شيمۇرىن
شيمۇرىن
ءابىش كەكىلباي ۇلىنىڭ «شيمۇرىن» ولەڭى بويىنشا ساحنالىق قويىلىم سەنارييى
قاتىسۋشىلار:
شيمۇرىن – ادامدى ءجۇرىپ كەلە جاتقان جولىنان اداستىرىپ، باتپاققا باتىرىپ ولتىرەتىن شايتاننىڭ ءبىر ءتۇرى. جىڭىشكەلەۋ، شاعىن دەنەلى، ۇستىندە قارا كيىم، باسىندا قۇلاعى ەدىرەيگەن قۇلاقشىن، قۇيرىعى شۇبالىڭقى، اياق كيىمىنىڭ باسى تىم ۇشكىر.
ءمۇعالىم – جاسى 50-لەردە، سوعىستان ورالعان ەگدەلەۋ ازامات، ۇستىندە ەسكىلەۋ سۇر شالبار، كەڭ ءارى كونەتوز اق كويلەك، باسىندا كۇنقاعارى بار سۇر كەپكا؛ كوزىلدىرىكتى، تاياق ۇستايدى.
ۇل مەن قىزدىڭ شەشەلەرى – 45-50 جاستا، ۇزىن كويلەك، كاجەكەي، اق جاۋلىق تارتقان اياقتارىندا ءماسى، گالوش ؛
قىزدىڭ اكەسى – 50-55 جاستاعى ۇزىن بويلى، ساقال-مۇرتتى كىسى، ۇستىندە كەڭدەۋ ەسكى جولاقتى كوستيۋم شالبار.
بوزبالا – 15-16 جاستا، بويشاڭداۋ، بۇيرا شاشتى، ۇستىندە كەڭ بالاق قارا شالبار، جەڭىن تۇرگەن اق سۇر ءتۇستى كونەتوز كويلەك، اياعىندا قوڭىر كۇزدىك باتەڭكە.
قىز – 15-16 جاستا، قىزىل الا گۇلدى، ۇزىن جەڭ شىت كويلەك كيگەن، قوس بۇرىمدى، نازىكتەۋ، اققۇبا ءوڭدى.
اۋىل ادامدارى – ءار جاستاعى 5-6 ەر، ايەل؛ ايەلدەر اق ورامالدى، قوڭىر الا، سۇر الا كويلەك ، ەگدەلەۋلەرى قوڭىر، قارا جەڭسىز (كاجەكەي) كيگەن؛ ەركەكتەرى جەڭدەرىن ءتۇرىپ العان، باستارىندا كەپكا، ەسكىلەۋ كارتۋز، بىرەۋى ورامال بايلاپ العان.
سەرىك – قىزدىڭ ءىنىسى،6-7 جاستا، كەكىلدى، ويىن بالاسى
قۇتاياق – كۇشىك
بالا-شاعا – كيىمدەرى ءارتۇرلى 10-15 جاس ارالىعىندا
I كورىنىس
وقيعا 1954-1955 جىلداردى قامتيدى. ماڭعىستاۋ ولكەسىنىڭ ورتالىقتان الىس اۋىلدارىنىڭ ءبىرى. اينالا قوڭىر تاۋلار. جازدىڭ سوڭى. كۇن باتۋعا تاياۋ شاق. كەش. بالالار دوڭگەلەنە وتىر، اڭگىمەلەسۋدە. ورتادا سونۋگە اينالعان وت.
1-بالا (قوزعالاقتاپ قويىپ، اڭگىمەسىن جالعاستىرا بەرەدى). سودان قاراۋىل قوزعالا الماي قالىپتى. الگى نارسە قوزعالعانداي بولادى، ءبىراق نە اياق دىبىسى، نە دەم العانى ەستىلمەيدى دەيدى (وسى ساتتە بالالار تاڭعالا، ءتىپتى ۇرەيلەنە قوزعالاقتاپ، اراسىندا داۋىستارى شىعىپ كەتىپ، ورتاعا قاراي ەنتەلەي بەرەدى.) ول دا ەشتەڭە ەمەس. الگىنىڭ جاقىنداعانىن قاراۋىل قالاي بىلگەن دەسەيشى (بالالار تىم-تىرىس بوپ قالادى). دالا قاپ-قاراڭعى ەكەن دەيدى سول كۇنى دە. تەك مۇپ-مۇزداي دەم جاقىنداعانىن عانا سەزىپتى.
بالالار (قوسىلا). يشش-ششا! ي-ي-ي! ا-ا-ا-ا!
1-بالا. كەنەت قاراۋىلدىڭ ءيتى، قالاي سەزگەنىن...، تاياۋ ماڭنان ارس ەتە تۇسكەن عوي. قاراۋىل تەك بىردەڭەنىڭ بۇلعاڭ ەتە تۇسكەنىن بايقاپ قالدىم دەپتى.
2-بالا. سوسىن... قاراۋىل نە ىستەپتى؟ ارتىنان قۋىپ پا؟ ۇستاپ پا؟
3-بالا. ءيتى شە؟ ءيتى ارتىنان قۋىپ جەتىپ الماي ما ەكەن؟
1-بالا. قايدان... ءبىر-اق ءساتتىڭ ىشىندە وتكەن عوي. قاراۋىل قارت ايتىپتى دەپ وتىرعانىن عانا ەستىدىم.
4-بالا. سونىمەن، نە ەكەن الگى نارسەسى؟ جارىقتا ءىزىن قاراپ پا؟ قانداي ەكەن؟
1-بالا. ءوي، قايدان؟ ءىز تۇگىلى، دىم دا جوق دەيدى. قاراۋىلدىڭ ءوزى مۇنى كورشىلەرىنە زورعا ايتىپتى... سويتسە، ول – شيمۇرىن ەكەن... (5-6 سەكۋندتاي شىڭ ەتكەن مۋزىكا ەستىلەدى.) (36-39 سەكۋند. https://youtu.be/metlOQqlJpg) راس ايتام (ەكى قولىن جوعارى كوتەرىپ، وتىرعاندارعا تونە قارايدى).
2-بالا (قولىن سەرمەلەپ). ي-ي! ونىڭ اتىن ايتۋعا بولمايدى عوي. شەكەم ايتقان: "ول اتىن ەستىسە، جەتىپ كەلەدى"،- دەپ.
3-بالا (اتىپ تۇرىپ). قۇرىسىن، وندا كەتەيىك. ۇيگە تارايىق. الگى، شىنىمەن، ەستىپ قالىپ جۇرەر.
4-بالا (ونىڭ ەتەگىنەن تارتىپ). وي، نە بولدى سونشا ۇركىپ! بارامىز عوي.
5-بالا (ءبىرىنشى بالاعا قاراپ). ايتا بەرشى، سوسىن نە بولىپتى؟
1-بالا (تاماعىن كەنەپ). سودان بەرى جۇرت قاراڭعىدا جالعىز-جارىم جۇرمەيتىن بولىپتى. باسقا جاقتاردا دا ۇيدەن شىعىپ كەتىپ، قايتا كەلمەي قالعان بىرەن-ساران ادامدار بولىپتى. باتپاقتى سورعا دەيىن بارعان ءىزدى كورىپتى. ءبىراق قايتقان ءىز جوق دەيدى. ءوزى وتتان ولەردەي قورقادى دەيدى.
2-بالا (سىلكىنە). ءماسساعان، ءبىزدىڭ وتىمىز دا ءسونىپ بولىپتى عوي.
بىرنەشەۋى (قوسىلا). كەتەيىك! كەتتىك! كەتتىك-كەتتىك! (توپىرلاپ، بالالار ساحنادان شىعىپ كەتەدى.)
(ساحنا 30 سەكۋندتاي تىم-تىرىس قالادى. سالدەن سوڭ ۇرەيلى ءۇن ەستىلەدى، سوسىن باياۋلاي كەلىپ، شىقىلىقتاعان كۇلكى ەستىلەدى، مۋزىكا وينايدى) (https://youtu.be/qW8bRllBv9k. العاشقى 1 مينۋتى )
ورتاعا شيمۇرىن شىعادى. قۋلانا جىميىپ، اياعىن قايشىلاي اتتاپ، الاقانىن شاپالاقتاي كەلەدى.
شيمۇرىن. ۋا-ا! (جۇرتقا قاراپ، ەسىرە سويلەيدى) ا-ا-ا! بەزدىڭدەر مە، بالەم؟! بەزدىردىم بە؟ ءتۇن مەنىكى عوي. تۇندە جۇرگەن دە مەنىكى، ەندەشە. مەن جۇرەتىن جەر – جەلىك قۋعان جىگىت-جەلەڭ، قىز-كەلىنشەك، ۇيىنەن اداسقان بالا. وڭاشا شىققان ادام، اسىرەسە «ءبىسسىمىللاعا» ءتىلى كەلمەيتىندەرى نە سونى ءتىپتى مازاق ەتەتىندەر مەنىڭ (قولىمەن اۋادا شەڭبەر سىزا) باتپاقتى مەكەنىمە قالاي جەتكەنىن بىلمەي قالادى (الاقانىن شارت ەتكىزەدى) . نەگە دەيسىڭدەر عوي، ا!؟ ويتكەنى مەن سوندايلاردىڭ ءتاتتى قانىن بىردەن سەزەم عوي! (ساحنانى تاعى دا اينالا ءجۇرىپ، ىرعالاقتاپ، جالاقتاپ كەلەدى.) ولار قانىن ماعان بەرگىسى كەلىپ، اسىعادى. ال مەن ولاردى اداستىرىپ-اداستىرىپ (جىڭىشكەرتە سوزىپ)، ارقالاپ الىپ اسامىن. اسامىن دا، ءوز دەگەنىمە جەتەمىن. ءتۇز تورەسى – مەن! قاراڭعىنىڭ قوجايىنى – ءبىلىپ قويىڭدار، شيمۇرى-ى-ىن! (ساحنادان كەتىپ بارا جاتىپ) شيمۇرىننىڭ تۇنگى ءامىرى – ءامىر! شيمۇرىننىڭ جەمى – بالا-شاعا، قىز-قىرقىن، قاتىن-قالاش، شال-شاۋقان، اششى سۋ ىشكەن ماستار مەن اقىماق جاستار! حا-حا-حا، حي-حي-حي (مۋزىكا وينايدى. https://youtu.be/8sSbtw__L_4 العاشقى 48 سەكۋند))
ءىى كورىنىس
مەكتەپ ماڭى. تاڭەرتەڭگى ۋاقىت. كەشەگى بالالار، ورتادا ءمۇعالىم.
ءمۇعالىم. ال، باتىرلار، سويلەڭدەر! نە بۇلدىردىڭدەر؟
بالالار (جۇرەكتەردىڭ دۇك-دۇك سوققان دىبىسى ەستىلەدى). اعاي...
كەشىرىڭىز.
ءبىز..
ەشتەڭە...
ءمۇعالىم (تاياعىن ەكىنشى قولىنا اۋىستىرىپ، كوزىلدىرىگىن تۇزەڭكىرەپ قويىپ). ااا... ەشتەڭە دەيسىڭدەر مە؟ ال ماعان بريگاديردىڭ ەسكەرتۋىنشە، سەندەر ۇلكەن قاتەلىك جاساپسىڭدار. ۇيىلگەن شومەلەنىڭ جانىندا وت جاعۋعا بولمايتىنىن بىلەسىڭدەر مە؟
بالالار (جۇرەكتەردىڭ دۇك-دۇك سوققان دىبىسى ەندى باسەڭدەۋ ەستىلەدى).
اعاي...
كەشىرىڭىز.
ءبىز...
تەك...
جاي اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. قورىققاسىن، وت جاعىپ ەدىك. ءبىراق وتتى كوپ جاققان جوقپىز. ءيا، ءبىز كەتكەندە، وت ءسونىپ قالعان بولاتىن.
ءمۇعالىم (ءسال قاتۋلانا). جارايدى. ەندى بۇل قاتەلىكتى ءبىلىپ جاساساڭدار دا، بىلمەي جاساساڭدار دا، دۇرىس ءىس جاساماعاندارىڭدى تۇسىنىڭدەر. ءورت شىعىپ كەتسە، ەلدىڭ الا جازداي جاساعان ەسىل ەڭبەگى كۇلگە اينالار ەدى. تۇسىندىڭدەر عوي. ال ەندى بريگادير اعايلارىڭنىڭ شەشىمىن تىڭداڭدار. ساباق باستالعانشا، ءالى ءبىر اپتا بار. ءقازىر وسى قالىپتارىڭدا شوپشىلەر بريگاداسىنا كومەككە باراسىڭدار.
بالالار (ءبىراۋىزدان). قاي جاققا؟!
ءمۇعالىم. «الگى سور بەتتەگى قالىڭ شىلىك وسكەن جاققا»،- دەگەن بريگادير.
بالالار (شوشىپ كەتكەن تۇرمەن، ءبىراۋىزدان). شىلىك وسكەن جاققا!؟ (كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى بەتىن باسىپ وتىرا قالادى، ەندى ءبىرى قورىققاندارىن بىلدىرۋدە.)
ءمۇعالىم. نەگە شوشىدىڭدار سونشا؟! (جۇزدەرىنە قاراپ الىپ) قانە، ايتا قويىڭدار. الدە جۇمىستان قاشىپ تۇرسىڭدار ما؟
بالالار. جو-و-وق. جۇمىستان قاشپايمىز عوي. جازداي جاسادىق.
شوپشىلەردەن كەلگەنىمىز كەشە ەمەس پە؟
تەك ول جاق قورقىنىشتى. قورقامىز، اعاي.
ءمۇعالىم (تاڭىرقاي ءارى قاباق تۇيە). نەگە قورقىنىشتى؟ نەدەن قورقاسىڭ؟
بالالار. سور جاقتا شيمۇرىن بار دەيدى عوي.
ءبىز كەشە سول سەبەپتى وت جاعىپ وتىردىق.
وتقا جاقىندامايدى دەپ ەستىپ ەدىك.
ءمۇعالىم. ءجا، بولدى. تىنىشتالىڭدار. سەندەر قايداعى شيمۇرىندى قايدان تاۋىپ، ايتىپ جۇرسىڭدەر؟ كىم تاراتقان مۇنداي بوس اڭگىمەنى؟
بالالار (بىرەۋى). جۇرتتىڭ ءبارى ايتادى. بار دەيدى عوي، شىنىندا.
ءمۇعالىم (تاماعىن كەنەپ الىپ، شاشىن قولىمەن تاراقتاپ تۇرىپ). بوس ءسوز. بۇل – باياعى مولدالاردىڭ نادان حالىقتى قورقىتۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان نارسەسى. نەگىزىندە، جىن-پەرى، شيمۇرىن، قانسورعىش دەگەندەردىڭ بارلىعى دا ويدان شىعارىلعان بەينەلەر. ولار تەك اڭىزدار مەن ەرتەگىلەردە عانا بولادى. (وسى كەزدە ساحنانىڭ ءار جەرىنەن جۇمىسقا بارا جاتقان اۋىل ادامدارى شىعىپ، بالالاردىڭ سىرتىنان كەلىپ، تىڭداپ تۇرادى.) حالىق تابيعاتتىڭ زۇلىم كۇشتەرىن جەڭەتىن تاۋسوعار، جەلاياق، كولتاۋىسار جانە الدار كوسە سياقتى وزدەرىنىڭ قيالىنداعى قورعاۋشىلارىن قالاي ويلاپ تاپسا، ادامزاتقا زيان كەلتىرەتىن، ايلاكەر، سۇم، جاۋىز كەيىپكەرلەردى دە سولاي قيالىنان تۋعىزعان. ءتىپتى سولاردى جەڭەتىن ەرەكشە قاسيەت يەلەرىن دە اڭىز ەتىپ ايتا بىلگەن. (وسى كەزدە ءبىر ەر ادام تاماعىن كەنەپ، قارسىلىق تانىتقانداي ىڭعاي بەرە باستايدى.ءمۇعالىم وعان، «ارالاسپا» دەگەندەي باسىن شايقاپ ءارى قولىمەن «قاجەت ەمەس» دەگەندەي بەلگى بەرەدى.) بۇلار – قايتالاپ ايتامىن، بۇرىنعى وقىماعان، نادان حالىقتىڭ اڭگىمەسى. (باسقالارى دا بىر-بىرىنە قاراپ، ءمۇعالىم ءسوزىن بولە الماي، تۇرا بەرەدى.) ال، سەندەر سابەت مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەن وقۋشى ەمەسسىڭدەر مە؟ مىنە، جۇمىسشىلار دا كەلىپ تۇر. سولارمەن بىرگە بارا بەرىڭدەر. كولحوزدىڭ جۇمىسىن ءبىر ءسات تە كىدىرتۋگە حاقىمىز جوق، بىلەسىڭدەر عوي! الگىندەي اڭگىمەگە اۋەس بولماڭدار.
جاي شەرتپە كۇي اۋەنى ەستىلەدى. بالالار تومەن قاراپ كەتە بەرەدى. ءمۇعالىم قولتىعىنداعى گازەتىن الىپ، اشىپ قاراپ، قايتا بۇكتەيدى دە، قاراما-قارسى باعىتقا كەتەدى.
ءىىى كورىنىس
اۋەلى ساحناعا قىزدىڭ اكە-شەشەسى شىعادى. ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ، ءبىر جاققا جولعا شىققالى تۇر. شەتتە 6-7 جاسار بالا قۇتاياقتى قۇشاقتاپ وتىر.
قىزدىڭ اكەسى (ارتىنا بۇرىلىپ). كەمپىر، باۋ-شۋلارىڭدى تەكسەرىپ پە ەدىڭ؟ قورانىڭ ەسىگىن مىقتاپ بەكىتتىڭ بە؟ بالالارعا سىرتقا شىقپاۋدى تاعى دا قاداعالاپ ايتارسىڭدار. ەندى جۇرەيىك، جول الىس. قۇداي جولىمىزدى وڭعارسىن! (شىعا بەرە، تاعى بۇرىلىپ، جان-جاعىنا قاراپ.) ءيا، جاراتقان! جاننىڭ اماندىعىن، جولدىڭ جەڭىلىن بەرە كور! كەشكە دەيىن كەلىپ قالامىز-اۋ، كەمپىر. تەزدەتەيىك، كورشىدەن ۇيات بولار. قىزىڭا ەسىگىن بەكىتىپ وتىرۋدى ۇمىتتىرما. الگى جۇرت شيمۇرىن دەگەن بالەنىڭ تاعى دا اتىن شىعارىپ ءجۇر عوي. قۇداي ساقتاسىن، كەشكە دەيىن كەلەرمىز. (شىعا بەرەدى.)
قىزدىڭ شەشەسى (قىزىن قۇشاقتاپ). قۇلىنىم، ۋاقىتىندا اس-سۋىڭدى ءىشىپ، قاعازىڭا قاراپ، وتىرا بەر. كەشىگىپ جاتساق، ەسىكتى بەكىتىپ الارسىڭ. قورىقساڭ، مىنا كورشىنىڭ وزىڭدەي بالاسى بار عوي، سونى شاقىرىپ ال. ءبىز دە كەلىپ قالارمىز (قىزىن ماڭدايىنان ءسۇيىپ، شىعۋعا بەتتەيدى).
قىز. ءيا، اپا. قورىقپايمىن عوي. ونىڭ ۇستىنە ءمۇعالىم ايتىپتى: «ەشقانداي شيمۇرىن دەگەن نارسە جوق. ول – تەك اڭىز»،- دەپ. كەشكە دەيىن كەلەتىن شىعارسىڭدار. (كەرۋلى ارقانداعى جايۋلى ورامال، شۇبەرەكتەردى جيناپ الىپ، ۇيگە كىرىپ كەتەدى.)
(ساحناعا ەندى كورشى ءۇيدىڭ ۇلى مەن شەشەسى شىعادى. بوزبالانىڭ قولىندا - شاعىن الا دوربا. اناسى تۇرتىنەكتەپ ءالى بىردەڭەلەردى جيىستىرىپ كەلەدى.)
ۇلدىڭ شەشەسى (ساحنادان شىعىپ بارا جاتىپ، ءوزىن شىعارىپ سالىپ تۇرعان بالاسىنىڭ قولىنان دوربانى الا بەرىپ). جارىعىم-اۋ، مىناۋ قورا-قوپسى، ءۇي-جاي وزىڭە امانات. انا كورشىنىڭ قىزىنا دا ەس بولارسىڭ. قىز بالا عوي، قورقىپ قالماسىن، حابار الىپ تۇر. كەشىككەندەي بولىپ جاتساق، ەكەۋىڭ بىرگە وتىرا تۇرارسىڭدار. ال، امان بولىڭدار! (كەتەدى.)
بوزبالا. ءيا، ماما. قورقىپ، مەن، نە، قىزبىن با؟ قورىقپاسپىن-اۋ ونسىز دا. كۇندە جۇرگەن جول، كۇندە بارىپ جۇرگەن اۋىلدار. كەلەسىڭدەر عوي. جولدارىڭىز بولسىن! (بالاقايعا ايقايلايدى.) سەرىك! قۇتاياعىڭدى ەرتىپ كەتشى، قۇداي ءۇشىن. قارايعاننىڭ بارىنە شاۋىلدەپ ءۇرىپ، مازانى قاشىرادى، تۇگە! (بالا قۋانا جۇگىرىپ بارادى. بوزبالا اناداي جەردەگى كەسىلگەن توماردىڭ ۇستىنە بارىپ وتىرادى. ىڭىلداپ قويادى.(ساحناعا قاراپ.) ياعني ، بۇگىن اۋىلدا كەشكە دەيىن تەك ءوزىمىز قالادى ەكەنبىز. ياعني، وڭاشا قالامىز. وھ، بالە، بۇل قىز دا بالە ... (سۇيسىنە جىميىپ قويادى.) بىردەمە دەسەم، تۇسىنبەي قالىپ، شەشەسىنە ايتىپ جۇرمەس پە ەكەن، ا... ايتپايتىن شىعار. وسى قىزدار ەرتە ەسەيەدى دەپ جازادى عوي كىتاپتاردا. مۇعالىمگە بىلدىرمەي، بالالار بۇگىن تاعى جينالار ما ەكەن؟ قوي، بۇگىنشە ەشقايدا شىقپايىن. ەندى كەش تەزىرەك باتسا ەكەن. (ءۇستى-باسىن قاققىلاپ، ورنىنان تۇرادى.)
ءىV كورىنىس
كەش. قاراڭعى. ساحنانىڭ اراسى تىكە شيمەن نەمەسە كەرەگەمەن بولىنگەن. ەكى جاعىندا ەكى ءۇيدىڭ ىشكى بەتى: قىزدىڭ ءۇيى جاساۋلى، ۇلدىڭ ءۇيى قارابايىرلاۋ. ساحنا ءتۇبى كۇڭگىرت، ساحنا سىرتى، الدىڭعى جاعى قاراڭعى. جوعارىدان ەلەۋسىز جارىق قىز بەن بوزبالاعا ءتۇسىپ تۇر. ەكەۋى كەرەگەگە تاياۋ تۇر. ((مۋزىكا وينايدى. https://youtu.be/qW8bRllBv9k. (العاشقى 1 مينۋت)
قىزدىڭ جۇزىنە جارىق تۇسىرىلەدى. قورقىپ، ۇرەيلەنىپ تۇر. بوزبالانىڭ جۇزىنە جارىق تۇسىرىلەدى. ول دا قورىققان. سىرتتان الىستان الدەبىر دىبىستار، سىبدىر ءۇن ەستىلەدى. ساحنا سىرتىنان اۋەلى بوزبالانىڭ ويى جىبەرىلەدى: «...بۇل نە ەكەن، ا؟ قىز ءقايتىپ وتىر ەكەن؟ ول دا قورقىپ وتىرعان بولار؟ الدە... حابار العان بوپ بارسام با ەكەن...» سودان سوڭ قىزدىڭ ويى جىبەرىلەدى: «يبااي! ....نە پالە مىناۋ؟ نەنىڭ داۋسى؟ مالدىڭ ۇنىنە دە ۇقسامايدى. انا ۇيلەردىڭ ادامدارى دا كەلمەگەن شىعار ءالى. قايتسەم ەكەن، ا... اپامدار كەلسە ەكەن تەز... تەز... كورشىنىڭ بالاسى دا ۇندەمەدى عوي... الدە... سونى شاقىرسام با ەكەن...»
قىز (جىگىتكە قالتىراي ءۇن قاتادى). قالايسىڭ؟
بوزبالا (قىزعا). وتىرمىن تەك... ( دۇرسىلدەگەن جۇرەگىن الاقانىمەن باسىپ.) ءوزىڭ شە؟
قىز. قورقىپ بارا جاتىرمىن. بىردەڭە جۇرگەن سياقتى اۋىلدىڭ سىرتىندا. ەستىدىڭ بە؟
بوزبالا (ىرگەگە تاقالا تۇسەدى). ءيا، ءبىر دىبىستار مەنىڭ دە قۇلاعىما كەلگەندەي بولدى. (ءوزى تىڭ-تىڭداپ قالادى.)
قىز. بەرى كەلسەڭشى وندا. شەشەلەرىمىز «قورىقساڭدار، ءبىر ۇيگە كەلىپ وتىرارسىڭدار» دەمەپ پە ەدى؟
بوزبالا. جارايدى. (جايلاپ شىعىپ، جىلجي باسىپ، قىزدىڭ ۇيىنە ەنتىگە كىرىپ، تۇرىپ قالادى.) نە بولىپ قالدى؟! (قىزعا قاراي ۇمتىلا بەرىپ، قولىنان ۇستاي الادى.)
قىز (شوشىنا). جو-و-وق، جولاما! (جۇلقىنىپ، قولىن بوساتپاق بولادى. قىز ءسال اتتاپ تۇرىپ قالادى. ال جىگىت تومسىرايىپ، سىرت اينالىپ تۇر. كەنەت سىرتتاعى دىبىس ۇلعايا تۇسەدى، جاقىنداي تۇسكەندەي... تىم-تىرىس، ۇرەيلى دالا دەمىن ىشكە تارتقانداي.)(تاعى دا وقىس دىبىس: ىشقىنعان، سىرىلداعان ۇرەيلى ءۇن.)
بوزبالا (ساحناعا قاراپ). قىزىق ەكەن ءوزى. كەلسەڭشى دەيدى دە، كەلگەن ادامدى جولاتپاي، قارالاي شوشىعانى نەسى.. قاراڭعىدا مەنىڭ ءتۇرىم دە قورقىنىشتى بولىپ كورىندى مە ەكەن...
قىز (ساحنانىڭ كەلەسى شەتىنە قاراي ىعىسا تۇسكەن). (ساحناعا قاراپ). جاڭاعى، شىنىمەن، كورشىنىڭ بالاسى ما ەكەن؟ شيمۇرىن تانىس ادامىڭنىڭ بەينەسىندە كورىنە بەرەدى دەۋشى ەدى بالالار. (ۇرەيلەنگەن ءۇنى قاتتىراق شىعىپ كەتەدى.) قاپ، اكەمدەر دە سونشا كەشىككەنىن قاراشى. ەندى قايتسەم ەكەن؟! قۇتاياقتىڭ دا ەرىپ كەتە قويۋىن... اشەيىندە تۇنىمەن ابالاپ ۇيقى بەرمەۋشى ەدى. (كوزى قورقىنىشتان ۇلكەيە تۇسكەن.) قورقا-ا-مى-ى-ىن... (ءسوزىنىڭ سوڭعى جاعىنان ءدىرىل سەزىلەدى.)
بوزبالا ( ساحناعا قاراپ). قورىقسا، «قاسىما كەل» دەمەي مە ەكەن...ا.... (كۇلىمدەي ءتۇسىپ، تەز بويىن جيناپ الادى. قىزعا بۇرىلىپ) قورىقپا. مەن بارمىن عوي قاسىڭدا. (قولىن سوزىپ، قىزدىڭ بىلەگىنەن ۇستاي بەرەدى. قىز دا قىسىلا ءتۇسىپ جاقىنداي بەرەدى دە، قايتادان الىستاۋ كەتەدى. سىرتتاعى ءدۇسىر ۇلعايىپ بارادى. جاقىنداپ كەلەدى.)
ەندىگى ساتتەردە جارىق بىرەسە ەكەۋىنە، بىرەسە قاپ-قاراڭعى ىرگەگە اۋىسىپ تۇرادى. كەنەت دۇسىرلەگەن دىبىس قاتتىراق كەلىپ قالعانداي ەستىلگەندە، بىرەۋى تەز، بىرەۋى سوزا ءارى قاتتىراق «شيمۇرىن!» دەپ قالادى. ەكەۋى ەكى جاقتان ۇمتىلا كەپ، ورتادا قۇشاقتاسىپ تۇرىپ قالادى. جارىق سونەدى. ءۇنسىز ءبىر مينۋت وتەدى.
V كورىنىس
دالا. جەلدىڭ گۋىلى. قامىستاردىڭ شۋىلى ەستىلەدى. بىرەسە جارىق، بىرەسە قاراڭعى الماسىپ تۇر. ساحناعا شيمۇرىن اتىپ شىعادى.
شيمۇرىن. قورقىتتىم با، بالەمدەر، ااا؟! (ساقىلداپ كۇلەدى. الاقاندارىن ىسقىلاپ، قۇيرىعىن ويناتا ەرسىلى-قارسىلى سەكەك قاعا ورعىپ ءجۇر.) وت جاعىپ قويىپ، امان قالدىڭدار، ايتەۋىر. بۇل اۋىل دەگەنمەن ساق اۋىل ەكەن. اينالدىرعان ەكى-ۇش ءۇي بولسا دا، وشاقتارىن سوندىرمەپتى. شامدارىن كوردىڭ بە؟ قورالارىنا باراتىن جولدارىن تازالاپ، مەن تىعىلاتىن تۇك قالدىرماپتى. ءىھ-ھىم... (جىلماڭداي سويلەپ.) مىنا شەتكى ۇيدەگى ءبىر قىز بەن جىگىتتى، وي، ولەردەي قورقىتتىم-اۋ. بىلەم، بىلەم... بوزبالا قىزدىڭ ۇيىنە ولسە دە، قاراڭعىدا بارا الماس ەدى. و! مەنىڭ اتىم ەستىلىسىمەن-اق، زارەسى ۇشاتىن قىزداردىڭ بۇگىنگىدەي ءتۇنى نە جانى قالسىن! ءا-ا! بۇلار بۇگىن دالاعا شىقپايتىن سياقتى. (تاعى دا الاقانىن ىسقىلاپ.) شىعۋ دەگەن نە؟! (بۇرىش جاقتى سىلتەپ.) انە، كوردىڭ بە، ءبىرىن-بىرى تاس قىلىپ قۇشاقتاپ الىپتى. (ەرنىن شىعارىپ، باسىن يزەڭدەتىپ، ولاردى مازاقتاعانداي بولدى. سول ساتتە دۇسىرلەگەن اتتىڭ، سالدىرلاعان اربانىڭ دىبىسى ەستىلەدى. شيمۇرىن شوشىپ ءتۇسىپ، كەلەسى بۇرىشقا قاراي قاشا جونەلەدى.) مىنالار كەلىپ قالاتىن بولدى-اۋ. جارايدى. باسقا اۋىلداردى اڭديىن وندا. (شيقىلداي دىبىستاپ، جۇگىرىپ كەتەدى).
VI كورىنىس
3-كورىنىستەگى ساحنا. بوزبالا مەن قىز. بۇرىنعى ورىندارىندا. قۇشاقتاسىپ تۇر. جارىق ەكەۋىنە تاعى دا كەزەك-كەزەك تۇسىرىلەدى. سالدەن سوڭ بوزبالا بۇرىلادى.
بوزبالا (ساحناعا قاراپ). شىنىمەن... شىنىمەن، وسى ءقازىر عانا ءوزى كەلىپ قۇشاعىما كىرگەنى راس پا؟ راس بولسا... بۇل باقىت پا؟ باقىت دەگەن وسى ما؟ قورىققانى قانداي جاقسى ەدى. جاس شىلاعان جانارىن كورىپ تۇرعاندايمىن، تۋرا. اپىر-اۋ، ۇرەي مەن باقىت ادامنىڭ باسىنا وسىلاي ءبىر ساتتە قاتار قونا قالا ما ەكەن؟ قالش-قالش ەتسە دە، قالقاتايىم قۇشاعىمدا تۇرا بەرسە عوي... ەندەشە... تاڭى دا اتپاي-اق قويسا ەكەن، كۇنى دە شىقپاي-اق قويسا ەكەن قۇدايدىڭ. وسىلاي... ءوڭ مەن تۇستەي دۇنيە تۇرا بەرسە ەكەن. (جىميىپ.) قۇرىپ كەتكىر شيمۇرىن ءۇي تورىپ جۇرە تۇرسا ەكەن... (قىزعا.) قورىقپاشى. جۇرەگىڭ قاتتى دۇرسىلدەپ تۇر عوي. ايتتىم عوي، وسىلاي تۇرا بەرەيىك، سوندا ەشتەڭە دە قورقىنىشتى ەمەس. (بەتىنە بەتىن تاقاپ تۇر)
قىز (ءسال تولقىعان، قالتىراعان، ۇرەيى باسىلماعان ۇنمەن). ءيا. سەنىڭ ەشقايدا كەتپەي، بۇگىن ۇيدە قالعانىڭ سونداي جاقسى بولدى-اۋ. ايتپەسە، مەن جۇرەگىم ۇشىپ ولەم ەكەن. (بوزبالانىڭ قۇشاعىنان بوساماعان قالپى.) سەن الگى ەل ايتىپ جۇرگەن شيمۇرىن، شىنىمەن، وسى توڭىرەكتە ءالى ءجۇر دەپ ويلايسىڭ با؟
بوزبالا (ساسقالاقتاپ). مەن بە؟ شيمۇرىن دەيسىڭ بە؟ ول... ول...(تاعى بىردەڭە دەگەلى اۋزىن اشا بەرگەندە، ءۇي جانىنا تاسىرلاي كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان ادامداردىڭ، شاۋىلدەي ۇرگەن قۇتاياقتىڭ ءۇنى ەستىلەدى. ەكەۋى بىردەي.) ا-ا! ا-ا! (وقىس شوشىعان دىبىس شىعارىپ، قىز تورگە قاراي، بوزبالا ەسىككە قاراي ەكى-ۇش اتتاپ سەكىرە قاشادى. جارىق ەندى قىزدىڭ بەتىن باسىپ، ءبىر قىرىنان تۇرعان قالپىنا، سودان سوڭ بوزبالانىڭ جۇرەك تۇسىن ۇستاپ، ءسال كۇلىمسىرەي تۇسكەن بەتىنە تۇسەدى. لۇپىلدەگەن قۋانىشتى سەزدىرەتىن جەڭىل اۋەن ويناي ءتۇسىپ باسىلادى.)( https://youtu.be/0OxGBJP3uX4 العاشقى 46 سەكۋند)
شىمىلدىق .
VII كورىنىس
قىزدىڭ ءۇيى. قىز اكەسى اشۋلى. قاباعى تۇسكەن. قىز جەر شۇقىپ بىردەڭە جاساپ وتىرعانداي كەيىپتە. ول دا رەنجىگەن، جىلاعان ءتارىزدى: مۇرنىن تارتىپ، كوزىنىڭ الدىن، بەتىن الاقانىنىڭ سىرتىمەن ءسۇرتىپ قويادى. قىز شەشەسى كۇيبەڭدەپ، ءجۇن تۇتكەن ورنىن جيناستىرىپ وتىر. ءىنىسى بۇرىشتا كۇشىگىمەن اۋرە.
اكەسى. ايتقانىم ايتقان! ەندى سول جۇگىرمەك وسى ءۇيدىڭ ماڭىنان جۇرمەيتىن بولسىن! كورشىنىڭ بالاسى دەگەنگە ءسويتىپ بەتىمەن كەتۋگە بولا ما؟! اكە-شەشەسى جوقتا قىزدىڭ ۇيىنە كىرىپ بارۋ دەگەن قايدان شىققان نارسە؟! مۇعالىمدەرى نە ۇيرەتەدى وسىلارعا؟! سەن كەمپىر قىزىڭا سونى نەگە ايتپايسىڭ؟! ايتقانىم ايتقان! ەندى مەكتەپ، وقۋ دەگەندى قوياسىڭدار! (قامشىسىنا سۇيەنىپ، ورنىنان تۇرا بەرەدى. ال قىزى بىرسىلداپ جىلاپ جىبەرەدى.)
شەشەسى. وي، نە دەپ وتىرسىڭ ءوزىڭ؟ قارتايماي جاتىپ الجيىن دەگەنىڭ بە؟ بالا دەگەن ءوزىمىز جورگەگىنەن بىلەتىن بالا ەمەس پە؟ ال، ءتىپتى ، كەرەك بولسا، مەن ەدىم ايتقان: «قورىقساڭ، كورشى بالانى شاقىرىپ ال»،- دەپ.
اكەسى. ءوي-ي، سەن انتۇرعان ەكەن عوي ءبارىن باستاپ جۇرگەن. بولدى ەندى! ەل ەرتەڭ وسىنى دا ءسوز قىلادى. اۋىلدىڭ قۇلاعى التاۋ عوي، بىلمەيمىسىڭ؟ بالانىڭ ءوزى جاقسى بولعانى نە كەرەك... (اشۋى باسىلعانداي، شىعىپ بارا جاتىپ، قيپاقتاپ قىزىنا قارايدى، ءبىراق ۇندەمەيدى)
شەشەسى. وتاعاسى-اۋ، سەن قازىرگى مۇعالىمدەردى بىلمەيسىڭ بە؟ (اكەسى توقتاپ قالادى.) ولار بۇرىنعىنىڭ مولداسى ەمەس... ساباققا قىزىن جىبەرمەي وتىر دەپ، باسىڭا بالە سالىپ جۇرەر. مۇنى جازىقسىزدان-جازىقسىز جىلاتىپ قويعاندا، باسىمىزعا ءمۇيىز شىعار دەيسىڭ بە؟ نە ىستەيمىز ەندى؟ ايتساڭشى، ساباعىنا بارسىن با؟ (اكەسى ۇندەمەيدى، تەك كەلىسكەن كەيىپ تانىتىپ، باسىن يزەيدى دە، شىعا بەرەدى. قىز بەتىن ءسۇرتىپ، ورنىنان تۇرا بەرەدى.)
VIIءى كورىنىس
كەلەسى كۇن. ساحناعا اۋەلى شەلەكپەن سۋ الىپ كەلە جاتقان قىز شىعادى. كوڭىلسىز. تومەن قاراپ ويلانىپ كەلەدى. قارسى بەتتەن بوزبالا شىعادى. قىز بوزبالانى كورىسىمەن، تەز بۇرىلىپ كەتەدى. بوزبالا وعان قاراي ەنتەلەي ءتۇسىپ، ادىمىن جىلدامداتقانمەن، قىز قاراماي ءوتىپ بارادى. امالى تاۋسىلعان بوزبالا ورتادا تۇرىپ قالادى.
بوزبالا. وتكەن ءتۇننىڭ كەسىرى ساعان ءتيىپ كەتكەن بولدى-اۋ. ايتپەسە كەشەگى تۇرىسىڭ، قۇشاعىما كىرىپ تۇرىپ، مەنى قورقىنىشتان قۇتقاراتىن قۇدىرەتتەي كورگەنىڭ ءدال بۇگىنگى مىنەزىڭە ءتىپتى ۇقسامايتىن ەدى عوي. جۇرەگىڭنىڭ ءدۇرسىلىن ەستىپ تۇرىپ، ارمانىما جەتكەندەي بولىپ ەدىم. (ءوڭىن ءسال وزگەرتە، جىميا ءتۇسىپ) ءومىر دەگەن دە قىزىق-اۋ! ءدال سول كۇنگى باقىتىمىزعا باسقا ەشكىم ەمەس، جەكسۇرىن شيمۇرىننىڭ سەبەپشى بولعانىن ايتساڭشى. (باسىن شايقاپ كۇلەدى) ءاي، جەكسۇرىن شيمۇرىن-اي، ءيتتىڭ ۇرگەنىنەن، اتتىڭ دۇرسىلىنەن شوشىپ، قۇيرىعىڭ شولتاڭداپ قاشا جونەلمەي، جۇرە تۇرمايسىڭ با ىرگەدە؟.. قالقاتايىم قۇشاعىمدا ۇزاقتاۋ تۇرار ما ەدى سوندا؟ ءاي، شيمۇرىن، جەكسۇرىن... (تاعى دا باسىن شايقاپ تۇرىپ، كۇلىمسىرەيدى دە، قۋانىشىن جاسىرا الماعان كۇيى، ويناقتاي باسىپ شىعا بەرەدى. كوڭىلدىڭ شاتتىعىن بىلدىرەتىن جەڭىل اۋەن وينايدى.) (https://youtu.be/Qt3xli0faMw العاشقى 14 سەكۋند)
شىمىلدىق جابىلادى.
*شەكە - اجە، ۇلكەن شەشە، كەيۋانا (جەرگىلىكتى قولدانىستا)
دجايلىبايەۆ جاراس
ماڭعىستاۋ وبلىسى جاڭاوزەن قالاسى
"جاڭاوزەن ءبىلىم-يننوۆاسيا ليسەيى"
You Might Also Like
-
بيىل ۇلتتىق بىلىكتىلىك تەستىلەۋدەن 160 مىڭ ءمۇعالىم وتەدى. بۇل تۋرالى ءبىلىم جانە عىلىم ۆيسە-مينيسترى شولپان قارينوۆا ءمالىم ەتتى.
