بالا تاربيەلەۋ ماسەلەسىندە شەكتەۋ قويۋ مىندەت پە؟
ادامزات جاراتۋشىنىڭ قالاۋىمەن دۇنيەگە كەلگەنىمەن، اتا-اناسىنىڭ ىقپالىمەن ومىرگە بەيىمدەلەدى. اناسى مەن اكەسىنىڭ قامقورلىعىندا ەسەيىپ، قوعامدا ورنى بار تۇلعاعا اينالادى. الايدا بالانىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى كۇردەلى پروسەستى قۇرايدى. بۇل پروسەستە وتباسىنىڭ ورنى ەرەكشە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سوندىقتان دا اتا-انا مەن بالا تاقىرىبى قوعامدا وزەكتىلىگى جاعىنان مىنبەردەن تۇسپەيتىن ماسەلە بولىپ تابىلادى. سەبەبى، وتباسى- قوعامنىڭ نەگىزگى تىرەگى.
بالانى جوسپارلاپ، دۇنيەگە اكەلۋ ءبىر بولەك تە، ونى الەۋمەتتەندىرىپ، بويىنا جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ تاربيەلەۋ ءبىر بولەك. بالانى دۇنيەگە اكەلگەن اكە مەن انا ونىڭ كامەلەتتىك جاسقا جەتكەنشە ومىرىنە جاۋاپتى جاندار رەتىندە ەسەپتەلەدى. دەمەك، بالا 18 جاسقا دەيىن پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تۇردە اتا-انا اقىلى مەن كومەگىنە ءزارۋ بولعانى.
بالانى كوڭىلدىڭ گ ۇلى، كوزدىڭ نۇرى دەپ ەرەكشە جاقسى كورەتىن حالقىمىز ونىڭ تاربيەسىنە دە باسا نازار اۋدارعان. تاريحىمىزدا بالا ۇتىمدى وي ايتىپ، كەمەڭگەر دانالاردى اۋزىنا قاراتقان تاريحي تۇلعالارىمىز دا جوق ەمەس. سونىمەن قاتار، ول زاماندا، بۇگىنگى ءبىزدىڭ بالا دەپ ەركەلەتىپ جۇرگەن جاسوسپىرىمدەرىمىزدى، 13 جاس وتاۋ يەسى دەپ، وعان وتباسىلىق ومىرگە جاۋاپتى ەر-ازاماتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن جۇكتەگەن. الايدا بۇل تاريحتىڭ ەنشىسىندە.
بۇگىندە، جاڭا زامان. ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ باعىتى عانا ەمەس، مىنەز-قۇلقى دا زامان اعىمىمەن وزگەرگەن. اتا-انا مەن بالا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تا وزگەرىسكە تۇسكەن. بالا تاربيەلەۋ زامان اعىمىنا قاراي قيىنداپ كەتكەن دەۋگە دە تولىق نەگىز بار. بالا تاربيەلەۋ ءۇشىن اتا-انانىڭ الدىمەن ءوز تاربيەلەرىنە كوڭىل اۋدارۋى ءتيىس. سودان سوڭ بالا تاربيەسىنە بەل شەشە كىرىسكەنى ءجون. الايدا كوپ جاعدايدا، اتا-انا بالا تاربيەسىندە تەپە-تەڭدىكتى باقىلاۋدىن شىعارىپ الىپ جاتادى. سول تەپە-تەڭدىكتىڭ ءبىر جاعىندا تاقىرىپ تۋراسىنداعى “شەكتەۋ” دەگەن ۇعىم تۇرادى. وسى تۇستا، پىكىر بىلدىرۋشىلەر، ەكى تاراپقا جىكتەلەدى. بىرەۋلەرى، بالانى شەكتەۋ ارقىلى ءتۇرلى جامان ادەتتەردەن ساقتاپ قالۋعا جانە تاربيەلەۋشى ۋىسىندا بەرىك ۇستاۋىنا بولادى دەسە، ەندى بىرەۋلەرى، بالانى شەكتەۋ ارقىلى ونى ءتۇرلى مۇمكىندىكتەردەن ايىرىپ، مىنەزىنە جاسىقتىق قالىپتاستىرامىز دەيدى. بالانى شەكتەۋ ونىڭ تاربيەسىندەگى وز ورنى مەن نورماسى بار تارماق بولۋى قاجەت. دەگەنمەن، بۇگىندە كوپشىلىك اتا-انالار، بالالارىن شامادان تىس شەكتەپ، تاربيەسىن كەرىسىنشە اقساتىپ الاتىن جاعدايلار كوپ كەزدەسەدى. وسى تۇستا، سوزگە تۇزدىق رەتىندە، ەلىمىزدەگى اتاقتى ازىلكەش تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ:”بالانىڭ ءتىلىن شىققانىن اسىعا كۇتەمىز دە، ءتىلى شىعىپ، ءار نارسەنى سۇراپ، شامالى كوپ سويلەي باستاعاندا، اۋزىڭدى جاپشى دەپ ۇرىسامىز، ال ءتاي-تاي باسىپ جۇرگەنىن كۇتىپ، ول بولمە اراسىندا شارق ۇرىپ جۇگىرىپ جۇرسە، ءبىر ورىندا وتىرمايدى دەپ شاعىمدانامىز” دەگەن ءسوزىن سارالاي كەتسەك، استارلى ازىلدەن، بالالاردى شەكتەۋدىڭ العاشقى ساتىلارى وسى كەزدەن باستالىپ كەتەتىنىن اڭعارامىز. سويلەيتىن بالانىڭ ءسوزىن بوگەپ، ونىڭ ءتىل دامۋىن تەجەيتىنىمىز ءوز الدىنا، ونىڭ سۇراقتارىن قاناعاتتاندىرماعاندىقتان بالانىڭ اقىل-وي جۇيەسىنە العاشقى جاۋاپسىزدىقتى اتا-انا ەنگىزەدى. اتا-انا تاراپىنان بولاتىن وسى شەكتەۋ بالا وسكەن سايىن ۇلعايىپ، بالانىڭ مۇمكىندىكتەرىنە توسقاۋىل بولۋى ابدەن مۇمكىن. ارينە، قازىرگى زاماندا، بالا ءۇشىن الاڭدايتىن سەبەپتەر كوپ. قورشاعان ورتادا جاس ءوسىپ كەلە جاتقان تال شىبىقتى مايىستىرۋعا دايىن سان مىڭداعان فاكتورلار بار. بالاسىنىڭ ۇيدەن شىققاننان باستاپ قايتا امان ورالعانىن تىلەۋشى اكە مەن انانىڭ پەرزەنتتەرىنە قاتىستى بارشا الاڭداۋشىلىقتارى قالىپتى جاعداي. ەلدىڭ بولاشاعى دەپ سانايتىن جەتكىنشەكتەر تاعدىرى تەك وتباسىن ەمەس بارشا قوعامدى الاڭداتۋى ءتيىس. وسىنى ەسكەرە تۇرا، بالانى باقىلاۋسىز ەركىنە جىبەرۋ تاعى قاتە.
بالانى وسى جاعىمسىز فاكتورلاردان الىس ۇستاۋدىڭ كىلتى - شەكتەۋ ەمەس. اتا-انالار كوپ تۇستا بالانى باقىلاۋ مەن شەكتەۋدى شاتاستىرىپ الىپ جاتادى. كەڭ ماعىنادا ۇڭىلسەك، بالانى باقىلاپ، ونىڭ جامان ادەتتەرگە بوي الدىرماۋىن قاداعالاۋ ءبىر بولەك تە، ونى باقىلاۋدى شەكتەۋمەن الماستىرىپ، تىيىم سالۋ شارالارىن جاساۋ مۇلدە بولەك. ءبىر انىعى، بالانى قاتاڭ شەكتەۋلەر ارقىلى تاربيەلەۋ مۇمكىن ەمەس. تەك بالاعا، جاقسى رۋحاني قاسيەتتەردى ۇيرەتىپ، بويىنا ادامگەرشىلىكتى ءسىڭىرىپ، ونىڭ ءومىرىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇعىندىرىپ، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلۋگە باۋلىعان ءجون.
بالانى شەكتەۋ ءار بالانىڭ جەكە مىنەزىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا اسەر ەتەدى. شامادان تىس شەكتەۋ كورگەن بالا مىنەزىندە تۇيىقتىق پەن ىنجىقتىق پايدا بولۋى مۇمكىن، ال كەي جاعدايلاردا تىپتەن قامقورشىلارىنا دەگەن ىشتەي نارازىلىق پايدا بولىپ، اكەسى مەن اناسىنا دەگەن ەرەگەسۋشىلىكتەر دە ورىن الۋى عاجاپ ەمەس. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بالاعا “ول نارسەگە تىيىم سالامىن، ولاي ىستەۋگە بولمايدى، بۇل مۇمكىن ەمەس” دەگەن شامادان تىس قاتالدىقتىڭ ورنىنا، “مەن ساعان سەنەمىن” دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتقان دۇرىس. بۇل سوزدەر بالانى جاستايىنان جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپ، جەتىستىكتەرگە جەتۋىنە جاعداي جاسايدى ەكەن.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي تۇيىنىنە كەلسەك، ەش شەكتەۋسىز بالانى بەتىمەن جىبەرۋ ونى ەلسىز دالادا اداستىرۋمەن تەڭ. ال قاتاڭ شەكتەۋ قويىپ، تىيىمداردى كوبەيتۋ بالانى وقشاۋلاۋعا اپارىپ سوعادى. شەكتەۋ دۇرىس ەمەس دەپ، تىلگە تيەك ەتەرىمىز وعان تولىقتاي ەركىندىك بەرۋ ەمەس. وتباسى مۇشەلەرى بەلگىلى ءبىر نورمادا بالاعا ىقپال ەتۋگە تولىق قۇقىلى. جوعارىدا اتالعانداي، اتا-انا پەرزەنت تاربيەلەۋ بارىسىندا تارازى باسىن تەڭ ۇستاعانى ابزال. سەبەبى بۇگىنگى بالا- ەرتەڭگى ەل بولاشاعىن تىزگىندەۋشى ازامات.
ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتى يسكاكوۆا ادەلينا الەنوۆنا
You Might Also Like
-
بالا تاربيەلەۋ - قازاقستاننىڭ بولاشاعىن قۇرۋمەن پارا-پار. سوندىقتان، قازىردە ول قوعامداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. وسى ۇرپاق تاربيەسىندەگى قاتاڭ ءتارتىپ پەن مادەنيەت كۇللى ادامنىڭ كۇندە...
-
فەمينيزم-ايەلدەردىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارى تەڭ بولۋىنا ۇمتىلاتىن، تەڭدىككە باعىتتالاتىن قوعامدىق-ساياسي قوزعالىس،سونىمەن قاتار قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا ايەلدەر مەن ەرلەر تەڭدىگىنە ۇمتىلۋ. ونىڭ ماقسا...
