InfoHub Logo

ءاز جانىبەك حاننىڭ جاسى ەلۋدەن اسقاندا، قاسىندا بىرنەشە جولداستارى بار، قارشىعا سالىپ ءجۇرىپ وزەن سۋدى جاعالاپ كەلە جاتسا، ءبىر بويجەتكەن قىز بيە ساۋىپ، ءبىر كەلىنشەك ونى ساۋعىزىپ تۇر ەكەن. حاننىڭ ويىندا: «توقالدىققا ءبىر قىز السام» دەگەن ماقساتى بولۋ كەرەك، قاسىنداعى ۋازىرلەرىنە: «انا قىزعا بارىپ، بىرەۋىڭ ءبىر اۋىز ءسوز سويلەسىپ كەل!» — دەپ تاپسىرادى. جىگىت بارسا، قىز بيەنىڭ بوربايىنا وتىرىپ، ساۋىپ جاتىر ەكەن. جىگىت بارىپ:

— سودەگەي بيكەش، امانسىز با؟ — دەيدى. قىز تۇرەگەلىپ:

— شۇكىر، تۇرسا، تۇزەلەدى، جولاۋشىنىڭ اۋزى ەمەس، —  دەيدى. جىگىتتىڭ اۋزى ءبىر جاعىنا قيسىق ەكەن. جىگىت ىزىنشە قايتىپ كەلىپ، حانعا قىزدىڭ ايتقان ءسوزىن بايان ەتەدى. حان تاعى ءبىر جىگىتىن جۇمسايدى. جىگىت قىز قاسىنا كەلىپ:

— ءبىر اق قولتىق قىزىل قاشار كوردىڭىز بە؟ — دەپ سۇرايدى. كەلىنشەك:

— كورگەنىمىز جوق، — دەپ ەدى، قىز تۇرىپ:

— ولاي ەمەس، ءسىز بايقاماعان شىعارسىز، مەن كورىپ ەدىم، —  دەيدى. «اق قولتىق قىزىل قاشار» دەپ تۇرعانى قىزدىڭ ۇستىندەگى قىزىل كويلەگى ەدى.

قىز ايتتى:

— الگى ءتۇس كەزىندە ءبىر قىزىل قاشار وسى وزەندى ورلەپ كەتىپ بارا جاتىر ەدى. سوڭىندا ءبىر كوك بۇقا بار. قاشاردىڭ ءجۇرىسى شيراق كورىندى. بۇقانىڭ «جەتەمىن بە» دەگەن ويى بار سىقىلدى، ءسىرا جەتكىزە قويماس، — دەدى. جىگىت حانعا قايتىپ كەلىپ، قىزدىڭ ءسوزىن ايتقان سوڭ حان نامىستانىپ:

— قاپ، بالەم، سەنى الماي قويماسپىن، — دەپ ۇيىنە قايتىپ كەلىپ، قىزدى ايتتىرۋعا كىسى جىبەرەدى. «بايعا سالەم دە، قىزىن بەرسىن»، — دەيدى. باي قىزىن بەرەيىن دەسە، حاننىڭ جاسى بولسا كەلىپ قالعان ەدى. «قاتىن ۇستىنە قىزىمدى بەرمەيمىن» دەپ ايتۋعا قورقادى. اۋىل ادامى بولىپ، حانعا جاۋاپ قايتارا الماي وتىرعاندا، قىز اكەسىنە كىسى جىبەرەدى: «مەن ءۇشىن «بەرمەيمىن» دەپ حانعا جەكسۇرىن بولماسىن، بەرەمىن دەسىن، ءبىراق قالىڭ مالىن قىزىمنىڭ ءوزى ايتادى دەسىن. سول ءوزى ايتقان مالىن بەرەتىن بولسا، السىن دەپ جاۋاپ قايتارسىن»، — دەيدى.

قىزدىڭ اكەسى كەلگەن ادامدى وسى جاۋاپپەن قايتارادى. بارعان ادام وسىلاي ايتىپ كەلگەن سوڭ حان: «مالعا كەلەتىن بولسا جارايدى، بىرەۋىڭ قايتادان بارىپ، قىزدىڭ ايتقانىن ءبىلىپ كەلىڭدەر، نە سۇراسا دا بەرەيىك»، — دەيدى. حاننىڭ جىگىتى قىزعا كەلسە، ول بىلاي دەيدى: «حان مەنىڭ قالىڭ مالىم ءۇشىن ون بەس لاق تەكە بەرسىن، جيىرما بەس توقتى قوشقار بەرسىن، توقسان قۇنان بۇقا بەرسىن، قىرىق بەس بەستى ايعىر بەرسىن، ەلۋ بەس بۋرا بەرسىن، الپىس ات، جەتپىس اتان بەرسىن»، — دەپ قايىرادى. حاننىڭ جىگىتى قىزدىڭ جاۋابىن ايتىپ كەلگەن سوڭ حان جارلىق بەرىپ تەكە، بۇقا، ايعىر، قوشقار، بۋرا، ات، اتاندى ەلدەن سالىق قىلىپ جيعىزا باستايدى. بۇل كەزدە جيرەنشە شەشەن ءبىر جاققا، الىس جولعا جولاۋشى بولىپ كەتكەن ەدى. ەل شەتىنە كەلگەننەن-اق: «حان قاتىن الامىن دەپ، قالىڭ مالعا وسىنداي مال سۇراپ، ەلگە سالىق قىلىپ، جيعىزىپ جاتىر» دەگەندى ەستىگەن سوڭ، جيرەنشە رەنجىپ، حاننىڭ ۇيىنە بارماي، ءوز ۇيىنە كەلىپ، ەكى كۇنگە شەيىن جاتىپ الادى. بۇرىنعى ادەتى بۇلاي ەمەس ەدى. شەشەن ءبىر جاققا بارىپ كەلەتىن بولسا، اۋەلى حاننىڭ ۇيىنە ءتۇسىپ، كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ، سونان كەيىن ءوز ۇيىنە بارادى ەكەن. جيرەنشە ەكى كۇنگە دەيىن كەلمەگەن سوڭ حان كىسى جىبەرتىپ، جيرەنشەنى شاقىرتىپ الادى.

حان الدىنا كەلگەن سوڭ ول جيرەنشەدەن:

— بۇل قالاي؟ سەن بۇرىن ۇزاق جولدان كەلگەندە اۋەلى ماعان ءتۇسىپ، سونان كەيىن ۇيىڭە بارۋشى ەدىڭ. بۇل ساپاردا سەن ءبىر ونەر تاۋىپ كەلدىڭ بە؟ بولماسا، مەن وزگەردىم بە؟ — دەيدى.

سوندا جيرەنشە:

— كەلمەۋىمە سەبەپ مىناۋ ەدى: مەن ءۋازىر بولام دەسەم، حان دا كوپ، ەل دە كوپ ەدى. سونىڭ ءبارىن كورىپ، بۇرىنعىلار «حاندا قىرىق كىسىنىڭ اقىلى بولادى» دەگەندى ۇستاپ، ءسىزدى دە سونداي اقىلدى حاننىڭ ءبىرى مە دەپ جۇرگەن ەدىم. حانىم، ءبىر قىزدىڭ ايتقان جۇمباعىنا تۇسىنە الماي، ەلدى دە، ءوزىڭدى دە اۋرە قىلىپ، سالىق سالىپ مال جيعىزعانىڭا وكپەلەپ كەلمەدىم، — دەيدى.

حان:

— ياپىرماۋ، مۇنىڭ جۇمباعى نە ەكەن؟ — دەگەندە، شەشەن ايتادى:

— «ون بەس لاق تەكە بەرسىن» دەگەنى — «ون بەس ەشكىگە جارايتىن لاق تەكە كۇنىڭنەن ءوتتىڭ، جيىرما بەس ساۋلىققا جارايتىن توقتى قوشقارداي كۇنىڭنەن دە ءوتتىڭ، وتىز بەس سيىرعا تۇسەتىن قۇنان-بۇقاداي كۇنىڭنەن دە ءوتتىڭ، قىرىق بەس بيە شىعاراتىن بەستى ايعىرداي كۇنىڭنەن دە ءوتتىڭ، ەلۋ
بەس تۇيەنى قايىرتاتىن بۋراداي كۇنىڭنەن دە ءوتتىڭ. الپىسقا كەلدىڭ، ات بولاسىڭ، جەتپىسكە كەلگەندە اتان بولاسىڭ، ون بەس جاسار مەندەي جاس قىزدى قالاي بويىڭا لايىقتاپ الماقشى بولاسىڭ»، — دەگەن جۇمباق ەدى. وعان تۇسىنە الماي، ەلدى سونشالىق اۋرەلىككە سالعانىڭىزعا رەنجىدىم، — دەيدى. سوندا حان:

— ولاي بولسا، مەنىڭ ءىسىم بەكەر بولعان ەكەن. ەلدەن جينالعان تەكە، بۋرا، بۇقا، ايعىرلاردى تەگىس يەلەرىنە قايتارىڭدار! قىز مەنى كارى دەيتىن بولسا، سول قىزدى ءوزىڭ بارىپ العايسىڭ، — دەپ حان رايدان قايتىپتى. جيرەنشەنىڭ اقىلدى ايەلى قاراشاش دەيتىن سۇلۋ وسى ەكەن.

قاراشاش سۇلۋ جيرەنشەگە كەلىنشەك بولىپ تۇسكەننەن كەيىن حان وزىنە تيمەي كەتكەن قىزعا قۇمار بولىپ، قاراشاشتى كوپ تورىپ، اينالدىرا بەرىپتى. نە امال قىلسا دا، قاراشاش حاننىڭ قولىنا تۇسپەي قۇتىلا بەرەدى. ءبىر كۇنى قاراشاش بوسانىپ، ءبىر بالا تاپقاندا، ءبىر ەمشەگىنىڭ ءسۇتىن ءبىر قارا تۇلىپقا ساۋىپ جيناي بەرەدى. شەشەن:

— قاتىن، سەنىڭ مىناۋ ءسۇتىڭدى جيناي بەرۋىڭنىڭ سەبەبى نە؟ — دەپ سۇراعاندا، ايەلى:

— وسى الدىمىزدا، از كۇننىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ بارلىق ەركەك كىندىگى ءبىر جاۋعا بارۋعا ءتيىس. ءبىراق جاۋعا بارعان جەردە، حان دا، ءسىز دە تۋلارىڭىز جىعىلىپ، قاشارسىزدار. سوندا ءسىز حان قالاي قاراي قاشسا، سوڭىنان قالماي، قاباتتاسا قاشىڭىز. بىلاي ۇزاپ شىققان سوڭ، حان ارتىنا قاراپ ءسىزدى كورەر جانە ايتار: «ۋا شەشەن، شولدەدىم عوي، سۋ تابار جەرىڭ بار ما؟» دەپ سۇرار. سوندا ءسىز وسى ءسۇتتى حانعا جۇتقىزىپ جىبەرەرسىز»، — دەيدى. قاراشاشتىڭ ايتقانىنداي ۇزاماي ۇلكەن جاۋگەرشىلىك بولىپ، ەلدە جان قالماي، سوعىسقا اتتانادى. ءبىراق جولدارى بولماي، تۋى جىعىلىپ قاشادى. حان مەن شەشەن ەكەۋدەن ەكەۋ ەلسىزگە شىعىپ العان سوڭ، جيرەنشەنى كورىپ قۋانىپ، سۋ سۇراعاندا، شەشەن قوينىنداعى ساقتاۋلى ءسۇتتى الىپ بەرەدى. حان ءسۇتتى جۇتىپ جىبەرىپ:

— ياپىراي، شەشەن، مەنىڭ شولدەگەنىم بە، مىناۋ قالاي ءتاتتى سۋسىن بولدى؟ مۇنى قايدان تاپتىڭ؟ — دەگەندە، شەشەن ايتادى:

— نە سۋسىن ەكەنىن بىلمەيمىن، كەلىنىڭىز وسىنى جيناپ، «حان شولدەيتىن جەر كەز كەلسە، شولدەتپەي وسىنى بەرەرسىڭ» دەپ بەرىپ ەدىڭ، — دەيدى. سوندا حان:

— ياپىراي، مىناۋ انامنىڭ سۇتىنەن سوڭعى اۋزىما تاتىعان ءتاتتى سۋسىن بولىپ ەدى، كەلىننىڭ ەمشەگىنىڭ ءسۇتى بولماسا يگى ەدى. ەندى كەلىن ماعان شەشە بولدى، سەن ماعان اكە بولدىڭ. مەنىڭ ويىمدا كىنا قىلىپ ۇستاپ جۇرگەن ءۇش وپكەم بار ەدى. ەندى سونىڭ ءبارىن تاستادىم، — دەيدى. جيرەنشە:

— ول وكپەڭ نە؟ — دەپ سۇراعاندا، حان:

— مەنىڭ قۋانىشتى كورىپ ىستەگەن ءۇش تويىما كەلمەدىڭ، — دەيدى. ءاز جانىبەك حان قۇسبەگى ادام ەكەن. تىشقاننان باسقانى الالمايتىن جامان قۇلادىندى بابىنا كەلتىرىپ سالىپ، كولدەن قاز ىلدىرگەن ەكەن. شاۋىپ كەلىپ قازدى ۇستاي بەرگەندە، قۇلادىن قازدى قويا بەرەدى. «انتۇرعان، اتاسىز يتكە ۇقساپ مەنى الداپ قويا بەرىپ، قازدى الداپ قار كوتتىك قىلدى، قۇيرىعى بۇلكىلدەپ تۇر» دەپ كوتىنىڭ اۋزىن كەسىپ تاستاپ، قايتارىپ اكەپ سالىپ، اققۋ العىزادى ەكەن. جيرەنشە حاننىڭ وسى قۋانىش ۇستىندە جاسالعان تويىنا بارمايدى ەكەن. بۇل ءبىر تويى ەدى. سوندا جيرەنشە:

— ءيا، راس، تاقسىر، ول تويىڭىزعا بارمادىم. سەبەبى جامان ىرىم كورسەتتىڭىز. قۇلادىن قۇستىڭ ازعىنى ەدى، قۋ قۇستىڭ تورەسى ەدى، وعان قۋانۋعا رەت جوق ەدى، — دەيدى. سوندا حان:

— ەكىنشى رەت توقال الىپ توي قىلدىم، وعان نەگە كەلمەدىڭ؟ — دەگەندە، شەشەن:

— وعان دا بارعانىم جوق، سەبەبى قاتىنىڭ ءبىر نادان بايدىڭ قىزى ەدى. سەن قىزدى الا بارعاندا «قۇداي قولىمدى جەتكىزدى» دەپ ول بايدىڭ شابىلىپ توي قىلاتىن ءجونى بار ەدى. ولاي بولمادى. اقىرىندا توقالىڭدى الىپ كەلىپ، ءوز باعىڭنان قاتىننىڭ باعىن زورايتىپ توي قىلعانىڭا
قارنىم اشتى، — دەپتى.

سوندا ءاز جانىبەك ءوزىنىڭ ءبىر ۇيشىسىنە ون ەكى قاقپالى ءۇي سالعىزىپ، توي قىلعانىن ايتىپ:

— بۇعان نەگە كەلمەدىڭ؟ — دەگەندە، جيرەنشە:

— اۋەلى ەل-جۇرتىڭنىڭ قامىن ويلاپ، رابات سالدىرماي، ءوز باسىڭنىڭ قامىن جەپ، ون ەكى قاقپالى ءۇي سالدىرعانىڭا كوڭىلىم تويمادى، تويىڭا سول سەبەپتى بارمادىم، — دەپتى.

---