فەمينيزم دەگەنىمىز نە جانە قازاقستانداعى فەمينيزم
فەمينيزم-ايەلدەردىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارى تەڭ بولۋىنا ۇمتىلاتىن، تەڭدىككە باعىتتالاتىن قوعامدىق-ساياسي قوزعالىس،سونىمەن قاتار قوعامنىڭ بارلىق سالالارىندا ايەلدەر مەن ەرلەر تەڭدىگىنە ۇمتىلۋ. ونىڭ ماقساتى-ايەلدەردىڭ ەرلەرمەن قۇقىقتارىن تەڭدەستىرۋ بولىپ تابىلادى. ول XVIII عاسىردا پايدا بولدى جانە 1960 جىلداردىڭ اياعىنان باستاپ بەلسەندى بولا باستادى.
فەمينيزم بۇل ءجاي قوزعالىس ەمەس،زەرتتەگەن سايىن اۋقىمدى ەكەنىن تۇسىنەسىڭ،سوندىقتان ونىڭ تۇرلەرى سان ءتۇرلى..
باتىس تاريحىنا شولۋ جاساساق، ايەلدەر ءۇي سالاسىمەن عانا شەكتەلدى، ال قوعامدىق ءومىر ەر ادامدارعا قالدى. ورتاعاسىرلىق ەۋروپادا ايەلدەرگە مەنشىك قۇقىعى ، وقۋ نەمەسە قوعامدىق ومىرگە قاتىسۋ قۇقىعى بەرىلمەدى. XIX عاسىردىڭ سوڭىندا، فرانسيادا سول ۋاقىتتا كوپشىلىك الدىندا ايەلدەر باسىن جابۋعا ءماجبۇر بولدى، ال گەرمانيانىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە كۇيەۋى ءالى دە ايەلىن ءتىپتى ساتۋعا قۇقىلى بولدى. 20 شى عاسىردىڭ باسىندا دا، ايەلدەر ەۋروپادا جانە امەريكا قۇراما شتاتتارىندا داۋىس بەرە دە، سايلانا دا المادى (تەك بىرنەشە اۋماقتار مەن شتاتتار ايەلدەرگە سايلاۋ قۇقىعىن بەردى).ايەلدەرگە اكەسى، اعاسى، كۇيەۋى، زاڭدى اگەنتى نەمەسە ءتىپتى ۇلى بولسىن، ەر وكىلىنسىز بيزنەس جۇرگىزۋگە تىيىم سالىندى. ۇيلەنگەن ايەلدەر بالالارىن كۇيەۋلەرىنىڭ رۇقساتىنسىز تاربيە ىسىنە ارالاسا المادى. سونىمەن قاتار، ايەلدەر بىلىمگە قول جەتكىزە الماي، كوپتەگەن ماماندىقتارعا وقي المادى. الەمنىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە ايەلدەر ءۇشىن مۇنداي شەكتەۋلەر بۇگىننىڭ وزىندە دە ساقتالىپ كەلە جاتىر جانە بۇل وتە وكىنىشتى.
ال، قازاقستانداعى فەمينيزم جايلى نە ايتا الامىز؟.قازاقستاندا وتباسى قۇرۋ پاتريالحالدىق نەگىز الىپ جاتقانى بارىنە ءمالىم، سونىمەن قاتار ايەلدىڭ قۇقىعىنا كەلگەندە، «ايەلدەر سايلاۋعا قاتىسا الادى، وقي الادى، جۇمىس ىستەي الادى» دەپ قازىرگى اكتۋالدى ماسەلەلەرگە كوز جۇما سالادى. ءبىراق ستاتيستيكاعا ۇڭىلسەك، ماسەلە تەك بۇنىمەن عانا شەكتەلمەيدى.جانە تولىق زەرتتەۋ جانە تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، مەن قازاقستانداعى فەمينيزمگە ارنالعان «FEMINISMKZ» اتتى 6000 مىڭداي وقىرمانى بار بلوگ يەلەرىنىڭ بىرىمەن بايلانىسقا شىعىپ، شاعىن ينتەرۆيۋ الدىم.بۇل بلوگ قازاقستانداعى فەمينيزمعا ارنالعان ءىرى جۇمىستاردىڭ ءبىرى.
-ەڭ الدىمەن، ءوزىڭىزدى تانىستىرا كەتسەڭىز؟.جانە نەلىكتەن فەمينيست بولۋعا شەشىم قابىلدادىڭىز؟
-مەنىڭ ەسىمىم داريا،بۇل كەرەمەت بلوگتىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرىمىن.فەمينيزمگە قالاي كەلگەنىم ناقتى ەسىمدە جوق، سەبەبى بارلىعى ءوز تولقىنىمەن ءجۇردى.كوپ ۋاقىت بويى، عالامتوردان ايەلدىڭ تۇرمىستا كەزدەسەتىن زورلىق جانە زومبىلىق جايلى كوپتەگەن جان تۇرشىگەرلىك وقيعالاردى وقىپ، باسىما العاش كەلگەنى: «بۇل جەردە بىردەڭە دۇرىس ەمەس! نەگە بارلىعى ادىلەتتى ەمەس؟» دەگەن سان ءتۇرلى ويلار. كەيىن «فەمينيزم» تەرمينىمەن، فەمينيزممەن تانىستىم.
-جالپى، فەمينيزم دەگەن نە؟. جانە فەمينيزمنىڭ قانداي تۇرلەرى بار.
-فەمينيزم دەگەنىمىز باعىت. ايەلدەردىڭ قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسەتىن باعىت.ونىڭ باعىتتارى،نەگىزىنەن، وتە كوپ.جانە ولار ءارتۇرلى. راديكالدى فەمينيزم بار، ليبەرالدى فەمينيزم جانە ينتەرسەكسيانالدى فەمينيزم.مىسالى، مەن ءوزىمدى ينتەرسەكسيانالدى فەمينيزم ءتۇرىن قولداۋشىلاردىڭ بىرىنە جاتقىزامىن.ياعني بۇل جەردە ءارتۇرلى باعىتتا بەلگىلى ءبىر ماسەلەنى ءتۇرلى تاسىلمەن شەشۋ.
-قازاقستانداعى فەمينيزمگە توقتالساق...ول قانداي جەتىستىكەرگە، قانداي قادامدارعا جەتتى؟
-مەنىڭ ويىمشا، كوپ ايەلدەردىڭ وتباسىداعى پاتريالحالدى ءجايتتارعا، اسىرەسە ديسكريميناسياعا كەلگەندە، كوزدەرى اشىلا باستادى.مىسالى، «مەنىڭ كۇيەۋىم ماعان قول جۇمسايدى، الايدا مەن ءۇن-تۇنسىز ءجۇرۋ قاجەتپىن،سەبەبى بۇل ۇيات» دەگەن ويلاردان ارىلىپ، شىنىمەن ءوزىنىڭ ماسەلەسىمەن بولىسەتىن ايەلدەر سانى كوبەيۋدە.ءيا، بارلىعى ەمەس،ءبىراق كوپشىلىك ايەل قاۋىمى باتىل بولا باستادى. دەگەنمەندە، ءالى بۇل جاعدايدا شەشىلمەگەن ماسەلە كوپ، سەبەبى قيىندىعىمەن بولىسكەن ايەلدەر ءاردايىم ءوز مەكەنجايىنا كوپتەگەن سىندار ەستيدى.ءبىر جاعىنان، ءبىز كىشكەنە بولسىن الدىعا جىلجىدىق.ال، زاڭ جاعىنا كەلگەندە...... قوسار ءسوزىم جوق.
-قازاقستانداعى ايەلدەردىڭ كەزدەسەتىن ماسەلەسى؟
-ايتا بەرسەڭ،وتە كوپ.ءبىزدىڭ بلوگتاعى جاريالاناتىن پوستتار، پۋبليكاسيالار جالپى،قازاقستانداعى ايەلدەردىڭ سوقتىعىسقان قيىندىقتارى جايلى.قاتتى ۇڭىلگىم كەلمەيدى، سەبەبى، ايتا بەرسەڭ ۇزاق جانە اۋقىمدى.الايدا، قىسقاشا شولىساق، بۇل ماسەلەلەر مادەني جانە الەۋمەتتىك ستەرەوتيپتەر، تاپتاۋرىندارمەن باستالىپ، كوبىسىنىڭ ايەلدەردى، دورەكى ايتقاندا، «ينكۋباتور» سياقتى قابىلداۋىمەن اياقتالادى.تاعى، ەرلەر جانە ايەلدەر اراسىنداعى جالاقى تەڭسىزدىگىن قوسۋعا بولادى.ەڭ ماڭىزدى ماسەلە: ۇيدەگى، تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىق.بۇل وتە مۇنلى، سونداي زارداپتى باستان كەشكەن ايەلدەر ءۇشىن جۇرەگىم قان جىلايدى.
-اكتيۆيزممەن قالاي اينالىسۋعا بولادى؟
-اكتيۆيزممەن اينالىسۋ وتە وڭاي!. ءجاي عانا ءبىزدىڭ بلوگقا جازىلىڭىزدار.بۇل دا ءبىر اكتيۆيزمنىڭ ءتۇرى،سەبەبى سەن فەمينيزم يدەياسىمەن بولىسەسىڭ، سەن دوستارىڭا، جاقىن ادامدارىڭا، كومەككە مۇقتاج ادامدارعا اقپاراتتىق كومەك كورسەتەسىڭ.تاعى ميتينگتەردى قوسساق بولادى، الايدا جاقىن ارادا ميتينگ جاساۋ.....ءسال ءقاۋىپتى ءتارىزدى.ازىرشە، اقپاراتتىق قولداۋمەن شەكتەلە تۇرعان دۇرىس.
-جانە سوڭعىسى، بارشا ايەلدەرگە، قىزدارعا قانداي اقىل كەڭەس ايتار ەدىڭىز؟
-سوڭعى ۋاقىتتا فەمينيزمگە قىزىعۋشىلىق ايەلدەر،جاس قىزداردىڭ، اسىرەسە ءجاسوسپىرىم قىزداردىڭ اراسىندا ارتىپ كەلەدى.جالپى، ايەل قاۋىمىنا ايتارىم:ەشقاشان قيىندىقتارىڭىزدى ايتۋعا ۇيالماڭىزدار!.ارينە ايتۋعا وڭاي، ءبىراق ءسوز-بىزدىڭ باستى قارۋىمىز.ەگەر ۇندەمەي جۇرە بەرسەك، ەشتەڭەگە قول جەتكىزبەيمىز.
دايىنداعان جانە ماقالانى جازعان ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «1» كۋرس ستۋدەنتى كۇلىمحان قىزى ايىم.
You Might Also Like
-
ادامزات جاراتۋشىنىڭ قالاۋىمەن دۇنيەگە كەلگەنىمەن، اتا-اناسىنىڭ ىقپالىمەن ومىرگە بەيىمدەلەدى. اناسى مەن اكەسىنىڭ قامقورلىعىندا ەسەيىپ، قوعامدا ورنى بار تۇلعاعا اينالادى. الايدا بالانىڭ جەكە تۇلعا&nb...
-
تۇنگى دۋماننان تاڭ سىبىرلەگەندە ۇيىنە جەتىپ، ەس-تۇسسىز سۇلق قۇلاعان ەردەنبەك توسەگىندە دوڭبەكشىپ جاتىر. دەنەسى دەل-سال. باسىن كوتەرە بەرىپ ەدى، تۋ سىرتىنان بىرەۋ قاق شەكەسىنەن بالعامەن سوعىپ وتكەند...
