InfoHub Logo

ءپۋلتتى قولعا الۋىمىزبەن-اق تەلەديدار ءبىزدى باسقارادى دەگەن ماماندار، كوگىلدىر ەكران الدىندا كوپ ۋاقىت وتكىزبەۋ كەرەكتىگىن ايتۋدا. قازىرگى تاڭدا 7 جاستان 70 جاسقا دەيىنگىلەردىڭ بارلىعى تەلەديدار كورەدى. اسىرەسە سەريالدار ادامدى ەكرانعا بايلاپ قويادى. سوندىقتان پروديۋسەرلەر مەن تەلەكانالدار ۇنەمى بىر-بىرىمەن جارىس ۇستىندە. ءبىراق ماماندار سەريالدارعا دەگەن تاۋەلدىلىككە كوپ توقتالۋدا. تەلەديدارعا دەگەن تاۋەلدىلىك وتباسى ىشىندەگى قارىم-قاتىناستى دا بۇزۋى مۇمكىن.

كلينيكالىق پسيحولوگيا ماماندارى: «ادامدار سەريالدارداعى ومىرگە ارالاسىپ، وزدەرىن سول جەردە جوعالتىپ، وزدەرىنىڭ سەزىمدەرىنەن الىستاۋدا. سول سەبەپتى سەريالدارداعى پروبلەمالار ءوزىنىڭ پروبلەمالارىنان ماڭىزدى بولىپ كورىنەدى. بارلىق نارسەسى سول سەرالدارعا بايلانىستى بولادى. مىسالى كۇلگىسى كەلسە كينوسىن كورىپ كۇلەدى. ءوزىمىز تۋرالى ويلاۋدى توقتاتقانىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ ەڭ جاقسى كۇندەلىكتى تاقىرىبىمىز سەريالدارداعى پروبلەمالار بولدى. ادامدار بۇدان بىلاي ءوزى تۋرالى، جۇبايى تۋرالى، جانۇياسى تۋرالى ءسوز قوزعامايتىن بولدى. بۇل سەريالدار مەنىڭ ومىرىمنەن مۇلدەم الىس، ىشىنە مۇنشالىق كىرىپ كەتپەۋىم كەرەك دەپ ءوزىن توقتاتپايدى. ەگەر ءوزىن توقتاتا العاندا، سەريال، تەلەديدار تاۋەلدىلىگىنە ءتۇسىپ قالمايتىن ەدى. سونداي-اق سەريالدارداعى ادەپكە جات قىلىقتار، ورەسكەل ارەكەتتەر دە ۋاقىت وتە قالىپتى بولىپ سانالاتىندىقتان سونداي ارەكەتتەردىڭ قوعامدا دا تارالا باستاۋى، وسىعان بايلانىستى اجىراسۋلاردىڭ سەبەبىنە اينالىپ جاتقانى دا بار...» دەدى. سەريالدارداعى قويىلىمداردىڭ قاندارىنا ءسىڭىپ قالعانى سونشالىق، كەيبىر جاستار ءدال سولاي ارەكەت ەتىپ، ءدال سولاي شەشىم قابىلداي باستايدى. سەريالدا وتكەن بولماشى سەبەپ ومىرىندە ورىن السا، ءدال سونداي اقىلعا قونىمسىز سەبەپپەن اجىراسۋلار دا ورىن الۋدا.

قازىرگى تاڭدا تەلەارنالارداعى كينولار، شوۋلار، كليپتەر جارتىلاي جالاڭاش قىزداردى تۇسۋرۋدە، ارسىزدىقتى جارنامالاۋدا جارىسىپ جاتقانداي دارەجەدە. بۇرىندارى جامان جۇرىستىلەردىڭ كورىنىسى رەتىندە بىلىنەتىن كەيىپ وسى جارنامالار ارقىلى جالپىلىق ۇلگىگە اينالىپ جاتقانى كەزدەيسوق ەمەس شىعار. كورسەتىلىمدەردىڭ دە جامان ادەت، ەرسى قىلىقتاردى دارىپتەيتىندەرى كوپ. شەتەل كينولارىندا باستى رولدەگى كەيىپكەرلەر كوبىنەسە تاكاپپار بولىپ كەلەدى. دورەكى سويلەۋ، ەشكىمدى تىڭداماۋ، ەشكىمدى مەنسىنبەۋ، ءوز بەتىنشە ارەكەت ەتۋ، ور-كوكىرەك بولۋ، اراق ءىشۋ ابىروي رەتىندە كورسەتىلۋدە. جىنىستىق ۇلگىدەگى ۇياتسىزدىققا، زورلىق-زومبىلىققا اۋەستەندىرەتىن كورسەتىلىمدەر قالىپتى نارسەدەي بوپ قالعان. ادەپتىلىك، ۇيات، ار-نامىستىلىق اياققا تاپتالۋدا. مۇنىڭ ءبارى اسەر ەتپەي قويماس ارينە. ادەپكە جات قىلىقتار، ۇياتسىزدىقتار، ۇرلىق، زورلىق-زومبىلىق، ماسكۇنەمدىكپەن ناشاقورلىق ارتۋدا. حالىقتىڭ جاپپاي كورەتىن تەلەسەريالداردىڭ جاعدايى جان تۇرشىگەرلىك دەسە ارتىق ەتپەس. اتا-اناعا قارسى شىعۋ، ايتقان ءتىلدى الماۋ، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەمەۋ، ءسىڭلىسىنىڭ كۇيەۋىنە اپكەسى قىرىنداپ تارتىپ الۋ، كوزگە ءشوپ سالۋ دەگەن سەكىلدى ارسىز قىلىقتاردى قالىپتى نارسەدەي كورسەتۋ سەكىلدى مىسالدار بۇلاردىڭ ءبىر عانا بولىگى. تاعى ءبىر ماسەلە شەتەل كينولارىنىڭ كوپشىلىگىندە شوقىنۋ ارەكەتتەرى، شىركەۋگە بارۋ، پوپقا بارىپ كۇنالارىن تازارتۋ جاعدايلارى ەڭ كەمى ءبىر رەت كورىنىس تابادى. ءبىر كىسى ايتادى: «بالام ءبىر كۇنى حريستياندىقتا نە ىستەسەڭ دە، قانداي كۇنا ىستەسەڭ دە سوڭىندا پوپقا بارساڭ كۇنادان بوساتادى ەكەن، وندا نەگە حريستيان بولمايمىز؟ دەپ سۇرادى. ونى قايدان ەستىدىڭ دەگەنىمدە كينولاردان كوردىم دەدى. سوسىن حريستياندىقتىڭ قاتە ەكەندىگىن جانە مۇسىلماندىق جايلى ۇزاق وتىرىپ ءتۇسىندىردىم» دەيدى. 

ارسىزدىقتىڭ بەلەڭ العان ەلدەردە تاربيەنىڭ بۇزىقتىعىنان الەۋمەتتىك كۇيزەلىستەر ورىن الۋدا. ءار ءتۇرلى قىلمىس، انارحيا، تەروريزمگە جول اشۋدا. وسىلايشا مەملەكەت ىشتەن قۇلدىراۋدا. كەز كەلگەن نارسەنى جاقسى جولدا نەمەسە جامان جولدا قولدانۋعا بولادى. ۇيدە مۇنداي وزبىرلىقتاردىڭ ورنىنا، تالىم-تاربيەگە، ءوي-ورىستى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن، ادەپتى بۇزبايتىن كورسەتىلىمدەرگە ورىن بەرىلۋى ءتيىس. اتا-انالاردىڭ دا بۇعان نەمقۇرايلى قاراماۋى، تەلەديدار، ينتەرنەت، سەكىلدى اقپارات قۇرالدارىن سارالاپ، مۇقيات باقىلاۋدا ۇستاۋى قاجەت. اتا-انالار ينتەرنەتتى بالالاردىڭ كوزى اشىق بولسىن، ۇيرەنسىن دەپ قوسىپ بەرەمىز. الايدا ينتەرنەتتە جوعارىدا اتالعان قاۋىپتەردىڭ الدە نەشە ەسە ارتىعى بار. دەنساۋلىققا زياندىلىعى ءبىر بولەك، بالانىڭ سانا-سەزىمىن ۋلايتىن سايتتار، ويىندار، ۆيدەولار تولىپ جاتىر. كەي وتباسىلاردا تاڭ اتىسىمەن كەشتىڭ باتىسىنا دەيىن تەلەديدار الدىنان شىقپايتىن بۇلدىرشىندەر بار. دارىگەرلەر تەلەديدار الدىندا ۇزاق وتىرۋ اعزاداعى مەلاتونين گارمونىنىڭ ازايۋىنا جول اشاتىنىن، ال بۇل ءوز كەزەگىندە يممۋنيتەتتىڭ السىرەۋىنە، ءتىپتى مەلاتونين جەتىسپەۋشىلىگى قاتەرلى ىسىك اۋرۋلارىنا جول اشاتىنىن مالىمدەۋدە. سونداي-اق بالالاردىڭ تەلەديدار الدىندا ۇزاق وتىرۋى ميدىڭ جانە دەنە ءبىتىمىنىڭ جەتىلۋىن تەجەيدى. قورقىنىش جانە زۇلىمدىققا نەگىزدەلگەن كينولار بالالاردى اگرەسسيۆتى بولۋعا، كەلەڭسىز قىلىقتارعا باعىتتايدى. مۇنداي كينولاردى بالالاردىڭ كورۋى رۋح ساۋلىعى تۇرعىسىنان دا وتە زياندى. سونداي-اق قورقىنىش پەن زورلىق-زومبىلىققا نەگىزدەلگەن كينولار مەكتەپكە دەيىنگى بالالاردىڭ قيال كۇشىن شەكتەن تىس ازىقتايدى. 3-6 جاس ارالىعىنداعى بالالار ءۇشىن بۇلاردىڭ شىندىق ەمەس ەكەندىگىن ءتۇسىنۋى قيىن بولادى. ماسەلەن سۋپەرمەن ءفيلمىن كورگەن بالا ءوزىنىڭ دە كينوداعىداي ۇشا الاتىنىن ويلاپ، كينودا كورگەن ادەتتەن تىس ارەكەتتەرگە قول ۇرۋى مۇمكىن. ساق بولساڭ ساۋ جۇرەسىڭ دەمەكشى، قولىمىزدان كەلگەنشە ءوزىمىزدى جانە بالالارىمىزدى بۇل قاۋىپتەن ساقتاۋعا ارەكەت جاساۋىمىز كەرەك جانە تاربيەلەرىنە ءمان بەرىپ، شەكتەن شىعارماۋىمىز كەرەك.    

---