اياقتالماعان ەرتەگى
ءومiر — ەرتەگi ەمەس،
ەرتەگi — ءومiر ەمەس...
سويتە تۇرا جەر بەتiندەگi ميللياردتاعان ادامدار مىناۋ ءومiءردىڭ ەرتەگiگە اينالعانىن قالايدى. بار وكiنiشتiڭ باسى دا مiنە، وسىدان باستالادى. ويتكەنi ولار وزدەرiنiڭ اداسقانىن ءتۇسiنگەنگە دەيiن ەرتەگiگە اينالعىسى كەلمەي قاسارىسقان قايىرىمسىز تiرشiلiكتەن ءتۇڭiلۋمەن بولادى. ال ءتۇسiنگەن كەزدە... ءبارi دە كەش...
ەلەس قۋىپ، ەرتەگi الەمدi اڭساپ ءجۇرiپ ءومiردەن وتكەن ءاربiر ادامنىڭ كەۋدەسiندە اياقتالماعان بiر-بiر ەرتەگi قالادى. ول وزدەرiمەن بiرگە قابiرگە تۇسەدi... اقىلدى ادامداردىڭ ارتىقشىلىعى دا سول؛ ەرتەگi-اڭىزداعى بولمىستان ناقتى-تiرشiلiكتەگi بولمىسقا تەز كوشۋ كەرەك ەكەندiگiن باسقالارعا قاراعاندا ەرتەرەك ۇعىناتىندىعىندا بولسا كەرەك.
بۇل ونىڭ جاسى قىرىققا تولعاندا، وزگەلەر ءۇشiن ەمەس، ءوزi ءۇشiن اشقان جالعىز جاڭالىعى ەدi. ول كەيدە وڭاشا قالعاندا: “ويپىراي، وسى بiر قاراپايىم اقيقاتتىڭ ءوزiنە جەتۋ ءۇشiن قانشاما جىل ءومiر ءسۇرۋiم قاجەت بولعان!..” دەپ تاڭ قالاتىن.
ەندi مiنە، سارى ادىرداعى الدامشى ساعىمداي قۇر ەلەسكە ۇمتىلىپ الدانبايتىن، قىتىمىر قوجايىنداي قىسىر قيالعا قىزمەتشi بوپ جالدانبايتىن ءومiر بەلەسiنە شىعىپ الىپ، ەكi قولىن ارتىنا قايىرا ۇستاپ، ارلى-بەرلi اسىقپاي اياڭداپ، جايباراقات قىدىرىستاپ جۇرگەندەي سەزiنەدi ءوزiن.
قىسقاسى، ءتۇس اۋا قىزمەتiنەن قايتىپ كەلگەننەن كەيiن ول قولىنداعى قوڭىر ءتۇستi پورتفەلiن كiرەبەرiستەگi وڭ جاق بۇرىشقا قويىپ، جاعاسى مەن جەڭi قىرقىلا باستاعان سۇر پلاششى مەن كەپكاسىن شەشەتiن دە، كوشەدە كەلە جاتقاندا كەزدەيسوق ويىنا ورالا كەتكەن اسقاق ارمان، بيiك ماقساتتار جايلى ويلارى بولسا، ءباتiڭكەسiمەن بiرگە بوساعادا قالدىرىپ، ءشاي قايناتىپ iشۋ ءۇشiن اس بولمەگە كiرەتiن نەمەسە ءوزiنەن ءسال كەشتەۋ ورالاتىن ايەلiن كۇتiپ، بالالارمەن بiرگە تەلەديدار كورiپ وتىراتىن.
* * *
كەشكiلiك قوڭىر تۋمبانىڭ ءۇستiندە تۇرعان اق تەلەفون كەنەت ۇمىتقان نارسەسi ەسiنە تۇسكەندەي باج ەتە قالدى. ول ديۆاندا شالقاسىنان ءتۇسiپ گازەت وقىپ جاتقان بولاتىن. وسى ۇيدە مەنەن باسقا دا تiرi جان بار شىعار دەگەن ويمەن سەلت ەتكەن جوق.
— ال-لو، — دەدi ترۋبكانى العان ايەلi ەرiنە ءۇن قاتىپ. — ءيا-ا... سو كiسiنiڭ ءۇيi. راحمەت. امانبىز... ءيا، ايتا بەرسەڭiزشi ەندi، كiم كەرەك ەدi سiزگە؟ ۇيدە. مۇمكiن بولعاندا قانداي!
سوسىن زالدىڭ ەسiگiن اشىپ، كۇيەۋiنiڭ گازەت وقىپ جاتقانىن تۇڭعىش رەت كورiپ تۇرعانداي تاڭدانا قاراپ، ءسال كiءدىردi دە:
— سەنi... بiر ايەل تەلەفونعا شاقىرادى، — دەدi الدەنەگە ءتۇسiنبەگەندەي يىعىن قيقاڭ ەتكiزiپ.
ول اياعىنا ءتاپiشكەسiن iلiپ، تەلەفوننىڭ جانىنا بارعانشا بiرەر مينۋت ۋاقىت ءوتتi.
— ءيا-ا، — دەدi ادەتتەگi “اللونى” جاقتىرمايتىن ادەتiمەن جانە ءوزiنiڭ قازاق ەكەندiگiن بiردەن “پودچەركيۆات” ەتiپ.
— الەۋ، الەۋ... بۇل — ساعىندىق پا ەكەن؟! — ار جاقتاعى ايەلدiڭ داۋسى بۇدان دا وتكەن قازاقى بوپ شىقتى. — مەنi تانىعان جوقسىڭ با؟
بۇ كiم بولدى ەكەن؟ اۋىلداعى جەڭگەلەرiنiڭ بiرi ەمەس پە...
— Iم-م، ءيا... — دەدi ول كۇمiلجiپ. — داۋسىڭىز بiر ءتۇرلi تانىس سياقتى...
— مەن... مەن — راۋشانمىن عوي، — دەدi ايەل مۇنىڭ بiردەن تاني قويماعانىنا ءسال ابىرجىپ قالعانداي ۇنمەن. —ۇمىتىپ قالعانسىڭ با، نەمەنە؟
“قاي راۋشان؟.. باسپا جاقتاعى ما، — دەدi ول iشiنەن بiر تانىس راۋشاندى ەسiنە الىپ. بiراق ونىڭ داۋسى تاس جاراتىن سياقتى ەدi. — الدە... باسقا جاقتاعى ما؟”
سويتكەنشە بولعان جوق:
— التىنبەكوۆا راۋشانمىن عوي، — دەدi ونىڭ ءوزi كومەككە كەلiپ. — اۋىلداعى شە... ەندi تانىدىڭ با؟
“ا-ا...” تانىعانى سول، قولىنداعى ترۋبكا سۋسىپ ءتۇسiپ كەتە جازدادى. اپىر-اي، ارعى جاقتاعى داۋىس: “الەۋ، مەن الگi — پورتفەلi جوق ايەل مiنiستiرمiن عوي!” دەسە ءبۇيتiپ تاڭ قالماس ەدi. ال مىناۋ... التىنبەكوۆا راۋشان-ن... قۇدايىم-اۋ، باسقا باسقا، راۋشاننىڭ ءوزi تەلەفون سوعادى دەپ كiم ويلاعان؟!”
— ءيا، ءيا، — دەي بەردi ول ساسقانىنان باسىن قايتا-قايتا شۇلعىپ. — تانىدىم، ەندi تانىدىم-م... ءيا، قا-قالاي؟ ءىاشان كەلدiڭ؟
— جازدان بەرi وسىندامىن عوي!
— ويپىر-اي، وسى كۇنگە شەيiن نەگە حابارلاسپاعانسىڭ؟! قىس ءتۇسسiن دەپ جاتتىڭ با؟
— كiم بiلەد... سەن بiزدi ەندi مەنسiنبەيتiن شىعارسىڭ دەپ...
— پا، شiركiن!..
— جاڭاعى كiم؟ ايەلiڭ بە؟ داۋسىمدى ەستiپ، شوشىپ كەتتi عوي ءجۇدا. بۇ قاي جاقتىڭ جابايىسى دەپ جاتقان شىعار. ايتسا، ايتاد تا، كايتەمiز... ماقۇل ەندi، كوپ ۋاقىتىڭدى المايمىن. ءجاي اشەيiن، سالەمدەسەيiن دەپ ەم... ءوزiڭدi كورمەسەم دە، داۋسىڭدى ەستiدiم. سو جەتەدi ماعان.
ونىڭ ءۇنiنەن الدەبiر مۇڭ ارالاس وكiنiش سەزiلگەندەي بولدى.
— I-i... ەندi قالاي حابارلاسامىز؟ قايداسىڭ قازiر؟.. مۇندا كەلگەنiڭە بiراز ۋاقىت بوپتى عوي.
— ي-ي، قايبiر جەتiسكەننەن دەيسiڭ... — راۋشان بiر ءتۇرلi ءوزiنەن ءوزi قىمسىنىپ تۇرعانداي — ساۋدا-ساتتىق جاساپ ج؟رمiز دە... وسىنداعى بiر قاينىمنىڭ ءۇيiندە جاتىرمىن.
— ول ءۇيدiڭ تەلەفونى... قالاي ەدi؟
— كازiر ايتام، — ار جاقتا ول قاسىنداعى بiرەۋگە “قالاي ەدi” دەگەندەي بولدى. سوسىن الدەنەگە اسىققانداي بوپ ءوزi توقتاعان ءۇيدiڭ تەلەفونىن ەكi قايتارا ايتتى. — بۇ جەردە ماعان ەشكiم زۆاندامايدى عوي. وسى ءۇيدiڭ ءنومiرiن دە بiلمەيدi ەكەنمiن، — دەدi اقتالعانداي بوپ. — ال جاقسى... باسقا نە ايتامىن. كەلiنشەگiڭ بوستان-بوسقا كۇدiكتەنiپ جۇرمەسiن. وعان: “ءجاي اشەيiن بiر تانىسىم ەدi” دەي سال، ماقۇل ما؟
— ەندi راۋ... — ول كەنەت ايىبى اشىلىپ قالاتىن جانداي اس ءۇي جاققا جالتاقتاپ، ءسال ءمۇدiرiپ قالدى دا: — مەن ءوزiم حابارلاسامىن، جاراي ما. كەزەك مەنiكi... ساۋ بوپ تۇر، — دەدi.
ترۋبكانى تۇعىرىنا قايتا قوندىرىپ جاتىپ ۇلكەن بiر iسكە تاۋەكەل ەتكەندەي ۋھ-ھ دەپ قالايشا تەرەڭ تىنىس العانىن ءوزi دە بايقاماي قالدى.
“ويپىر-اي، باسقا-باسقا، راۋشان... راۋشان حابارلاسادى دەپ كiم ويلاعان؟!”
* * *
ءومiر — ەرتەگi ەمەس،
ەرتەگi — ءومiر ەمەس...
سويتە تۇرا ونىڭ دا وزگەلەردەن جاسىراتىن، باياعىدا-ا بالا كۇنiندە بiرگە وسكەن ەكiء-ۇش دوسىنان باسقا ەشكiم بiلمەيتiن بiر ەرتەگiسi بار ەدi. ول ءوزi وتە قىسقا ءارi مۇڭلى ەرتەگi بولاتىن.
...بۇلاردىڭ اۋىلى تەمiرجولدىڭ ارعى بەتi، بەرگi بەتi بوپ ەكiگە ءبولiنiپ وتىرۋشى ەدi. راۋشانداردىڭ ءۇيi ارعى بەتتە تۇراتىن. ول جاقتىڭ بالالارى مەكتەپكە كەلۋ ءۇشiن اسپا كوپiر ارقىلى بەرگi بەتكە وتەتiن. قىزىق... بiر اۋىلدىڭ وسىلاي شارتتى تۇردە بولسا دا ەكiگە ءبولiنۋi ادامدارعا كادiمگiدەي اسەر ەتۋشi ەدi. سودان با ەكەن، ەكi ورتاداعى تەمiرجول ولاردىڭ اراسىنا قويىلعان ماڭگiلiك شەكارا سياقتى كورiنەتiن ەدi.
بۇلار ونىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەن جىلى قىستا راۋشانعا سۋىق تيiپ، اۋىرىپ قالدى دا، بiراز كۇن بويى ساباققا كەلمەي ءجۇردi. ۇلگەرiمi “ورتادان” ءسال-اق جوعارى، مiنەزi ۇياڭ، ءتارتiپتi قىزدى ەلەڭدەپ iزدەگەن ەشكiم بولعان جوق. ونىڭ مەكتەپتە بار-جوعى دا بiلiنبەدi. ونشاقتى كۇننەن كەيiن ساباققا كەلگەندە راۋشاننىڭ ءوڭi بوزارىپ، جۇدەۋ تارتىپ، مويىلداي قارا كوزدەرi تۇنجىراپ، بiر ءتۇرلi ەسەيiپ كەتكەندەي كورiندi. سول كۇننەن باستاپ ساعىندىق وعان عاشىق بولدى.
جازدا ولار مەكتەپپەن قوشتاسۋ كەشiن وتكiزدi. ول كەزدە مەكتەپ ون جىلدىق بولاتىن. ساعىندىق سول كۇنi العاش رەت شامپان iشتi. شاراپتىڭ قىزۋى بولار، بۇرىن بايقاماعان بiر باتىلدىق پايدا بولدى وعان. جايشىلىقتا قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن-تۇعىن. ال مىناۋ سيقىرلى شاراپ ونىڭ سول اۋىر مiنەزiن اپ-ساتتە جەڭiلدەتiپ جiبەرگەندەي. راحات...
— بۇگiن مەن سەنi شىعارىپ سالامىن، — دەدi ول راۋشانمەن بيلەپ ءجۇرiپ.
— راحمەت... بiزدiڭ جاققا قايتاتىن قىزدار-بالدار بار عوي.
— جو-وق، ەكەۋمiز وڭاشا كەتەمiز.
— ۇيات ەمەس پە... — دەدi راۋشان باسقالار ەستiپ قويماسىن دەگەندەي سىبىرلاپ.
ونىڭ بۇل قىلىعى ساعىندىقتى ودان سايىن باتىلداندىرىپ جiبەردi.
— ۇيات ەمەس، — دەدi ماساڭ كۇيدە باسىن شايقاپ. — نە iستەسەك تە، قالاي ءجۇرiپ-تۇرامىز دەسەك تە ءوز ەركiمiزدە. ەندi سولاي...
راۋشان ونىڭ ءسوزiنە اقىرىن عانا ەزۋ تارتىپ، جىميىپ قويدى.
ەكەۋi iشتە ۋ-دۋ بوپ جاتقان قىزدار-بالداردىڭ اراسىنان سىتىلىپ شىعىپ، سىرتقا بەتتەگەندە ءتۇننiڭ بiر بەيۋاق مەزگiلi بولىپ قالعاندى . ادەتتە ادامدار وسىنداي توي-تومالاقتان قايتقاندا، نە بiر ءتۇن قاتىپ سۋىت جۇرگەندە بولماسا، قاراڭعىلىق جامىلعان الەمنiڭ كەيپiنە نازار سالا بەرمەيدi عوي. ايتپەسە ونىڭ دا جالعىزدىعىن ءتۇسiنەر ەدi...
مىنا ءتۇن قيال-عاجايىپقا تولى سيقىرلى الەم سياقتى بولىپ كورiندi. ءيا، بۇل ولاردىڭ كۇندە كورiپ جۇرگەن الەمiنەن مۇلدە بولەك. ويتكەنi بۇل — كۇن پاتشالىعى ەمەس، اي پاتشالىعى. ال اناۋ جۇلدىزدار بولسا، وسى عاجايىپ پاتشالىقتىڭ سيقىرشىلارى. ولار ءتۇن قاتىپ ساپارعا شىققان جولاۋشىلاردىڭ، ءتۇن جامىلىپ قول ۇستاسا قىدىرعان عاشىقتاردىڭ، بەيۋاقتا ۇيقىسى قاشىپ سىرتقا شىققان قارتتاردىڭ جۇرەگiن سيقىرلايدى!..
ولار تەمiرجولدىڭ ارعى بەتiنە ءوتiپ، ءتۇنi بويى شامدارى سامالاداي جارقىراپ جانىپ تۇراتىن ستانسيانىڭ ارت جاعىنداعى بiر توپ قارا اعاشتاردىڭ تاساسىنا كەلدi.
— بۇدان بىلاي ماڭگiلiككە بiرگە بولايىقشى، — دەدi ول ءۇنسiز كونiپ تۇرعان قىزدى قۇشاعىنا قىسىپ.
راۋشان ونىڭ قۇشاعىنا تىعىلا ءتۇسiپ اقىرىن عانا باسىن يزەدi. ءاي، بالالىق-اي دەسەڭشi!.. ماڭگiلiك ءومiردiڭ تۇتقاسى ءوز قولدارىندا تۇرعانداي سونشالىقتى سەنiمدi ەدi-اۋ سوندا. بالكiم، سول بالالىق دەگەن اڭقاۋ ۇعىم ماڭگiلiك دەگەن ۇعىمنان الدەقايدا بيiك شىعار؟ كiم بiلسiن... سولاي... ايتپەسە بۇلار سول كەزدە وزدەرiنە وزدەرi سونشاما سەنiمدi بولار ما ەدi.
اۋىلدىڭ جەلكە تۇسىنداعى جاپاتاس دەگەن بيiك جوتانىڭ ار جاعىنان بوزارىپ اتىپ كەلە جاتقان تاڭنىڭ بەلگiسi بiلiندi. رەلستەردiڭ ءتۇيiسكەن جەرiن تەكسەرiپ جۇرگەن تەمiرجولشىنىڭ اندا-ساندا تىق-تىق ەتكەن بالعاسىنىڭ داۋسى انىق ەستiلدi. الىستا-ان تۇپ-تۇنىق اۋانى دiرiلدەتە شىڭعىرعان تەپلوۆوزدىڭ اششى ءۇنi جەتتi... ستانسيا ماڭىنداعى ۇيلەردiڭ بiرiنەن سوڭ بiرiنiڭ ەسiگi اشىلىپ، كۇندەگi ادەتتەرiمەن قىبىر-قىبىر شارۋاسىنا كiرiسە باستاعان ادامداردىڭ قاراسى كورiندi. ءسويتiپ مىناۋ جارىق دۇنيە، تىنىمسىز تiرشiلiك ءتۇنi بويى سالتانات قۇرعان اي پاتشالىعىنىڭ قارا بوياۋىن ءوشiرiپ، اعاش ءتۇبiندە قۇشاقتارى ايقاسىپ تۇرعان قىز بەن جiگiتتi كوزگە شالىنبايتىن الىپ الاقانىمەن بىلاي ىسىرىپ تاستاپ، العا قاراي جىلجىپ جۇرە بەردi...
مiنە، ونىڭ بۇگiنگە دەيiن ۇمىتپاي، جۇرەگiنiڭ تۇپكiرiندە ساقتاپ كەلە جاتقان قىپ-قىسقا عانا ەرتەگiسiنiڭ باس-اياعى وسى ەدi...
* * *
ايەلi الدەقاشان ۇيىقتاپ قالعان، ال ول بولسا، ارى دوڭبەكشiپ، بەرi دوڭبەكشiپ كوز iلiندiرە الماي جاتىر. ميلليوننان استام تۇرعىنى بار مىنا قالاعا ءتۇن جامىلىپ ساۋ ەتە تۇسەتiن ۇيقى پاتشالىعىنىڭ ساربازدارى بۇگiن ونى بايقاماي وتە شىققان سياقتى. ويتكەنi ايەل، بالا-شاعاسىن الىپ كەتتi دە، بۇنىڭ ءوزiن جالعىزسىراتىپ جاپادان-جالعىز قالدىرىپ كەتتi...
ول ورنىنان تۇرىپ، اق جولاعى بار كوگiلدiر ءتۇستi سپورت كوستيۋمiن كيدi دە، اياعىنا iلگەن ءتاپiشكەسiن سىلپ-سىلپ باسىپ بالكونعا شىقتى. تۇنگە قاراي ازداپ تازاراتىن قالانىڭ اۋاسى تاناۋىن قىتىقتادى بiلەم، راحاتتانا تۇشكiرiپ الدى. سوسىن اۋزىن كەرە قارىس اشا ەسiنەپ تۇرىپ سوڭعى بiر-ەكi جىلدا پايدا بولعان قوزى قارنىن الاقانىمەن سيپاپ قويدى.
...سول جىلى كۇزدە وسى قالاداعى ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇسiپ، اۋىلعا كوڭiلi الىپ-ۇشىپ قۋانىپ بارسا، راۋشان تۇرمىسقا شىعىپ، كەتiپتi... بۇل نە سوندا؟.. تاعدىردىڭ بۇيرىعى ما؟..
تەمiرجولدىڭ ارعى بەتiندە، اۋىلدان ءسال وقشاۋ، جاپاتاستىڭ ەتەگiندەگi دوڭەستiڭ ءۇستiنە سالىنعان بيiك شاتىرلى، ءتوڭiرەگi تاس دۋالمەن قورشالعان ەڭسەلi ءۇي بولۋشى ەدi. بiرiنەن بiرi وتكەن ءاپايتوس، ساقال-مۇرتتارى ەرتە تەبiندەيتiن بۇيرا باس، قوڭقاق مۇرىن ۇلدارى كوپ بولاتىن. رەڭ-بiتiمدەرi قازاقتان گورi پارسى جۇرتىنا كوبiرەك كەلiڭكiرەيدi. جالى كۇدiرەيگەن كوكجال قاسقىرلار سياقتى شەتتەرiنەن ايبات شەگiپ، ۇرىنارعا قاراتپاي ءجۇرۋشi ەدi. اۋىل ءۇيدiڭ اراسىندا ۇرىس-كەرiس، توبەلەس، ۇرلىق-قارلىق بولا قالسا، بiلەگiن سىبانىپ جiبەرiپ ۇنەمi سولار ارالاسىپ كەتەتiن. اتالارى سوناۋ بiر زاماندا تاعدىردىڭ ايداۋىمەن قازاق دالاسىنىڭ قيان تۇپكiرiنە پارسى جۇرتىنان جەر اۋىپ كەپ قالعان دا، وسى جەردiڭ قىزىنا ۇيلەنiپ، قازاق اراسىنا سiڭiپ كەتكەن. ءسويتiپ مۇندا الىستان جەتكەن پارسى قانى مەن قازاق قانى ارالاسىپ، بۋىرقانا تاسىعان اساۋ وزەندەي بۇرقىراپ، ولاردان تاراعان ۇرپاق الاي-دۇلەي تولقىندارمەن ارپالىسقان تەڭiزشiلەردەي قايسار، بiربەتكەي، قىزۋ قاندى بوپ تۋعان.
قالاي ەكەنiن كiم بiلسiن، راۋشان سول ۇيگە كەلiن بوپ ءتۇسiپ، ءتۇتiنiن تۇتەتiپ، شامىن جاقتى...
* * *
ول اسپانعا قاراپ ەدi، تۇندە دە بۇلىڭعىر ءتۇتiننەن ايىقپاعان كوك ءجۇزiنەن سىعىرايىپ كورiنگەن بiر-ەكi جۇلدىزدى عانا كوردi. اي كورiنبەيدi. ول مىناۋ ءوز ءتۇتiنiنە ءوزi تۇنشىعىپ، بىقسىپ جاتقان قالانىڭ اسپانىن تاستاپ، باسقا بiر بوتەن ەلدiڭ تۇنىق اسپانىن جاۋلاپ الۋ ءۇشiن اسىعىس جورىققا اتتانىپ كەتكەن سياقتى...
“اپىر-اۋ، مۇنىم نە مەنiڭ؟ — دەدi ول iشiنەن ءوز قىلىعىنا ءوزi تاڭ قالىپ. — ەرتەڭ جۇمىس... جاتىپ دەم المايمىن با؟ جيىرما ءۇش جىلدان بەرi كورمەگەن، باياعىدا-ا بiرەۋدiڭ جارى بوپ كەتكەن راۋشاندى ويلاپ، جاس جiگiت قۇساپ قيالعا باتىپ، ءتۇن قاتىپ تۇرىسىما جول بولسىن...”
بiراق ويدا جوقتا كەلiپ باس سالعان وتكەن كۇندەردiڭ ەلەسi ونى وڭايلىقپەن قۇشاعىنان بوساتا قويمادى. ۇزاق جىلدان كەيiن كورiسiپ، قايتا-قايتا ماڭدايىنان يiسكەپ، باسىنان سيپاپ، ماۋقىن باسا الماي تۇرعان سەكiلدi.
راس، ول اۋىلعا اندا-ساندا ات iزiن سالعان كەزدە iشتەي الدەكiمدi iزدەپ، ەكەۋiنەن باسقا ەشكiم بiلمەيتiن قۇپيا بiر كەزدەسۋدi اڭساۋشى ەدi. ارعى بەتكە بارعاندا، نە بولماسا، سول باياعى ستانسيانىڭ الدىندا پويىز كۇتiپ تۇرعاندا راۋشانمەن جولىعىپ قالسام قايتەر ەم؟.. بiر-بiرiمiزگە نە ايتار ەك؟.. ول باياعى ءوزiم ۇناتقان سۇيكiمدi راۋشان با، جوق الدە، مىنا الدى جۇمباق، ارتى سوقپاق ءومiر ونى دا وزگەرتiپ جiبەردi مە دەگەن سياقتى ويلار كوڭiلiنە شىرماۋىقشا وراتىلاتىن...
سوناۋ بالا كۇنiندە جۇرەگiنە تۇسكەن شوق ءالi كۇنگە دەيiن كەۋدەسiندە سونبەي، مازداپ جاتقانىن ول بۇگiن انىق سەزدi. ءتايiرi، راۋشان ەكەۋiنiڭ اراسىنداعى ماحاببات دەۋگە دە كەلمەيتiن بولماشى عانا بالاڭ سەزiم وزدەرiمەن بiرگە ەسەيەدi-اۋ دەپ كiم ويلاعان. ەندi ونىڭ وزدەرiمەن بiرگە قارتاياتىنى... جو-جوق، سول باياعى ماڭگi جاس قالپىندا بiرگە ولەتiنi دە انىق. وبال ەمەس پە...
* * *
ول مىناۋ ءومiر-وزەننiڭ اعىسى قاتتى تۇسىنا تاپ بولىپ، اساۋ تولقىندارمەن الىسا-الىسا قالجىراپ، ەسكەگiنەن ايرىلىپ قالعان قايىقشىداي قاۋىرت تiرشiلiكتiڭ اعىنىمەن دالباسالاپ اعىپ بارا جاتقان دارمەنسiز جاننىڭ جۇرەگiندە ماحابباتقا دا ورىن قالادى-اۋ دەپ مۇلدە ويلاماۋشى ەدi. سويتسە-ە، مىنا جالعاندا تiرi پەندەنiڭ كوڭiلiنەن ەشقاشان وشپەيتiن سيقىرلى ءۇمiت شامى سەكiلدi العاشقى ءنازiك ماحاببات تا ەرتەگiدەگi لاعىل تاس سياقتى قۇدiرەتتi بولادى ەكەن. ايتپەسە بۇل ءتۇن جامىلىپ، ءتاتتi ۇيقىدان بەزiپ، ايەل، بالا-شاعاسىنان بولەكتەنiپ، بەيۋاقتا جاپادان جالعىز نەگە تۇر؟..
ەرتەگiمەن،
ارمانمەن،
ماقساتپەن
قوشتاسقان ادام!..
ءومiردiڭ ەرتەك ەمەس ەكەنiن،
ارمانىنىڭ ورىندالمايتىنىن،
ماقساتىنا جەتە المايتىنىن
ءتۇسiنگەن ادام!..
سوناۋ بiر بالا كەزدەگi
العاشقى ماحابباتىن
ەسiنە الىپ،
نەسiنە الىپ...
نەگە تۇر؟!.
ول ءوزiنiڭ نە دەپ كۇبiرلەگەنiن ءوزi دە ءتۇسiنگەن جوق. ۇيقىسىزدىق پا شارشاتقان، الدە ۇزاق جىلدار بويى ەرتەگiگە الدانىپ، ەلەسكە ەرiپ، ساعىم قۋىپ القىنعان، ەندi قايدا بارارىن بiلمەي اداسقان جاننىڭ ەسiنەن اۋىسا باستاعان ساتتەگi ساندىراعى ما؟..
ءتاڭiرiم-اۋ، نە دەپ تانتىپ كەتتi بۇل؟ نە ايتتى؟.. نەگە ۇيىقتامايدى؟.. انە، ايەلi قاننەن قاپەرسiز پىسىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر عوي. ونىڭ جانى قايدا ۇشىپ ءجۇر ەكەن قازiر. باياعىدا-ا اۋىلدىڭ اقساقالدارى ايتىپ وتىرۋشى ەدi: ادامنىڭ كوزi ۇيقىعا جۇمىلعاندا، جانى كوككە ۇشىپ كەتەدi. سوندىقتان دا ۇيىقتاپ جاتقان كiسiنi جۇلقىلاپ وياتۋعا بولمايدى. جانى قايتادان ۇشىپ كەلiپ قونا الماي قالادى ەكەن دەيتiن.
ول ءوزiنiڭ كiپ-كiشكەنتاي اۋىلدان شىققان تۇڭعىش عىلىم كانديداتى ەكەنiن ويلادى. كەزiندە سونى كادiمگiدەي ماقتانىش كورiپ، كوڭiلi مارقايىپ ءجۇردi. ءوزi شاعىن بولعانىمەن، ول دا بiرنەشە عاسىرلىق تاريحى بار مەكەن عوي. وندا قانشاما ادامدار دۇنيەگە كەلدi، قانشاما ادامدار دۇنيەدەن وزدى. ولاردىڭ ءبارiنiڭ دە ارمانى، ماقساتى، وزدەرiنە عانا ايان ەرتەگiسi بولدى... مiنە، سولاردىڭ iشiنەن بiرiنشi بولىپ بەلگiلi بiر عىلىم سالاسىنىڭ بەلگiلi بiر ساتىسىنا كوتەرiلۋدi ءتاڭiرiم وسىنىڭ ماڭدايىنا جازىپتى. ارينە، الدا تالاي-تالاي بيiك شىڭدار بار، ولارعا سول الىستا جاتقان شاعىن مەكەننەن تۇلەپ ۇشقان بالا قىراندار شارىقتاپ ۇشىپ قونادى ءالi. بiراق بۇل الگi ەرتەگiدەگi سامۇرىق قۇس سياقتى ءدۇرديiپ ءوز بيiگiندە قالا بەرەدi...
ونىڭ بويى توڭازىپ، قالتىراي باستادى. اياق تىقىرىن بiلدiرمەي ەپپەن باسىپ iشكە كiردi دە، كيiم iلگiشتەن پلاششىن الىپ قايتا شىقتى. ايەلi ۇيقىسىراپ جاتىپ سويلەگەندەي بولدى. ماعان بiردەمە دەدi مە دەپ قۇلاعىن تiگiپ ەدi، جوق، ءتۇس كورiپ جاتقانعا ۇقسايدى. ادەتتە ول تاڭەرتەڭگi شاي ءۇستiندە كورگەن ءتۇسiن جىر عىپ ايتىپ وتىرادى. كەيدە ءارۋاقتارعا ارناپ قۇران باعىتتاۋ ءۇشiن شەلپەك پiسiرەدi. كiم بiلسiن، ونىڭ بۇلارعا ايتپايتىن دا تۇستەرi بار شىعار...
* * *
كوز الدىنا بيiك تاس دۋالمەن قورشالعان ءۇي ەلەستەدi. سول قورشاۋدىڭ iشiندەگi قىبىر-قىبىر تiرشiلiكتiڭ قۇپياسى دا، جۇمباعى دا مول سياقتى كورiندi. تiپتi كوڭiلگە ۇرەي قاماپ، قورقىنىش ۇيالاتاتىن ءتارiزدi... سودان سوڭ كiشكەنتاي اۋىلدى قاق جارىپ جاتقان تەمiرجول كەلدi كوز الدىنا كولبەڭدەپ. ول... ءيا، ول — الىستا-ان قاراۋىتىپ كورiنەتiن قوس سىزىق — كادiمگi شەكاراعا ۇقسايدى ەكەن-اۋ!..
مiنە ەندi، ارادا جيىرما ءۇش جىل وتكەندە راۋشان الگi جۇمباق ۇيدەگi ءتۇسi سۋىق ادامداردىڭ اراسىنان سىتىلىپ شىعىپ، سول شەكارادان ءوتiپ كەلiپ ساعىندىقتى iزدەپ تاپتى. بالكiم، ەرتەگi دەگەنiمiزدiڭ ءوزi وسى شىعار...
قالا كوشەلەرiمەن ارلى-بەرلi جۇرگەن كولiكتەردiڭ گۇرiلدەگەن داۋىستارى ەستiلە باستادى. توعىز قاباتتى ءزاۋلiم ءۇيدiڭ iرگەسiن سولقىلداتىپ ترامۆاي ءوتتi. اسپان كوگiلدiر تۇسكە ەنiپ كەلەدi. جاڭا بiرازدا عانا كيiز ءۇيدiڭ جىرتىعىنان سىعالاعان جارىق ساۋلەدەي جارقىراپ تۇرعان بiرەن-ساران جۇلدىزداردى بiرەۋ جيناپ اپ، قورجىنىنا سالىپ اكەتiپ قالعانداي جىم-جىلاس بوپتى. تاڭعى تۇنىق اۋاداعى گاز بەن ءتۇتiننiڭ يiسi انىق سەزiلەدi. بۇل ونىڭ سوڭعى بەس-ون جىلداعى ۇيقىسىز وتكiزگەن العاشقى ءتۇنi ەدi.
* * *
ءتوڭiرەك بوزارىپ، ماڭايداعى ۇيلەردiڭ سۇلباسى كوزگە انىق شالىنا باستاعاندا قالتىراپ كەلiپ جىلى توسەكتiڭ استىنا كiرiپ ەدi، اپ-ساتتە تەڭiز ءتۇبiنە باتقانداي تۇڭعيىق بiر تەرەڭ ۇيقى قۇشاعىنا شومىپ بارا جاتتى. ايتسە دە سالدەن سوڭ شىرىلداعان ساعات قوڭىراۋىنان ويانىپ، سۋسىلداعان جiبەك حالاتىن كيگەن ايەلiنiڭ ءاربiر قيمىلىن، اس ۇيدەگi كراننىڭ اشىلعانىن، كەنجە قىزىنىڭ الدەنەگە جىلاپ ويانعانىن — بەيمالiم بiر الىستا-ان، “تەڭiز ءتۇبiنەن” سەزiپ جاتتى.
ءسويتiپ جاتىپ بiر جايسىزداۋ ءتۇس كورiپتi؛ ۋنيۆەرسيتەتتiڭ جەتiنشi قاباتىنا كوتەرiلۋ ءۇشiن ليفتiگە كiرگەن ەكەنمiن-اۋ دەيدi. جالعىز ءوزi. جانىندا ەشكiم جوق. كەنەت ليفتi جەتiنشi قاباتقا توقتاماي زىرىلداپ ءوتiپ كەتتi دە، بيiك عيماراتتىڭ شاتىرىن تەسiپ شىعىپ بiر-اق توقتادى. سىرتقا قاراي اياق باسۋى مۇڭ ەكەن، زىر ەتiپ قايتادان تومەنگە ءتۇسiپ كەتتi. ورىندا قاپ-قارا بوپ ءۇڭiرەيگەن قۋىس قالدى. ول ەندi مىناۋ بيiكتەن قالاي تۇسەرiن بiلمەي، تiزەسi قالتىراپ قورقا باستادى...
...جۇرەگi سۋىلداپ جاتىپ وياندى.
* * *
ول راۋشاندى اۋەلi كافەگە شاقىرىپ، وڭاشا قوناق ەتۋدi ويلادى. ءبارiن دە ءوزi الدىن الا ولشەپ-پiشiپ، ويشا جوسپار قۇردى. ءاربiر ۇساق-تۇيەگiنە دەيiن ەسەپتەپ، كۇنi بۇرىن كوز الدىنان وتكiزiپ، اسا مۇقيات دايىندىق جاساۋعا كiرiستi.
ەڭ الدىمەن، ۋنيۆەرسيتەتتەن قايتىپ كەلە جاتىپ جول-جونەكەي كiشiگiرiم كافەلەرگە باس سۇعىپ، داستارحان ءمازiرiن، تاعامدار مەن اراق-شاراپتاردىڭ باعاسىن بiلiپ الدى. كiسi كوپ باراتىن، داڭعازا-دابىراسى مول مەيرامحانالاردى اينالىپ ءوتiپ، ەكەۋدەن-ەكەۋ وڭاشا وتىرىپ سىرلاسۋعا ىڭعايلى ءارi ارزان، قارلىعاشتىڭ ۇياسىنداي تاپ-تازا بiرەۋiن iزدەستiردi. ايتكەنمەن ولاردىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا جيىرما بiرiنشi عاسىردىڭ باسىندا ابدەن كۇيi كەتiپ، كۇيەۋگە شىقپاي وتىرىپ قالعان كارi قىزداي قادiرi قاشقان قازاق فيلولوگىنىڭ شپانا توناپ كەتكەندەي تەسiك قالتاسىنا وڭاي سوعايىن دەپ تۇرعان جوق ەكەن. ءاي، بiراق... جيىرما ءۇش جىلدا... بالكiم، ءومiردە بiر-اق رەت بولاتىن كەزدەسۋدەن ايانىپ قالاتىن نەسi بار.
جازداعى جاسىل داۋرەنiمەن الدەقاشان قوش ايتىسىپ، قارا كۇزدەن كۇندە قاعاجۋ كورiپ كۇيزەلگەن سكۆەردەگi تۇتتاي جالاڭاش، جۇدەۋ اعاشتاردىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان شاعىن كافەنi تاڭدادى اقىرى. ونىڭ كۇندەلiكتi قاي مەزگiلدە اشىلىپ، قاي مەزگiلدە جابىلاتىنىن، بوس ورىنداردىڭ قاي كەزدە بولىپ، قاي كەزدە بولماي قالۋى “عاجاپ ەمەس” ەكەنiن ءتاپتiشتەپ سۇراپ الىپ، قوشتاساردا داياشى قىزعا تاعى دا بiر رەت باس يزەپ سىرتقا شىقتى. سودان سوڭ ەسiك الدىندا ءسال كiدiرiپ، كافەنiڭ ءتوڭiرەگiنە كوز سالدى. اعاش اراسىنداعى ارقالىعى جوق ورىندىقتارعا، تارام-تارام تروتۋارلارعا قاراپ تۇرىپ الدەنەگە كوڭiلi تولعانداي iشتەي مارقايىپ قالدى.
كەشكiلiك ايەلi ءالi قىزمەتiنەن ورالا قويماعان الاكەۋiم شاقتا تەلەفوندى تورگi بولمەگە الىپ كiرiپ، وڭاشا وتىرىپ كەشەگi راۋشان ايتقان نومەردi تەردi.
— الەۋ! — ترۋبكادان ايەل داۋسى ەستiلدi.
— ءسالاماتسىز با!
— سالەمەتسiز...
— I-i، كەشiرiڭiز، راۋ... راۋشاندى شاقىرۋعا بولا ما ەكەن؟
— ءا-ا، ءيا... — الگi ايەلدiڭ داۋسىنان “سiزدi بiلەمiن عوي” دەگەندەي ىڭعاي تانىلدى. — بولادى. كازiر شاقىرام...
سالدەن سوڭ:
— ءالو، — دەگەن راۋشاننىڭ داۋسى جەتتi قۇلاعىنا. — بۇ كiم ەكەن؟
“ءتۇۋ، قانداي تانىس گوۆور!” جۇرەگi بiر ءتۇرلi ورەكپiپ كەتتi. “شiركiن-اي، بiزدiڭ اۋىلدىڭ سويلەۋ مانەرi بiر-اق اۋىز سوزدەن اڭعارىلادى عوي”.
— بۇ — بiز ەكەنبiز! — دەدi سوسىن بۇل قۋلانىپ.
— ساعىندىقسىڭ با... ءولا، بۇلاي تەز زۆونداي قوياتىن شىعارسىڭ دەپ ويلاماپ ەم. قالاي، تيىشتىق پا؟
— تيىشتىق.
— ە-ە، بوپتى وندا... ايتقانداي، كەشە ايەلiڭ ۇرىسقان جوق پا؟
— نە دەپ؟
— ۇيگە زۆونداپ، سەنi iزدەپ جۇرگەن قاي كەلiنشەك دەپ...
“ويپىر-اي، سول باياعى ءوزiمiزدiڭ اۋىلدىڭ پسيحولوگياسى. بiر مىسقال وزگەرسەيشi...”
— ويبا-ا-اي، — دەدi بۇل ەندi قالجىڭعا اينالدىرىپ، — ودان كەيiن نە بولعانىن مەن ايتپاي-اق قويايىن، سەن ەستiمەي-اق قوي!
— I-i؟.. نە بوپ قالدى؟ — دەدi راۋشان شىنىمەن-اق شوشىپ.
— سول... — دەپ كۇمiلجiدi بۇل ءجۇنi جىعىلىپ، پۇشايمان جەپ وتىرعان ادامعا ۇقساپ. — سەنiمەن سويلەسiپ بوپ، ترۋبكانى قويا بەرگەنiم سول ەدi: “مەنەن جاسىرىنىپ كiممەن سىرلاسىپ ءجۇرسiڭ؟! قۇداي اقى، باسقا بiرەۋدi تاۋىپ العانسىڭ عوي ءا؟!” دەپ باس سالدى. سودان ءۇيدiڭ iشiن استان-كەستەڭ عىپ، تۇندەلەتiپ توركiنiنە كەتiپ قالدى.
— ءولا-ا، — دەدi راۋشان سەنەرiن دە، سەنبەسiن دە بiلمەي. — راس پا؟!
بۇل ودان ءارi قاراي تەلەفونمەن قىلجاقتاي بەرۋدiڭ رەتسiز بولارىن بiلiپ، جادىراپ كۇلدi دە:
- ءاي، راۋشان-اي!.. — دەدi. — داۋسىڭدى ەستiپ قۋانىپ قالدىم عوي.
— ويپىر-اي، مەن شىنىمەن-اق شوشىپ كەتكەنiم-شi. سەندەرگە كەسiرiم تيiپ جۇرمەسە بوپتى دا ايتەۋiر.
— راۋشان.
— ءاۋ.
— مەن سەنi مەيماندىققا شاقىرايىن دەپ ەم. ەرتەڭ... كافەگە...
— قايدا-ا؟ كافەگە دەيسiڭ بە؟
— ءيا.
راۋشان ءۇنسiز قالدى.
— ۇيگە شاقىرۋدىڭ رەتi كەيiن بولا جاتار، — دەدi بۇل ونىڭ نە ويلاپ قالعانىن بiلە الماي. — اۋەلi ەكەۋمiز جولىعىپ، ءجۇز كورiسiپ دەگەندەي... بiر-بiرiمiزدi تانىماي قالىپ جۇرەرمiز تiپتi.
— مەيلi، — دەدi راۋشان كەلiسiپ. — تانيتىن شىعارمىز... نە بوپتى سونشا... جازدا مەن سەنi تەليەۆيزوردان كورگەنمiن. كوپ وزگەرمەپسiڭ. تەك ءسال-پال تولىسقان سياقتىسىڭ.
— ءاي قايدام، — دەدi بۇل كوڭiلدەنiپ. — ءسال-پال دەگەنiڭ ءجاي سىپايىگەرشiلiك شىعار اشەيiن.
— جو-و، شىن ايتام، — دەدi ونىڭ داۋسىنا بiر ءتۇرلi مۇڭ ارالاسىپ. — وزگەردi دەپ... مىنا بiزدi ايتساڭ بولادى...
وسى كەزدە ەسiك قوڭىراۋى باسىلدى.
— قالاي، كەلiستiك پە! — دەدi بۇل ەندi اسىعىپ. — ەرتەڭ كەشكە كۇتەمiن.
— مەن قالانى ءالi جاقسى بiلمەيمiن عوي، — دەدi راۋشان اكەسiنەن اداسىپ قالاتىن بالاداي الاڭداپ. — وسى بiر جاقىن ماڭعا شىعىپ تۇرسام... ءوزiڭ كەلiپ الىپ كەتپەيسiڭ بە؟
— ارينە، سويتەمiن. قاي جەردەسiڭدەر؟...
راۋشان قالانىڭ شەت جاعىنداعى ميكرواۋداننىڭ اتىن ايتتى دا، ەرتەڭ كەشكە ەكەۋi سول جەردەگi بەلگiلi بiر دۇكەننiڭ الدىندا، ساعات التىدا كەزدەسەتiن بولىپ كەلiستi.
* * *
ول اسا بiر قۇپيا تاپسىرمامەن جاۋ تىلىندا جۇرگەن بارلاۋشىداي ءوزi قۇرعان جوسپاردى ءوزi وتە ساقتىقپەن جۇزگە اسىرا باستادى. اۋەلi جازۋ ۇستەلiنiڭ ءۇستiنە الەم ادەبيەتi كلاسسيكتەرiنiڭ بەس-التى تومىن قاتارلاستىرا اكەپ قويدى دا، سولارعا شۇقشيا قاراپ، الدەنەلەردi جازىپ الىپ جاتىپ، كەنەت ەسiنە تۇسكەن ءجاي عانا شارۋا رەتiندە — ايەلiنە:
— مەنiڭ الگi... بiركيەر كاستومiمدi رەتكە كەلتiرiپ قويا سالىڭدارشى، — دەدi عىلىمعا ابدەن بەرiلگەندiكتەن ويى شاشىراپ، ءوزi شارشاپ وتىرعان كiسiنiڭ نەمقۇرايلى داۋسىنا سالىپ. — ەرتەڭ بiر جiگiتتiڭ بانكەتiنە بارۋشى ەك. جاقىندا عانا دوكتورلىعىن قورعاعان...
— ە، ءجارايت، — دەدi ايەلi كۇندە بانكەتكە بارىپ مازامىزدى الىپ جاتقان جوقسىڭ عوي دەگەندەي جايباراقات ۇنمەن. — و كiم؟ مەن تانيمىن با؟
— جو، تانىمايسىڭ. ءجاي بiر جۇرگەن ديلەتانت...
— نۋ، ەندi سولارعا قورعاتا بەرگەنشە... وزدەرiڭ دە قورعاپ المايسىڭدار ما؟
— ءاي، — دەدi ول قولىن سiلتەپ. — دوكتورلىق دەگەن — تاۋداعى ارقار ەمەس. قايدا قاشار دەيسiڭ؟!
— بايقا-ا، — دەدi ايەلi ءۇنiن نازدانا سوزىپ. — ارقار بولماعانىمەن، كەيiن “اتۋعا” شامالارىڭ كەلمەي قالىپ جۇرمەسiن! ءجارايت، مەن كەتتiم...
“بۇنىڭ گوۆورى باسقا-ا، — دەپ ويلادى ول قاراپ وتىرماي. — راۋشان بولسا ءوڭتۇستiكشەلەپ “ماقۇل” دەر ەدi. “ماقۇل، مەن كەتتiم...” ول مىناۋ جاردا ويناقتاعان لاقتاي “ءجاراي اتقا” قاراعاندا قوڭىر قويدىڭ قوزىسىنداي موماقان عوي. ءيا، ءار ءسوزدiڭ ءوزiنە ءتان “مiنەزi” بولادى”.
— اق جەيدەڭدi دە وتەكتەپ قويدىم، — دەدi بiرازدان سوڭ ايەلi بۇل وتىرعان بولمەنiڭ ەسiگiنەن باسىن سۇعىپ. — جاسىل ءتۇستi گالستۋگىڭدى تاعارسىڭ، ءجاراي ما.
— ماقۇل.
— سوسىن، — دەدi ايەلi ونىڭ جانىنا باتاتىن بiر اۋىر ءسوز ايتقىسى كەلگەندەي كiرپiك قاقپاي تەسiلە قاراپ تۇرىپ، — اناۋ جۇلىم-جۇلىمى شىققان ەسكi پلاششتى كيگەنiڭدi قويشى قۇداي ءۇشiن!
— ءا-ا، — دەدi ول ءمۇلايiمسiپ. — قۇداي ءۇشiن بولسا، وندا قويدىق.
— بىلتىرعى العان بىلعارى كۋرتكانى كيەرسiڭ.
— وۋ، ەندi... جاستار قۇساپ شiلي سىلاڭداپ كەتپەيمiز بە؟
— ە-ە، كارتەيiپ وتىرساڭ، وندا شاپان كي، اياعىڭا ءماسi-كەبiس كي!
ايەلi كەنەت كۇيەۋiنiڭ ءدال ءسويتiپ كيiنiپ الىپ، كوشەدە سۇيرەتiلiپ كەتiپ بارا جاتقانىن كوز الدىنا ەلەستەتكەندەي سىلقىلداپ كۇلiپ جiبەردi.
— قويدىم، قويدىم، — دەدi بۇل ەكi قولىن جوعارى كوتەرiپ. ەكi ەزۋi ەكi قۇلاعىنا قاراي جايىلىپ، كوزدەرi سىعىرايا كۇلiمسiرەپ كەلiپ ايەلiن بەلiنەن قۇشاقتاي الىپ ەدi، ول: “كەتشi-ەي! — دەپ قولىن قاعىپ، شورشىپ ءتۇستi. — بالالاردان ۇيالمايسىڭ با...”
— اقىرى بiر باستاپ قالعان ەكەنبiز، — دەدi ول ەندi كiرە بەرiستە تiزiلiپ تۇرعان اياق كيiمدەرگە قاراپ الاقانىن ىسقىلاپ، — ءبارiن اياعىنا شەيiن جەتكiزiپ تاستايىق.
ءسويتiپ اياق كيiم تازالايتىن شوتكەگە قاراي ەڭكەيiپ قولىن سوزا بەرگەنi سول ەدi، اكەسiنiڭ الگi قىلىعىنا ءماز بوپ كۇلiپ تۇرعان ورتانشى ۇلى:
— اكەلiڭiز، مەن تازالاپ كەلەيiن، — دەپ iلiپ اكەتتi.
— ە-ە، سويتە قويشى...
سودان سوڭ ءۇي iشiندەگiلەردiڭ ءوزiنە دەگەن الا بوتەن ىقىلاسىنا كوڭiلi ەلجiرەپ، ءدالiزدە بiراز سوستيىپ تۇرىپ قالعان ول: “اپىر-اي، مىنالار مەنi اق جايىققا اتتاناتىن تولەگەندەي-اق باپتادى-اۋ، ءا!” دەدi iشتەي اڭ-تاڭ بولىپ.
* * *
ءبارi دە ءوزi ويلاعانداي جۇيە-جۇيەسiمەن، رەت-رەتiمەن ورىندالا باستادى. قالا شەتiندەگi ميكرواۋدانعا دەيiن ترامۆايمەن باردى. وزدەرi كەلiسكەن امبەباپ دۇكەننiڭ الدىنان ادەيi ءوتiپ كەتiپ، كەلەسi ايالدامادان ءتۇستi. سونسوڭ ساعات تiلi التىعا بەس مينۋت قالعاندا تاكسي توقتاتىپ، جۇرگiزۋشiگە قازiر اناۋ دۇكەننiڭ الدىنا جەتكەندە توقتاپ، ول جەردە بەس-ون مينۋتتاي كiدiرە تۇرۋعا تۋرا كەلەتiنiن، ويتكەنi سول جەردەن بiر كوسiلiنۋi كەرەك ەكەنiن ءتاپتiشتەپ ءتۇسiندiرiپ العان سوڭ عانا كوڭiلi جاي تاۋىپ، ارتقى ورىندىققا جايعاستى. باسىن بولار-بولماس شۇلعي سالعان جۇرگiزۋشiگە كiم بولسا دا ءبارiبiر بولعانىمەن، مۇنىڭ ءبارi الدىن-الا مۇقيات جاسالعان جوسپاردا ويلاستىرىلعان وتە ماڭىزدى ساتتەر ەدi.
تاكسي امبەباپ دۇكەننiڭ الدىنا كەپ توقتاعاندا ساعات تiلi التىعا ەكi مينۋت قالعان بولاتىن. ول ەسiكتi شالقايتا اشىپ، وڭ اياعىن جەرگە باپپەن باسىپ اسىقپاي سىرتقا شىقتى. پيدجاگىنىڭ جوعارعى تۇيمەسiن اعىتىپ، گالستۋگىن تۇزەدi دە، اينالاداعى مىناۋ قوڭىر تiرشiلiككە اسا ريزا كەيiپتەگi توقكوڭiل جاندارعا ءتان اشىق جۇزبەن جىلى جىميىپ، جان-جاعىنا اياسى ۇلكەن قارا كوزدەرiنەن مەيiرiم شۋاعىن توگە قارادى.
كوشە جيەگiندەگi “ءقازباسپاسوز” دۇڭگiرشiگiنiڭ جانىندا گۇل ساتىپ وتىرعان قىز-كەلiنشەكتەر ونى كورiپ: “گۇل الىڭىز، اعاي! گۇل الىڭىز! كەلiڭiز!..” دەپ شۋ ەتە ءتۇستi. ول بiرiنەن-بiرi ادەمi كورiنگەن قىزىل-جاسىل، اق-سارى گۇلدەرگە قىزىعا قاراپ، ءسال كiدiرiپ قالدى. نەگە ەكەنi، بۇل — الدىن الا قۇرىلعان جوسپارعا ەنبەي، ۇمىتىلىپ قالىپ قويعان نارسە بوپ شىقتى. “الىڭىزشى، اعاي، الىڭىزشى! — دەدi كەكiل شاشى كوزiنە تۇسكەن بiر جاپ-جاس قىز جالىنعانداي بولىپ. — قاراڭىزشى، قانداي ادەمi راۋشان گۇل!..”
راۋشان جانە راۋشان گۇل... قانداي كەرەمەت سايكەستiك! ونىڭ قولى ەرiكسiز ءتوس قالتاسىندا جاتقان ءاميانىنا قاراي جىلجىپ بارا جاتقانداي بولدى. حوش يiستi القىزىل گۇلدەردiڭ ءۇش تالىن تاڭداپ الدى. “راحمەت، اعاي! — دەدi ءجۇزi بال-بۇل جايناعان گۇل ساتۋشى قىز قۋانىپ. — ءسۇيiكتi ادامىڭىزعا سىيلاڭىز!..”
...ول الگi ءۇش تال گۇلدi قولىنا ۇستاپ راۋشاندى ۇزاق كۇتتi. اۋەلدە بەس-ون مينۋت كۇتۋگە عانا كەلiسكەن تاكسيست ۋادەلi ۋاقىتى بiتكەن سوڭ تىقىرشىپ، قايتا-قايتا سيگنال بەرiپ اسىقتىرا دا، اقىرى قولىن بiر سiلتەپ، ورنىنان ىشقىنا قوزعالىپ ءجۇرىپ كەتتi.
ول مۇندا كەلگەلi بەرi دۇكەننiڭ الدىنان قانشاما ادامدار ءوتتi. بiراق سولاردىڭ iشiنەن راۋشانعا ۇقسايتىن بiر دە بiر ايەلدi كورە المادى. العاشقىدا انە كەلەدi، مiنە كەلەدi دەپ الاڭداپ تۇرعاندا قايتا-قايتا سيگنال بەرiپ مازاسىن العان تاكسيستكە قاتتى رەنجiپ ەدi. بiرتە-بiرتە ءوزi دە كۇدەرiن ءۇزiپ، كۇز بەن قىستىڭ ارالىعىنداعى مىناۋ ىزعارلى كەشپەن بiرگە كوڭiلi سۋي باستادى...
كۇن قىزارا بالقىپ، ماياعا تيگەن ورتتەي الاۋلاپ باتتى. قالا سىرتىنان باتىس كوكجيەك انىق كورiنەدi ەكەن. كوپتە-ەن بەرi تاڭنىڭ قالاي اتىپ، كۇننiڭ قالاي باتىپ جاتاتىنىمەن iسi دە بولماي، ءوزiمەن-وزi جۇرگەن ول مىناۋ كورiنiستi قىزىقتاپ، الىستاعى قىرلاردىڭ ءۇستiندە قالقىپ قالعان القىزىل شۇعىلاعا ىنتىعا قارادى. باتقان كۇنمەن بiرگە كوڭiلiندەگi شۋاق تا ءسوندi. سالدەن سوڭ اياعىن سىلبىر باسىپ، جiڭiشكە تروتۋاردىڭ بويىمەن قالانىڭ ورتالىق جاعىن بەتكە الا اسىقپاي اياڭداپ كەتiپ بارا جاتتى... بۇل كەزدە “ءقازباسپاسوز” دۇڭگiرشiگiنiڭ بەرگi بۇرىشىندا كiشكەنتاي قاپشىعىنىڭ اۋزىن ءتۇرiپ قويىپ، پiستە ساتىپ وتىرعان شۇيكەدەي قارا كەمپiردiڭ قاسىندا مانادان بەرi قىبىر ەتپەي تۇرعان سۇر پلاششتى جۋان ايەل ورنىنان قوزعالىپ، كوزiنە ءتۇسiرە تارتقان قالىڭ بوكەباي ورامالىن ءسال كوتەرiپ ونىڭ سوڭىنان تەلمiرە قاراپ قالعان بولاتىن.
مۇندا راۋشان ودان بۇرىن كەلiپ ەدi. تاكسيدiڭ قاي تۇستان توقتاعانىن، ونىڭ iشiنەن ماڭدايى جارقىراپ، اياعىن باپپەن باسىپ ماڭدايى كەرە قارىس جiگiت اعاسى تۇسكەنiن، ينە-جiپتەن جاڭا شىققانداي پيدجاگىنىڭ بiر تۇيمەسiن اعىتىپ، گالستۋگىن تۇزەگەنiن — ءبارiءن-بارiن كورiپ تۇردى. جۇرەگi ءلۇپiلدەپ، الدىنان جۇگiرە شىقپاق بولىپ ۇمسىنا بەرگەنi سول ەدi، ول مۇنى كوزiنە دە iلمەستەن دۇڭگiرشiكتiڭ جانىنداعى گۇل ساتىپ وتىرعان قىز-كەلiنشەكتەرگە قاراي بۇرىلدى.
ءتاڭiرiم-اۋ، نە ءۇشiن؟! كiم ءۇشiن؟.. ول كەنەت ارتقا قاراي شەگiنشەكتەپ، دۇڭگiرشiكتiڭ تاساسىنا تىعىلدى. گۇل ساتۋشى قىزدىڭ: “راۋشان گۇل... راحمەت، اعاي! ءسۇيiكتi ادامىڭىزعا سىيلاڭىز!” دەگەن سوزدەرiن ءدال جانىندا تۇرىپ اپ-انىق ەستiدi. سودان سوڭ اۋىر تۇرمىس پەن قارا جۇمىس قاجىتىپ، تورسيىپ iسiنiپ كەتكەن قولدارىن قايدا سيعىزارىن بiلمەي، ونسىز دا تىرسىلداپ ارەڭ سيىپ تۇرعان سۇر پلاششىنىڭ جەڭiن تارتقىلاي بەردi. ول بەرi قاراي بۇرىلعاندا تiپتi ساسىپ، قالىڭ بوكەباي ورامالىن كوزiنە ءتۇسiرiپ، الدەكiمدi... الدەنەنi ازا تۇتقانداي تومەن قاراپ قىبىر ەتپەي تۇرا قالدى.
انە، ول ەندi اسىقپاي اياڭداپ ۇزاپ بارا جاتىر. راۋشاننىڭ كوزiنە ىپ-ىستىق جاس iركiلدi. ارتىنان ايقايلاپ توقتاتۋعا شاماسى جەتپەيتiنiن بiلدi. اۋزىن اشسا بولدى، كەۋدەسiنە تولعان شەر-شەمەن اقتارىلىپ، ءوزiءن-وزi تەجەي الماي اڭىراپ جىلاپ جiبەرەتiندەي... ونىڭ ەسiنە باياعىدا اكبارعا تۇرمىسقا شىعىپ بارا جاتقان كەزدە: “ساعىندىق ءجۇدا مومىن عوي، ءومiرگە يكەمسiز...” دەپ ويلاعانى ءتۇستi. قۇدايىم-اۋ، اركiمنiڭ پەشەنەسiنە جازىلعان ءوز تاعدىرى بولادى ەكەن دە. شiركiن، وتكەن جىلداردان كەشiرiم سۇراپ، بالالىق شاققا قايتىپ ورالاتىن كۇن تۋسا... بiراق ول ەرتەگiلەردە عانا بولاتىن عاجايىپ قوي.
You Might Also Like
-
ءبىز ونى ءبىر كورگەننەن-اق ۇناتىپ، ەس-تۇسسىز عاشىق بولىپ قالعانىمىزدى بىردەن سەزدىك.ءتىپتى ونىڭ جاس مولشەرى، دەنە-پىشىمى، بويى، ارينە، ويى دا وزىمىزدەن الدەقايدا ۇلكەن، الدەقايدا ەرەسەك ەكەندىگىنە دە ...
-
تورعايدان بۇرىن ويانىپ العان قىزىلكوز تۇسكيىزدىڭ استىن كوتەرىپ، توسەنىشتەگى تەكەمەتتەردىڭ جىقپىل - جىقپىلىنا دەيىن تۇك قويماي تىنتكىلەپ جاتىر ەدى. ءبىر كوزى جۇمۋلى، سىڭار كوزىمەن كورپەنىڭ شەتىنەن سىع...
