ناتۋرال ساندار حالىق دانالىعىندا
تانجانوۆا مايگۇل، ابىلعازينوۆا
تاقىرىبى: "ناتۋرال ساندار حالىق دانالىعىندا"
ماقساتى:
• ساندار ۇعىمىنا بايلانىستى حالىق دانالىعىن دارىپتەۋ، سانداردىڭ قاسيەتى جايلى ماعلۇماتتاردى كوپشىلىك قاجەتىنە جاراتۋ؛
• قازاق حالقىنىڭ قاسيەتتى ساندارعا ەرەكشە تاربيە كوزى رەتىندە قاراعانىن دالەلدەۋ؛
مىندەتتەرى:
• ناتۋرال ساندارعا تۇسىنىك بەرۋ؛
• ءار كيەلى سانداردىڭ ناتۋرال ساندار قاتارىنداعى ورنىن كورسەتۋ؛
• جينالعان ماتەريالداردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ
ناتۋرال ساندار دەگەنىمىز نە؟
نارسەلەردى ساناۋدا پايدالانىلاتىن ساندار ناتۋرال ساندار دەپ اتالادى. ناتۋرال ساندار قاتارى 1 سانىنان باستالادى. ناتۋرال ساندار ىشىندە قازاق حالقىنىڭ ومىرىندە ەرەكشە سيپات بەرە وتىرىپ، ءجيى قولدانىلاتىن ساندار كوپ. “3، 7، 9، 40“ ساندارىن ءوزىمىزدىڭ سالت - داستۇرىمىزدەن، ىرىم - تىيىمدارىمىزدان، ناقىل سوزدەرىمىزدەن ماقال - ماتەلدەرىمىزدەن انىق كورۋگە بولادى. قازاق حالقىنىڭ كيەلى ساندارىن وقي وتىرىپ، ساندار مەن ولاردىڭ سىرلارىن تەرەڭ ۇعىندىرۋ ارقىلى ءوز بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، ءارى قاراي دامىتامىز.
1 سانى تۋرالى:
اللا جالعىز. اللادان باسقا ەشبىر ءتاڭىر جوق.
2 سانى تۋرالى:
كۇنى - ءتۇنى دەم المايتىن ەكەۋ: 1. اي. 2. كۇن.
پاتشالىق قۇرعان ەكى مۇسىلمان، ەكى كاپىر:
مۇسىلمانداردان: 1. سۇلەيمەن. 2. ەسكەندىر زۇلقارنايىن.
كاپىرلەردەن: 1. نالەرۋت. 2. شيددات.
پەيىشتە كورىنبەيتىن: 1. كۇندىز. 2. ءتۇن.
پەيىشتە بولمايتىن: 1. اۋرۋ - سىرقاۋ. 2. ۇيقى
ەكى نارسەمەن دوس بولۋ: 1. ايەلىڭمەن. 2. باستىعىڭمەن.
3 سانىنىڭ بايلامدارى:
ءۇش كوز: سۋ اناسى – بۇلاق، جول اناسى – تۇياق، ءسوز اناسى – قۇلاق
ءۇش توقتام: اقىل – ارقان، وي - ءورىس، ادام – قازىق
ءۇش قاسيەت: ولىدە – ارۋاق، مالدا – كيە، استا – كەپيەت
ءۇش تالعام: مەيىرىم – ساۋاپ، جاقسىلىقتان شاراپات، جاماندىقتان كەسەپات
ءۇش ءجۇز: ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز
ءۇش ءتاتتى: جان ءتاتتى، جار ءتاتتى، مال ءتاتتى
ءۇش قۋات: اقىل، جۇرەك، ءتىل:
ءۇش جۇرت: ءوز جۇرتىڭ، قايىن جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرتىڭ
ءۇش ءىز: بالا، بايلىق، باقىت – ءبىلىم
ءۇش عايىپ: قوناق نەسىبە، اجال
ءۇش الىس: جەر مەن كوك، جاس پەن كارى، جاقسى مەن جاماننىڭ اراسى
ءۇش ارسىز: كۇلكى، ۇيقى، تاماق
ءۇش بايلىق: دەنساۋلىق، اق جاۋلىق، ون ساۋلىق
ءۇش قازىنا: جۇرگەن ءىز، كونە ءسوز، ەسكى ءسوز
ءۇش ماقسات: ساۋداگەر ماقساتى – ۇتۋ، جول مۇراتى – جەتۋ، داۋ مۇراتى – ءبىتۋ
ءۇش ءۇمىت: جازىلام دەپ ناۋقاس ءۇمىتتى، باييمىن دەپ كەدەي ءۇمىتتى، كەتەم دەپ قىز ءۇمىتتى
ءۇش ءقادىرلى: ىرىس، ب ا ق، داۋلەت
ءۇش ءقادىرسىز: جاستىق، دەنساۋلىق، جاقسى جار
ءۇش كەمشىلىك: اتىڭ شابان بولسا – جالعاننىڭ ازابى، العانىڭ جامان بولسا – دۇنيەنىڭ توزاعى، بالاڭ جامان بولسا – كورىنگەننىڭ مازاعى
4 سانىنىڭ ءقادىر - قاسيەتتەرى:
ءتورت مۇلىك: باس ساندىق، ءتىل كىلت، قول مۇلىك، اياق - تاباق
ءتورت حاليفا: ابۋباكىر، ومار، وسپان، ءالي
ءتورت قىلىش: ءحام حام، ءسام سام، زۇلپحار، زۋلقاجا
ءتورت پەرىشتە: جەبىرەيىل، ازىرەيىل، مەكەيىل، يسرافيل
ءتورت كىتاپ: ءتاۋرات، ءزابۋر، ءىنجىل، قۇران
ءتورت ءپىر: جارلىنىڭ ءپىرى – قالتاق اتا،
ۇرىنىڭ ءپىرى – جالتاق اتا
شەبەردىڭ ءپىرى – تەپشەن اتا
كارىنىڭ ءپىرى – كەكشىل اتا
ءتورت تۇلعا: وت، سۋ، جەل، جەر
ءتورت قۇبىلا: شىعىس، باتىس، وڭتۇستىك، سولتۇستىك
ءتورت ماۋسىم: كوكتەم، جاز، كۇز، قىس
ءتورت توقسان: قىس توقسان، جاز توقسان، شىلدە توقسان، كۇز توقسان
ءتورت بۇرىش: شىن - ماشىن، مىسىر، ريم، ەۋروپا ەلدەرى
ءتورت تۇلىك: تۇيە ءپىرى – ويسىلقارا
جىلقى ءپىرى – قامبار اتا
سيىر ءپىرى – زەڭگى بابا
قوي، ەشكى ءپىرى – شوپان، شەكشەك اتا
تاقىرىبى: "ناتۋرال ساندار حالىق دانالىعىندا"
ماقساتى:
• ساندار ۇعىمىنا بايلانىستى حالىق دانالىعىن دارىپتەۋ، سانداردىڭ قاسيەتى جايلى ماعلۇماتتاردى كوپشىلىك قاجەتىنە جاراتۋ؛
• قازاق حالقىنىڭ قاسيەتتى ساندارعا ەرەكشە تاربيە كوزى رەتىندە قاراعانىن دالەلدەۋ؛
مىندەتتەرى:
• ناتۋرال ساندارعا تۇسىنىك بەرۋ؛
• ءار كيەلى سانداردىڭ ناتۋرال ساندار قاتارىنداعى ورنىن كورسەتۋ؛
• جينالعان ماتەريالداردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ
ناتۋرال ساندار دەگەنىمىز نە؟
نارسەلەردى ساناۋدا پايدالانىلاتىن ساندار ناتۋرال ساندار دەپ اتالادى. ناتۋرال ساندار قاتارى 1 سانىنان باستالادى. ناتۋرال ساندار ىشىندە قازاق حالقىنىڭ ومىرىندە ەرەكشە سيپات بەرە وتىرىپ، ءجيى قولدانىلاتىن ساندار كوپ. “3، 7، 9، 40“ ساندارىن ءوزىمىزدىڭ سالت - داستۇرىمىزدەن، ىرىم - تىيىمدارىمىزدان، ناقىل سوزدەرىمىزدەن ماقال - ماتەلدەرىمىزدەن انىق كورۋگە بولادى. قازاق حالقىنىڭ كيەلى ساندارىن وقي وتىرىپ، ساندار مەن ولاردىڭ سىرلارىن تەرەڭ ۇعىندىرۋ ارقىلى ءوز بويىمىزعا ءسىڭىرىپ، ءارى قاراي دامىتامىز.
1 سانى تۋرالى:
اللا جالعىز. اللادان باسقا ەشبىر ءتاڭىر جوق.
2 سانى تۋرالى:
كۇنى - ءتۇنى دەم المايتىن ەكەۋ: 1. اي. 2. كۇن.
پاتشالىق قۇرعان ەكى مۇسىلمان، ەكى كاپىر:
مۇسىلمانداردان: 1. سۇلەيمەن. 2. ەسكەندىر زۇلقارنايىن.
كاپىرلەردەن: 1. نالەرۋت. 2. شيددات.
پەيىشتە كورىنبەيتىن: 1. كۇندىز. 2. ءتۇن.
پەيىشتە بولمايتىن: 1. اۋرۋ - سىرقاۋ. 2. ۇيقى
ەكى نارسەمەن دوس بولۋ: 1. ايەلىڭمەن. 2. باستىعىڭمەن.
3 سانىنىڭ بايلامدارى:
ءۇش كوز: سۋ اناسى – بۇلاق، جول اناسى – تۇياق، ءسوز اناسى – قۇلاق
ءۇش توقتام: اقىل – ارقان، وي - ءورىس، ادام – قازىق
ءۇش قاسيەت: ولىدە – ارۋاق، مالدا – كيە، استا – كەپيەت
ءۇش تالعام: مەيىرىم – ساۋاپ، جاقسىلىقتان شاراپات، جاماندىقتان كەسەپات
ءۇش ءجۇز: ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز
ءۇش ءتاتتى: جان ءتاتتى، جار ءتاتتى، مال ءتاتتى
ءۇش قۋات: اقىل، جۇرەك، ءتىل:
ءۇش جۇرت: ءوز جۇرتىڭ، قايىن جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرتىڭ
ءۇش ءىز: بالا، بايلىق، باقىت – ءبىلىم
ءۇش عايىپ: قوناق نەسىبە، اجال
ءۇش الىس: جەر مەن كوك، جاس پەن كارى، جاقسى مەن جاماننىڭ اراسى
ءۇش ارسىز: كۇلكى، ۇيقى، تاماق
ءۇش بايلىق: دەنساۋلىق، اق جاۋلىق، ون ساۋلىق
ءۇش قازىنا: جۇرگەن ءىز، كونە ءسوز، ەسكى ءسوز
ءۇش ماقسات: ساۋداگەر ماقساتى – ۇتۋ، جول مۇراتى – جەتۋ، داۋ مۇراتى – ءبىتۋ
ءۇش ءۇمىت: جازىلام دەپ ناۋقاس ءۇمىتتى، باييمىن دەپ كەدەي ءۇمىتتى، كەتەم دەپ قىز ءۇمىتتى
ءۇش ءقادىرلى: ىرىس، ب ا ق، داۋلەت
ءۇش ءقادىرسىز: جاستىق، دەنساۋلىق، جاقسى جار
ءۇش كەمشىلىك: اتىڭ شابان بولسا – جالعاننىڭ ازابى، العانىڭ جامان بولسا – دۇنيەنىڭ توزاعى، بالاڭ جامان بولسا – كورىنگەننىڭ مازاعى
4 سانىنىڭ ءقادىر - قاسيەتتەرى:
ءتورت مۇلىك: باس ساندىق، ءتىل كىلت، قول مۇلىك، اياق - تاباق
ءتورت حاليفا: ابۋباكىر، ومار، وسپان، ءالي
ءتورت قىلىش: ءحام حام، ءسام سام، زۇلپحار، زۋلقاجا
ءتورت پەرىشتە: جەبىرەيىل، ازىرەيىل، مەكەيىل، يسرافيل
ءتورت كىتاپ: ءتاۋرات، ءزابۋر، ءىنجىل، قۇران
ءتورت ءپىر: جارلىنىڭ ءپىرى – قالتاق اتا،
ۇرىنىڭ ءپىرى – جالتاق اتا
شەبەردىڭ ءپىرى – تەپشەن اتا
كارىنىڭ ءپىرى – كەكشىل اتا
ءتورت تۇلعا: وت، سۋ، جەل، جەر
ءتورت قۇبىلا: شىعىس، باتىس، وڭتۇستىك، سولتۇستىك
ءتورت ماۋسىم: كوكتەم، جاز، كۇز، قىس
ءتورت توقسان: قىس توقسان، جاز توقسان، شىلدە توقسان، كۇز توقسان
ءتورت بۇرىش: شىن - ماشىن، مىسىر، ريم، ەۋروپا ەلدەرى
ءتورت تۇلىك: تۇيە ءپىرى – ويسىلقارا
جىلقى ءپىرى – قامبار اتا
سيىر ءپىرى – زەڭگى بابا
قوي، ەشكى ءپىرى – شوپان، شەكشەك اتا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
