InfoHub Logo

باعدات شاھارىندا ءبىر جىگىت بولعان ەكەن. ءبىر كۇنى تۇسىندە قىزىر جولىعىپ: «مەن ءنىل دارياسىنىڭ جاعاسىندا ءبىر بايتەرەكتىڭ قاسىندا تۇرامىن، سەن ماعان كەل، ساعان باتامدى بەرەمىن. سەن باقىتتى بولاسىڭ»، – دەيدى. جىگىت ويانىپ كوزىن اشسا، تاڭ اتىپ كەلە جاتىر ەكەن. جىگىت:

«ياپىر-اۋ، بۇل ءتۇسىم قالاي ءتۇس، مۇمكىن، راس ءتۇس بولىپ شىعار، مەن سول بايتەرەككە بارىپ كورەيىن»، – دەپ، شاھاردىڭ ۇزىن كوشەسىمەن جۇگىرە باسىپ كەلە جاتسا، باعدات شاھارىنىڭ پاتشاسى تەرەزەسىن اشىپ قويىپ، كوشەگە قاراپ وتىر ەكەن. اسىعا باسىپ بارا جاتقان جىگىتتى كورىپ، پاتشا شاقىرىپ الادى:

— سەن، جىگىت، جۇرت تۇرماي، اسىعىپ قايدا باراسىڭ، ءبىر نارسەگە قۋانىپ باراسىڭ با، يا بولماسا ءبىر نارسەدەن قورقىپ، قاشىپ باراسىڭ با؟ – دەيدى. جىگىت:

    — تاقسىر، پاتشا، مەن بۇگىن تۇسىمدە قىزىردى كوردىم، ول كىسى: «مەن سەنى ءنىل دارياسىنىڭ جاعاسىندا كۇتەمىن، سەن ماعان كەل، مەن باتامدى بەرەمىن، سودان سوڭ سەن باقىتتى بولاسىڭ»، – دەدى. وسى ءتۇسىم راس بولار دەپ، سول قىزىردى ىزدەپ بارامىن، – دەيدى.

پاتشا: «ولاي بولسا، ءتۇسىڭ قايىرلى بولسىن، راسقا شىقسىن. ەگەر دە قىزىرعا جولىقساڭ، ساعان مەن ءبىر امانات ءسوز تاپسىرايىن. مەن وسى باعدات شاھارىنىڭ پاتشاسىمىن، مەنىڭ قول استىمداعى ەلىم ەگىن سالادى، ءبىراق ەگىندەرى كوك سابان بولىپ جەتىلەدى دە باسىنا ءدان بىتپەيدى. سونىڭ ءمانىسىن قىزىردان سۇراي كەل. كەلگەن سوڭ، قىزىردىڭ نە دەگەنىن ايت»، – دەيدى. جىگىت سۇراماقشى بولىپ، پاتشامەن ۋاعدا قىلىپ ءجۇرىپ كەتەدى.

جۇگىرە باسقان بويىمەن شاھاردىڭ شەتىنە شىعادى. شاھاردىڭ شەت جاعىندا، باعداتتىڭ ءبىر بايى بار ەكەن. باي ەرتە تۇرىپ، قوراسىنىڭ قاسىنداعى باقشاسىن ارالاپ ءجۇرىپ، اسىعا جۇگىرىپ بارا جاتقان جىگىتتى كورەدى. باي بۇل نەتكەن ادام دەپ، شاقىرىپ، ءجون سۇرايدى. باي: «سەنىڭ ءجۇرىسىڭ وتە اسىعىس قوي، ءبىر نارسەگە قۋانىپ باراسىڭ با، يا بولماسا ءبىر نارسەدەن قورقىپ، قاشىپ باراسىڭ با، ماعان ءجونىڭدى ايت»، – دەيدى. جىگىت ماناعى پاتشاعا ايتقانداي كورگەن ءتۇسىن باياندايدى. باي: «ولاي بولسا، ءتۇسىڭ قايىرلى بولسىن، ەگەر دە قىزىرعا جولىقساڭ، ساعان مەن ءبىر امانات ءسوز تاپسىرايىن، سونى قىزىردان سۇراي كەل، مەنىڭ ءبىر ەگىن سالاتىن جەرىم بار، ەگىنىم بويعا جەتىپ شىعادى. باسىنا ءدان دە بىتەدى، ءبىراق ءدانى كوك بويىندا سولىپ، ادام پايداسىنا جاراماي قالادى. سونىڭ سەبەبى نە ەكەن؟» – دەيدى. جىگىت سۇراي كەلۋگە ۋادە قىلىپ، ءجۇرىپ كەتەدى.

شاھاردان ءتورت شاقىرىم شىققان سوڭ، جولدىڭ كىرىندا ءبىر ايداھارعا كەزدەسەدى. ايداھار جىگىتتى قاسىنا شاقىرىپ الىپ:

    — ءيا، ادام بالاسى، سەن وسىنشاما اسىعىپ قايدا باراسىڭ، بارا جاتكان ساپارىڭدى ايت، – دەيدى. سوندا جىگىت ماناعى پاتشا مەن بايعا ايتقانىن ايتادى. ايداھار:

    — ولاي بولسا، جىگىتىم، ءتۇسىڭ قايىرلى بولسىن، ەگەر دە سەن قىزىرعا جولىقساڭ، مەن ءبىر امانات ءسوز تاپسىرايىن، سول ءسوزىمدى سۇراي كەل. مەن جەتى جىل بولدى، وسى جولدىڭ قىرىندا اۋىرىپ جاتىرمىن، ىستەمەگەن ەمىم جوق، سونىڭ ءبىرى دە ەم بولمادى. مەنىڭ اۋرۋىما نە ەم بولار ەكەن؟ – دەيدى.

جىگىت: «جارايدى، پاتشا مەن بايدىڭ ءسىز سياقتى تاپسىرعان اماناتى بار ەدى، بارشاڭىزدىڭ سوزدەرىڭىزدى تۇگەل سۇراي كەلەيىن»، – دەيدى.

ايداھار: «پاتشا مەن باي قانداي امانات ءسوز تاپسىردى؟» – دەپ سۇرايدى. جىگىت ايداھارعا پاتشا مەن بايدىڭ اماناتتارىن جاسىرماي ايتىپ، ايالداماي ءجۇرىپ كەتەدى.

سودان جىگىت جۇگىرە باسىپ، تۇسىندە ايتىلعان جەردەن قىزىردى تابادى، بارىپ سالەم بەرىپ، سويلەسەدى. قىزىر:

    — ال، جىگىتىم، جاي قولىڭدى، باتامدى بەرەيىن، – دەيدى. جىگىت قولىن جايىپ، قىزىردىڭ باتاسىن الادى دا: «جانە ەكى ادام، ءبىر ايداھار سىزدەن سۇراي كەل دەپ امانات ءسوز تاپسىرعان ەدى، سونى سۇراۋعا رۇقسات بولار ما ەكەن؟» – دەپ سۇرايدى. قىزىر:

    — سۇراڭىز، – دەيدى. سوندا جىگىت پاتشانىڭ، بايدىڭ، ايداھاردىڭ تاپسىرعان سوزدەرىن باستان-اياق ايتىپ بەرەدى.

    قىزىر بۇلاردىڭ سۇراعان سوزدەرىن ەستىپ بولىپ، مىناداي جاۋاپ بەرەدى.

    — پاتشاڭا ايت، قول استىنداعى ەلىنىڭ سالعان ەگىنىنىڭ پىسپەي قالاتىن سەبەبى، پاتشا ءوزى - بوي جەتكەن قىز، ءوزىنىڭ ومىرىنە قارسىلىق قىلىپ، ەرگە شىقپاي وتىر ەكەن، ەگەردە ەرگە شىقسا، قول استىنداعى ەلىنىڭ ەگىنى شىعىپ، ءدانى پىسەدى. ەكىنشى، بايعا ايت، بايدىڭ ەگىنى شىعىپ، ءدانى پىسپەي قالاتىن سەبەبى، ەگىن سالعان جەرىندە ات باسىنداي التىن بار ەكەن، سول التىندى قازىپ السا، جەر استىنداعى التىننىڭ بۋى توقتاپ، ەگىنى ءدان بايلاپ پىسەتىن بولادى. ءۇشىنشى، ايداھارعا مىنانى ايت، جەتى جىلداي اۋرۋىنا ەم قونباسا، باقىتتى باسقا تەپكەن ادامنىڭ باسىن جەسىن، سوندا اۋرۋىنان جازىلادى.

قىزىر وسى سوزدەردى ايتىپ عايىپ بولدى. جىگىت قۋانا-قۋانا باعدات شاھارىنا قايتىپ كەلەدى. ۇيىنە ءبىر كۇن قونىپ، پاتشانىڭ امانات تاپسىرعان ءسوزىنىڭ ءمانىن ايتقالى پاتشاعا بارادى. پاتشا:

    — قىزىرعا جولىقتىڭ با؟ مەنىڭ امانات ءسوزىمدى سۇرادىڭ با؟ – دەيدى.

    — جولىقتىم، ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا بەرگەن جاۋابى مىناۋ: ءسىز ءوزىڭىز بوي جەتكەن قىز ەكەنسىز، ەركەك كيىمىن كيىپ، ەركەك بولىپ، پاتشالىق قۇرىپ ءجۇر ەكەنسىز. ءسىزدىڭ بوي جەتىپ، ەرگە شىقپاعان كەسىرىڭىز ەلگە ءتيىپ، ەلدىڭ ەگىنى شىقپاي ءجۇر ەكەن، قىزىر ءوز ەلىندەگى ءبىر جىگىتكە ءتيسىن دەدى، – دەيدى جىگىت.

    — قىزىر اقساقال وسىلاي دەگەن بولسا، راس مەن قىز ەدىم. ەرگە شىقپاعان كەسىرىم ەلىمە ءتيىپ ءجۇر ەكەن، ال مەنىڭ ورنىما پاتشا بولىپ، تاققا وتىر! – دەيدى پاتشا.

    — جوق، مەن ءسىزدى الىپ پاتشا بولمايمىن، قىزىر اقساقال باتا بەرگەن سوڭ، باقىت-داۋلەت ءوزى دە قونادى، – دەپ، جىگىت پاتشا قىزدى الماي، شىعىپ كەتەدى.

    سودان كەيىن بايعا بارادى. بايعا دا قىزىردىڭ ايتقانىن ايتادى.

    — قىزىر ولاي دەگەن بولسا، مەن سىزگە سول التىندى سىيلادىم. ءسىز بارىپ قازىپ الىڭىز، مەنىڭ باسقا داۋلەتىم دە وزىمە جەتەدى، – دەيدى باي جىگىتكە.

    سوندا جىگىت: «مەن قىزىردان باتا العان كىسىمىن. ماعان باق-داۋلەت وزىنەن-وزى-اق كەلەدى، جەر قازىپ بەينەتتەنەرىم جوق»، – دەپ، ەندى اۋرۋ ايداھارعا كەلەدى. قىزىردىن ايتقانىن وعان دا ايتادى.

    سوندا ايداھار: «پاتشانىڭ، بايدىڭ تاپسىرعان ءسوزىن قىزىرعا ايتتىڭ با؟» – دەيدى.

    — ايتتىم، – دەيدى جىگىت:

    — ولار ساعان نە ايتتى؟

    — پاتشا «مەنى الىپ ورنىما پاتشا بول» دەدى، باي «ءوز داۋلەتىم دە جەتەدى، التىندى سەن قازىپ ال!» دەدى. مەن قىزىردان باتا العاننان كەيىن، باق-داۋلەت ءوزى دە قونادى دەپ، پاتشالىعىن دا، التىنىن دا المادىم، – دەيدى جىگىت.

    سوندا ايداھار:

          — ءاي، اقىماق! پاتشالىق باقىت ەدى، التىن داۋلەت ەدى. ماعان قىزىر «باقىتتى باسقا تەپكەن ادامنىڭ باسىن جە، ەم» دەسە، سەنەن ارتىق باقىتتى باسقا تەپكەن ادام تابىلماس، – دەپ جىگىتتى باس سالىپ، باسىن شايناپ، جۇتىپ جىبەرىپتى.

---