بالالاردى كىتاپ وقۋعا باۋلۋ
بالالاردى كىتاپ وقۋعا باۋلۋ
ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى قازىرگى زامانعا ساي ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، وعان قوسا ادامگەرشىلىك، كىشىپەيىلدىلىك، قايىرىمدىلىق، شىندىق، ادالدىق، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەي ءبىلۋ سياقتى اسىل قاسيەتتەر بالا بويىنا كىتاپ ارقىلى بىرتىندەپ سىڭەدى. بالانى كىتاپ وقۋعا كوبىرەك باۋلۋ جانە پايدالى وقۋ ءۇشىن، ەڭ باستى بالالارعا كىتاپتى سۇيۋگە كومەكتەسۋ كەرەك. قازىرگى بالالاردىڭ كوبىنىڭ قيالدارى كومپيۋتەرلىك ويىندارعا اۋىپ كەتۋىنە قاراماستان، كىتاپحاناشىلار مەن اتا - انالاردا، بالالارعا كىتاپ الەمىن سىيلاۋ مۇمكىندىگى جانە قۇقىعى قالادى. كىتاپ وقۋعا ۇيرەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن اتا - انارعا كەڭەس بەرۋ كەرەك. بالاعا ءبىر جاسىنان - اق كىتاپ ۇستاتىپ ۇيرەتكەن دۇرىس. ياعني، ول ءسابي كەزىنەن باستاپ كىتاپتى كورۋگە ءتيىس. بالانى كىتاپقا قىزىقتىرۋ ءۇشىن سۋرەتتى، ساناماق كىتاپتاردان باستاۋ كەرەك. ۇنەمى گازەت - جۋرنال، كىتاپ وقىپ وتىرعان اتا - انانى كورگەن بالا دا كىتاپقا قىزىعىپ وسەدى. 4 - 5 جاستان باستاپ اڭگىمە، ەرتەگىلەر وقۋعا بولادى.
كىتاپ وقۋ بالانىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتەدى، ويلاۋعا ۇيرەتەدى، سويلەۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋىن، قيالىن دامىتادى، تانىمدىق جانە دامىتۋشىلىق قىزمەتىن انىقتايدى. بالانى كىتاپ وقۋعا كوبىرەك باۋلۋ جانە پايدالى وقۋ ءۇشىن، ەڭ باستى بالالارعا كىتاپتى سۇيۋگە كومەكتەسىپ، الدىن الا بوس ۋاقىتىندا وقيتىن كىتاپتارىنىڭ ءتىزىمىن بەلگىلەپ، ونى اتا - اناسى وزدەرى ۇسىنۋعا بولادى. بالانى جاس كەزىنەن كىتاپتى قۇرمەتتەۋگە جانە ونى كۇتىپ ۇستاۋعا باۋلىعان ءجون. سونداي - اق، ءبىلىمنىڭ ءبىر كوزى – بالالار باسىلىمى. «ايگولەك»، «بالدىرعان»، «ءمولدىر بۇلاق»، «اق جەلكەن» جۋرنالدارىنا الىپ، وقىپ وتىرسا، بالانىڭ ءبىلىمى مەن تانىمى تالابىنا ساي بولادى.
نەمىستىڭ ۇلى اقىنى گەتە: «كوكىرەگى اشىق ادام وقي ءبىلۋدى ۇيرەنۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىڭ بىلەدى، مەن بۇعان سەكسەن جىل ءومىرىمدى ارنادىم، ءبىراق ءالى كىتاپ وقۋدى تولىق ۇيرەندىم دەپ ايتا المايمىن» دەگەن ەكەن. بالاعا كىتاپ وقۋدى ۇيرەتۋدىڭ العى شارتتارى:
1. كىتاپتىڭ قۇدىرەتىن ۇعىندىرۋ. ونى جىرتپاۋعا، تىك وتىرىپ وقۋعا ۇيرەتۋ. اۆتورىنىڭ كىم، نە جايىندا، قاي جىلى، قايدان شىققانى تۋرالى ءبىلۋى شارت.
2. كىتاپتى تۇسىنبەي قۇر وقۋدان ساقتاندىرۋ كەرەك، تالعاپ وقۋعا، وعان كوز - قاراسىن بىلدىرە الۋعا، قىسقاشا فابۋلا جازۋعا ۇيرەتۋ. فابۋلا - باياندالاتىن وقيعالار جەلىسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى.
3. وقىعان كىتابىنىڭ ىشىندە تۇسىنبەگەن ءسوزدى نە ماقال - ماتەلدەردى، نە دايەك سوزدەردى تەرىپ جازىپ الۋعا ارنايى داپتەر اشتىرۋ كەرەك. وسىدان كەلىپ ول بالانىڭ ەڭبەك ەتۋگە قۇلشىنىسى تۋادى، زەيىنى ارتادى، تالعامى وسەدى، كوپ وقۋعا تىرىسادى، سوزدىك قورى مولايادى. كىتاپ وقۋعا قىزىعۋشىلىق ەرتە بالالىق جاستان قالانادى جانە وسى جەردە كوبى اتا - اناعا بايلانىستى بولادى. وتباسى بالانىڭ تۇلعاسىن دامىتۋعا ورتاسى بولىپ تابىلادى، وقۋعا دەگەن قاجەتتىلىك، قىزىعۋشىلىق پەن سۇيىسپەنشىلىك قالىپتاسادى. سوندىقتان بالانى ۋاقىتىندا وقۋعا ۇيرەتىپ قانا قويماي، ونى وقۋدى جاقسى كورۋگە ۇمتىلدىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. «ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانۋ ءۇشىن كىتاپ كەرەك، وزگەنى تانۋ ءۇشىن دە كىتاپ كەرەك» دەپتى اتاقتى اۆار اقىنى ر. گامزاتوۆ. ادام ايناعا قاراپ، بەت - جۇزىندەگى وزگەرىستەردى كورەتىنى سياقتى كىتاپ ارقىلى دا جاڭا الەمدى تانيدى. باسقا ءبىر ەلدىڭ، قوعامدىق مىندەتىن، ءتىلىن، ءدىنىن، تۇرمىسىن، سالت - ءداستۇرىن بىلەدى. كىتاپ - رۋحاني قازىنا، بايلىق، ءومىر ايناسى، زامانا سىرى، تاريح شەجىرەسى، وقۋ - تاربيە قۇرالى. «ارتىق ءبىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە» - دەپ اباي قۇنانبايەۆ اتامىز ايتپاقشى، ادام بالاسى ءۇشىن كىتاپ – ءتىلسىز تاربيەشى. كىتاپ ادام بالاسىنا بالا كەزىنەن باستاپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سىرلاس دوسى بولا الادى.
بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاققا بەرىلەر ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ ءوز مانىندە ساپالى بولۋى ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرعانى انىق. وسىعان وراي ەلىمىزدەگى بىردەن - ءبىر رۋحاني قازىنا ورداسى – مەكتەپ كىتاپحاناسى. مەكتەپ كىتاپحاناسى – كىتاپ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى ءبىلىم الۋىمەن قاتار، پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەنۋىنە، ساياسي ساپاسىن قالىپتاستىرىپ، عىلىمي، كاسىبي، مادەني دارەجەسىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن بىردەن - ءبىر الەۋمەتتىك ورىن. كىتاپحاناعا وقۋشىلار كەلىپ، قاجەتتى ادەبيەتتەرىن جازعىزىپ الىپ وتىرادى، بىلىمدەرىن تولىقتىرادى. ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەتىمىز: كىتاپتاردى ناسيحاتتاۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارى مەن ادىستەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقىرمانداردىڭ كىتاپ وقۋعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، جان - جاقتى دامىعان بالانى تاربيەلەۋگە جاردەمدەسۋ. وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن قالاي دامىتۋعا بولادى؟ وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا نە اسەر ەتەدى؟ وسى سۇراقتارعا تەك پەداگوگتار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كىتاپحاناشىلار دا ويلانۋدا. بالالارمەن تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزۋدە كىتاپحانانىڭ ەرەكشە ماڭىزدى بولاتىن سەبەبى: بالا كەزدە وقىعان كىتاپ كوڭىلگە ۇيالاپ قالادى، بۇكىل ءومىر بويىنا ءوزىنىڭ ءىزىن قالدىرادى.
كىتاپ وقۋ ماسەلەسى بۇكىل ۇلتتى تولعاندىرۋعا ءتيىس. كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىق – بۇل تەك كىتاپحاناشىنىڭ عانا جۇمىسى ەمەس، سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جانە ەرەسەكتەردىڭ دە جاۋاپكەرشىلىكتى بولۋى. جاستاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە دە كوپ كوڭىل ءبولىپ، كوركەم ادەبيەتتەرگە دەگەن قاجەتتىلىكتى ارتتىرىپ، وقۋعا ىنتالاندىرۋىمىز كەرەك، كىتاپ وقۋدى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن جوعارعى دەڭگەيدە كىتاپحانالىق ساباقتار، كەزدەسۋلەر، اۋىزشا جۋرنالدار، سايىستار، ەرتەڭگىلىكتەر ۇيىمداستىرىپ، وقىرماندار سۋسىندايتىنداي، وي - پىكىر تۋعىزاتىنداي ەتىپ وتكىزۋ. كىتاپحانانى شىنايى مادەنيەت وشاعىنا اينالدىرۋ. سوندىقتان مادەني وشاقتاردى جانداندىرۋ، ونىڭ ىشىندە بالالارعا قىزمەت كورسەتەتىن مەكتەپ كىتاپحانالارىنىڭ ەڭسەسىن كوتەرۋ، ءداستۇرىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءبىلىمىن، رۋحاني بايلىعىن ارتتىرۋ، ءتيىمدى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋ ءوز قولىمىزدا.
ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى قازىرگى زامانعا ساي ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، وعان قوسا ادامگەرشىلىك، كىشىپەيىلدىلىك، قايىرىمدىلىق، شىندىق، ادالدىق، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەي ءبىلۋ سياقتى اسىل قاسيەتتەر بالا بويىنا كىتاپ ارقىلى بىرتىندەپ سىڭەدى. بالانى كىتاپ وقۋعا كوبىرەك باۋلۋ جانە پايدالى وقۋ ءۇشىن، ەڭ باستى بالالارعا كىتاپتى سۇيۋگە كومەكتەسۋ كەرەك. قازىرگى بالالاردىڭ كوبىنىڭ قيالدارى كومپيۋتەرلىك ويىندارعا اۋىپ كەتۋىنە قاراماستان، كىتاپحاناشىلار مەن اتا - انالاردا، بالالارعا كىتاپ الەمىن سىيلاۋ مۇمكىندىگى جانە قۇقىعى قالادى. كىتاپ وقۋعا ۇيرەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن اتا - انارعا كەڭەس بەرۋ كەرەك. بالاعا ءبىر جاسىنان - اق كىتاپ ۇستاتىپ ۇيرەتكەن دۇرىس. ياعني، ول ءسابي كەزىنەن باستاپ كىتاپتى كورۋگە ءتيىس. بالانى كىتاپقا قىزىقتىرۋ ءۇشىن سۋرەتتى، ساناماق كىتاپتاردان باستاۋ كەرەك. ۇنەمى گازەت - جۋرنال، كىتاپ وقىپ وتىرعان اتا - انانى كورگەن بالا دا كىتاپقا قىزىعىپ وسەدى. 4 - 5 جاستان باستاپ اڭگىمە، ەرتەگىلەر وقۋعا بولادى.
كىتاپ وقۋ بالانىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتەدى، ويلاۋعا ۇيرەتەدى، سويلەۋ قابىلەتىن، ەستە ساقتاۋىن، قيالىن دامىتادى، تانىمدىق جانە دامىتۋشىلىق قىزمەتىن انىقتايدى. بالانى كىتاپ وقۋعا كوبىرەك باۋلۋ جانە پايدالى وقۋ ءۇشىن، ەڭ باستى بالالارعا كىتاپتى سۇيۋگە كومەكتەسىپ، الدىن الا بوس ۋاقىتىندا وقيتىن كىتاپتارىنىڭ ءتىزىمىن بەلگىلەپ، ونى اتا - اناسى وزدەرى ۇسىنۋعا بولادى. بالانى جاس كەزىنەن كىتاپتى قۇرمەتتەۋگە جانە ونى كۇتىپ ۇستاۋعا باۋلىعان ءجون. سونداي - اق، ءبىلىمنىڭ ءبىر كوزى – بالالار باسىلىمى. «ايگولەك»، «بالدىرعان»، «ءمولدىر بۇلاق»، «اق جەلكەن» جۋرنالدارىنا الىپ، وقىپ وتىرسا، بالانىڭ ءبىلىمى مەن تانىمى تالابىنا ساي بولادى.
نەمىستىڭ ۇلى اقىنى گەتە: «كوكىرەگى اشىق ادام وقي ءبىلۋدى ۇيرەنۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىڭ بىلەدى، مەن بۇعان سەكسەن جىل ءومىرىمدى ارنادىم، ءبىراق ءالى كىتاپ وقۋدى تولىق ۇيرەندىم دەپ ايتا المايمىن» دەگەن ەكەن. بالاعا كىتاپ وقۋدى ۇيرەتۋدىڭ العى شارتتارى:
1. كىتاپتىڭ قۇدىرەتىن ۇعىندىرۋ. ونى جىرتپاۋعا، تىك وتىرىپ وقۋعا ۇيرەتۋ. اۆتورىنىڭ كىم، نە جايىندا، قاي جىلى، قايدان شىققانى تۋرالى ءبىلۋى شارت.
2. كىتاپتى تۇسىنبەي قۇر وقۋدان ساقتاندىرۋ كەرەك، تالعاپ وقۋعا، وعان كوز - قاراسىن بىلدىرە الۋعا، قىسقاشا فابۋلا جازۋعا ۇيرەتۋ. فابۋلا - باياندالاتىن وقيعالار جەلىسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى.
3. وقىعان كىتابىنىڭ ىشىندە تۇسىنبەگەن ءسوزدى نە ماقال - ماتەلدەردى، نە دايەك سوزدەردى تەرىپ جازىپ الۋعا ارنايى داپتەر اشتىرۋ كەرەك. وسىدان كەلىپ ول بالانىڭ ەڭبەك ەتۋگە قۇلشىنىسى تۋادى، زەيىنى ارتادى، تالعامى وسەدى، كوپ وقۋعا تىرىسادى، سوزدىك قورى مولايادى. كىتاپ وقۋعا قىزىعۋشىلىق ەرتە بالالىق جاستان قالانادى جانە وسى جەردە كوبى اتا - اناعا بايلانىستى بولادى. وتباسى بالانىڭ تۇلعاسىن دامىتۋعا ورتاسى بولىپ تابىلادى، وقۋعا دەگەن قاجەتتىلىك، قىزىعۋشىلىق پەن سۇيىسپەنشىلىك قالىپتاسادى. سوندىقتان بالانى ۋاقىتىندا وقۋعا ۇيرەتىپ قانا قويماي، ونى وقۋدى جاقسى كورۋگە ۇمتىلدىرا ءبىلۋىمىز كەرەك. «ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانۋ ءۇشىن كىتاپ كەرەك، وزگەنى تانۋ ءۇشىن دە كىتاپ كەرەك» دەپتى اتاقتى اۆار اقىنى ر. گامزاتوۆ. ادام ايناعا قاراپ، بەت - جۇزىندەگى وزگەرىستەردى كورەتىنى سياقتى كىتاپ ارقىلى دا جاڭا الەمدى تانيدى. باسقا ءبىر ەلدىڭ، قوعامدىق مىندەتىن، ءتىلىن، ءدىنىن، تۇرمىسىن، سالت - ءداستۇرىن بىلەدى. كىتاپ - رۋحاني قازىنا، بايلىق، ءومىر ايناسى، زامانا سىرى، تاريح شەجىرەسى، وقۋ - تاربيە قۇرالى. «ارتىق ءبىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە» - دەپ اباي قۇنانبايەۆ اتامىز ايتپاقشى، ادام بالاسى ءۇشىن كىتاپ – ءتىلسىز تاربيەشى. كىتاپ ادام بالاسىنا بالا كەزىنەن باستاپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سىرلاس دوسى بولا الادى.
بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاققا بەرىلەر ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ ءوز مانىندە ساپالى بولۋى ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرعانى انىق. وسىعان وراي ەلىمىزدەگى بىردەن - ءبىر رۋحاني قازىنا ورداسى – مەكتەپ كىتاپحاناسى. مەكتەپ كىتاپحاناسى – كىتاپ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ جان - جاقتى ءبىلىم الۋىمەن قاتار، پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەنۋىنە، ساياسي ساپاسىن قالىپتاستىرىپ، عىلىمي، كاسىبي، مادەني دارەجەسىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن بىردەن - ءبىر الەۋمەتتىك ورىن. كىتاپحاناعا وقۋشىلار كەلىپ، قاجەتتى ادەبيەتتەرىن جازعىزىپ الىپ وتىرادى، بىلىمدەرىن تولىقتىرادى. ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەتىمىز: كىتاپتاردى ناسيحاتتاۋدىڭ ءتۇرلى فورمالارى مەن ادىستەرىن ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقىرمانداردىڭ كىتاپ وقۋعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، جان - جاقتى دامىعان بالانى تاربيەلەۋگە جاردەمدەسۋ. وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن قالاي دامىتۋعا بولادى؟ وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە قىزىعۋشىلىعىن وياتۋعا نە اسەر ەتەدى؟ وسى سۇراقتارعا تەك پەداگوگتار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كىتاپحاناشىلار دا ويلانۋدا. بالالارمەن تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزۋدە كىتاپحانانىڭ ەرەكشە ماڭىزدى بولاتىن سەبەبى: بالا كەزدە وقىعان كىتاپ كوڭىلگە ۇيالاپ قالادى، بۇكىل ءومىر بويىنا ءوزىنىڭ ءىزىن قالدىرادى.
كىتاپ وقۋ ماسەلەسى بۇكىل ۇلتتى تولعاندىرۋعا ءتيىس. كىتاپقا دەگەن قۇشتارلىق – بۇل تەك كىتاپحاناشىنىڭ عانا جۇمىسى ەمەس، سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جانە ەرەسەكتەردىڭ دە جاۋاپكەرشىلىكتى بولۋى. جاستاردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە دە كوپ كوڭىل ءبولىپ، كوركەم ادەبيەتتەرگە دەگەن قاجەتتىلىكتى ارتتىرىپ، وقۋعا ىنتالاندىرۋىمىز كەرەك، كىتاپ وقۋدى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن جوعارعى دەڭگەيدە كىتاپحانالىق ساباقتار، كەزدەسۋلەر، اۋىزشا جۋرنالدار، سايىستار، ەرتەڭگىلىكتەر ۇيىمداستىرىپ، وقىرماندار سۋسىندايتىنداي، وي - پىكىر تۋعىزاتىنداي ەتىپ وتكىزۋ. كىتاپحانانى شىنايى مادەنيەت وشاعىنا اينالدىرۋ. سوندىقتان مادەني وشاقتاردى جانداندىرۋ، ونىڭ ىشىندە بالالارعا قىزمەت كورسەتەتىن مەكتەپ كىتاپحانالارىنىڭ ەڭسەسىن كوتەرۋ، ءداستۇرىمىزدى ساقتاي وتىرىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءبىلىمىن، رۋحاني بايلىعىن ارتتىرۋ، ءتيىمدى اقپاراتپەن قامتاماسىز ەتۋ ءوز قولىمىزدا.
You Might Also Like
