احمەت ياساۋي «ديۋاني حيكمەت» كىتابى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: احمەت ياساۋي «ديۋاني حيكمەت» كىتابى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: «ديۋاني حيكمەت» كىتابىنداعى نەگىزگى ويدى ءتۇسىنۋ ارقىلى، احمەت ءياساۋيدى تاريحي تۇلعا، قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى ءپالسافالىق سيپاتتاعى اقىن رەتىندە تانىتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: جەكە تۇلعا رەتىندە وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: حيكمەتتەرىنىڭ پوەتيكالىق تىلىنە، اقىل - ناقىلدارىنا قازاق عۇلامالارىنىڭ شىعارمالارىمەن سالىستىرمالى تالداۋ جاساي وتىرىپ، وقۋشىلاردى يماندىلىققا، مەيىرىمدىلىككە، وجدان تازالىعىنا باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، حيكمەتتەر، سۋرەتتەر، دايىندالعان رەفەراتتار، سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وnIine جۇيەسى بويىنشا ساباق وتكىزۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباق ءتيپى: ىزدەندىرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، پروبلەمالىق سۇراقتار توڭىرەگىندە ادەبي تالداۋ، ىزدەندىرۋ، سالىستىرۋ، مانەرلەپ وقۋ، وي قورىتۋ. ق. بىتىبايەۆانىڭ جوبالاۋ تەحنولوگياسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل، تاريح، گەوگرافيا.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ا. قىراۋباي قىزى «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى»، الماتى «مەكتەپ» 2002 ج.؛
2. ق. بىتىبايەۆا «ادەبيەتتى تەرەڭدەتە وقىتۋ»، الماتى «مەكتەپ» 2003 ج.؛
3. توعىسبايەۆ ب.، سۋجيكوۆا ا «تاريحي تۇلعالار»، الماتى، 2006؛
4. ن. كەلىمبەتوۆ «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى» الماتى، 1991 جىل.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) سىنىپ دايارلىعىن تەكسەرۋ؛ ءا) كەزەكشى ارقىلى تۇگەندەۋ؛ ب) وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى وقۋشىلار، ۇستازدار!
ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز - اقىن، ويشىل، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ اتاقتى قايراتكەرى، فيلوسوف، عۇلاما عالىم، احمەت ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەت» («دانالىق كىتابى») كىتابىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن اشۋعا ارنالعان ىزدەندىرۋ ساباعى. سوندىقتان، ەڭ اۋەلى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋ ناتيجەسىندە تاپقان ماتەريالدارىمەن تانىسىپ كورەيىك.
1. احمەت ءياساۋيدىڭ ومىرىنەن مالىمەت.
2. ءياساۋيدىڭ ۇستازى ارىستانبابقا سيپاتتاما بەرۋ.
3. ياساۋي كەسەنەسىنىڭ تاريحى جايلى نە ايتار ەدىڭدەر؟
ءمۇعالىم ءسوزى: ەندەشە وقۋشىلار قىلۋەتتە ءومىر كەشىپ، بابامىزدىڭ ماڭگى وشپەس اسىل مۇراسى - «ديۋاني حيكمەت» («دانالىق كىتابى») قىپشاق ديالەكتىلەرىمەن كونە تۇركى تىلىندە جازىلعان. ياعني، احمەت ياساۋي سوپىلىق - فيلوسوفيالىق دۇنيەتانىمدارىن ءوزىنىڭ «دانالىق كىتابى» ەڭبەگىندە بايان ەتەدى. ءتۇپ نۇسقاسى ساقتالماعان. بىزگە جەتكەنى ءحۇ - ءحۇى عاسىرلارداعى كوشىرمەسى عانا.
ديۋان - جيناق، حيكمەت - اللانىڭ قۇدىرەت كۇشى، ياعني «اللانىڭ اق جولىن باياندايتىن كىتاپ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ءياساۋيدىڭ كىتابىن تاقىرىبى جاعىنان ەكى توپتا جىكتەپ قاراستىرۋعا بولادى.
1. سوپىلىق ءىلىمىنىڭ مازمۇنىن ولەڭ تۇرىندە جىرلاعان حيكمەتتەر توبى. بۇعان ۇگىت، ناسيحات، وسيەت ۇلگىسىندە جازىلعان ءتالىم - تاربيە سيپاتىنداعى حيكمەتتەر جاتادى.
2. اقىننىڭ ءوز كەزىندەگى ءداۋىر، قوعام بەينەسىن جاسايتىن ليريكالىق شىعارمالارى.
قۇل قوجا احمەت، ءاربىر ءسوزىڭ دەرتكە دارمەن،
تالىپتەرگە (شاكىرتتەرگە) بايان ەتسەم قالماس ارمان.
ءتورت مىڭ ءتورت ءجۇز حيكمەت ايت حاق پارمەنىمەن،
پارمەن بولسا ولگەنشە جىرلاسام مەن،-
دەپ، دانالىق سوزدەرىنىڭ 4 مىڭ 400 جول ەكەندىگىن ەسكەرتكەن.
اباي ايتقان اسىل ءسوز بار: «مۇنى جازعان بىلگەن قۇل، اتىن بىلمە، ءسوزىن ءبىل». ۇلىقتەكتى ۇلى وسيتەناماسىنداي «ديۋاني حيكمەت» تۋراسىندا تۇركىستاندىق عۇلاما:
ەسكەرتكىش قالدىردىم مەن وجەتتىگە،
قاستەرلەپ، ارۋاعىمنان مەدەت تىلە،- دەپتى. ياعني بىزگە باعىشتاعان اماناتىنداي.
ساباق بارىسىندا وقۋشىلارعا بەرىلەتىن ىزدەندىرۋ سۇراق:
«ديۋاني حيكمەت» كىتابى تۋرالى ءوز كوزقاراستارىڭدى، پىكىرلەرىڭدى جيناقتاپ قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرىڭدار (وي تۇيىندەۋ).
ەندىگى كەزەكتە حيكمەتتەرىنەن ۇزىندىلەر وقىپ، نەگىزگى ويىن انىقتاپ، پوەتيكالىق، سالىستىرمالى تالداۋ جاساپ كورەيىك.
حيكمەتتەر
دانالاردىڭ ايتقانى كەلەر بولدى،
قيامەتتىڭ قياپاتى تونەر بولدى،
اقىماقتار ايقايمەن جەڭەر بولدى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
حالايىقتان مەيىرىم مەن راقىم كەتتى،
مومىنعا تەلى - تەنتەك زاقىم ەتتى،
تال تۇستە تالاپايدا اقىل كەتتى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
ۇلكەن - كىشى ادامنان يبالىق ادەت كەتتى،
قىز - بوزبالا جاستاردان ادەپ كەتتى،
مىنەز - قۇلىقتى بۇزاتىن الەك جەتتى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
مۇسىلماندى مۇسىلمان ءتۇتىپ جەيدى،
ءبىرىن - ءبىرى ۇقپايدى، تۇسىنبەيدى،
مۇريتتەر پىرگە كوز قىرىن تۇسىرمەيدى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
جاماعاتتىڭ جاقسىعا قۇرمەتى جوق،
كىشىلەردىڭ ۇلكەنگە ىزەتى جوق،
پاتشالارعا ادىلدىك مىندەتى جوق،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
دارۋىشتەر دۇعاسىنىڭ شيپاسى جوق،
تىم بولماسا ۇستىندە لىپاسى جوق،
قۇنارسىز قۋ تاقىرداي بۇتاسى جوق.
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
ازعان زامان عالىمى زالىم بولار،
قوشامەتشىل قۋلىقپەن ءمالىم بولار،
انىعىن ايتقان ادالدار جازىم بولار،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
ايتىلعان ءسوز، ۋادەنىڭ بايلامى جوق،
جالعاندىققا شىندىقتىڭ قايرانى جوق،
شىندىقتى ايتىپ وسىلاي شىرقىراعان
قۇل قوجا احمەت ءسوزىنىڭ جالعانى جوق.
ۇيقاسىن تاپ. (اباي ولەڭىمەن سالىستىرۋ)
كىتاپتى مولدا تەرىس وقىر،
..................................................
مال قۇمار كوڭىلى – بەك سوقىر،
....................................................
جۇرەكتە اينا جوق بولسا،
......................................................
تىڭداعىش قانشا كوپ بولسا،
.......................................................
سوزدىك جۇمىس
زىكىر - بۇل قۇدايدى ماداقتاپ ايتىلاتىن ولەڭدەر.
تاقۋا - ءدىندار، ءدىنشىل.
اقىرەت - و، دۇنيە، ماشحار
تامۇق - ءدىني ۇعىم بويىنشا، كۇناھار ادامعا و دۇنيەدە ازاپ كورسەتەتىن جەر، توزاق.
ناقاق - بوستان - بوس، جازىقسىز.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: «ديۋاني حيكمەت» كىتابىنداعى نەگىزگى ويدى ءتۇسىنۋ ارقىلى، احمەت ءياساۋيدى تاريحي تۇلعا، قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى ءپالسافالىق سيپاتتاعى اقىن رەتىندە تانىتۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: جەكە تۇلعا رەتىندە وقۋشىلاردىڭ ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: حيكمەتتەرىنىڭ پوەتيكالىق تىلىنە، اقىل - ناقىلدارىنا قازاق عۇلامالارىنىڭ شىعارمالارىمەن سالىستىرمالى تالداۋ جاساي وتىرىپ، وقۋشىلاردى يماندىلىققا، مەيىرىمدىلىككە، وجدان تازالىعىنا باۋلۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، حيكمەتتەر، سۋرەتتەر، دايىندالعان رەفەراتتار، سلايدتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وnIine جۇيەسى بويىنشا ساباق وتكىزۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى.
ساباق ءتيپى: ىزدەندىرۋ ساباعى.
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، پروبلەمالىق سۇراقتار توڭىرەگىندە ادەبي تالداۋ، ىزدەندىرۋ، سالىستىرۋ، مانەرلەپ وقۋ، وي قورىتۋ. ق. بىتىبايەۆانىڭ جوبالاۋ تەحنولوگياسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ءتىل، تاريح، گەوگرافيا.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ا. قىراۋباي قىزى «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى»، الماتى «مەكتەپ» 2002 ج.؛
2. ق. بىتىبايەۆا «ادەبيەتتى تەرەڭدەتە وقىتۋ»، الماتى «مەكتەپ» 2003 ج.؛
3. توعىسبايەۆ ب.، سۋجيكوۆا ا «تاريحي تۇلعالار»، الماتى، 2006؛
4. ن. كەلىمبەتوۆ «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى» الماتى، 1991 جىل.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) سىنىپ دايارلىعىن تەكسەرۋ؛ ءا) كەزەكشى ارقىلى تۇگەندەۋ؛ ب) وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ؛
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قۇرمەتتى وقۋشىلار، ۇستازدار!
ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز - اقىن، ويشىل، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ اتاقتى قايراتكەرى، فيلوسوف، عۇلاما عالىم، احمەت ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەت» («دانالىق كىتابى») كىتابىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن اشۋعا ارنالعان ىزدەندىرۋ ساباعى. سوندىقتان، ەڭ اۋەلى وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنۋ ناتيجەسىندە تاپقان ماتەريالدارىمەن تانىسىپ كورەيىك.
1. احمەت ءياساۋيدىڭ ومىرىنەن مالىمەت.
2. ءياساۋيدىڭ ۇستازى ارىستانبابقا سيپاتتاما بەرۋ.
3. ياساۋي كەسەنەسىنىڭ تاريحى جايلى نە ايتار ەدىڭدەر؟
ءمۇعالىم ءسوزى: ەندەشە وقۋشىلار قىلۋەتتە ءومىر كەشىپ، بابامىزدىڭ ماڭگى وشپەس اسىل مۇراسى - «ديۋاني حيكمەت» («دانالىق كىتابى») قىپشاق ديالەكتىلەرىمەن كونە تۇركى تىلىندە جازىلعان. ياعني، احمەت ياساۋي سوپىلىق - فيلوسوفيالىق دۇنيەتانىمدارىن ءوزىنىڭ «دانالىق كىتابى» ەڭبەگىندە بايان ەتەدى. ءتۇپ نۇسقاسى ساقتالماعان. بىزگە جەتكەنى ءحۇ - ءحۇى عاسىرلارداعى كوشىرمەسى عانا.
ديۋان - جيناق، حيكمەت - اللانىڭ قۇدىرەت كۇشى، ياعني «اللانىڭ اق جولىن باياندايتىن كىتاپ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ءياساۋيدىڭ كىتابىن تاقىرىبى جاعىنان ەكى توپتا جىكتەپ قاراستىرۋعا بولادى.
1. سوپىلىق ءىلىمىنىڭ مازمۇنىن ولەڭ تۇرىندە جىرلاعان حيكمەتتەر توبى. بۇعان ۇگىت، ناسيحات، وسيەت ۇلگىسىندە جازىلعان ءتالىم - تاربيە سيپاتىنداعى حيكمەتتەر جاتادى.
2. اقىننىڭ ءوز كەزىندەگى ءداۋىر، قوعام بەينەسىن جاسايتىن ليريكالىق شىعارمالارى.
قۇل قوجا احمەت، ءاربىر ءسوزىڭ دەرتكە دارمەن،
تالىپتەرگە (شاكىرتتەرگە) بايان ەتسەم قالماس ارمان.
ءتورت مىڭ ءتورت ءجۇز حيكمەت ايت حاق پارمەنىمەن،
پارمەن بولسا ولگەنشە جىرلاسام مەن،-
دەپ، دانالىق سوزدەرىنىڭ 4 مىڭ 400 جول ەكەندىگىن ەسكەرتكەن.
اباي ايتقان اسىل ءسوز بار: «مۇنى جازعان بىلگەن قۇل، اتىن بىلمە، ءسوزىن ءبىل». ۇلىقتەكتى ۇلى وسيتەناماسىنداي «ديۋاني حيكمەت» تۋراسىندا تۇركىستاندىق عۇلاما:
ەسكەرتكىش قالدىردىم مەن وجەتتىگە،
قاستەرلەپ، ارۋاعىمنان مەدەت تىلە،- دەپتى. ياعني بىزگە باعىشتاعان اماناتىنداي.
ساباق بارىسىندا وقۋشىلارعا بەرىلەتىن ىزدەندىرۋ سۇراق:
«ديۋاني حيكمەت» كىتابى تۋرالى ءوز كوزقاراستارىڭدى، پىكىرلەرىڭدى جيناقتاپ قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرىڭدار (وي تۇيىندەۋ).
ەندىگى كەزەكتە حيكمەتتەرىنەن ۇزىندىلەر وقىپ، نەگىزگى ويىن انىقتاپ، پوەتيكالىق، سالىستىرمالى تالداۋ جاساپ كورەيىك.
حيكمەتتەر
دانالاردىڭ ايتقانى كەلەر بولدى،
قيامەتتىڭ قياپاتى تونەر بولدى،
اقىماقتار ايقايمەن جەڭەر بولدى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
حالايىقتان مەيىرىم مەن راقىم كەتتى،
مومىنعا تەلى - تەنتەك زاقىم ەتتى،
تال تۇستە تالاپايدا اقىل كەتتى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
ۇلكەن - كىشى ادامنان يبالىق ادەت كەتتى،
قىز - بوزبالا جاستاردان ادەپ كەتتى،
مىنەز - قۇلىقتى بۇزاتىن الەك جەتتى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى دوستار.
مۇسىلماندى مۇسىلمان ءتۇتىپ جەيدى،
ءبىرىن - ءبىرى ۇقپايدى، تۇسىنبەيدى،
مۇريتتەر پىرگە كوز قىرىن تۇسىرمەيدى،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
جاماعاتتىڭ جاقسىعا قۇرمەتى جوق،
كىشىلەردىڭ ۇلكەنگە ىزەتى جوق،
پاتشالارعا ادىلدىك مىندەتى جوق،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
دارۋىشتەر دۇعاسىنىڭ شيپاسى جوق،
تىم بولماسا ۇستىندە لىپاسى جوق،
قۇنارسىز قۋ تاقىرداي بۇتاسى جوق.
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
ازعان زامان عالىمى زالىم بولار،
قوشامەتشىل قۋلىقپەن ءمالىم بولار،
انىعىن ايتقان ادالدار جازىم بولار،
بۇل نە دەگەن زامانا بولدى، دوستار.
ايتىلعان ءسوز، ۋادەنىڭ بايلامى جوق،
جالعاندىققا شىندىقتىڭ قايرانى جوق،
شىندىقتى ايتىپ وسىلاي شىرقىراعان
قۇل قوجا احمەت ءسوزىنىڭ جالعانى جوق.
ۇيقاسىن تاپ. (اباي ولەڭىمەن سالىستىرۋ)
كىتاپتى مولدا تەرىس وقىر،
..................................................
مال قۇمار كوڭىلى – بەك سوقىر،
....................................................
جۇرەكتە اينا جوق بولسا،
......................................................
تىڭداعىش قانشا كوپ بولسا،
.......................................................
سوزدىك جۇمىس
زىكىر - بۇل قۇدايدى ماداقتاپ ايتىلاتىن ولەڭدەر.
تاقۋا - ءدىندار، ءدىنشىل.
اقىرەت - و، دۇنيە، ماشحار
تامۇق - ءدىني ۇعىم بويىنشا، كۇناھار ادامعا و دۇنيەدە ازاپ كورسەتەتىن جەر، توزاق.
ناقاق - بوستان - بوس، جازىقسىز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
