اۋىلعا بيلەت
...تاعى دا تاڭ اتتى. ول بۇگىن دە اۋىرىپ جاتىر. قوزعالسا، باسى دىڭىلداپ قويا بەرەدى. قانتالاپ كەتكەن كوزىن اشتى، بولمەنىڭ جارىعىنان با، الدە مىناداي كۇيگە تۇسكەنىنەن جاسقاندى ما، قايتا جۇمىپ الدى. بۇك ءتۇسىپ جاتقان كۇيى، كوزى ءىلىنىپ كەتتى... ۇيىقتاسا بولدى، وسىدان ەكى جىل بۇرىن كولگە ەرتىپ بارىپ جوعالتىپ كەلگەن قىزىن تۇسىندە كورەدى. ۇستىندە سارى-الا كويلەگى بار، ۇساق تاس ءتىزىپ، اۋلادا ويناپ وتىر. قىزىنىڭ جانىنا جاقىنداي بەرگەندە ويانىپ كەتتى. ۇنەمى وسىلاي. كەۋدەسىنە وكسىك پەن وكىنىش تىعىلىپ، القىمىنان الىپ، تۇنشىقتىرىپ بارادى. ءسال قىزىپ السا بولدى كول جاعالاپ كەتەتىنى دە سودان. قىزىنىڭ دەنەسىن سۋدان الىپ شىققان ساتتەر جادىنا ابدەن جازىلىپ قالعان. «جانىم-اۋ، سەنىڭ سۋعا ءتۇسىپ بارا جاتقانىڭدى قالاي عانا بايقاماي قالدىم!..»، — دەپ تەمىر توسەكتى بەس-التى رەت جۇدىرىقتاپ بارىپ توقتادى…
سول جاتقاننان، ەكى كوزىنىڭ ەتەگى ءىسىپ، ءتۇس اۋا ءبىر-اق تۇردى. ۇيدەن شىعىپ كەلە جاتىر ەدى، كىرەبەرىستە كەلىنشەگى قارسى شىقتى. ول بۇنى ادامدار قاتارىنان سول قايعى جامىلتقان كۇنى-اق شىعارىپ تاستاعان. كورمەگەنسىپ، قاعىپ-سوعىپ ءوتىپ كەتتى. شاڭىراقتىڭ بەرەكەسى كەتىپ، اششى سۋسىن وسى داستارحاننىڭ ءداستۇرلى تاعامىنداي بولىپ العان.
ۇلى ەكىنشى سىنىپتا وقىپ ءجۇر. ونىڭ نە وقىپ، نە ۇيرەنىپ، ءتىپتى نە كيىپ جۇرگەنىن ويلايتىن جان جوق. كەنجەتايىن جوعالتقاننان-اق كەلىنشەگىنىڭ جۇرەگى اۋىراتىندى شىعاردى. اپتالاپ، كەيىن ايلاپ اۋرۋحانادا جاتاتىن بولدى. ءبىرى جار، ءبىرى كۇيەۋ بولىپ، اقىلعا كەلىپ اڭگىمەلەسكەن ەمەس، وكىنىش ءورتى وشپەي، وكپەلەرى باسىلماي-اق قويدى. ەكى كۇننىڭ بىرىندە ناۋقاس ايەلى اقىرى توسەككە تاڭىلدى. كۇننەن-كۇنگە جۇدەپ، قۇسادان جاماعان دەرتىنىڭ قۇردىمىنا باتىپ بارا جاتتى. كوپ ۇزاماي بۇل شاڭىراقتا تاعى ءبىر جانازا وقىلدى…
ايەلسىز ءۇي قاڭىراپ، بالا مەن اكە ناعىز جەتىمنىڭ كۇيىن ەندى كەشتى. ءدال وسى ساتتەردە اششى سۋسىن — تاپتىرماس سىرلاس بولىپ العان. ول ءتىپتى، شولمەكتى قۇشاقتاپ ۇيىقتايتىن كۇيگە ءتۇستى... الاكولەڭكەدە وياندى. ءشول قىسىپ بارادى. «قاينار، سۋ اكەپ بەرشى!..» دەپ داۋىسى قارلىعا شىقتى. سىنىق كەسە تولى سۋىق سۋدى ۇسىنا بەرگەن ۇلى: «ءبىز... نە بولدىق، اكە؟» دەدى. جاسىپ قالعان جانارى جاسقا تولىپ، اكەسىنە قاراي الماي تەرىس اينالىپ كەتتى. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي سۇراق قويمايتىن ۇلىنىڭ ءوسىپ قالعانىن سول ساتتە ءتۇسىندى. ءار جەرىنەن سەتىنەي ءشىرىپ ۇگىلگەن پەردەنىڭ شەتىن ۇستاپ، تۋلاق بوپ كەتكەن كىلەمنىڭ ۇستىندە تۇرعان جالاڭاياق ۇلى تەرىس قاراپ ءۇنسىز جىلادى-اي كەپ!.. تەرەزەنىڭ الدىندا قۋراپ قالعان گۇلدىڭ توپىراعىن شۇقىلاپ تۇرىپ «ناعاشى اجەم كەلدى سەن ۇيىقتاپ جاتقاندا، مەنى الىپ كەتەم دەدى... بارعىم كەلمەيدى...»،- دەپ ەڭىرەپ جىبەردى. يلەنىپ قالعان توسەگىنەن سۇيرەتىلە تۇرىپ، بالاسىنىڭ باسىنان سيپاپ، قۇشاعىنا قىسىپ، ۇزاق تۇردى. وسى ساتتەن باستاپ ادام سياقتى ءومىر سۇرەمىز، ەندى اراق ىشپەيمىن دەپ ىشتەي وزىنە انت بەرىپ تە تۇردى. ءبىراق، بويىنان وزىنە بەرگەن ءسوزىن ورىندايتىن تۇيىردەي جىگەر تابىلماي-اق قويدى. ونى ەكى كۇن وتپەستەن، مالمانداي سۋ بولىپ، كولدىڭ جاعاسىندا جاتقان جەرىنەن كورشىسى تاۋىپ اكەلدى. ۋاقىتىمەن تاماعىن ىشپەي، ساباعىن دا وقىماي جۇرگەن ۇلدى ناعاشىلارى سول كۇنى ءوز قولدارىنا الدى دا كەتتى. بۇعان دەيىن ول ۇلىنا قاراپ، بويىنا ءۇمىت جينايتىنداي بولاتىن، ەندى ول كۇن دە جوق. اركىمنىڭ جۇمىسىن ىستەپ، «جۇزگرامداتىپ» ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. بىردە وزىنەن ءتورت ءۇي كەيىن تۇراتىن پەتروۆسكيي دەگەن اقساقالدىڭ ۇيىنە قورا سالۋعا شاقىرىلدى. سول ۇيدە ءوزى سياقتى، ءبىراق، قالا كورگەن چۋپا دەگەن زامانداسپەن تانىستى. بۇنى تۇبەگەيلى قۇرتقاندا، سول چۋپا قۇرتتى. ءۇيىن ساتىپ، قالادا جۇمىس ىستەپ اقشا تابۋعا شاقىردى. ءۇي ساتۋ دەگەن — اسا قيىن شارۋا بولماي شىقتى. حابارلاندىرۋ جاريالاعانى سول ەدى، اۋىل-ايماق اراسىندا حابار جاتسىن با، كورشى اۋىلدان ءبىر كاسىپكەر كەلىپ، ءجۇز ەلۋ مىڭ تەڭگەسىن قولىنا ساناپ بەرىپ، سامان ءۇيدى بۇزىپ الدى دا كەتتى. سول كۇنى ايەلى مەن قىزىنىڭ باسىنا بارىپ قونىپ، ۇزاق «سويلەستى». جىلادى، سوسىن كۇلدى، قايتا جىلادى… اقىرى ءومىردى قايتا باستايمىن دەپ كەسىپ ايتىپ كەتتى. قارىزىن تولەدى. اۋدانعا بارىپ ۇلىنا ۇيالى تەلەفون، كيىم-كەشەك، قانت-كامپيتىن الىپ، ەنەسىنىڭ ۇيىنە كەلدى. وتكەن ەكى جىل ىشىندە جاتسىنىپ قالعان با، اجە مەن اتادان جاسقاندى ما، ۇلى اشىلىپ سويلەسە قويمادى. بالا عوي، تەلەفون سىيلاعانىنا قۋانىپ قالدى. كەشكى استى سول ۇيدەن ءىشىپ، ۇلىمەن قوشتاسىپ كەتتى. قالاعا بارىپ جۇمىس ىستەيمىن، سوسىن ءوز قولىما الامىن، ەندى اراقتى قويدىم دەپ ۋادە بەردى.
ەرتەڭىندە چۋپا ەكەۋى نوۆوسىبىردەن كەلەتىن اۆتوبۋستى كۇتىپ، پاۆلودارعا اپاراتىن جولدىڭ بويىندا تۇردى. قالادان الىس شىعىپ كورمەگەن بايعۇس، كوڭىلى الىپ-ۇشىپ، الدىنان الدەبىر جاڭا ءومىر كۇتىپ تۇرعانداي قوبالجىدى. ال، جول بولسىن دەپ، دوسى ەكەۋى ەرىكسىز ءبىر-بىر ستاقاننان تاستاپ جىبەردى…
قازاننىڭ سوڭعى كۇندەرى بولاتىن. قالاعا كەلە سالىپ، چۋپانىڭ ەسكى جاتاقحانادا تۇراتىن ءبىر دوسىنا قوناق بولدى. الدىمەن تانىستىق ءۇشىن، كەيىن سىيلاستىق ءۇشىن دەپ وڭەشى قۇرعاماي ءبىر اپتا سول ۇيدە جاتتى. ءبىراز كۇننەن سوڭ، قالتاسىندا كوك تيىنى جوق ەكى كەزبە كوشە ارالاپ كەتتى. جۇمىستى قايدان ىزدەسىن، ءنار تاتپاعاننان اسقازان قۋىرىپ بارادى. الدىمەن تاماققا اقشا تاۋىپ الايىق، سوسىن جۇمىس ىزدەيمىز دەپ چۋپا كورەگەن اقىلىن ايتىپ، كۇندەردى كۇندەر جەتەلەپ، زىمىران ۋاقىت سىناپتاي سىرعىپ ءوتىپ جاتتى...
ءيا، بارى وسى. الىپ قالا ونىڭ باسىنان سيپاي قويعان جوق. قارا سۋىعىن ەرتىپ كەلگەن قاراشانىڭ قارا تۇنىندە، اقىماق باسىن ۇرعىلاپ، ءوز ءومىرىن ءوزى قارعاپ، قارىنى اشىپ، ءبىر ەسكى ءۇيدىڭ جەرتولەسىندە جىلىمشى قۇبىردى قۇشاقتاپ جىلاپ جاتتى. بۇرىنعىداي اقىل ايتىپ، جول كورسەتىپ، تاپقانىن بىرگە تالعاجاۋ قىپ جۇرگەن چۋپا دا جوعالىپ كەتتى…
اندا-ساندا تاعدىرلاستارمەن جولىعىپ قالىپ، اششى سۋدان ۇرتتاپ قويىپ، ومىرگە دەگەن نازالارىن، قاشان، قالاي شالىنعانىن ايتىپ ءبىر جەڭىلدەپ قالادى.
پاۆلودار قاڭتارىنىڭ ساقىلداعان سارى ايازى قارىپ-اق كەتەتىن. بازار جاقتا قول جايىپ وتىرىپ، ءۇش ءجۇز تەڭگە تاپتى. جاقىن ماڭداعى ءدامحاناعا ءبىر قورا سۋىق پەن جاعىمسىز ءيىستى ىلەستىرە كىرىپ بارعانى سول ەدى، داياشى قىز كەرى قۋىپ شىقتى. جۇگىرە باسىپ، ۆوكزال جاقتاعى «ۆوكزال دليا دۆويح» دەگەن ءدامحاناعا كەلدى. بۇل جەردە ازىن-اۋلاق اقشاعا تاماق السا، قالعان-قۇتقان استى سالىپ بەرەتىن ساۋلە اپاي بار. ءولدىم، قۇرىدىم دەپ كەلگەندە، سول ساۋلە اپايدىڭ قولىنان اس ءىشىپ، امان قالادى. مىنە، تاعى دا قوماعايلانا ىستىق كوجە ءىشىپ وتىر. ساۋلە اپاي بولسا، ادەتتەگىدەي، اقىلىن ايتىپ جاتىر. ايازدان ابدەن قارايىپ، كۇس باسقان قولىمەن اپپاق، جۇپ-جۇمساق ناندى قوماعايلانا جەپ، اراسىندا باسىن يزەپ-يزەپ قويادى، سويلەۋگە شاما جوق. ەندى ءبىر اپتاداي ءومىر سۇرۋگە بولادى دەگەندەي كەيىپپەن ءدامحانادان ءبىر سومكە تاماقتى ارقالاپ شىقتى. توڭىپ قالمايىن دەپ، ءبىر جارتى ساتىپ الدى دا، جەرتولەگە ءتۇستى. جالعىز ءوزى شولمەكتى تاۋىسىپ ءبىر-اق ۇيىقتاعان، ويانسا، اياعى اشىتىپ اكەتىپ بارادى. جۇقا شالباردان ىستىق ءوتىپ كەتسە كەرەك، وڭ اياعى كۇيىپ قالعان. ەكى-ۇش كۇن تۇرا الماي جاتتى. باسىنا جاستانعان ازىعى تاۋسىلعاندا عانا اقساڭداپ دالاعا شىقتى. ءومىر سۇرگىسى كەلمەسە دە، اشتىققا شىدار ەمەس. ءۇيدى اينالا بەرىپ، قوقىس جاشىگىنە قويىپ كەتتى. العاش رەت. تاپقانىن تالعاجاۋ ەتىپ وتىرىپ، اۋىل حالقىن ساعىندى. اش، جالاڭاش جۇرگەن كەزدەرىندە دەمەۋ بولعان اۋىل جىگىتتەرىن ەسىنە الىپ، ولاردى سونداي جاقسى كورىپ كەتتى. اۋىلعا قايتىپ كەتكىسى دە كەلدى. ءبىراق… ەندى ءۇيى دە جوق، وعان قوسا بالاسىنا بەرگەن ۋادەسى ەسىنە ءتۇستى. سىنىق اينادان وزىنە ءوزى زەر سالا قارادى. شاش پەن ساقال ءوسىپ كەتكەن، كيىم البا-جۇلبا… جىلاعىسى كەلدى. كوزدەن جاس شىقپاي وكسىك قينادى كەلىپ. جىلاي الماعان قانداي قيىن ەدى دەپ، قۇبىردىڭ تۇبىندە ۇيىقتاپ كەتتى…
كۇن قىزارىپ باتىپ بارادى. تابىنشىنىڭ داۋسى ەستىلگەنى سول ەدى، اۋىلعا تابىن كىرىپ، الاقانداي كوشە بورپا توپىراقتىڭ شاڭىنا كومىلىپ قالدى. اينالا ازان-قازان. بالا شۋلاپ، بۇزاۋ موڭىرەپ، قىز-كەلىنشەك سيىر ساۋۋعا كىرىسكەن. تولەگەن قوي قورانىڭ ەسىگىن جابا بەرگەنى سول ەدى، كورشىسى قوراعا كىرىپ كەلىپ «بوتەن قوي بار ما؟» دەدى دە، جاۋاپ كۇتپەستەن ءبىر تۇساقتىڭ سيراعىنا جارماستى. ەكەۋى الىسا كەتتى!.. ويانسا، ءتۇسى ەكەن. ءوزى سياقتى ءبىر قاڭعىباس بۇنىڭ باسىنا جاستاعان دورباسىن اقتارىپ وتىر. دوربانى كەزبەنىڭ بەتىنە لاقتىرىپ جىبەرىپ، ەڭكىلدەپ جىلاي بەردى...
توليكتىڭ جاعدايى تۋرالى حابار اۋىلعا دا كەلىپ ۇلگەرگەن. ۇيىنەن دۇكەن اشىپ، ساۋدامەن اينالىسىپ جۇرگەن الىپساتاردىڭ ءبىرى بازار ماڭىنان كورسە كەرەك. توليك — تولەگەن اعانى مەن دە تانيتىنمىن. 200… جىلى سول اۋىلداعى مەكتەپكە جاس مامان بوپ جۇمىسقا ورنالاستىم. ودان بەرى قانشا جىل ءوتتى...
***
201… جىل. جەلتوقسان. استانادان پاۆلودارعا ىسساپارمەن باردىم. ءتۇس الەتى ەدى. الدەبىر كوشەنىڭ بويىندا «ەرماك» دەپ اتالاتىن ايالدامادا تۇرمىن. ۇسقىنسىز ءبىر ەر ادام اقساڭداي باسىپ مەنىڭ جانىمنان ءوتتى. ساقالى كەۋدەسىنە جەتىپ قالعان قازاق ەكەن. شاشى باسكيىمىنە سىيماي، بۇيرالانىپ سىرتىنا شىعىپ كەتىپتى. اقساقال دەۋگە كەلمەس، جاسى قىرىقتارداعى ادام. ءوزى بىردەڭەگە قوبالجۋلى، اسىعىپ كەتىپ بارا جاتىپ، بۇرىلىپ سوڭىنا قاراپ تۇرىپ قالدى. مەنەن بەس ادىمداي جەردە تۇر. بىردەڭە قاجەت پە دەگەن سىڭاي تانىتىپ، ءسال ۇمسىنا قارادىم. ول بولسا، ايالدامادا وتىرعان ورىس جىگىتكە جاقىندادى. اياعىنا ەكى ءتۇرلى ەتىك كيىپ العانىن ەندى بايقادىم. الگى جىگىتكە قاراپ، قالتاسىن قارمانىپ بىردەڭەلەردى ايتا باستاپ ەدى، ول جاۋاپ قاتپاستان اۆتوبۋسقا ءمىنىپ كەتتى. ەندى بۇرىلىپ، ماعان قارادى. و، توبا… مەن ەندى عانا تانىدىم. تولەگەن اعا! اۋىلداعىلار ونىڭ ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ جۇرگەنىن ايتۋشى ەدى، وسى كۇندە تىرىلەر ساپىندا جوق شىعار دەپ تە ويلاعانمىن. بار ەكەن، ءتىرى ەكەن. جانارىنا قاراپ تۇرىپ، ەش ارمان-اڭسارى جوق، ءبىر كۇندىك ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ادامدى عانا كوردىم. ول ايالدامانى اينالىپ كەتتى. بالكىم، ادامداردان ۇيالىپ تۇرعان شىعار دەپ، سوڭىنان ەردىم. اقساڭداپ بارىپ، بۇرىلدى. مىنە، انىق تانىپ تۇرمىن. «سىزگە اقشا كەرەك پە؟» دەپ بارىنشا مەيىرىممەن قاراپ ەدىم، «…جو-و-وق، ەلۋ تەڭگەم بار عوي…» دەپ دۇكەنگە جالتاق-جالتاق قاراپ، قالتاسىنان قولىن شىعاردى دا، «سونى قالتامنان الا الماي تۇرمىن...» دەپ كۇرسىندى. سويتسەم، ەكى قولىن بىلەگىنەن كەسىپ تاستاعان ەكەن. ايالدامادا وتىرعان جىگىتتەن دە قالتاسىنداعى تيىنىن الىپ بەرۋىن وتىنگەنىن سوندا ءبىر-اق ءتۇسىندىم!.. جاڭا ءومىر باستايمىن دەگەن ادام تۇر الدىمدا. جانىم اشىپ كەتتى. «اعا، اۋىلعا قايتساڭىزشى…» دەدىم. «سول... قايتا الماي ءجۇرمىن...»- دەدى، داۋسى دىرىلدەپ. كوزىنەن اۋىلعا، ۇلىنا دەگەن ساعىنىشتى بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. بۇل كۇنى ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جاعدايى جاقسارعان، قالاعا جەكە اۆتوبۋس قاتىنايدى. مەن تولەگەن اعاعا اۋىلعا دەيىن بيلەت الىپ بەردىم. ارادا بىرەر ساعات وتكەن سوڭ شاعىناۆتوبۋستىڭ اينەگىنەن ول ماعان قول بۇلعاماسا دا، كۇلىمدەپ قاراپ، قوشتاسىپ وتىردى. كىم بىلەدى، قانشاما قيىندىقتى باسىنان وتكەرگەنىن؟.. الماعايىپ شاقتا ءۇمىتىن ۇكىلەپ جاقسى ومىرگە قول جەتكىزەمىن دەپ جوسپارلاعان جاڭا ءومىرى ەندى باستالاتىن شىعار دەگەن ءۇمىتتى ارقالاپ مەن قالدىم. اۆتوبۋس ۆوكزال بەكەتىنەن ۇلكەن جولعا شىعا سولعا بۇرىلىپ، اۋىلعا قاراي تارتتى. جولىڭ بولسىن، توليك، تولەگەن اعا!..
ءدال وسى ساتتە، قايناردىڭ ناعاشى جۇرتىنداعى ەڭسەلى مەكتەپتە قوڭىراۋ سوعىلدى. وقۋشىلار اسىر سالىپ ويناپ، سىنىپتى كوشىرەردەي، اپىر-توپىر بولىپ جاتتى. تەك، ءبىرىنشى قاتاردىڭ ەڭ سوڭعى پارتاسىنداعى ۇل بالا، سىرتىنىڭ سىرى كوشىپ، قىنا مۇجىگەن تاستاي توزعان، ەشقاشان شىرىلداماعان، ءبىر ساتكە دە سونبەگەن تەلەفونىن كەۋدەسىنە قىسىپ ۇستاپ، تەرەزەدەن دالاعا جاۋتاڭداپ قاراپ وتىرعان ەدى…
You Might Also Like
-
كۇنىمىزدە اسىرەسە جاس بۋىن اراسىندا فاست فۋد (دايىن ازىق) اۋەستىگى كوبەيگەلى، دەنساۋلىقتىڭ جانە جۇيەلى قورەكتەنۋدىڭ نەگىزى بولعان كوكونىس تۇتىنىمى ازايىپ جاتقانى بايقالۋدا. سول سەبەپتى كوكونىس، ياعن...
