بالجان قىز
بالجان دەگەن قىز قاراقالپاقتار ورتاسىندا تۋىپ-وسكەن قازاق قىزى ەكەن. اقىلىنا كوركى ساي، قىلىعىنا ونەرى ساي، جۇرت اۋزىنا ىلىككەن ارۋ بويجەتكەن بولسا كەرەك. قازانعاپ جەر كورىپ، ەل تانىپ، ونەر ىزدەپ جۇرگەن كەزىندە بالجان قىزبەن تانىسىپ، تۇڭعىش رەت بوزبالا سەزىمى ويانادى. ويىن-تويدا سوزدەرى جاراسىپ، ونەرلەرى ۇندەسىپ، ءبىراز كۇن جۇپتارى جازىلماي بىرگە بولادى.
سودان قازانعاپ قايتار كەزدە بالجان قىز ارنايى قوشتاسۋعا كەلىپ: «ال، قازانعاپ اعا، تىلەۋى جولىڭىزدا جۇرەتىن ءبىر قارىنداسىڭىزدىڭ بارىن ۇمىتپاڭىز، قىز عۇمىرى قىزعالداقتاي كەلتە ەكەنىن بىلەسىز عوي، جىل ۇزاتپاي كەلىپ تۇرىڭىز!»، — دەپ ىشكى سەزىمىن ەمەۋرىن ەتەدى. قازانعاپ تا قيماس كوڭىلمەن ءتىل قاتىپ: «ۋادە — قۇدايدىڭ اتى، جىل ۇزاتپاي ارنايى كەلەمىن»، — دەپ ءسوز بەرەدى.
قازانعاپ ۇزاق جول ءجۇرىپ، ەلىنە كەلەدى. ەلدەگى جاعداي بەلگىلى. جوقشىلىقتى سەرىك ەتكەن اتا-انا قارتايعان. باياعى قوڭىر ۇيدەگى تىرلىك. قارت اناسى قازانعاپقا مۇڭىن شاعىپ، قولقانات بولار كەلىن كورگىسى كەلەتىنىن بىلدىرەدى. تىپتەن، كورشى اۋىلداعى كوز كورگەن قاتارلارىمەن سويلەسىپ، ءجامي اتتى قىزعا قۇدا ءتۇسىپ قويعاندارىن ايتادى. تىرشىلىكتىڭ تەمىر قامىتى دەگەنىنە كوندىرمەي قويسىن با، قازانعاپ ارى-بەرى ويلانىپ، اتا-
انانىڭ تىلەگىنە باس يەدى. ءجامي قىز دا تاربيە كورگەن ارۋ بولسا كەرەك، قازانعاپتىڭ كوڭىلى تولادى. اتا سالتتىڭ راسىمىندە «قالىڭسىز قىز بولسا دا، كادەسىز قىز بولمايدى» دەگەن ءجون-جورالعى بار. قازانعاپ باس قۇراۋدىڭ قام-كەرەمەتىنە كىرىسەدى. كەدەيدىڭ ويعا العانى قاي ءبىر وڭايلىقپەن ورىندالا قويعان، ءبىرى كەم دۇنيەنىڭ كەتىگىن بۇتىندەيىن دەپ جۇرگەندە ارادا بىرەر جىل ءوتىپ كەتەدى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە اياق استىنان ءجامي قىز دۇنيە سالادى. قازانعاپ كۇيزەلەدى. كۇيزەلگەنمەن ولگەن قايتىپ تىرىلمەيدى. ءتىرى ادام تىرلىگىن جاساۋ كەرەك.
قازانعاپ تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، باياعى قاراقالپاق اراسىنداعى بالجان قىزدىڭ اۋىلىن بەتكە الىپ، جولعا شىعادى. ويى بالجاندى ومىرلىك جار ەتىپ، الىپ قايتپاق.
بۇل جازمىش دەگەندى قويسايشى، قازانعاپ بالجان قىزدىڭ ۇزاتىلۋ تويىنىڭ ۇستىنە تۇسەدى. قىز كوڭىلى ءوڭى تۇگىلى تۇسىندەگىگە سەنىپ، دۇعاداي ۇيىيتىن ادەتى عوي. بالجان قىز قازانعاپتىڭ باياعى ۋادەسىنەن كوپ ۇمىتتەنىپ، كۇتۋدەي-اق كۇتكەن ەكەن. ءبىراق اراعا ەكى جىلدىڭ ءجۇزى تۇسكەندە، امال جوق كۇدەر ۇزە باستايدى. كۇدەر ۇزگەن سوڭ دا ءسوز سالىپ جۇرگەن ءبىر جاقسى جەردىڭ بالاسىنا كەلىسىم بەرەدى.
اقىلدى ارۋ بالجان قىز بوتا كوزى ءمولت ەتىپ، كوزىنىڭ جاسىن ىشىنە جۇتادى. سونان سوڭ بولعان ىسكە بولاتتاي بەرىكتىك تانىتىپ، بولاشاق كۇيەۋى مەن جولداس-جوراسىنا ەستىرتىپ اشىق شىرايمەن ءتىل قاتادى: «قازانعاپ اعا، تاعدىردىڭ بۇيرىعى وسىلاي بولدى. مەندە جازىق جوق، ساعىنىشتى سەرىك ەتىپ، ۋادەلى مەرزىمدى ەكى ەسەلەپ كۇتىپ-اق ەدىم. كىنا وزىڭىزدەن، ەندى ارامىزدا وكپە مەن وكىنىش قالماسىن. اق تىلەۋلى تويىمدى ءوزىڭىز باسقارىپ، ۋادەدە تۇرا الماعان ايىپ-شاماڭىزعا ءومىر بويى ماعان كۇي ارناپ ءوتىڭىز!» — دەگەن ەكەن.
بۇل سياقتى اق جۇرەك، ادال كوڭىلگە كولەڭكە تۇسىرۋگە بولا ما، قازانعاپ سول جەردە بالجان قىزدىڭ كىسىلىگى مەن بۇكپەسىز اشىق كوڭىلىنە ريزا بولىپ: «دەگەنىڭ بولسىن!» دەپ باس يەدى.
ءسويتىپ، قازانعاپ ءومىر بويى بالجانعا سۇلۋلىق پەن اقىل-پاراساتتىڭ تاڭىرىندەي تابىنىپ، كۇي شىعارىپ وتەدى. ول كۇيلەرى «بالجان قىز»، «قىز ون بەستە»، «بالجاننىڭ ون جەتىسى»، «بالجاننىڭ كەلىن بولىپ ءتۇسۋى»، «سەن كەتكەندە، مەن قايتەم»، «بالجاننىڭ ەكى مىقىنىنىڭ بۇلكىلدەۋى»، «بالجان قاتىن» دەگەن اتپەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن تارتىلادى.
مىنە، وسىدان كەيىن ءومىردى ونەردىڭ ماڭگىلىك ەتەتىنىنە كۇمان كەلتىرىپ كورىڭىز.
You Might Also Like
-
بۇل كۇي حالىق اراسىندا «ءاۋپپالي، بوپەم-اي»، «جەتىم قىز»، «مۇڭلى قىز» دەگەن اتاۋلارعا يە. كوپ تاراعان اتى — «مۇڭلى قىز». كۇيدىڭ دە، اڭىزدىڭ دا ب...
