بالاپان تورعاي
قولىندا اشا اعاشى بار سۇر كەپكالى بالا جاقىنداي تۇسسە دە، بالاپان تورعاي بەيقام وتىرا بەردى. تەك اياعىنىڭ ءدال استىنداعى شارباق اعاش ساق ەتە تۇسكەندە، ول سەلت ەتىپ، شوشىپ قالدى. جانتاس ەكىنشى رەت اتىپ ۇلگىرگەنشە، بالاپان تورعاي ءجوندالباسا ۇشا جونەلدى.
بالاپان تورعاي الىس شىرقاپ ۇشا المايتىن ەدى. كەشەنىڭ ار جاق بەتىندەگى ءبىر شوق تالعا تالىپ، ارەڭ جەتىپ قوندى. جۇرەن كەۋدەسىنە سىيماي ءدۇرس-دۇرس سوقتى.
اككى جانتاس ەنتەلەپ تاعى جەتتى. روگاتكاسىن جۇگىرىپ كەلە جاتقان بويدا وقتاپ الدى دا، قالت تۇرا قالىپ جانە اتتى. تاس بۇل جولى زۋ ەتىپ، بالاپاننىڭ توبەسىن جالاپ كەتتى. ول كوزىن جىپىلىق ەتكىزىپ، بۇعا قالدى.
بالاپان تورعاي ۇشا جونەلدى...
جانتاس بالاپان تورعايدىڭ قىر سوڭىنان قالمادى، اۋىلدى شىر اينالدىرىپ قۋا بەردى. وكپەسى ءوشىپ، السىرەگەن بالاپاندا كوتەرىلىپ ۇشۋعا ەندى حال دە قالمادى.
ۇرەيى ۇشقان بالاپان ءجۇنىن ءۇرپيتىپ، دۋالعا جابىسا ءتۇستى. ءالسىز اياقتارى سىرعاناقتاپ، سۇرىنە قۇلاپ «اياشى!» اتپاشى!» دەپ جالىنعانداي شىر-شىر ەتتى. ءبىراق بەز بۇيرەك جانتاس وعان قۇلاق اسپادى. قول سوزىم جەردە تۇرىپ اتقىلاي باستادى.
كەنەت جانتاستىڭ ارت جاعىنان:
— ءاي، و نەمەنە؟ — دەگەن داۋىس ساڭق ەتە قالدى. جالت قاراسا، قوجا جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. جانتاس بالاپاندى تەزدەتىپ تاعى ءبىر اتىپ جىبەردى. ەگەر وسى اتقانى دا تيمەسە، وندا باس سالىپ، قوجادان بۇرىن ونى ۇستاپ الماق.
ءبىراق بۇل جولعى اتىلعان تاس نەسىنىڭ جاۋىز نيەتىن قۇپتاپ ۇشتى. ءدال توپشىسىنان دەپ تيگەن تاس بالاپان تورعايدى دومالاتىپ ءتۇسىردى...
— بايعۇسىم - اي! ءولىپ قالار ما ەكەنسىڭ!
تورعايدى قوجا ەكىنشى الاقانىنا اۋدارىپ سالدى. اۋزىن اقىرىن اشىپ ۇرلەدى. بالاپاننىڭ كىلەگەيلەنە جابىلعان كەزى جىلتىراپ قايتادان اشىلدى. تىپىر-تىپىر ەتكەن نازىك اياقتارى قوجانىڭ الاقانىن جىبىرلاتتى. ەندى بىرنەشە مينۋتتان كەيىن جان شاقىرىپ، تۇرۋعا ارەكەتتەندى.
قوجا قۋانىپ كەتتى.
بالاپان تورعاي ۇشامىن دەپ وقىس ۇمتىلىپ، تورس ەتىپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى. قوجا ەندى بايقادى: ونىڭ ءبىر كاناتى سالبىراپ، زاقىمدالىپ قالعان ەكەن.
تورعايدى قوجا ماپەلەپ ۇستاپ ۇيگە اكەلدى. گازەت بەتىنە ناننىڭ ۇگىندىسىن سەۋىپ، جە دەپ تۇمسىعىن اپاردى. ءبىراق بالاپان تورعاي جەمەك تۇگىل، باسىن وڭدى-سولدى جالت-جالت بۇرىپ، تاتىپ المادى.
قوجانىڭ بوساتىپ قويا بەرۋى مۇڭ ەكەن، بالاپان جورعالاپ بارىپ كەرەۋەتتىڭ استىنا ەنىپ كەتتى.
وسى كەزدە تىستان جىلاعان داۋىس ەستىلدى. جانتاستىڭ داۋسى. قوجا جۇگىرىپ شىقتى:
— نە كەرەك ساعان؟
— بەر تورعايىمدى.
— بەرمەيمىن. ول سەنىكى ەمەس.
قوجا الگىندە جانتاستى بالاپانعا ىستەگەن وزبىرلىعى ءۇشىن ءبىراز تومپەشتەپ جىبەرىپ ەدى. ول كەمسەڭدەي جىلاپ، اپاسىنا شاعىم ايتۋعا جونەلگەن.
— نە بوپ قالدى تاعى دا؟ — دەپ سۇرادى اناسى.
— قوجا تورعايىمدى تارتىپ الدى. جەلكەمنەن ءتۇيىپ - ءتۇيىپ جىبەردى.
— ءتايت! ارىز ايتقاننان باسقا وسى سەنىڭ بىلەرىن بار ما؟ ءوزىڭ جايىڭا جۇرسەڭ، قوجا ساعان تيمەيدى. جىلاماي اۋلاق كەت.
اپاسىنان قولپاشتاۋ تاپپاي، تاۋى شاعىلعان قيقار جانتاس ەندى مىنە ىزا بۋىپ، جارىلا جازداپ كەلىپ تۇر. كوزىنىڭ جاسىن سوراعىتىپ: «بەر دەيمىن تورعايىمدى!» — دەيدى ول.
جانتاستىڭ توڭ ايباتىنا ىعا قوياتىن قوجا ەمەس.
— ايتتىم عوي بەرمەيمىن دەپ. تورعاي سەنىكى ەمەس. مارش!
ەكى يىعىنان قاپسىرا ۇستاپ، دەدەكتەتكەن بويدا قوجا جانتاستى ەسىكتەن ءبىر-اق ىتقىتىپ شىعاردى...
بالاپان تورعاي بۇل كەزدە كەرەۋەتتىڭ تۇكپىر سيراعىن پاپالاپ، جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوعىپ، كولەڭكە بۇرىشقا جابىسىپ العان ەدى. توسەكجاپقىش جوعارى قاراي سىرىلىپ، جارىق، مولىراق ءتۇستى دە، ارتىنشا قوجانىڭ ءجۇزى كورىندى. بالاپان تورعايدىڭ جۇرەگى ودان بەتەر تۋلاپ، كەۋدەسىنە سىيماي كەتتى.
— سەن نە، بۇرىشقا تىعىلىپ العانسىڭ؟ ءوزىن ناعىز ءبىر قورقاق ەكەنسىڭ عوي.
قوجا بالاپان تورعايدىڭ قاسىنا گازەتكە سالىپ نان ۇگىندىلەرىن اكەپ قويدى. قاعاز سىبدىرى ونى ودان بەتەر شوشىتتى. ول بۇرىشقا تاقالا تۇسەمىن دەپ، تايىپ كەتىپ، زاقىمدانعان توپشىسىن اۋىرتىپ الدى.
ءتۇنى بويى بالاپان تىرپ ەتكەن جوق.
ەرتەسىندە ول جاڭا «پاتەرگە» كەشتى. ونى جاساعان قوجا بولاتىن. كامپيتتەن بوساعان شاعىن جاشىككە قوجا تەمىر توردان توبە شەگەلەدى. كىشكەنتاي ەتىپ اشپالى ەسىكشە ىستەدى. بالاپان تورعايدى سوعان كىرگىزىپ جىبەردى دە، سىرتىنداعى تيەكشەسىن ءىلىپ قويدى.
قوجا جاشىكتى تەرراساعا شىعارىپ، تەرەزەنىڭ ءدال الدىنا اپارىپ قويدى. كۇنشۋاق دۇنيە بالاپان تورعايدى بىردەن سەرگىتتى. باقتىڭ تۇكپىر جاعىنداعى ماۋەلى شيە اعاشىنىڭ بۇتاعىندا وتىرعان ءبىر توپ تورعايدىڭ جارمەڭكەسى ونى ەلىكتىرىپ اكەتتى. سول ءبىر ساتتە بالاپان ءوزىنىڭ مۇشكىل ءحالىن ۇمىتىپ، ۇشا جونەلمەك بولدى. ءبىراق تورعا سوعىلىپ، قۇلاپ ءتۇستى. جارالى توپشىسىن تاعى دا اۋىرتىپ الدى. قولىندا ەكى اشا اعاشى بار سۇر كەپكالى بالا كوز الدىنا ەلەستەي قالدى...
ءتۇس اۋا مەكتەبىنەن قايتىپ كەلگەن قوجا جاشىك تۇبىندەگى نان قوقىمىن تىپىڭ-تىپىڭ تەرىپ جەپ جاتقان بالاپاندى كوردى.
ول وسىلايشا جەم جەيتىن، تاباقشاعا قۇيىپ اكەپ قويعان سۋدان ىشەتىن بولدى. سۋدى كادىمگى تورعايلارشا ىشەدى: تۇمسىعىن باتىرىپ الادى دا، كىلت جوعارى كوتەرىپ، وڭەشىنە قۇيادى.
ارادا ءبىر جەتىدەي ۋاقىت ءوتتى. بالاپان تورعاي تىڭايىپ، ەسەيىپ قالدى. ەندى ونى بالاپان دەپ ايتۋدىڭ ءازى لايىقسىز ەدى. ءجۇنى قۇلپىرىپ، ارقا تۇسى كۇدىستەنىپ، ءىرى ءتۇلعالى كادىمگى قارا جاعال قوراز تورعاي كەيپىنە كەلدى. توپشىسىنىڭ اۋىرعانى دا باسىلدى.
قوجانىڭ اجەسى وتە ءبىر مەيىربان كىسى. ول ەندى نەمەرەسىنە مازا بەرمەيتىن بولدى.
— سەن جىبەر بۇل بەيشارانى. ءوزىڭدى ءوستىپ قاماپ قويسا، جاقسى كورەر مە ەدىڭ؟ — دەپ قويمادى.
اقىرى قوجا اجەسىنىڭ ايتقانىنا كوندى، بالاپان تورعايدى بوساتار الدىندا:
— تاعى ءبىر كەزدەسسەڭ، مەن سەنى تانيتىن بولايىن، — دەپ، ول تورعايدىڭ اياعىنا قالايىدان ساقينا كيگىزدى. سونان سوڭ تۇمسىعىنان ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيدى دە، اۋەلەتىپ ۇشىرىپ جىبەردى.
ءبىرتىن-بىرتىن بيىكتەپ، بالاپان تورعاي بۇلدىراپ كورىنبەي كەتتى.
ەرتەڭىندە تاڭەرتەڭ تىسقا شىعىپ بارا جاتىپ، قوجانىڭ كوزى تەرراساداعى ۇيشىك جاشىككە ءتۇسىپ كەتىپ ەدى. ىشىندەگى تورعايدى كەرىپ، كىلت تۇرا قالدى. سول! ءدال ءوزى! اياعىندا جارقىراعان قالايى ساقينا. اياۋلى دوسىمەن قايتا تابىسقانداي قوجانىڭ جۇرەگى قۋانىشقا تولىپ كەتتى.
ۇيشىك وزىمدىكى دەگەندەي بالاپان تورعاي اشىق قالعان ەسىكشەدەن ەنىپ الىپ، جەمىن جەپ، سۋىن ءىشىپ سايراڭداپ ءجۇر.
ول وسىلايشا وزدىگىنەن اسىراندى تورعايعا اينالدى. ۇيشىگىنە ءالسىن-السىن ۇشىپ كەپ كىرەدى دە، قوجا دوسىنىڭ ازىرلەپ قويعان سىي-سىباعاسىنا بوگىپ، سوسىن سايرانداۋعا قايىرا ۇشىپ كەتەدى. كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن ادامداردان دا يمەنبەيدى. ال كەيدە بوتەگەسى تومپايىپ، تويىپ العاننان كەيىن ۇيشىگىنىڭ ۇستىندە قوناقتاپ وتىرىپ، قۇبىلتىپ جىر شەرتەتىنى دە بار.
ارادا جارتى اي شاماسى ۋاقىت ءوتتى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ بالاپان تورعاي كورىنبەدى. قوجا وعان جەم - سۋىن ازىرلەپ قويدى دا، ساباعىنا كەتتى. كايتىپ كەلسە، ءباpi سول قاز قالپىندا: ەشقانداي ءىز تۇسپەگەن.
— اجە، تورعايىم كەلدى مە؟ بايقادىڭ با؟
— كورە المادىم. سول ءسىرا، كەلگەن جوق-اۋ دەيمىن، — دەپ جاۋاپ بەردى اجەسى.
قوجا ەلەگىزىپ، تورعايىن كوپ كۇتتى. تورعاي وسىلايشا زىم - زيا عايىپ بولدى...
ءوزىڭدى اجالدان اراشالاپ الىپ قالعان قوجا دوسىڭدى ۇمىتىپ، الدە مەكەن اۋىستىرىپ، باسقا جاققا ۇشىپ كەتتىڭ بە؟ نەمەسە تۇبىڭە جانتاس سەكىلدى سوتقار بىرەۋ جەتتى مە؟! قايدا، قايداسىڭ، سەن، بالاپان تورعاي؟!
You Might Also Like
-
مۇعالىمدەر كۇنى بۇگىن، كۇنى ۇستازدىڭ شاتتانعان، شاكىرتىنە دەم بەرگىزگەن جەتكىزەدى دەپ باققا ارمان. ۇستازداردىڭ كۇنى بۇگىن بار تىلەگى ومىردە سول شاكىرتتىڭ ورگە جۇزگەن ەڭبەگىمەن اقتالعان.
