بالقۋ تەمپەراتۋراسى. مەنشiكتi بالقۋ جىلۋى
ماڭعىستاۋ وبلىسى، جاڭاوزەن قالاسى،
№15 ورتا مەكتەپتىڭ فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
كونىسبايەۆا مەرۋەرت ساپاربايەۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §14. بالقۋ تەمپەراتۋراسى. مەنشiكتi بالقۋ جىلۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بالقۋ جانە قاتايۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا قاتتى دەنەلەردىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن سىني تۇرعىدان دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى تابيعاتتاعى قاتتى دەنەلەردىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، پراكتيكا بارىسىندا قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ەسەپتەر شىعارۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكات، سلايد، كارتوچكالار
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، سىنىپتى جاڭا ساباق وتۋگە دايارلاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى سۇراقتار قويۋ ارقىلى.
1. سەندەر زاتتىڭ قانداي اگرەگاتتىق كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟ مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
2. قاتتى دەنەلەردىڭ سۇيىقتىقتاردان نەگىزگى ايىرماشىلىعى نەدە؟ گازدان شە؟
3. قانداي جاعدايدا دەنە بالقيدى؟ قاتايادى؟
4. زاتتىڭ بالقۋ كەزىندەگى تەمپەراتۋراسىن نە دەپ اتايمىز؟
5. سۋىق ايماقتاردا سىرتقى تەمپەراتۋرانى قانداي تەرمومەترمەن ولشەيدى؟
6. س - مەنشىكتى جىلۋ سىيىمدىلىقتىڭ ولشەم بىرلىگى قانداي؟
7. قىستا ورتالىق جىلۋ بەرۋ جۇيەسىن ىستەن شىققاندا، جىلۋ باتەريالارىنداعى سۋدى اعىزىپ تاستايدى. ونى قانداي ماقساتپەن جاسايدى؟
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بالقۋ — قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ سۇيىق كۇيگە اۋىسۋى (ءى تەكتى فازالىق اۋىسۋ). تازا زاتتار بالقۋىنىڭ باستى سيپاتتامالارى — بالقۋ تەمپەراتۋراسى جانە بالقۋ جىلۋى. بەلگىلى ءبىر سىرتقى قىسىمدا قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ سۇيىق كۇيگە اۋىسۋ تەمپەراتۋراسى بالقۋ تەمپەراتۋراسى دەپ، ال تۇراقتى قىسىمدا قاتتى كريستالدىق زاتتى تولىقتاي سۇيىق كۇيگە اۋىستىرۋعا قاجەت جىلۋ مولشەرى بالقۋ جىلۋى دەپ اتالادى. بالقۋ تەمپەراتۋراسى سىرتقى قىسىمعا تاۋەلدى.
قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىمداعى (1013، 25 گپا نەمەسە 760 مم سىن. باع.) بالقۋ تەمپەراتۋراسىن بالقۋ نۇكتەسى دەپ اتايدى. قىزدىرۋ كەزىندە قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى، اۋەلى بالقۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن كوتەرىلەدى، سوسىن بالقۋ باستالىپ، زات تولىق بالقىپ بىتكەنگە دەيىن تەمپەراتۋرا وزگەرىسسىز قالادى، ودان ءارى تەمپەراتۋرا تاعى دا جوعارىلايدى. زاتتىڭ سالقىنداۋى كەزىندە پروسەسس كەرىسىنشە وتەدى (زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى بالقۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن تومەندەيدى، زات تولىق قاتايىپ بولعانشا بۇل تەمپەراتۋرا وزگەرىسسىز قالادى، ودان ءارى قاتتى كۇيدەگى زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى قايتادان تومەندەي باستايدى). بالقۋ كەزىندە كوپشىلىك زاتتىڭ كولەمى ارتسا، كەيبىرەۋىنىڭ (سۋ، ۆيسمۋت، سۇرمە، ت. ب.) كولەمى كىشىرەيەدى. بالقىعاندا زاتتىڭ كولەمى ۇلعايسا، قىسىم ارتقاندا ونىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى جوعارىلايدى.
بالقىعاندا كولەمى كىشىرەيەتىن زاتتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى قىسىم ارتقاندا تومەندەيدى. تازا مەتالداردىڭ ىشىندە ۆولفرامنىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى ەڭ جوعارى (3410°س)، السىناپتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى ەڭ تومەن (- 38، 9°س). ەرەكشە قيىن بالقيتىن قوسىلىستارعا: TءىN (3200°C)، HfN (3580°C)، TaC (4070°C)، HfC (4160°C)، ت. ب. جاتادى. امورف قاتتى زاتتاردىڭ بالقۋ نۇكتەسى بولمايدى. ولار تەمپەراتۋرا جوعارىلاعان سايىن جۇمسارا وتىرىپ، بىرتە - بىرتە سۇيىق كۇيگە وتەدى. بالقۋ پروسەسى كەزىندە زاتتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى وزگەرەدى (ەنتروپيانىڭ جوعارىلاۋى ناتيجەسىندە كريستالدىق قۇرىلىم بۇزىلادى، جىلۋ سىيىمدىلىعى ارتادى، ت. ب.).
بالقۋ پروسەسى تابيعاتتا (جەر بەتىندەگى قار مەن مۇزدىڭ ەرۋى، جەر قويناۋىنداعى مينەرالداردىڭ بالقۋى، ت. ب.)، سونداي - اق، عىلىم مەن تەحنيكادا (تازا مەتالدار مەن قورىتپالار الۋ، ت. ب.) ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
- كريستالل دەنەلەردىڭ بالقۋ جانە قاتايۋ گرافيگىن تالداۋ.(39 - سۋرەت)
- كريستالل دەنەلەردىڭ بالكۋ جانە قاتايۋ تەمپەراتۋرالارىنىڭ ءبىر ءماندى بولۋى.
- بالقۋ جانە قاتايۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋى.
- مەنشىكتى بالقۋ جىلۋى، فيزيكالىق ماعىناسى، ولشەم بىرلىگى (4 - كەستەمەن جۇمىس).
- زاتتىڭ سۇيىق كۇيىندە(بالقۋ تەمپسراتۋراسىندا) ىشكى زنەرگياسىنىڭ جوعارى بولۋى.
- قاتايۋ (كريستالدانۋ) كەزىندە بالقۋ ءۇشىن قانداي ەنەرگيا ءجۇمسالسا، سونداي ەنەرگيانىڭ بەلىنىپ شىعۋى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
№15 ورتا مەكتەپتىڭ فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
كونىسبايەۆا مەرۋەرت ساپاربايەۆنا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: §14. بالقۋ تەمپەراتۋراسى. مەنشiكتi بالقۋ جىلۋى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بالقۋ جانە قاتايۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋىنىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا قاتتى دەنەلەردىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن سىني تۇرعىدان دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى تابيعاتتاعى قاتتى دەنەلەردىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، پراكتيكا بارىسىندا قولدانا بىلۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، ەسەپتەر شىعارۋ.
كورنەكىلىگى: پلاكات، سلايد، كارتوچكالار
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، سىنىپتى جاڭا ساباق وتۋگە دايارلاۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسىنا بايلانىستى سۇراقتار قويۋ ارقىلى.
1. سەندەر زاتتىڭ قانداي اگرەگاتتىق كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟ مىسالدار كەلتىرىڭدەر.
2. قاتتى دەنەلەردىڭ سۇيىقتىقتاردان نەگىزگى ايىرماشىلىعى نەدە؟ گازدان شە؟
3. قانداي جاعدايدا دەنە بالقيدى؟ قاتايادى؟
4. زاتتىڭ بالقۋ كەزىندەگى تەمپەراتۋراسىن نە دەپ اتايمىز؟
5. سۋىق ايماقتاردا سىرتقى تەمپەراتۋرانى قانداي تەرمومەترمەن ولشەيدى؟
6. س - مەنشىكتى جىلۋ سىيىمدىلىقتىڭ ولشەم بىرلىگى قانداي؟
7. قىستا ورتالىق جىلۋ بەرۋ جۇيەسىن ىستەن شىققاندا، جىلۋ باتەريالارىنداعى سۋدى اعىزىپ تاستايدى. ونى قانداي ماقساتپەن جاسايدى؟
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
بالقۋ — قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ سۇيىق كۇيگە اۋىسۋى (ءى تەكتى فازالىق اۋىسۋ). تازا زاتتار بالقۋىنىڭ باستى سيپاتتامالارى — بالقۋ تەمپەراتۋراسى جانە بالقۋ جىلۋى. بەلگىلى ءبىر سىرتقى قىسىمدا قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ سۇيىق كۇيگە اۋىسۋ تەمپەراتۋراسى بالقۋ تەمپەراتۋراسى دەپ، ال تۇراقتى قىسىمدا قاتتى كريستالدىق زاتتى تولىقتاي سۇيىق كۇيگە اۋىستىرۋعا قاجەت جىلۋ مولشەرى بالقۋ جىلۋى دەپ اتالادى. بالقۋ تەمپەراتۋراسى سىرتقى قىسىمعا تاۋەلدى.
قالىپتى اتموسفەرالىق قىسىمداعى (1013، 25 گپا نەمەسە 760 مم سىن. باع.) بالقۋ تەمپەراتۋراسىن بالقۋ نۇكتەسى دەپ اتايدى. قىزدىرۋ كەزىندە قاتتى كريستالدىق زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى، اۋەلى بالقۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن كوتەرىلەدى، سوسىن بالقۋ باستالىپ، زات تولىق بالقىپ بىتكەنگە دەيىن تەمپەراتۋرا وزگەرىسسىز قالادى، ودان ءارى تەمپەراتۋرا تاعى دا جوعارىلايدى. زاتتىڭ سالقىنداۋى كەزىندە پروسەسس كەرىسىنشە وتەدى (زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى بالقۋ تەمپەراتۋراسىنا دەيىن تومەندەيدى، زات تولىق قاتايىپ بولعانشا بۇل تەمپەراتۋرا وزگەرىسسىز قالادى، ودان ءارى قاتتى كۇيدەگى زاتتىڭ تەمپەراتۋراسى قايتادان تومەندەي باستايدى). بالقۋ كەزىندە كوپشىلىك زاتتىڭ كولەمى ارتسا، كەيبىرەۋىنىڭ (سۋ، ۆيسمۋت، سۇرمە، ت. ب.) كولەمى كىشىرەيەدى. بالقىعاندا زاتتىڭ كولەمى ۇلعايسا، قىسىم ارتقاندا ونىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى جوعارىلايدى.
بالقىعاندا كولەمى كىشىرەيەتىن زاتتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى قىسىم ارتقاندا تومەندەيدى. تازا مەتالداردىڭ ىشىندە ۆولفرامنىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى ەڭ جوعارى (3410°س)، السىناپتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى ەڭ تومەن (- 38، 9°س). ەرەكشە قيىن بالقيتىن قوسىلىستارعا: TءىN (3200°C)، HfN (3580°C)، TaC (4070°C)، HfC (4160°C)، ت. ب. جاتادى. امورف قاتتى زاتتاردىڭ بالقۋ نۇكتەسى بولمايدى. ولار تەمپەراتۋرا جوعارىلاعان سايىن جۇمسارا وتىرىپ، بىرتە - بىرتە سۇيىق كۇيگە وتەدى. بالقۋ پروسەسى كەزىندە زاتتاردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى وزگەرەدى (ەنتروپيانىڭ جوعارىلاۋى ناتيجەسىندە كريستالدىق قۇرىلىم بۇزىلادى، جىلۋ سىيىمدىلىعى ارتادى، ت. ب.).
بالقۋ پروسەسى تابيعاتتا (جەر بەتىندەگى قار مەن مۇزدىڭ ەرۋى، جەر قويناۋىنداعى مينەرالداردىڭ بالقۋى، ت. ب.)، سونداي - اق، عىلىم مەن تەحنيكادا (تازا مەتالدار مەن قورىتپالار الۋ، ت. ب.) ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
- كريستالل دەنەلەردىڭ بالقۋ جانە قاتايۋ گرافيگىن تالداۋ.(39 - سۋرەت)
- كريستالل دەنەلەردىڭ بالكۋ جانە قاتايۋ تەمپەراتۋرالارىنىڭ ءبىر ءماندى بولۋى.
- بالقۋ جانە قاتايۋ كەزىندەگى ىشكى ەنەرگيانىڭ وزگەرۋى.
- مەنشىكتى بالقۋ جىلۋى، فيزيكالىق ماعىناسى، ولشەم بىرلىگى (4 - كەستەمەن جۇمىس).
- زاتتىڭ سۇيىق كۇيىندە(بالقۋ تەمپسراتۋراسىندا) ىشكى زنەرگياسىنىڭ جوعارى بولۋى.
- قاتايۋ (كريستالدانۋ) كەزىندە بالقۋ ءۇشىن قانداي ەنەرگيا ءجۇمسالسا، سونداي ەنەرگيانىڭ بەلىنىپ شىعۋى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
