى، ستۋدەنتتەردىڭ تىرەك كونسپەكتىسى.
ساباقتىڭ ءتيپى. عالىمدار كەڭەسى فورماسىنداعى - سەمينار ساباعى.
Cاباقتىڭ ءادىسى. پروبلەمالاپ وقىتۋ، وقۋ تانىمدىق ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرۋ جانە ىنتالاندىرۋ موتيۆاسيا ادىستەرى.
ساباقتىڭ فورماسى. ىسكەرلىك ويىن تۇرىندەگى جاڭا ساباق.
ءمۇعالىمنىڭ جانە ستۋدەنتتىڭ ءىس ارەكەتتەرى
1. ءمۇعالىم ستۋدەنتتەرگە الدىن - الا ىزدەنۋگە تاپسىرما بەرەدى. 11 - سىنىپ فيزيكا وقۋلىعى،§35 - 36 تاقىرىپ بويىنشا تىرەك كونسپەكت جازۋ جانە اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جايلى عىلىمي تۇسىنىكتەردى تالداۋعا دايىن بولۋعا تاپسىرما بەرەدى.
2. ءار ستۋدەنت ءبىر عالىمنىڭ اتىنان سويلەيدى، وقىتۋشى ساباق بارىسىندا سۇراقتار قويىپ، وقۋشىنىڭ جاۋابىنا قاراي پىسىقتاپ وتىرادى.
3. ساباقتى ستۋدەنت ۇيىمداستىرۋشى باسقارادى.
4. وقىتۋشى ساباقتى سحەمالىق تۇردە قورىتىندىلايدى.
ساباقتىڭ بارىسى. ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپقا ءوتۋ.
"ءاربىر اشىلعان جاڭالىق ودان ءارى جۇرۋگە جول بەرمەيتىن شەك ەمەس، كەرىسىنشە ءالى زەرتتەلمەگەن جاڭا جۇرتقا اپاراتىن داڭعىل بولىپ سانالادى. عىلىم بار دا قاپتاعان سانسىز كوپ پروبلەمالار تاۋسىلمايدى، فيزيكتەر ءۇشىن جۇمىسسىز قالاتىن ءقاۋىپتى ءداۋىر ەشقاشاندا تۋمايدى."
دجوزەف تومسون
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:" بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى - عىلىمنىڭ دامۋىنا كەرى شەگىنىس جاساي وتىرىپ، دەموكريتتەن باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جايلى عىلىمي تۇسىنىكتەرگە تاريحي شولۋ جاساۋ. عالىمدار بۇعان 2500 جىل جۇمساعان، ال ءبىز مۇنى ەكى ساباقتا قامتىپ شىعۋىمىز كەرەك.
2. ەكسپرەسس سۇراقتار.
ا. اتوم نەدەن تۇرادى؟
ءا. اتوم يادروسىنىڭ زاريادى قانداي؟
ب. ەلەكترون قانداي بولشەك؟
ۆ. ەلەكتروننىڭ زاريادىنىڭ شاماسى قانشا؟
گ. ەلەكتروننىڭ ماسساسى قانشاعا تەڭ؟
(1. ەلەكترون مەن يادرودان تۇرادى.
2. وڭ. 3. تەرىس زاريادتى ەلەمەنتار بولشەك. 4. 1، 6. 10 - 19 كل. 5. 9، 1. 10 - 31 كگ)
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى.
جوعارعى وقۋ ورىندارىندا، عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتاردا، عىلىمي زەرتتەۋ اكادەميالارىندا، عالىمدار كەڭەسى، ورتالىعى جۇمىس اتقارادى. بۇگىنگى ساباقتا سونداي ورتالىقتىڭ جۇمىسى جوباسىنىڭ ءبىر كورىنىسىن ۇسىنامىز. سونىمەن، ىسكەرلىك ويىن ساباعىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىن.
وقۋشىلار اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جونىندەگى عالىمداردىڭ تۇسىنىكتەرىنىڭ قالاي دامىعانىن جيناقتاپ، قىسقاشا باياندايدى.
سەمينار جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدى بەردىبايەۆا سالتاناتقا جۇكتەيمىن.
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
دەموكريت
دجون دالتون.
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
يوزەف لوشميد
يسساك نيۋتون
گۋستاۆ روبەرت كيرحگوف
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
دجوزەف دجون تومسون
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ەرنەست رەزەرفورد
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ماكس پلانك
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
البەرت ەينشتەين
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ديالوگ بور جانە ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
سۇراق - جاۋاپ. ءمۇعالىم جانە وقۋشىلار - ءسويتىپ، 1913 جىلى اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلىنەن ەكى پوستۋلات تۋىندادى.
پوستۋلات: وقۋشىدان سۇرالادى.
پوستۋلات: وقۋشىدان سۇرالادى.
فورمۋلا وقۋشىدان سۇرالادى
ەگەر ە1 ە2 - فوتون ساۋلە شىعارادى
ەگەرە1 ە2 - فوتون ساۋلە جۇتادى.
بور: وسى پوستۋلاتتاردى مەن سۋتەگى اتومىنىڭ تەورياسىنا قولداندىم. ودان مىنانداي قورىتىندىلار شىعادى:
ۇيىمداستىرۋشى. سونىمەن، بوردىڭ تەورياسىنا سايكەس سۇراق - جاۋاپ وقۋشى:
اتومداعى ەلەكتروننىڭ اينالۋ وربيتاسىنىڭ راديۋسى كەز - كەلگەن بولۋى مۇمكىن ەمەس؛
ەلەكتروننىڭ ستاسيونار كۇيدەگى ەنەرگياسى وتە از بولادى جانە ول بۇل كۇيدە ۇزاق ۋاقىت بولا المايدى؛
ەلەكترون قوزعان كۇيدە 10 - 8 س. ۋاقىت بولا الادى، ياعني ول وسى ۋاقىتتا يادرونى 100 ملن. رەت اينالا الادى.
جارىقتىڭ جۇتىلۋى ساۋلە شىعارۋعا كەرى پروسەسس. اتوم از ەنەرگيالى كۇيدەن كوپ ەنەرگيالى كۇيگە وتكەن كەزدە جارىق جۇتىلادى.
بور تەورياسىنىڭ كەمشىلىكتەرى – وقۋشى:
كلاسسيكالىق مەحانيكا مەن ەلەكتروديناميكانى كۆانتتىق تۇرعىدان بىرىكتىرە وتىرىپ گەليي مەن باسقا ەلەمەنتتەردىڭ قۇرىلىسىن تۇسىندىرە المادى؛
اتومداعى ەلەكترونداردىڭ قوزعالىس پلانەتالاردىڭ وربيتا بويىمەن قوزعالىسىنا ۇقساستىعى وتە از.
1922 جىلى اتومنىڭ قۇرىلىسىن زەرتتەگەنى ءۇشىن نيلس بورعا نوبەل سىيلىعى بەرىلدى.
17. لۋي دە ب رويل ءسوز الادى.
18. ۇيىمداستىرۋشى
19. ماكس بورن ءسوز الادى.
20. ۇيىمداستىرۋشى.
21ءمۇعالىم ءسوز الىپ، قورىتىندى سحەمامەن جۇمىستى جالعاستىرادى.
سەندەر ۇلى عالىمداردىڭ اتومنىڭ قۇرىلىسى جونىندەگى تۇسىنىكتەرىنىڭ قالاي دامىعانىمەن تانىستىڭدار. وي - ورىستەرىڭدى كەڭەيتە وتىرىپ تابيعات قۇبىلىستارىن زەرتتەۋدە عىلىمنىڭ جولى ۇزاق تا قيىن جول بولاتىنىن كوردىڭدەر.
ەندى وسى تاقىرىپتىڭ قورىتىندى سحەماسىن كورسەتەيىك:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ەسىك گۋمانيتارلىق - ەكونوميكالىق كوللەدجىنىڭ
فيزيكا جانە ماتەماتيكا ءپانىنىڭ جوعارى ساناتتى وقىتۋشىسى،
ۋسەنبايەۆا زاعيرا
"عالىمدار كەڭەسى" فورماسىنداعى سەمينار ساباعى
تاقىرىبى. اتومنىڭ قۇرىلىسى
ساباقتىڭ ماقساتى: اتومنىڭ قۇرىلىسى جايلى عىلىمي - تەوريالىق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ.
مىندەتتەرى: 1. اتومنىڭ قۇرىلىسىن ءبىلۋ، عىلىمي كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
2. تانىمدىق قابىلەتىن جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ.
3. عىلىمعا قىزىعۋشىلىققا تاربيەلەۋ، ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە باعىتتاۋ، كاسىپتىك باعدار بەرۋ.
كورنەكىلىگى: رەزەرفورد تاجىريبەسىنىڭ سحەماسى، عىلىم جايلى ناقىل سوزدەر، عالىمداردىڭ پورترەتتەرى، اتومنىڭ قۇرىلىسىن بەينەلەيتىن پلاكات، فورمۋلالار جازىلعان توپتامالار، قورتىندى سحەما.
قاجەتتى قۇرالدار مەن ماتەريالدار: ەلەكتروندى وقۋلىق، ۆيديوپروەكتور، 8، 11 - سىنىپ وقۋلىقتارى، ستۋدەنتتەردىڭ تىرەك كونسپەكتىسى.
ساباقتىڭ ءتيپى. عالىمدار كەڭەسى فورماسىنداعى - سەمينار ساباعى.
Cاباقتىڭ ءادىسى. پروبلەمالاپ وقىتۋ، وقۋ تانىمدىق ارەكەتتەردى ۇيىمداستىرۋ جانە ىنتالاندىرۋ موتيۆاسيا ادىستەرى.
ساباقتىڭ فورماسى. ىسكەرلىك ويىن تۇرىندەگى جاڭا ساباق.
ءمۇعالىمنىڭ جانە ستۋدەنتتىڭ ءىس ارەكەتتەرى
1. ءمۇعالىم ستۋدەنتتەرگە الدىن - الا ىزدەنۋگە تاپسىرما بەرەدى. 11 - سىنىپ فيزيكا وقۋلىعى،§35 - 36 تاقىرىپ بويىنشا تىرەك كونسپەكت جازۋ جانە اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جايلى عىلىمي تۇسىنىكتەردى تالداۋعا دايىن بولۋعا تاپسىرما بەرەدى.
2. ءار ستۋدەنت ءبىر عالىمنىڭ اتىنان سويلەيدى، وقىتۋشى ساباق بارىسىندا سۇراقتار قويىپ، وقۋشىنىڭ جاۋابىنا قاراي پىسىقتاپ وتىرادى.
3. ساباقتى ستۋدەنت ۇيىمداستىرۋشى باسقارادى.
4. وقىتۋشى ساباقتى سحەمالىق تۇردە قورىتىندىلايدى.
ساباقتىڭ بارىسى. ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن جان - جاقتى تەكسەرۋ.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپقا ءوتۋ.
"ءاربىر اشىلعان جاڭالىق ودان ءارى جۇرۋگە جول بەرمەيتىن شەك ەمەس، كەرىسىنشە ءالى زەرتتەلمەگەن جاڭا جۇرتقا اپاراتىن داڭعىل بولىپ سانالادى. عىلىم بار دا قاپتاعان سانسىز كوپ پروبلەمالار تاۋسىلمايدى، فيزيكتەر ءۇشىن جۇمىسسىز قالاتىن ءقاۋىپتى ءداۋىر ەشقاشاندا تۋمايدى."
دجوزەف تومسون
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى:" بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى - عىلىمنىڭ دامۋىنا كەرى شەگىنىس جاساي وتىرىپ، دەموكريتتەن باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جايلى عىلىمي تۇسىنىكتەرگە تاريحي شولۋ جاساۋ. عالىمدار بۇعان 2500 جىل جۇمساعان، ال ءبىز مۇنى ەكى ساباقتا قامتىپ شىعۋىمىز كەرەك.
2. ەكسپرەسس سۇراقتار.
ا. اتوم نەدەن تۇرادى؟
ءا. اتوم يادروسىنىڭ زاريادى قانداي؟
ب. ەلەكترون قانداي بولشەك؟
ۆ. ەلەكتروننىڭ زاريادىنىڭ شاماسى قانشا؟
گ. ەلەكتروننىڭ ماسساسى قانشاعا تەڭ؟
(1. ەلەكترون مەن يادرودان تۇرادى.
2. وڭ. 3. تەرىس زاريادتى ەلەمەنتار بولشەك. 4. 1، 6. 10 - 19 كل. 5. 9، 1. 10 - 31 كگ)
ءىۇ. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى.
جوعارعى وقۋ ورىندارىندا، عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتاردا، عىلىمي زەرتتەۋ اكادەميالارىندا، عالىمدار كەڭەسى، ورتالىعى جۇمىس اتقارادى. بۇگىنگى ساباقتا سونداي ورتالىقتىڭ جۇمىسى جوباسىنىڭ ءبىر كورىنىسىن ۇسىنامىز. سونىمەن، ىسكەرلىك ويىن ساباعىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىن.
وقۋشىلار اتومنىڭ قۇرىلىسى مەن قاسيەتتەرى جونىندەگى عالىمداردىڭ تۇسىنىكتەرىنىڭ قالاي دامىعانىن جيناقتاپ، قىسقاشا باياندايدى.
سەمينار جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدى بەردىبايەۆا سالتاناتقا جۇكتەيمىن.
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
دەموكريت
دجون دالتون.
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
يوزەف لوشميد
يسساك نيۋتون
گۋستاۆ روبەرت كيرحگوف
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
دجوزەف دجون تومسون
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ەرنەست رەزەرفورد
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ماكس پلانك
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
البەرت ەينشتەين
ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
ديالوگ بور جانە ۇيىمداستىرۋشى - ستۋدەنت
سۇراق - جاۋاپ. ءمۇعالىم جانە وقۋشىلار - ءسويتىپ، 1913 جىلى اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلىنەن ەكى پوستۋلات تۋىندادى.
پوستۋلات: وقۋشىدان سۇرالادى.
پوستۋلات: وقۋشىدان سۇرالادى.
فورمۋلا وقۋشىدان سۇرالادى
ەگەر ە1 ە2 - فوتون ساۋلە شىعارادى
ەگەرە1 ە2 - فوتون ساۋلە جۇتادى.
بور: وسى پوستۋلاتتاردى مەن سۋتەگى اتومىنىڭ تەورياسىنا قولداندىم. ودان مىنانداي قورىتىندىلار شىعادى:
ۇيىمداستىرۋشى. سونىمەن، بوردىڭ تەورياسىنا سايكەس سۇراق - جاۋاپ وقۋشى:
اتومداعى ەلەكتروننىڭ اينالۋ وربيتاسىنىڭ راديۋسى كەز - كەلگەن بولۋى مۇمكىن ەمەس؛
ەلەكتروننىڭ ستاسيونار كۇيدەگى ەنەرگياسى وتە از بولادى جانە ول بۇل كۇيدە ۇزاق ۋاقىت بولا المايدى؛
ەلەكترون قوزعان كۇيدە 10 - 8 س. ۋاقىت بولا الادى، ياعني ول وسى ۋاقىتتا يادرونى 100 ملن. رەت اينالا الادى.
جارىقتىڭ جۇتىلۋى ساۋلە شىعارۋعا كەرى پروسەسس. اتوم از ەنەرگيالى كۇيدەن كوپ ەنەرگيالى كۇيگە وتكەن كەزدە جارىق جۇتىلادى.
بور تەورياسىنىڭ كەمشىلىكتەرى – وقۋشى:
كلاسسيكالىق مەحانيكا مەن ەلەكتروديناميكانى كۆانتتىق تۇرعىدان بىرىكتىرە وتىرىپ گەليي مەن باسقا ەلەمەنتتەردىڭ قۇرىلىسىن تۇسىندىرە المادى؛
اتومداعى ەلەكترونداردىڭ قوزعالىس پلانەتالاردىڭ وربيتا بويىمەن قوزعالىسىنا ۇقساستىعى وتە از.
1922 جىلى اتومنىڭ قۇرىلىسىن زەرتتەگەنى ءۇشىن نيلس بورعا نوبەل سىيلىعى بەرىلدى.
17. لۋي دە ب رويل ءسوز الادى.
18. ۇيىمداستىرۋشى
19. ماكس بورن ءسوز الادى.
20. ۇيىمداستىرۋشى.
21ءمۇعالىم ءسوز الىپ، قورىتىندى سحەمامەن جۇمىستى جالعاستىرادى.
سەندەر ۇلى عالىمداردىڭ اتومنىڭ قۇرىلىسى جونىندەگى تۇسىنىكتەرىنىڭ قالاي دامىعانىمەن تانىستىڭدار. وي - ورىستەرىڭدى كەڭەيتە وتىرىپ تابيعات قۇبىلىستارىن زەرتتەۋدە عىلىمنىڭ جولى ۇزاق تا قيىن جول بولاتىنىن كوردىڭدەر.
ەندى وسى تاقىرىپتىڭ قورىتىندى سحەماسىن كورسەتەيىك:
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «كاسىپتىك ورتا وقۋ ورىندارىندا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋداعى ينتەربەلسەندى ءادىس - تاسىلدەر»
