بالانى دامىتۋداعى شىعارماشىلىق جۇمىستىڭ ءرولى
شىعارماشىلىق قابىلەتتى دامىتۋ تۇلعالىق - دامىتۋشىلىق وقىتۋدىڭ ماقساتى. تۇلعالىق - دامىتۋشىلىق وقىتۋ تەورياسى بويىنشا ءبىلىم الۋ جەكە تۇلعانىڭ دامۋىمەن ۇشتاسىپ جاتۋى ءتيىس. كەز - كەلگەن وقىتۋ دامىتا الادى، ءبىراق ونىڭ مازمۇنى ادىستەرى دۇرىس باعىتتالماعاندىقتان، ناتيجەسىندە داميتىن ساپالار تار شەڭبەردە قالادى.
دامىتا وقۋ د. ب. ەلكونين، ۆ. ۆ. داۆىدوۆ جاساعان 3 نەگىزگى قۇراۋشىدان تۇرادى.
1. وقۋ ماقساتتارىنىڭ قويىلۋى.
2. ونى شەشۋ جولىن بىرلەسە قاراستىرۋى.
3. شەشىمنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋى.
ساباقتى جاقسى وقيتىن وقۋشىلارمەن عانا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ قانا قويماي، بارلىق بالانىڭ دامۋى ءۇشىن، قولايلى جاعداي تۋعىزىپ، قابىلەتى جەتكەن جەرگە دەيىن ەڭبەك ەتۋى ويلاستىرىلسا، ءار وقۋشىنىڭ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
باستاۋىش مەكتەپ ءمۇعالىمى وقۋ مەن تاربيەنىڭ ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەرىن ىزدەستىرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى ساباقتا ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولدارىن قاراستىرادى.
1) موديفيكاسيالىق يننوۆاسيا - قولدا باردىڭ ءتۇرىن وزگەرتىپ، دامىتۋ.
2) كومبيناتورلىق يننوۆاسيا - بەلگىلى ادىستەمە ەلەمەنتتەرىن جاڭاشا قۇراستىرۋ.
3) راديكالدىق يننوۆاسيا - مەملەكەتتىك ستاندارتتى قالىپتاستىرۋ.
قازىرگى تەحنولوگيانى قولدانۋ - وقۋشىلار وي - ءورىسىنىڭ ەركىن دامۋىنا، جان - جاقتى ءبىلىم الۋىنا شىعارماشىلىق جاعداي جاساۋ ماقساتىندا ساباقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋ، سوندىقتان تەحنولوگيانىڭ 4 ءتۇرلى تاسىلدەرىن كەڭىنەن قولدانۋ، ىزدەنىستىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى.
1 - رەپرودۋكتيۆتىك (بارىنە بىردەي بەرىلەتىن تاپسىرما)
2 - الگوريتمدىك (ويلاندىرۋ)
3 - شىعارماشىلىق (ىزدەنۋ، شىعارماشىلىققا ۇمتىلۋ)
4 - ەۆريستيكالىق (ىزدەنىپ قوسىمشا ادەبيەتتەر پايدالانۋ).
ويلاۋ قابىلەتىن ۇشتاپ ولەڭ قۇراستىرۋعا، ويلارىن ولەڭ جولدارىمەن ورنەكتەۋگە ۇشتالادى. مەنىڭ نەگىزگى شىعارماشىلىق تاپسىرمالارىم وقۋشىلاردىڭ ولەڭ قۇراستىرۋعا شىعارما جازدىرۋعا باۋلۋ بولىپ كەلەدى.
ولەڭ - تاربيەشى. ولەڭ جان دۇنيەڭدى تازالىققا باۋرايدى. قياناتشىل بولماۋعا، وتىرىك سويلەمەۋگە، باتىل بولۋعا باۋليدى. ويتكەنى اقىن ءوز جۇرەگىنەن شىققان سوزگە تۇزەلەدى. شىعارماشىلىققا ۇيرەتۋ تۇلعانىڭ ينتەللەكتۋالدىق اسپەكتىسى عانا ەمەس، ونىڭ پسيحولوگيالىق مىنەز - قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىن دە كوزدەيدى. وعان جىگەرلىك، جاڭا جاعدايلارعا بەيىمدەلۋگە يكەمدىلىك، قاجىرلىلىق پەن تاباندىلىق، ىزدەنۋ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك جاتادى.
شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ، دارىندى وقۋشىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ شىعارماشىلىق تۇلعا، ياعني جاس دارىن جاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە، قىزىعۋىنا قاراماستان وزگەلەردەن دارالىعىمەن، تاباندىلىعىمەن، شۇعىل شەشىمدىلىگىمەن، ءوز كۇشىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن، سەزىم ۇشقىرلىعىمەن، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن، اسقان شابىتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەندەشە، وقۋشى شىعارماشىلىعىن دامىتۋدىڭ مازمۇنى، ءادىس - ءتاسىلى قانداي؟
وقۋلىقتاردا بەرىلگەن تاپسىرمالاردان باسقا شىعارماشىلىقتى دامىتۋدىڭ باستى نىساناسى رەتىندە تومەندەگىدەي جۇمىستاردى جۇرگىزۋگە بولادى:
- وزدىگىنەن باقىلاۋ جۇرگىزۋ؛
- قاراپايىم تاجىريبەلەر جاساۋ؛
- ەكسپەريمەنت قويۋ؛
- ماتىنمەن، سىزبامەن، سۋرەتپەن، دياگراممامەن جۇمىس ىستەۋ؛
- مودەلدەۋ؛
- جەكەدەن جالپىنى شىعارۋ؛
- جالپىنى جەكەلەي قولدانۋ ت. ب. سياقتى وقۋشىنى ىسكەرلىككە، دەربەستىككە باۋليتىن، ويىنا تۇرتكى بولىپ شىعارماشىلىققا جەتەلەيتىن، وزدىگىنەن ىزدەنىسكە سالاتىن، اينالاداعى دۇنيەمەن قارىم - قاتىناسقا تۇسىرەتىن، “جاڭالىق اشىپ”، ونىڭ ناتيجەسىنىڭ قىزىعىنا بولەيتىن ءادىس - تاسىلدەر مەن مازمۇندىق ويىندار، قىزىقتى تاپسىرمالار تۇراقتى جۇرگىزىلىپ وتىرىلۋى ءبىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەنى ناتيجەلى ەتەتىندىگى بەلگىلى. وسى جۇمىستاردى جۇرگىزىپ، ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانىپ جۇرگەن ۇستاز شىعارماشىلىق ءۇردىستىڭ ءار كەزەڭىندە بالا بويىنداعى ءار ءتۇرلى ساپالىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرا الادى.
شىعارماشىلىقتى وياتۋدىڭ كەزەڭدەرىنە توقتالاتىن بولساق:
• العاشقى كەزەڭدە
جاڭالىقتى سەزىنۋ
قايشىلىقتارعا دەگەن كۇدىك
شىعارماشىلىق ەلەس ورىن الادى
دامىتا وقۋ د. ب. ەلكونين، ۆ. ۆ. داۆىدوۆ جاساعان 3 نەگىزگى قۇراۋشىدان تۇرادى.
1. وقۋ ماقساتتارىنىڭ قويىلۋى.
2. ونى شەشۋ جولىن بىرلەسە قاراستىرۋى.
3. شەشىمنىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەۋى.
ساباقتى جاقسى وقيتىن وقۋشىلارمەن عانا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ قانا قويماي، بارلىق بالانىڭ دامۋى ءۇشىن، قولايلى جاعداي تۋعىزىپ، قابىلەتى جەتكەن جەرگە دەيىن ەڭبەك ەتۋى ويلاستىرىلسا، ءار وقۋشىنىڭ وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
باستاۋىش مەكتەپ ءمۇعالىمى وقۋ مەن تاربيەنىڭ ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەرىن ىزدەستىرىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى ساباقتا ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولدارىن قاراستىرادى.
1) موديفيكاسيالىق يننوۆاسيا - قولدا باردىڭ ءتۇرىن وزگەرتىپ، دامىتۋ.
2) كومبيناتورلىق يننوۆاسيا - بەلگىلى ادىستەمە ەلەمەنتتەرىن جاڭاشا قۇراستىرۋ.
3) راديكالدىق يننوۆاسيا - مەملەكەتتىك ستاندارتتى قالىپتاستىرۋ.
قازىرگى تەحنولوگيانى قولدانۋ - وقۋشىلار وي - ءورىسىنىڭ ەركىن دامۋىنا، جان - جاقتى ءبىلىم الۋىنا شىعارماشىلىق جاعداي جاساۋ ماقساتىندا ساباقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋ، سوندىقتان تەحنولوگيانىڭ 4 ءتۇرلى تاسىلدەرىن كەڭىنەن قولدانۋ، ىزدەنىستىڭ ءبىر ءتۇرى بولىپ تابىلادى.
1 - رەپرودۋكتيۆتىك (بارىنە بىردەي بەرىلەتىن تاپسىرما)
2 - الگوريتمدىك (ويلاندىرۋ)
3 - شىعارماشىلىق (ىزدەنۋ، شىعارماشىلىققا ۇمتىلۋ)
4 - ەۆريستيكالىق (ىزدەنىپ قوسىمشا ادەبيەتتەر پايدالانۋ).
ويلاۋ قابىلەتىن ۇشتاپ ولەڭ قۇراستىرۋعا، ويلارىن ولەڭ جولدارىمەن ورنەكتەۋگە ۇشتالادى. مەنىڭ نەگىزگى شىعارماشىلىق تاپسىرمالارىم وقۋشىلاردىڭ ولەڭ قۇراستىرۋعا شىعارما جازدىرۋعا باۋلۋ بولىپ كەلەدى.
ولەڭ - تاربيەشى. ولەڭ جان دۇنيەڭدى تازالىققا باۋرايدى. قياناتشىل بولماۋعا، وتىرىك سويلەمەۋگە، باتىل بولۋعا باۋليدى. ويتكەنى اقىن ءوز جۇرەگىنەن شىققان سوزگە تۇزەلەدى. شىعارماشىلىققا ۇيرەتۋ تۇلعانىڭ ينتەللەكتۋالدىق اسپەكتىسى عانا ەمەس، ونىڭ پسيحولوگيالىق مىنەز - قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىن دە كوزدەيدى. وعان جىگەرلىك، جاڭا جاعدايلارعا بەيىمدەلۋگە يكەمدىلىك، قاجىرلىلىق پەن تاباندىلىق، ىزدەنۋ، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك جاتادى.
شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ، دارىندى وقۋشىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ شىعارماشىلىق تۇلعا، ياعني جاس دارىن جاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە، قىزىعۋىنا قاراماستان وزگەلەردەن دارالىعىمەن، تاباندىلىعىمەن، شۇعىل شەشىمدىلىگىمەن، ءوز كۇشىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن، سەزىم ۇشقىرلىعىمەن، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە دەگەن قۇشتارلىعىمەن، اسقان شابىتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەندەشە، وقۋشى شىعارماشىلىعىن دامىتۋدىڭ مازمۇنى، ءادىس - ءتاسىلى قانداي؟
وقۋلىقتاردا بەرىلگەن تاپسىرمالاردان باسقا شىعارماشىلىقتى دامىتۋدىڭ باستى نىساناسى رەتىندە تومەندەگىدەي جۇمىستاردى جۇرگىزۋگە بولادى:
- وزدىگىنەن باقىلاۋ جۇرگىزۋ؛
- قاراپايىم تاجىريبەلەر جاساۋ؛
- ەكسپەريمەنت قويۋ؛
- ماتىنمەن، سىزبامەن، سۋرەتپەن، دياگراممامەن جۇمىس ىستەۋ؛
- مودەلدەۋ؛
- جەكەدەن جالپىنى شىعارۋ؛
- جالپىنى جەكەلەي قولدانۋ ت. ب. سياقتى وقۋشىنى ىسكەرلىككە، دەربەستىككە باۋليتىن، ويىنا تۇرتكى بولىپ شىعارماشىلىققا جەتەلەيتىن، وزدىگىنەن ىزدەنىسكە سالاتىن، اينالاداعى دۇنيەمەن قارىم - قاتىناسقا تۇسىرەتىن، “جاڭالىق اشىپ”، ونىڭ ناتيجەسىنىڭ قىزىعىنا بولەيتىن ءادىس - تاسىلدەر مەن مازمۇندىق ويىندار، قىزىقتى تاپسىرمالار تۇراقتى جۇرگىزىلىپ وتىرىلۋى ءبىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەنى ناتيجەلى ەتەتىندىگى بەلگىلى. وسى جۇمىستاردى جۇرگىزىپ، ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەردى قولدانىپ جۇرگەن ۇستاز شىعارماشىلىق ءۇردىستىڭ ءار كەزەڭىندە بالا بويىنداعى ءار ءتۇرلى ساپالىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرا الادى.
شىعارماشىلىقتى وياتۋدىڭ كەزەڭدەرىنە توقتالاتىن بولساق:
• العاشقى كەزەڭدە
جاڭالىقتى سەزىنۋ
قايشىلىقتارعا دەگەن كۇدىك
شىعارماشىلىق ەلەس ورىن الادى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
