بۇل ءۇيدىڭ قاندالاسى قايدا كەتكەن
تورعايدان بۇرىن ويانىپ العان قىزىلكوز تۇسكيىزدىڭ استىن كوتەرىپ، توسەنىشتەگى تەكەمەتتەردىڭ جىقپىل - جىقپىلىنا دەيىن تۇك قويماي تىنتكىلەپ جاتىر ەدى. ءبىر كوزى جۇمۋلى، سىڭار كوزىمەن كورپەنىڭ شەتىنەن سىعالاعان مىرزا:
— بىردەمە جوعالتتىڭ با؟ — دەگەندە سەلك ەتىپ شورشىپ ءتۇستى دە ەجىرەيە قارادى.
— ويپىراۋ، بۇل ءۇيدىڭ قاندالاسى قايدا كەتكەن؟—دەپ قىمبات دۇنيەسىنەن ايىرىلىپ قالعانداي ابدىراپ وتىرىپ قالدى.
تىنىش ۇيىقتاپ شىققانىنا دا قينالعان ءتۇرى بار. تۇنىمەن تىر-تىر قاسىنىپ، سيىر ساسكەگە دەيىن قاندالا مۇڭكىگەن قاق تەكەمەتتىڭ ۇستىندە بىرشىپ جاتاتىن قايران كۇنىن اڭساعان سياقتى. قايتسىن، قازىققا قاسىنىپ ۇيرەنگەن قىرشاڭقى قۋرايعا دا سۇيكەنەدى. مىرزا جاستىقتان باسىن كوتەرمەستەن قيتىعىپ جاتىپ ايعاي سالدى:
— نۇربيكە!..
تاماعىنان تالشىق وتە قويماعان تاڭعى داۋىستىڭ تارعىلدانىپ شىعاتىن ادەتى، ۆەتتەحنيكتىڭ جارىقشاق ايقايىنان قاپسىرما ەسىك وزىنەن-وزى جارىلىپ كەتكەن سياقتى ەدى، شالا ۇيقى نۇربيكەنىڭ دۋدار باسى جىرتىقتان ۇركە سىعالاپ تۇر ەكەن.
— ءاي، بايبىشە، ىشقىرىڭدى اقتارىپ مىنا قايناعاڭنىڭ دامبالىنا بىر-ەكى بيت سالىپ بەرشى.
— نە دەيدى؟!
— قاسىنا الماي قور بولىپ وتىرعانى... ماڭدايعا بىتپەگەن قاندالا دەگەن ىرىستى قايدان تاۋىپ بەرەمىز!..
— سەن وسى جىنداناتىن شىعارسىڭ! - دەپ نۇربيكە جارتى بەتىن ەسىكتىڭ جىرتىعىنان جۇلا قاشتى.
ەرتەڭگىسىن ەزۋىنە سىنىق سىقپا تىستەپ كورمەگەن قىزىلكوز شايعا شاقىرعاندا "تاعى دا مۇنىسى نەسى؟" دەگەندەي نۇربيكەنىڭ داستارحانىنا جاتسىنا قاراعان. تۇننەن قالعان كارى جىلىكتىڭ ءمۇجۋىرىن الدىنا تامان سىرعىتىپ، كارى جىلىكتەن دە كارتامىش القىمى يميگەن قارا پىشاقتى قولىنا ۇستاتقان مىرزا وتىرىك تە بولسا شالقىپ قالعىسى كەلدى:
— بالىقتاي بايتالدىڭ جىلى - جۇمساعىنان اۋىزدى قاقتىڭ، ەندى سيىردىڭ ءسىڭىرىن سوزعىلايسىڭ، — دەپ وگەي شالدى تاعى دا تىقسىرىپ، ونسىز دا جوزى باسىنا سيماي وتىرعان بايعۇستى ونان سايىن پوشىراتىپ قويدى.
ايكۇمىستىڭ اشىعان ايران، كوك اياز كوجەسىنە دە كەپيەتسىپ كورمەگەن كومپىس اۋىز، اتتەڭ كەلىننىڭ كىرپياز قولى مەن كىر شالماعان كەسەسىن جاتىرقاپ وتىرعان دا، ايتپەسە الدىندا جارتى تۇيە جاتسا دا جايپاپ شىعار ەدى.
— كىسى تاڭ اتپاي تاماق ىشەتىن بە ەدى؟ — دەپ تارتىنعان بولدى.
وڭشەڭ بوق - شالاقتىڭ ورتاسىندا ۇيرەنىپ قالعان باس ەسىك ۇيدە تالاسىپ - تارماسىپ تۇنەپ قالعان سورپا مەن سۋىق قامىرعا تاناۋدى تىعىپ جاتقان بالالاردىڭ اراسىنا كىرىپ-اق كەتكىسى كەلىپ وتىرعانىن مىرزا سەزگەنمەن نۇربيكەنىڭ جالعان نامىسى دا ءقازىر حان تىلەگىن دە قابىلداي قوياتىن ءتۇرى جوق ەدى. وسى ۇيگە كەلىن بوپ تۇسكەندە الدە ءبىر اقىنسىماقتىڭ زورلىعىمەن سالەم بەرگەنى بولماسا مىناۋ بەت-اۋزىن ءجۇن باسقان قانارداي باستى قايتىپ كورگەن دە ەمەس.
ۇيگە كىسى كەلسە بولدى، نۇربيكەنىڭ اڭديتىنى مىرزا. ۇلكەن-كىشى دەمەي كەلگەن-كەتكەننىڭ قىرىق جىلعى قىرشاڭقىسىن قاسىپ، قىرىق جىل بويى ىشىندە ساقتاعان قالجىڭىنا قاقالتىپ تاستاپ قاراپ وتىراتىن قىرسىق مىنەزىنەن زاپى. ات ۇستىندە ءجۇرىپ بىرەۋدىڭ جىرتىعىن، بىرەۋدىڭ تىرتىعىن كورەگەش بوپ العان ۆەتتەحنيككە ەركەكتىڭ ءبارى ناعاشى، ۇرعاشىنىڭ ءبارى بالدىزداي كىرگەن - شىققاننىڭ باسى مەن بالاعىنا ءبىر ساباق الا ءجىپ ءىلىپ جىبەرمەسە كوڭىلى كونشىمەي قالاتىن اۋرۋى. ازابىن كوتەرەتىن بايعۇس نۇربيكەنىڭ داستارحانى. بىرەۋلەر ەلۋ جىل بۇرىنعى ەسكىرىپ قالعان ەسەسىن قايتارۋعا كەلسە، بىرەۋلەر بوقتىق ەستىپ قايتسا دا رازى. شايدان تاماققا، تاماقتان اراققا دەيىن تاۋسىلمايتىن قاعىتپادان بىرەۋلەر جىنىنان ايىرىلىپ كەتىپ جاتادى، بىرەۋلەر جىندانىپ كەتىپ بارا جاتادى. قازانى وتتان تۇسپەيتىن بولعان سوڭ بۇل ۇيگە وتىن جەتپەي نۇربيكەنىڭ ۇنەمى قارىزدار بوپ جۇرەتىنى دە وسىدان. كۇن سايىن باسىپ جاتاتىن قوناقتان بايىنىڭ قوينىندا ەمىن-ەركىن كەرىلىپ جاتپاعانى بىلاي تۇرسىن، ءبىر كەسە شايىن ماڭدايى تەرشىپ، وڭاشا قالىپ ىشپەگەنىنە قاي زامان. باستىقتى ىزدەگەن جۇرت تا وسىندا كەلىپ، بالا-شاعانى قۋالاعان بايا قاتىن دا وسى ءۇيدى تاباتىنىن قايتەرسىڭ. ايتەۋىر ءبارىنىڭ سىباعاسى دايىن: ءبىرىنىڭ ءناپاقاسى نۇربيكەنىڭ اسىنان، ءبىرىنىڭ مۇشەسى ۆەتتەحنيكتىڭ اۋزىنان. سولاردىڭ ءبىرى، ءازىلى مە، شىنى ما.
— قاراعىم - اۋ، مىناعان قورىقپاي قالاي قاتىن بوپ ءجۇرسىڭ؟ — دەيتىنى بار.
— بۇ كىسى كەرجاقتاۋ عوي، قازاقتىڭ اۋليەسى كىم، اۋەيى قايسى، قايدان ءبىلسىن، — دەپ جاۋاپتى دا ۆەتتەحنيكتىڭ ءوزى بەرەتىن.
توڭكەرىس پەن كامپەسكەنىڭ كەزىندە قاشىپ كەتكەن، اشتىقتىڭ كەزىندە اۋىپ كەتكەن ءبىراز تۇتىندەر التاي ولكەسىنەن قايتىپ كەلىپ، اتا جۇرتىم دەپ پۇشپاق - پۇشپاققا جالتاقتاپ قونا باستاپ ەدى، سولاردىڭ ءبارى بۇگىندە كەرجاق اتانىپ، جۇما ناماز بەن جانازاعا جۇگىرمەيتىن ۇرعاشى بايعۇس نۇربيكەنىڭ كەرجاققا دا قاتىسى شامالى ەدى. بايعا تيەيىن دەپ وتىرعاندا، توي ۇستىندە تامام ەلدى ۇلار - شۋ قىلىپ، تۋ سوناۋ قاتىنسۋدىڭ ارعى بەتىنەن ءبىر تۇندە الىپ قاشىپ كەلگەن ءوزى ەدى. اياعىمەن كەلگەن بۇل جوق، اياپ اكەلگەن ول جوق. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ۇلبىرەگەن جاس قىزدى ماستەكتەۋ كۇيەۋ جىگىتكە قيماي، كادەسىن بەرمەك تۇگىلى ۋادەسىن دە الماعان، ءاتى-جونىن دە سۇراماعان، ەركەكتىڭ ءيىسىن، تىرلىكتىڭ كۇيىسىن سەزە قويماعان بالە شىركىندى الباستىداي باستى دا الدى دا كەتتى. ايتەۋىر، نۇربيكەنى رازى قىلاتىن ۆەتتەحنيكتىڭ ءبىر قاسيەتى — ءومىرى نەڭ بار، نەڭ جوق دەپ سۇرامايتىن. قاتىنى بۋحگالتەر بولعان سوڭ ايلىق جالاقىسىنىڭ دا قانشا ەكەنىنەن حابارى جوق، كۇنى بۇگىنگە دەيىن اقشانىڭ ءمورىن دە كوزىمەن كورمەپتى - اۋ.
ءجۇز كىسى كەلسە ءبىرىنىڭ اتىن سۇرامايتىن، حان كەلسە دە، قايىرشى كەلسە دە اسىن بۇلدامايتىن نۇربيكەگە ۆەتتەحنيكتىڭ وڭ-تەرىسى بىردەي. قاباعىنا قارامايتىن، تابىسىن سانامايتىن نۇربيكەنىڭ كىسىنەپ وتىرعانى دا، كىسىمسىپ وتىرعانى دا ۆەتتەحنيكتىڭ دە پارۋەيىنە كىرگەن ەمەس.
يميگەن قارا پىشاقتى قىڭسىلاتىپ كارى جىلىكتىڭ اق جوڭقاسىن شىعارعان قىزىلكوز ەندى ۇڭىرەيگەن وڭەشىندەگى كەمىك مايدى شۇقىلاي باستاعاندا يتتەن تە قىزعانۋعا تۇرمايتىن ءمۇجۋىردى قيماعانداي: "وسى ءۇيدىڭ بوقتاشاعىنا دا بىردەمە قالسىن دا" دەگەن مىرزانىڭ كۇڭكىلىنەن تاماعىنا تاس تىعىلعانداي كەكىرەيدى دە قالدى.
— الباستى كەلدى! - دەپ ءسۇت قاسىعىن ءتۇسىرىپ العان نۇربيكە سيىرداي الا مىسىقپەن ەدەنگە جارىسا ۇمتىلىپ ەدى، جىبىرلاعاندى ءتىرى جىبەرمەيتىن جاۋىز نەمە جالاپ تا ۇلگەرگەن ەكەن، وجاۋداي قاسىقپەن قاسقا ماڭدايدان سالىپ جىبەرەتىندەي كۇيەۋىنە وجىرايا قارادى.
— بايعۇستىڭ تىسىنە سىزدىق قىلاتىن وسى ۇيدە تىشقان دا قالماپتى، جۇرت جىلىك ۇستاپ اقمۇرت بوپ جاتقاندا ول شىركىنگە قاسىقتىڭ قاسپاعىن بۇيىرتپايمىسىڭ، — دەپ ۆەتتەحنيك داستارحان باسىندا وزىنەن باسقا جان جوقتاي ايدالاعا سويلەپ وتىرىپ اسجاۋلىقتىڭ ەتەگىمەن اۋزىن ءسۇرتتى. وسىنىڭ وزىمەن - اق قاتىن بايعۇسقا قاساقانا ارتىق جۇمىس تاۋىپ بەرگەندەگىسى.
قارا جۇمىس پەن ىستىق - سۋىقتان توڭ بوپ قالعان تومارداي ساۋساقتارى كەسەنىڭ جيەگىنە سىيماعان سوڭ قىزىلكوز الاقانىنا قوندىرىپ الىپ ىستىق شايدى قاۋىپ-قاۋىپ جىبەردى. انشەيىندە بۇلاۋعا سالساڭ جىپسىمەيتىن تاس ماڭدايى ەرتەڭگى شىققا كومىلگەن تارعىل قاۋىننىڭ ءتۇبىتتى تۇگىندەي مولتىلدەپ وتىر ەكەن. قالجاسى جاقتى ما، الدە ۆەتتەحنيكتىڭ قالجىڭى باتتى ما، ايتەۋىر جاراتىلىسىنان بەرى كورمەگەن مىناۋ سىپايى سياپاتتان ابدەن بالقىپ وتىرعان سياقتى.
بوتەننىڭ اتى بوتەن - اۋ. "ءوز ءۇيىم - ولەڭ توسەگىم" دەگەندى تۇڭعىش رەت ەسىنە العان قىزىلكوز، نۇربيكەنىڭ قالامپىر قاتقان اقسۇيەك شايىنا ايكۇمىستىڭ شالابىڭداي كونى قانباعان سوڭ دالاعا جۇرتتان بۇرىن شىعىپ كەتىپ ەدى، ۆەتتەحنيك ىلە-شالا قۋىپ جەتكەندە الدەكىمدى راحاتتانا بوقتاپ، ايىزىن قاندىرا جەلكەسىنەن سىباپ ءجۇر ەكەن.
— ءوي، اكەڭدى!.. تانىمايدى - ەي! - دەدى.
— اقىرى بوقتاعىڭ كەلىپ تۇرسا كوزى ءبۇتىن بىرەۋدى تاپپادىڭ با. سوقىر جاعىڭدا تۇرىپ پا ەدىڭ، الدە وڭتايىندا تۇرىپ پا ەدىڭ؟
— قاتقانى كورمەسىن بە! ءوي، اكەڭدى!.. قايتىپ كورمەيتىندەي بوپ بارا جاتقانىن قاراشى!.. جەتپىس جەتىڭدى!..
قىزىلكوزدىڭ جىنىن قوزدىرعان جوتابايدىڭ شوقىرباسى ەكەن. ءوڭ - تەرىسىن اداستىرىپ جۇرتتىڭ كوڭىلى ءۇشىن ەكى-ۇش كۇيدى تىقىلداتاتىن قولىنىڭ جول جورعاسىنا بولا سوقىر ەسجان اتانىپ، سونىڭ وزىنە جالعاندى جارىلقاپ تاستادىم دەپ ءبىر ساباق جىپكە دەيىن جۇرتقا مىندەت قىلاتىن سالىعى بار. قىزىلكوزدىڭ بوقتىعى جەلكەسىنە باتقانداي ارتىنا وقىرايىپ ءبىر قارادى دا اۋىل يتىنە ايبار قىلىپ ۇستاعان قاراعايدىڭ قۋ بۇتاعىن قاسات قارعا سىڭسىتا قاداپ تۇرا جونەلدى.
— بۇل يت ساباننان دا ساراي تۇرعىزاتىن شىعار! — دەپ قىزىلكوز بوقتىعى تاۋسىلىپ قالعان سوڭ جەتپىس جەتىدەن ءارى اسا الماي قاشانىڭ اۋزىنان توقتادى. — ءبۇتىن نارسەنى ءبۇلدىرىپ، ىرسيتىپ كەتكەنىن كوردىڭ بە!..
شارۋاسى بولدى ما، الدە شايدىڭ ءيىسىن سەزدى مە، ايتەۋىر شوقىرباس وسى ۇيگە ءبىر كەلۋىن كەلگەن، ەسىك كوزىندەگى كوكالا دوربىننەن جاسقانىپ، كيىپ-جارىپ كىرە الماي، ۇيدەن ەشكىم شىقپاعان سوڭ شارباقتان ءبىر بۇتاقتى سۋىرىپ جاتقاندا قىزىلكوز شىعا كەلگەن. وسىنى ىشتەي توپشىلاپ تۇرعان ۆەتتەحنيك شارباعىنىڭ ىرسيىپ قالعانىنا ەمەس، بىرەۋدىڭ اۋلاسىنان اڭدۋسىز جاتقان شىرپى كورسە ىلە كەتەتىن سۋماقاي قولدىڭ ناحالدىعىنا كەيىگىسى كەلىپ ەدى، ءبىر-بىرىنىڭ مىندەتىن اۋىرسىنبايتىن، اۋلاسى تۇرماق امبارىنا قۇلىپ سالمايتىن اعايىن اراسىنا التاي ولكەسىنەن جارىم كەرجاقتارعا ىلەسە اراق پەن ۇرلىقتىڭ دا اۋىپ كەلگەنى ەسىنە ءتۇسىپ، شوقىرباستىڭ قولىندا جالعىز تاياق ەمەس، جالعىز اتىنىڭ كەتپەگەنىنە قۋاندى.
— وسىنى دا ءۇي دەپ... وسى دا ءۇي مە؟! — دەپ قىزىلكوز اۋلانىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىن ءتىنتىپ ءجۇر ەكەن. — بىردەمە شاشىلىپ جاتپاعان سوڭ، بىردەمەگە ءسۇرىنىپ جىعىلماعان سوڭ بۇل دا ءۇي بولىپ پا!..
شارباقتىڭ ۇڭىرەيىپ قالعان جىرتىعىن جاماي سالۋعا ەڭ بولماسا ساباۋداي شىبىق تاپپاعان قىزىلكوز ۆەتتەحنيككە تاڭدانا قاراپ شىرت تۇكىردى. توسەگىڭنەن تۇرماي جاتىپ شىرەنىپ ەدىڭ، سەنىڭ دە ارتىڭ بەلگىلى ەكەن عوي دەگەندەي.
— بۇل يتتەر قالاي كۇن كورىپ وتىرعان؟ — دەپ بوقتاماسا دا تاڭنان بەرگى ەسەسىن ءبىر قايىرىپ تاستادى.
باسىندى قالاي بۇرساڭ دا ماڭدايىڭدى اعاشقا سوعاتىن بۇقتىرمانىڭ بىتقىلىندا تۇرعانداي، بىرەۋدىڭ قۇنتسىزدىعىن سوگەتىن قىزىلكوزدىڭ دە رەتى جوق ەدى. سوقىرعا دەيىن سالەمىن الماي، سىڭار كوزىمەن وقشىرايا ءبىر ءسۇزىپ: سەنى قايدان كوردىم دەگەندەي كىسىگە دە ساناماي كەتكەنىن ءالى كەشىرە الماي تۇرعانى.
— ءوي، اكەڭ!.. تانىمايدى ەي! — دەدى تاعى دا.
قىزىلكوزدىڭ قاپا بولاتىن دا ءجونى بار ەدى. شالعىنىنا اتان شالىنىپ جىعىلاتىن مۇقىم التايدان تۋلاقتاي جەر تاپپاعانداي ءشوپ شابامىن دەپ ءبىر كەلىپ، سوقىر تۇرماق تاعىنىڭ ءوزىن اداستىراتىن ەسىك كوزىندەگى قالىڭ نۋدان بۇراۋ تاپپاعانداي جەر تۇبىنەن وتىن ىزدەپ ەكى كەلەتىن، جەتپىس جەتى اتاسىنان بەرى سۇيكەنىسىپ كورمەسە دە جۇراعاتشىل بولا قالاتىن قازاقتا قارىن بولە از با. زايمكەدەگى جالعىز ۇيگە سالەم بەرگەنىنە دە حانعا قامقا، قاتىنعا قالجا بايلانىپ كەلگەندەي جارىلقاپ تاستادىم دەپ بۇلداناتىنىن قايتەرسىڭ. مىڭ جىلدىق قۇداسىنداي قيقيىپ كەلىپ، قيسايىپ جاتىن بوساعاسىن بوساتپايتىننىڭ ءبىرى وسى سوقىر ەسجان ەدى. قاتىق بەرسەڭ قايماعىڭنان دامەتەتىن، قاسىنىپ وتىرىپ تا قاتىنىڭا كوز قىساتىن سۇيكىمسىزدىڭ دە كىسى بولا قالعانى قىزىلكوزگە قاتتى باتقانى! بىرەۋدىڭ شارباعىن قاساقانا سىندىرىپ، كوزگە شالىنىپ قالعان سوڭ قىسىلعاننان زىتتى ما، قىزىلكوزگە ءبارىبىر ەدى. قىزىلكوزگە كەرەگى — جالپاق ەلدىڭ ورتاسىندا تۇرىپ تا جالعىزسىراپ قالعاندا سوقىر ەسجان اينالىپ كەلىپ قولىنىڭ ۇشىن ۇستاتىپ كەتسە دە كىسى بوپ قالاتىن ەدى. "قالاداعىنىڭ ءبارى يت!" — دەدى. جەتىم ءۇيدىڭ مۇرجاسىنان باسقا ءتۇتىن كورمەگەن ساياققا بەس ءۇي دە قالا. "بۇلداعانىڭ ءبىر ساماۋىر شايىڭ شىعار. تۇكىردىم سەنىڭ شايىڭا!". اتتىڭ ارام تەرىنە دە جەتپەيتىن مىنا تۇرعان زايمكەدەن ۇزاپ كەتكەنىنە دە وكىندى. "ءوي، اكەڭ!.. مەن وسىندا نەمەنەگە كەلدىم ەي؟!"...
"وسى يت بولماعاندا!.." قورا اۋزىندا قىسىر قۇناجىننىڭ سۋعارىنان ءيىس العان قاناعاتسىز بۇقاداي الگىندە عانا شىلىمىن تاناۋىنان شيراتىپ، ىڭىرانىپ تۇرعان ۆەتتەحنيكتىڭ قاقپاداي جاۋىرىنىن دا تاپپاي قالدى. تاپقاندا دا قيراتارى شامالى ەدى. قارايعاندا قاتىنىنان باسقانى تىڭداي بەرمەيتىن توڭمويىن قىزىلكوز، نە پالەسى بارىن، ايتەۋىر وسى ۆەتتەحنيكتى كورسە – اق قۇرساقتان بەرگى قارىزىنا بورىشتار بولعانداي الدىنا ءتۇسىپ بورساڭداي جونەلەتىنى بار. مىرزانىڭ پىسىنان جاسقانسىن، وتەۋ دەسە و باستا-اق ءوتى جارىلعانداي كىرجيە قالاتىن ادەتى ەدى، سوعان دا توبەسى كورىنەر مە ەكەن دەگەن ۇمىتپەن ەكى ورتاداعى قيسىق سوقپاقتى اڭدىپ ەدى، كىر كەپەشىن ميقيتا كيىپ العان مەشەل باسپاناسى ءمىز باقپاي مەلشيىپ وتىر ەكەن. "الدىن اش يت كەسىپ وتپەيتىن، قازانىنا قاق تۇرماعان بۇل نەمە دە بۇلدانادى ءا؟!".. كەشەگى ءسپيرتتىڭ اسەرى مە، ءىش قاتپارىندا مايەك تىلەگەن قاڭىلتاق ءبىر ءدىرىل دە بار. "قاپ، ماعريپانىڭ سىراسى دا ءپىسىپ قالىپ ەدى - اۋ!.."
مال مەن بال قازاقتىڭ قوتانىنا قاتار سيعان با، وزىمنەن باسقا ءتىرى پەندەگە كىرىپتار ەمەسپىن دەيتىن قىزىلكوز كەيدە ارالاستىق ءۇشىن بولسا دا كەرجاقتارمەن الىس-بەرىسىن دانەكەرلەپ قوياتىن: ايتەۋىر قۇرىق ۇستاعان سوڭ ايداعانىڭنىڭ ازى نە، كوبى نە، بىرەۋدىڭ اقساق - توقساعىن، بىرەۋدىڭ بۇزاۋ - تورپاعىن تابىنعا قوسىپ الىپ، ارا-تۇرا كوزىنە تۇسكەندە عانا ىسقىرىپ قويىپ جاتا بەرەتىن، اقى-پۇلىنا بالا-شاعانىڭ الدانىشى دەپ كوكونىس پەن جىلعا جەتەر بال سىرانىڭ جەمىن ايتقىزباي - اق وزدەرى اكەلىپ تاستايدى. اشىتقان بالسىراسى وزىنەن دە ءتاتتى بولعان سوڭ ايكۇمىستىڭ قابىنا جەتپەي ماعريپانىڭ قازانىندا قالاتىن ۇساق-تۇيەكتىڭ ۇزىن - ىرعاسىن قىزىلكوز دە ەسەپتەگەن ەمەس. ەكى جىل ەركەك كورمەگەن كەرىسكەدەي قىسىر كەلىنشەكتىڭ قوينىنان دا ءتاپى بال سىرانىڭ ءدامى قانداي ەكەنىن قىزىلكوزدىڭ ءوزى بولماسا، باسقا جۇرت تاتىپ كوردى مە ەكەن؟..
قۇلىنسىز تۇرعان كىلەتتىڭ ەسىگىن قىمتايمىن دەپ باس سۇعىپ ەدى، ىرسيعان ادالباقانىڭ اشاسىندا جاڭبىرلى كۇنگى قۋ بۇتاققا جارماسقان قارعالارداي سولبىرايىپ كۇزدىكتەن قالعان سيىردىڭ سىنىق جامباسى، سوعىمعا دەپ اكەتكەن تۋ بيەنىڭ ءبىر اياققا جەتەر-جەتپەس جۇرناعى عانا قالىپتى. جىلقىنىڭ جاياسىن قيماي، ءسىڭىرى قىرىق جىل سۇيرەتكەن كەبىستىڭ كونسىرىسىندەي قاقپىش بوپ كەتكەن سيىردىڭ كارى جىلىگىن بۇلداعانىن قىزىلكوز قاپەرىنە دە العان جوق، ادالباقاننىڭ بوساپ قالعانىنا وكىندى: "بۇلاردىڭ تاماق جەۋدەن باسقا جۇمىسى جوق پا؟!" — دەپ ۆەتتەحنيكتى تاعى دا ءبىر سوگىپ الدى. جەيتىن اۋىزعا تۇيە تىقساڭ دا از تىعىن، باققانعا جەتىم توقتى دا كوپ شىعىن. تاڭنان تاۋىق قوناقتاعانعا دەيىن تاماق اڭديتىن جاتاقتاردىڭ ىندىنىنان جالماۋىزدىڭ ارانىن كورگەندەي، تاعى ءبىر تۇياققا پىشاق تايانىپ تۇرعانىن سەزدى دە كىلەتتەن قارنى اشىپ، قىلتيىپ شىقتى.
قورا اتاۋلىنى تۇگەل ءتىنتىپ، ءۇيدى ءۇش اينالىپ شىققان، ءومىرى بوق كۇرەۋدەن باسقا تۇك كورمەگەن بايعۇس قايتىپ كەپ تاعى دا سيىر قورادا تۇر ەدى. "ويپىرماي، يت - اي، وسىعان ءوزىن قاماپ قويار ما ەدى!.." ساعدارى مەن تەزەگى ارالاس سارسىدىك قاتپار-قاتپار مۇز بولىپ توبەنى تۇرتە باستاپتى، ءار جەردەن سىلپ-سىلپ تاڭداي قاققان جازعا سالىمنىڭ سارالا تامشىسى ساركىدىر قاتىننىڭ جەلىمقاپتان ەدىرەيگەن بۇيەن ەمشەگىندەي بۇرىش-بۇرىشقا دىڭكيتىپ -دىڭكيتىپ تومار ءۇيىپ قويىپتى. ادامنان كورى مالعا جانى كوبىرەك اشيتىن قىزىلكوز جالما - جان بوساعادا سۇيەۋلى تۇرعان ءلام مەن كۇرەككە جارماسقان...
اكتەر، كوك تەر بولىپ بۋسانىپ العان سوڭ كەۋدەسى كورىكتەي جەلپىنىپ، كادىمگىدەي ادام بولىپ قالعان قىزىلكوز بىلايعى دۇنيەنى ۇمىتتى، ءۇش دۇركىن كەلىپ، قيىلىپ شاقىرعان نۇربيكەنىڭ تۇسكى تاماعىنا دا بارعان جوق.
— مال كوردىك دەيدى!.. مال باقتىق دەيدى!.. ەرتەڭ قىي قىزادى، باۋىرىنان ىستىق، وتسە ساۋلىق ءىش تاستايدى. بەتتەحنيكپىن دەيدى ەششە!.. جەگەندە سونداي! — دەپ بەت-اۋزىن دۇرىستاپ جاتتاپ تا ۇلگەرمەگەن "كەلىن شىراعىن" تارپا باس سالدى.
باسقا تۇرماق بايىنان باقىراۋىق ءسوز ەستىپ كورمەگەن نۇربيكە ءبىر قاپ ءجۇننىڭ جىقپىلىنان شاقىرايا قالعان سۋىق جاناردان قاتتى شوشىپ، جەمتىگىن جۇلمالاعان اشقاراق ايۋداي ارپالىسقان قىزىلكوزدىڭ كۇركىرىنەن ساۋلىق تۇرماق بۋاز بولسا نۇربيكەنىڭ ءوزى دە ءىش تاستاپ كەتكەندەي ەدى، تۇرعان بويدا كۇرەكپەن جاتقىزىپ جىبەرەتىندەي جانساۋعا دەپ "كەلىن شىراعى" تۇرا قاشتى.
وزىمەن ءوزى كۇبىرلەپ ءجۇرىپ، كۇڭكىلدەپ الدە كىمدەردى سوگىپ ءجۇرىپ قوي قورانىڭ قىيىنا دەيىن ويىپ تىسقا تاسىپ ءۇيدى دە ۋھ دەپ ءبىراز دەم العان. سوناۋ قاشقىن كەزىنەن قالىپ پا ەدى، الدە قاتىن العاندا كيىپ پە ەدى، ونى ءوزى دە بىلمەيدى، ايتەۋىر جاتسا جامباسىنان، تۇرسا يىعىنان تۇسپەيتىن شولاق تونى مەن قىل ساسىعان سۋىر قۇلاقشىنىن تاۋىپ كيدى دە ون ساۋلىق، قاسقا سيىر مەن قىزىل تورپاقتى اشىق شارباققا قاماپ، ءشوپ شاشتى، جەم ناۋاسى قۇمالاققا تولىپ قالعان ەكەن، سىبىرتقىمەن تازالاپ، ىرگەگە توڭكەردى دە قونجيا كەپ وتىردى. سوندا عانا "قۇداي قوستى" دەيتىن قوساعىنا اۋەلدە قۇل بولىپ قولىنا كىرگەنى ەسىنە ءتۇستى. "ءاي، بۇل نە سور؟" وسى مەنىكى نە سور؟!".
You Might Also Like
