باسىندا ءۇشقارانىڭ...
اكىمگە
1
اسەت پوەزدان تاڭ الدىندا كەپ تۇسكەن. شاعىن ستانسيادا مۇنان وزگە سىرتقا شىققان ادام بولعان جوق. شالا ۇيقىدان وڭدەرى بوزارعان پروۆودنيكتەر سىرتقا سامارقاۋ قاراپ، ۆاگون ەسىكتەرىندە تۇردى.
تەربەتىلگەن بۇيىعى جىلى ۆاگوننان كەيىنگى كوكتەمنىڭ تاڭعى سالقىن اۋاسى بويىن لەزدە قالتىراتىپ جىبەردى. تىتىركەنگەن اسەت جىلى ۆاگوندى قيماعان كوڭىلمەن كەيىن بۇرىلعان، ەسىك كوزىندە تۇرعان پروۆودنيك قىز جوعارىدان كۇلىمسىرەي قاراپ قولىن بۇلعادى. تاڭعى شاپاقتا ءوڭى ايرىقشا بوز تارتىپ، سۇيكىمدى ەدى. بويى ونشا بيىك تە ەمەس، ناعىز سىمباتتىنىڭ ءوزى. قازاق قىزىنا ءتان بار اسەمدىكتى ءبىر بويىنا جيىپ قويعانداي. «وسىنداي قىزدىڭ دا مۇڭى بار-اۋ...»
پوەزد اقىرىنداپ جىلجي باستادى. سول-اق ەكەن، اسەت كەزدەيسوق ءبىر باقىتتى ساتتەن جىرىلىپ، جالعىز قالعانداي كۇيگە ءتۇسىپ، كوڭىلى قۇلازىپ سالا بەردى. ءومىردىڭ بارلىق قىزىعى مەن شىجىعى وسىناۋ پوەزدا، بۇيىعى جىلى ۆاگوندا كەتىپ بارا جاتقان ءتارىزدى.
ىلعي وسى — ويلاپ-كۇتپەگەن جەردەن وسىنداي باقىتتى ساتتەر تاپ بولادى دا، استى بۇلاڭ ەتىپ، سۋسىپ شىعىپ كەتە بەرەدى. وسىنداي قيماس شاقتار نەگە تۇراقسىز ەكەن؟ الگىندە عانا بۇعان قارسى قاراپ، كوزى كۇلىمدەپ وتىرىپ، اڭگىمە ورايىنا قاراي ەش بۇكپەسىز، اق جارقىن كوڭىلمەن ءوزىنىڭ ءبىراز سىرلارىن ايتقان، جاقسى بەيىل بىلدىرگەن سۇيكىمدى قىز ءبىر كورگەن تۇستەي عايىپ بولدى. اسەت پوەزد سوڭىنان تەلمىرە قاراپ ۇزاق تۇردى.
— ءسىز اسەت اعاسىز با؟
— ءيا.
كەپكىسىن ءبىر جاق شەكەسىنە قيسايتا كيگەن، كەسپەلتەك ءبىتىمدى، بىتىك كوز سارى جىگىت يمەنشەكتەپ قاسىنا كەلدى.
— سالەمەتسىز بە؟ مەن سىزگە كەلدىم. ماشينا اناۋ قاقپانىڭ الدىندا تۇر.
— سەن كىمسىڭ؟
— ءابدىبايمىن.
— كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟
— شۇباردىڭ.
— ءوي، ۇلكەن جىگىت بوپ كەتىپسىڭ عوي.
كادىمگى ءوزىنىڭ تۋعان ناعاشىسىنىڭ بالاسى، ءبىر كەزدە پورتفەلىنە جارتى تابا ناندى ءبىر-اق سالىپ اپ، سىلپىلداتىپ سوعىپ جۇرەتىن دومالاق سارى بالا. جاۋىرىنى قاقپاقتاي، ۇلكەن، ءتورتباق جىگىت بولىپتى. ونى قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان سۇيەر-سۇيمەسىن بىلمەي داعدارىپ قالعان اسەت، اقىرى دارداي جىگىتتى بالاسىنىپ ءسۇيىپ جاتۋدى ەرسى كوردى.
— كوتەر چەموداندى! — دەدى ونىڭ ءتۇر-تۇلعاسىنا، بالۋان مۇسىنىنە سۇيسىنە قاراپ. شاقپاق جەيدەسىنىڭ جەڭىن ءتۇرىپ العان. ءسال بەزەۋ باسقان يەگىندە، ۇرتىندا تەبىندەپ وسكەن بەس-التى تال ساقال-مۇرتى بار.— سەن شوفەر ما ەدىڭ؟
— ءيا.
— باتىرىڭ، وقۋدى جىلى جاۋىپ تاستاعان ەكەنسىڭ عوي.
چەموداندى كوتەرىپ، العا تۇسكەن ءابدىبايدىڭ قۇلاقتارىنا دەيىن قىزارىپ كەتتى. بىردەڭە دەپ مىڭگىرلەگەن بولدى، ءبىراق نە دەگەنىن اسەت ەستىگەن جوق.
— نەشىنشى كلاستان تاستادىڭ؟ — دەپ سۇراعان.
— سەگىزىنشىدەن.
— ىم-م...
جەڭىل گازيك ستانسيانىڭ بالشىق دۋالدى ۇيلەرىنىڭ اراسىن جارىپ ءوتىپ، اۋىلعا باراتىن اسفالت جولعا ءتۇستى دە، اپپاق بوپ اتقان تاڭدى بەتكە ۇستاپ، زاۋلاپ جونەلدى. كوكتەم ايىنىڭ ءالى قۇلپىرا قويماعان كەزى. قاردان قۇلانتازا ارىلعان جەر ەندى-ەندى دەندەپ بۋسانىپ، كوك-سۋىن بويىنا تاراتىپ، باۋىرىن جازىپ، شيراي باستاعان.
ويلى-قىرلى كەڭ دالا، شىعار كۇننىڭ القىزىل شاپاعىندا، تۇندە كوك اياز قالىڭ شىقتان جالتىراپ كۇمىس جالاتقانداي سىزداپ جاتىر. اۋىل — اناۋ، كوكبۋالدىر تاڭعى ساعىمنىڭ اراسىنان كورپەسىن باسىنا دەيىن ورانىپ اپ بۇك ءتۇسىپ جاتقان ادام سياقتى دۇڭكيىپ تۇرعان قوڭىر تاۋدىڭ ەتەگىندە. ستانسيادان وتىز شاقىرىم.
— ءۇي ىشتەرىڭ امان با؟ — دەپ سۇرادى اسەت.
— امان.
— سەن كىمنىڭ ماشيناسىن ايداپ ءجۇرسىڭ؟
— پارتورگتىڭ.
— اپكەمنىڭ ءۇيى تويعا ازىرلەنىپ جاتىر ما؟
— ءيا.
— ءوزى، تويلارى قاشان، بۇگىن كەشكىسىن بە؟
— بۇگىن.
ءابدىباي كىشكەنە كۇنىندە دە مىڭقيىپ ۇندەمەيتىن بالا ەدى، سول مىنەزىنەن ءقازىر دە اۋماعان سياقتى، تىلىنەن تارتقانداي قىپ سويلەتپەسە، سويلەيتىن ءتۇرى جوق. تاعى ءبىراز انانى-مىنانى سۇراستىردى دا، اقىرى اسەت تە ءوز ويىمەن ءوزى بوپ كەتتى.
سولتۇستىك-شىعىس جاققا كوز تىككەن. الگىندەگى پوەزد سوناۋ الىستا، كوز ۇشىندا كەتىپ بارادى ەكەن. كوكىرەگى تاعى دا ويسىراپ، الگى پروۆودنيك قىزدى ەسىنە الدى. «سونداي قىزدا دا مۇڭ بار، ءا؟» «ماحاببات دەگەنگە سەنبەيمىن، ءبارى الدامشى، دەيدى. سونداي قىزدى الداعان وپاسىزدار دا بار ما ەكەن...»
تۇندە تەربەتىلگەن ۆاگوننىڭ ىشىندە ءار ءتۇرلى ويعا كەتكەن اسەت ۇيىقتاي الماي دوڭبەكشىپ ۇزاق جاتتى. اقىرى باسى اۋىرا باستاعان سوڭ، جايلاپ ورنىنان تۇردى دا، پروۆودنيك قىزدىڭ قاسىنا كەپ وتىردى. اڭگىمەلەستى. اۋەلدە سوزدەرى بايلانىسپاي ەكەۋى دە سىپايىلىق ساقتاپ كىبىرتىكتەپ وتىردى دا، ارتىنشا كوپتەن تانىس، ءبىرىنىڭ سىرىن ءبىرى جالعىز سوزدەن ۇعاتىن جاندارشا جاقسى سىرلاسىپ كەتتى. اسەت ءوزىنىڭ عىلىم كانديداتى ەكەنىن ايتقان.
— ال مەن ءسىزدى ستۋدەنت شىعارسىز دەپ ويلاپ ەدىم،— دەدى قىز كۇلىپ.
كوزى كۇلىمدەپ بۇعان تىكتەپ قاراعان. «اقىلدى جان،— دەپ ءتۇيدى اسەت.— ءبىراق ومىردەن وپىق جەگەن، وكىنىشى بار-اۋ...» ايتقانداي-اي، اڭگىمە جاستىق، ماحاببات جايىنا ويىسقان كەزدە، قىز مۇڭايا وتىرىپ، ماحاببات دەگەنگە سەنبەيتىنىن، ءبارى الدامشى ەكەنىن ايتتى.
ءقازىر اسەت ماشينا ۇستىندە كەلە جاتىپ سول ساتتەگى قىزدىڭ بۇكىل كەسكىن-كەيپىن ەسىنە الدى. «قاپ، نە بولسا و بولسىن، كەتە بەرۋىم كەرەك ەدى-اۋ. قاپ...» — دەپ وكىندى ول.
تەگىندە، ونىڭ اۋىلعا ونشا زاۋقى دا سوعىپ كەلە جاتقان جوق. ءوزىن ەلىكتىرەر، قىزىقتىرار بىردەڭە بار دەپ ويلامايدى. وسىدان توعىز جىل بۇرىن، ەندى قايتىپ اۋىلدىڭ قاراسىن كورمەستەي بەزىپ، زاپتى بوپ كەتكەن ەدى. ءوزىنىڭ پاناسىز، كۇيسىز جەتىم قالعان اۋىر جاعدايى، سول كەزدەگى اعايىننان كورگەن تەپەرىشى ەسىنە تۇسسە، كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوڭىلى جاسىپ، قورلانعانداي بولادى. بۇل جولى تەك ەتباۋىر جاقىنى — جان دەگەندەگى جالعىز اپكەسىنىڭ كوڭىلىن قيماي، سونىڭ الدىندا، ەڭ بولماسا، ءبىر رەت تۋىستىق پارىزدان قۇتىلۋ ءۇشىن كەلەدى. حات جازىپ، تۇڭعىش قىزىنىڭ ۇزاتىلۋ تويىنا شاقىرىپتى. اسەت ويلاعان كەزدە، كوكىرەگىندە وعان دەگەن ايانىش ويانادى. باياعىدا ۇزاتىلىپ بارا جاتىپ، اپكەسىنىڭ جىلاعانى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىنەن كەتەر ەمەس. نەگە جىلادى، نەندەي قورلىق، ياكي زورلىق كوردى؟ ول جاعى اسەتكە بەلگىسىز. ايتەۋىر جايدان جاي جىلاماعانى انىق. سول اپكەسى ءقازىر قانداي ەكەن؟ قارتايمادى ما ەكەن؟ شەشەسىنە قاتتى ۇقساۋشى ەدى.
— اپكەم قالاي، قارتايىپ كەتكەن جوق پا؟ — دەدى الدەن ۋاقىتتا.
— بىلمەيمىن.
— نەگە بىلمەيسىڭ؟
ءابدىباي كىنالى پىشىنمەن يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ قويدى. «ءوي، مىناۋ ءبىر دۇمبىلەز بىردەڭە بولدى عوي»،— دەدى، ناعاشى ىنىسىنە قارنى اشىڭقىراپ قالعان اسەت.
ارقان بويى كوتەرىلگەن كۇننىڭ وتكىر ساۋلەسى تىكەنشە قادالىپ. اسەتتىڭ كوزىن اشىتايىن دەدى. ءتۇنى بويى ۇيىقتاماعان ادامدى ماشينا ءىشىنىڭ قوڭىرسىق جالىنى ەزگىلەپ، ماناۋراتا بەردى. سونى سەزگەن ءابدىباي الدىڭعى بەتتەگى اينەكتىڭ استىڭعى جاعىن ءسال كوتەرىڭكىرەپ قويدى. ءبىر ادەمى قوڭىر جەل اڭقىلداي سوقتى.
اسەت دالاعا كوز تاستاعان. سول باياعى تالاي رەت اتتىلى-جاياۋلى جول شەككەن بەل-بەلەستەرى. بۇرىنعىسىنان باسىلىپ، كىشىرەيىپ، كوزگە قوراش تارىزدەنىپ قالعان. بۇرىن ستانسيا مەن اۋىل اراسى وتە الىس كورىنۋشى ەدى، ەندى قاراسا مىنا تۇرعان جەر سياقتى. ەسىندە ءوزىنىڭ شارشاپ-شالدىعىپ جاياۋ جۇرگەن كەزدەرى عانا قالىپتى، انەۋ ءبىر دوڭەستە دەمالعانى، انەۋ ءبىر جىرادا شولدەپ كەپ بۇلاقتان سۋ ىشكەنى — ءبارى دە قازىرگىدەي انىق ەسىندە. ءتىپتى سول كەزدەگى كوڭىلىنىڭ جابىرقاۋ، جاداۋ كۇيى، جاياۋ ءجۇرىپ شارشاعانى ءقازىر ءتاتتى ءبىر قيال ءتارىزدى ەسىنە تۇسەدى. ال ماشينامەن جۇرگەن ساپارلارىنىڭ ءبىرى ەسىندە جوق.
— ءاي، ماشيناڭدى اناۋ جىراعا قاراي بۇرشى، سوندا ءبىر بۇلاق بولۋشى ەدى، كورە كەتەيىن،— دەدى. ءابدىباي ءلام دەمەستەن ماشينانى جولدان بۇرىپ، جۋساندى، بەتەگەلى جوندى باۋىرلاي تارتتى. ماشينانىڭ ءجۇرىسى سەلكىلدەپ كەتتى. كوكتەمگى دالانىڭ بۋسانعان كۇلىمسى ءيىسى اڭقىدى.
جىرانىڭ قۇلاما تۇمسىعىنا كەلگەندە اسەت ماشينادان ءتۇسىپ، تومەنگى بۇلاققا قاراي جاياۋ ءجۇردى. ءابدىباي دا ەرە تۇسكەن. جان-جاعى قالىڭ قۋراي، كوزىن ءشوپ-شالام باسقان تازارتىلماعان بۇلاقتىڭ باسىنا كەپ اسەت ويلى كۇيدە ءبىراز تۇردى. «مىناۋ جەردە بىلاي جانتايىپ جاتىپ ەدىم»،— دەپ ويلادى ول. اياعىنا باتەڭكەسىنىڭ شەگەسى باتىپ قاناپ ەدى، تاس تاۋىپ اپ، سول شەگەنى ۇرعىلاپ ۇزاق وتىرىپ ەدى. ءقازىر ويلاپ قاراسا، ونىسى تاعدىر تالكەگى ەمەس، جاي بالالىق قۇسالىق ەكەن. ءتىپتى كۇلۋگە بولادى. باسقا بىرەۋدەن جۇكتى بوپ قالعان قىز بۇعان جالا جاپتى، ال اعايىن-تۋعان مۇنى سوعان ۇيلەندىرمەك بوپ، جاتىپ كەپ، سوڭىنا ءتۇستى..
— مەن وسى جولمەن ستانسيادان اۋىلعا ءۇش كۇننىڭ ىشىندە ەكى رەت جاياۋ قايتقام،— دەدى اسەت ءابدىبايعا بۇرىلىپ.— وسى بۇلاقتىڭ باسىنا كەپ وتىرۋشى ەدىم. تۋۋ، راقاتى-اي، تاماشا جەر-اۋ!..
اسەت كەرىلە سوزىلىپ، ءبىر ساتكە تىم-تىرىس تۇرا قالدى. بۇلاق سۋىنىڭ بۇلك-بۇلك اققان كۇبىر دىبىسى ەستىلدى. ەندى عانا بايقادى: دالادا قۇس دەگەن مۇنداي كوپ بولار ما، ءارقايسىسى وزىمەن-وزى بۇلاي ۇشادى، ءبىرى ولاي ۇشادى، ەندى ءبىرى تاستىڭ، بۇتانىڭ ۇستىندە شوقيىپ وتىرسا، ءبىرى ءقۋراي-شوپتىڭ اراسىنا سىپ ەتە تۇسەدى، بوزتورعايلار جەر ۇستىنەن كوتەرىلە بەزەكتەيدى، شىرقاۋ كوكتە شىرقىرايدى. ماسايراعان دۇنيە. وزىنشە ءبىر قىم-قۋىت ءوتىپ جاتقان ۋ دا شۋ قىزىق تىرلىك.
— ءجۇر، كەتتىك!
بىرتىندەپ اسەت كوڭىلىندە وسىناۋ دالاعا دەگەن بيىكتەن قاراعان وكتەم سەزىم پايدا بولدى. جەر شارىندا وسىناۋ ارالىق نوقاتتاي عانا بوپ كورىنەر، ءتىپتى بار-جوعى دا بىردەي. ال وسىناۋ ارالىقتا جۇزدەگەن جىلدار بويى مۇنىڭ اتا-بابالارى تىرشىلىك ەتىپ، ءومىر كەشتى، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىن، جاقسىسى مەن جامانىن وسىناۋ ۇلتاراقتاي عانا ارالىقتا ولشەدى. تۋعان جەر، وسكەن جەر دەدى، سونداعىلارى ۇلتاراقتاي عانا ارالىق.
اۋىلعا تاياپ قالعان كەزدە، جولدىڭ وڭ جاعىنداعى ءدوڭنىڭ ۇستىنەن زيرات كورىندى. اپپاق شاڭقانداي كۇمبەزدەرگە كوزى ءتۇستى. بۇرىن بۇل توڭىرەكتە ءتورت قۇلاقتى تام بولماسا، مۇنداي كۇمبەزدەر بولمايتىن. «قاراي گور»،— دەپ تاڭىرقاپ قويدى. وزىنە ۇناپ قالدى بۇل جاڭالىق. اكەسى مەن شەشەسىنىڭ زيراتتارىن ەسىنە الدى. ءقازىر قانداي كۇيدە ەكەن؟
— ءابدىباي، اينالايىن، زيراتقا قاراي بۇرشى، اكەم مەن شەشەمنىڭ باسىنا بارا كەتەيىن،— دەدى. ءابدىباي تاعى دا ءلام دەمەستەن، جولسىزبەن بۇرىلىپ، زيراتقا توتەلەتە تارتتى.
زيراتتىڭ كولەمى ەداۋىر كەڭەيىپتى. كوبىسى قۇلاپ-مۇجىلعان ەسكى ءتورت قۇلاق بالشىق تامدار، تەمىردەن، اعاشتان جاسالعان قورشاۋلار، كەيبىرىنىڭ توبەسىنە قاڭىلتىردان ويىلعان جۇلدىزدار، كەيبىرىنىڭ توبەسىنە ايشىق ورناتىلعان. وسىلاردىڭ بارىنەن الگىندە الىستان كورىنگەن ءۇش كۇمبەز ءسال وقشاۋلاۋ تۇر. الىستان ءبارى بىردەي بوپ كورىنگەنمەن، جاقىننان قاراعاندا بىرىنەن-بىرى وزگەشە، ويۋ-ورنەكتى، ءسان-سالتاناتتى جاسالىپتى.
— وسى كۇنى ءبىزدىڭ اۋىلدا ولگەندەرىنە وسىنداي كۇمبەز سوقتىرۋ سالتقا اينالدى،— دەدى ءابدىباي.
اسەت قابىر-قابىرلەردىڭ اراسىمەن ءوتىپ، ءوزىنىڭ اكەسى مەن شەشەسىنىڭ قاتار جاتقان زيراتتارىن تاۋىپ الدى. سىرتىنداعى تام قورشاۋلارى قۇلاپ قالعان، ءۇستى شي قياق پەن قۋراي باسقان، تەگىستەلە باستاعان قابىرلەردىڭ تۇسىندا، جۇرەگى سۋىلداپ ەكى-ۇش مينۋتتاي تۇردى. اكەسىنىڭ ءقابىرىنىڭ ءبىر جاعى ىشىنە تۇسكەن سياقتى، ءبىراق وعان جاقىن بارىپ، انىقتاپ قاراۋعا اسەتتىڭ جۇرەگى داۋالامادى. ءوزىنىڭ تىم-تىرىس جاتقان قالىڭ زيراتتىڭ ەڭ ورتاسىنا كەپ تۇرعانىن ەندى عانا اڭداعانداي بۇكىل ون بويى تىتىركەنىپ، دىرىلدەپ كەتتى. ءابدىباي ماشيناسىن شۇقىلاپ جاتىر. كەلەرىن كەلسە دە نە ىستەرىن بىلمەگەن اسەت، اپاسىنىڭ قابىرىنە تاعى ءبىر قارادى دا، كەيىن بۇرىلدى. «مۇندايدا نە دەۋگە، نە ىستەۋگە بولادى ەكەن. ءۇن-تۇن جوق كەلىپ، قۇر قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ كەتكەن قانداي ىڭعايسىز ەدى»،— دەپ ويلادى. ءبىر ءتۇرلى، وز-وزىنەن قۋىستانعان ىڭعايسىز كۇيگە ءتۇستى. «ادەيىلەپ بۇرىلعانداعىم وسى عانا ما»،— دەپ ىزا بولدى.
شەتكە شىعا بەرگەنىندە، توبەسىنە جۇلدىز ورناتىلعان تەمىر قورشاۋدىڭ ىشىندە قىزىل گرانيتتەن قۇلپىتاس قويىلعان قابىرگە كوزى ءتۇستى. قۇلپىتاس بەتىندە اينەكتەلگەن سۋرەتى دە بار ەكەن. اسەت تاياۋ كەلگەندە تاني كەتتى: ءبىر كەزدە مەكتەپتە وزىنە ماتەماتيكادان ساباق بەرگەن ۇستازى ەكەن. «قايتىس بولعان ەكەن-اۋ، بايعۇس-اي...» تۋعان جىلى مەن ولگەن جىلىن وقىدى، الدىڭعى جىلى قايتىس بوپتى، قىرىق توعىز جاسىندا. «بايعۇس شەكتەن تىس قاتال بولعانىمەن ادال ادام ەدى، توپىراعى تورقا بولسىن»،— دەپ كۇبىرلەدى اسەت. ۇستازى سۋرەتىندە دە قاباعىن شىتىنىپ، ەرنىن جىمقىرىپ ءتۇسىپتى.
اسەتكە اكە-شەشەسىنىڭ قابىرىنەن گورى ۇستازىنىڭ ءقابىرى قاتتى اسەر ەتتى. ءولىم دەگەننىڭ نە ەكەنىن ەندى عانا شىنداپ سەزگەندەي ۇرەي پايدا بولدى. تەزىرەك كەتكىسى كەپ، ماشيناعا قاراي اسىقتى. «قاتال ەدى، بايعۇس، شەكتەن تىس قاتال ەدى...» ماتەماتيك ۇستازىنىڭ قيت ەتسەڭ، كلاستان قۋىپ شىعاتىنى، ەسەپ شىعارعاندا ءسال قاتەلەسسەڭ، كەشىرىم ەتپەستەن ەكىلىك قوياتىنى ەسىنە ءتۇستى. ول ول ما، اۋىلعا كەلگەن جاڭا كينولاردى قاتال باقىلاپ وتىرۋشى ەدى. ەگەر ءفيلمنىڭ ىشىندە، ەڭ بولماعاندا، ءبىر جەرىندە قىز بەن جىگىت سۇيىسەتىن كورىنىس بولسا، يا وقۋشى بالالاردى كلۋبقا كىرگىزدىرمەيتىن، نەمەسە، كينومەحانيكتى شىرىلداتىپ ءجۇرىپ، الگى سۇيىسەتىن كورىنىستى قيعىزىپ تاستايتىن. قىزىق كىسى ەدى...
ءابدىباي ماشيناسىنىڭ كاپوتىن جاۋىپ، ماي بولعان قولىن شۇبەرەككە ءسۇرتتى. سويتە تۇرىپ، اناداي جەردەگى بيىكتىگى كىندىكتەن عانا كەلەتىن، ۇلكەن-ۇلكەن تاستاردان قالانعان زيراتتى مەگزەدى:
— اسەت اعا، اناۋ، الگى وتكەن قىستا اتىلىپ ولگەن باعلان مەن ايناشتىڭ مولاسى،— دەدى.
— اتىلىپ ولگەنى قالاي؟
— وزدەرى... قۇشاقتاسىپ تۇرىپ اتىلعان.
ءابدىباي ءوزىنىڭ شورقاق تىلىمەن: قىز بەن جىگىت ءبىرىن-بىرى ءسۇيدى، سونان سوڭ اتىلىپ ءولدى، دەگەندى ايتتى دا قويدى. نە سەبەپتەن، قالاي اتىلىپ ءولدى، ول جاعىن تۇسىندىرە العان جوق.
— ەكەۋىن بىرگە كومگەن، مىنا سىرتىنداعى تاس قورشاۋدى ءبىز قالادىق،— دەپ ءبىتىردى ءسوزىن.
«باسە، وسىنداي ءبىر قۇقايسىز بولۋشى ما ەدى، ءبىزدىڭ اۋىل»،— دەپ ويلادى، قوزعالا بەرگەن ماشينانىڭ ۇستىنەن تاس قورشاۋعا جاي عانا ءبىر قاراپ وتكەن اسەت.
مىنە، ەڭىس ويدا جاتقان اۋىلدىڭ توبەسى دە كورىندى.
— و، ءوسىپ كەتىپتى عوي، اۋىل! — دەدى ەرىكسىز سۇيسىنگەن اسەت. بۇرىن ءار تۇستا ءبىر ۇيمە-جۇيمە بوپ شاشىراپ جاتاتىن، مىجىرايعان قورا-قوپسىلى، ۇيلەردىڭ ورنىن جاڭادان سالىنعان اق شاتىرلى ەڭسەلى ۇيلەر باسىپ كەتكەن، جاڭا كوشەلەر پايدا بولعان. اۋىلدىڭ ورتا تۇسىنداعى ءبىر كەزدە بالالار دوپ وينايتىن اشىق الاڭدا ەكى ەتاجدى ۇلكەن ءۇي تۇر.
— اناۋ جاڭادان سالىنعان مەكتەپ پە؟
— ءيا.
— اناۋ نەمەنە؟
— بالالار باقشاسى.
— اناۋ شە؟
— اۋرۋحانا.
اپكەسى حات جازعان سايىن اۋىلدىڭ وسكەندىگىن، جاڭا مەكتەپ، جاڭا كلۋب، جاڭا ۇيلەردىڭ سالىنعانىن ايتاتىن، ول وزگەرىستەردى اسەت وزىنشە تۇسپالدايتىن، ءبىراق ءدال مىناداي كورنەكتى بولار دەپ ويلاعان ەمەس.
ماشينا ءدوڭنىڭ ۇستىندەگى اپكەسىنىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەپ توقتاي قالعان. اسەت جەرگە تۇسەر-تۇسپەستەن اپكەسى كەپ باس سالىپ قۇشاقتاپ، كوپكە دەيىن ايىرىلماي قويدى. تولىپ جاتقان ايەلدەر، كەمپىرلەر شۋىلداسىپ كەپ قورشاپ الدى، ءبىرى ماڭدايىنان، ءبىرى بەتىنەن، ءبىرى قولىنان ءسۇيىپ امانداسىپ، مۇلدەم قۇلاعىن تۇندىرىپ، باسىن اينالدىرىپ جىبەردى. اسەت ولاردىڭ كەيبىرىن تانىپ، كەيبىرىن شىرامىتسا، كەيبىرەۋلەرىن تانىعان جوق. ءبىراق وزدەرى جالپاقتاپ كەپ مۇنى قولىنان سۇيەدى. «اينالايىن-اي، ۇلكەن ازامات بولىپتى-اۋ... اسىلدان قالعان تۇياعىم-اۋ»،— دەسىپ جاتىر. اپكەسى جانە ءبىر ايەلدەر كوزدەرىنىڭ جاسىن سىعىپ ءجۇر. ونان كىلەڭ ءبىر بويجەتكەن سۇيكىمدى قىزدار مەن ءجاسوسپىرىم بالالار كەپ، قول الىسىپ امانداسىپ جاتىر. ءبارى «اعالاپ» تۇر، ءبىراق اسەت ولاردىڭ ءبىرىن دە تانىعان جوق، تەك كۇلگەن كۇيدە: «جاقسى ما، اينالايىن»، «سالەمەت پە، قالقام» دەي بەردى. ءبارى دە اسەم، نۇر ءجۇزدى كورىندى. «قانداي ادەمى جاستار وسكەن»،— دەپ ءسۇيسىندى اسەت. بۇرىن ول ءوزىن ءالى جاسپىن دەپ ويلايتىن، ال ءقازىر ەداۋىر ەسەيىپ كەتكەندەي سەزىندى ءوزىن. سونشالىق ءبىر سىي-قۇرمەتپەن، ىلتيپاتپەن وزىنە جاۋدىراي قاراعان جاستاردىڭ الدىندا قالاي تۇرىپ، قالاي جۇرەرىن، قالاي سويلەسەرىن بىلمەگەندەي، قىسىلىپ قالدى.
ۇيگە كىرىپ، شەشىنىپ، ەندى «ءۇھ» دەپ وتىرا بەرگەندە جەزدەسى مەن كورشى-كولەڭدەگى ءۇش-تورت اقساقال كەلدى. بارىنە ۇشىپ تۇرىپ، سالەمدەسىپ، كەيبىرەۋلەرىمەن قۇشاقتاسىپ، كەيبىرەۋلەرىمەن قول الىستى. ءۇيدىڭ ءىشى-تىسى بىردەي توي قامىندا ەكەنى، كىرىپ-شىققان ادامداردىڭ ءبارى توي شاتتىعىندا ەكەنى كورىنىپ تۇر.
سىپسىڭداعان جاس كەلىنشەكتەر دەرەۋ داستارقان جايىپ، مايلى شەلپەك پەن باۋىرساقتى ۇيە توگىپ، شاي ازىرلەدى. وسى كوڭىل، وسى كورىنىستىڭ ءبارى اسەتتى دە الىپ ۇشقان ءبىر جاقسى قۋانىشقا بولەدى.
شاي ۇستىندە دە مۇنىمەن سالەمدەسۋگە كەلگەن كورشى-قولاڭ، ايەل-ەركەك ۇزدىكسىز كىرىپ-شىعىپ جاتتى. اۋىل ءۇيدىڭ ەڭ ءبىر ىستىق، قايتالانباس سالت-سالتاناتى.
قايتا-قايتا كوزىنە جاس ءۇيىرىلىپ، اينالىپ-تولعانىپ، اپكەسى كەلە بەرەدى.
— جالعىزىم... جارىعىم... كۇنىم مەنىڭ،— دەيدى. باسقا جاي سوزدەردى ايتقىسى كەلمەيدى. ىنىسىنە مەيىرلەنىپ، ەلجىرەي قارايدى. ءوستىپ تەك اسەتتىڭ اپاسى عانا قاراۋشى ەدى. سوندايدا ونىڭ ءوزىنىڭ دە تاماعى قۇرعاپ، كوزى جاساۋراي باستاعانداي بولادى. سونى سەزگەندە شاي قۇيىپ وتىرعان كەلىنشەك، اپكەسىنە:
— ءجا، بولدى ەندى، باۋىرى كەلگەندە جىلاعانى نەسى. شاي ىشكىزشى،— دەيدى.
— جىلامايمىن. جىلامايمىن...— دەپ اپكەسى كوزىن ءسۇرتىپ، دالاعا كەتەدى. ءبىراق كوپ ۇزاماي قايتا كىرەدى.
— اينالايىن... جارىعىم... كۇنىم!
«وسى ءبىر ساتتەر ءۇشىن، وسىنداي ىستىق ساعىنىش ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ قانداي جاقسى»،— دەپ ويلايدى اسەت.
شايدان كەيىن اسەت ءبىراز ۇيىقتاپ دەمالعىسى كەلدى.
2
قانشا ۇيىقتاعانى بەلگىسىز، ءبىر كەزدە سىرتتا، ەسىك الدىنداگى شاڭ-شۇڭ ەتكەن داۋىستاردان ويانىپ كەتتى. سوزدەرىنىڭ اراسىندا اسەتتىڭ اتىن اتاپ قويادى. اسەت توسەكتەن باسىن كوتەرىپ، تەرەزەدەن قاراعان: اپكەسى بۇل اكەلگەن جىبەك ورامالدى باسىنا بايلاپ اپتى، سونى ەكى-ۇش ابىسىن-اجىنى ورتاعا الىپ، ءارقايسىسى ءار جاقتان تاپ-تاپ بەرىپ، تالاسىپ تۇر ەكەن.
— ءاي، قاتىن، اسەت ساعان باۋىر بولعاندا بىزگە بوتەن دەيسىڭ بە؟ اكەل مەن سالام،— دەيدى بىرەۋى.
— قويىڭىزشى، سىزگە جاراسپايدى. مىنا ماعان بەرىڭدەر! — دەيدى ەكىنشى جاستاۋ كەلىنشەك.
— ءاي، ءوز باسىمنان دا ءتۇسىپ قالمايدى. اۋلاق جۇرىڭدەر! — دەيدى اپكەسى.
وسى كەزدە باعاناعى شاي قۇيعان سىپسىڭ قارا كەلىنشەك، اپكەسىنىڭ سىرت جاعىنان كەپ، قاپەلىمدە جاۋلىقتى جۇلىپ اكەتتى. قاشا جونەلدى.
— قاپ، مىنا جامان قاردى-اي، ءا! — دەپ ايىرىلىپ قالعان ايەلدەر ءسال قۋا ءتۇسىپ كەيىن قايتتى.
— ايتتىم جاڭا ماعان بەر دەپ...
اپكەسى جالاڭ باس كۇيىندە شاشى قوبىراپ، كۇلىپ وتىرىپ قالدى. ونان سوڭ ءوزىنىڭ بۇرىنعى ورامالىن بايلادى. اسەت ەندى كورىپ وتىر، اپكەسى اناۋ جىلعىسىنان اجەپتاۋىر قارتايىپ قاپتى، ەتجەڭدەنىپ تولعان. قىرىقتاعى جاسىنان گورى ءسال كەكسەلەۋ كورىنەدى. ۇستىنە ۇزىنشا قىپ تىگىلگەن بارقىت كامزول كيەتىن بوپتى. بەلىن اق ءبوز بەلبەۋمەن وراپ العان. ءسىرا، بەلى اۋىراتىن بولعانى عوي. توعىز بالاسى بار، سولاردى ءوسىرۋ وڭاي دەيسىڭ بە؟
اسەت توسەككە قايتا جانتايدى. سىرتتاعىلاردىڭ سويلەسكەن سوزدەرىنە، ءازىل-وسپاقتارىنا قۇلاق ءتۇرىپ جاتا بەردى. الدەن ۋاقىتتا اپكەسىنىڭ:
— اپىر-اۋ، مىنا كەلە جاتقان زاعيپا ما، ەي؟! — دەگەن داۋسى قاتتىراق شىقتى. اسەت ەلەڭ ەتە قالدى..
— امانسىز با، تاتە؟ — دەگەن ۇياڭ داۋىس تا ەستىلدى.
— امانشىلىق. ءوزىڭ دە ءۇي ءىشىڭ، بالا-شاعاڭ امان با؟ مال-جاندارىڭ ساۋ ما؟ ءيا، قايدان ءجۇرسىڭ، قاراعىم-اۋ. قۇمنان بەرى كوشتىڭدەر مە؟
— ەكى-ۇش كۇن بولدى، مىنا استىرتقا كوشىپ كەلگەنىمىزگە. اۋىلعا ۇن تارتقىزىپ الايىن دەپ كەلىپ ەم.
اپكەسى زاعيپامەن تاعى ءبىراز سويلەستى. ءبىر كەزدە زاعيپا:
— اسەت كەلدى مە؟ — دەپ سۇرادى.
— كەلدى عوي، قارعام. ءتۇنى بويى جول ءجۇرىپ شارشاعان ەمەس لە، دەمالىپ جاتىر.
— سو كەلدى دەپ ەستىپ، امانداسايىن دەپ ەدىم. مەن اسەتتى كورمەگەلى تالاي جىل بولدى عوي... ون ءبىر، ون ەكى جىل بوپتى. قانداي بولدى ەكەن، كورەيىن دەپ ەم. باياعىدا كىشكەنتاي كۇنىمىزدە ەكەۋمىز اتقا ءمىنىپ جارىسۋشى ەك...
— كۇتە تۇر، ءقازىر ويانىپ قالار...
«شىنىندا زاعيپانى كورمەگەنىمە ون ءبىر، ون ەكى جىلداي بوپ قالىپتى-اۋ...— دەپ ويلادى اسەت.— ءيا... سەگىزىنشى كلاستان كەيىن كورگەم جوق...»
ءبىر كەزدە اسەتتىڭ اكەسى كولحوزدىڭ جىلقىسىن باعاتىن دا، زاعيپانىڭ اكەسى قويدا بولاتىن. كەيدە جاز كەزىندە جىلقىلى اۋىل مەن قويلى اۋىل قوڭسى قونعاندا اسەت پەن زاعيپا ەكەۋى ەكى اتقا ءمىنىپ اپ، مال قايىرىپ، جارىسىپ ويناۋشى ەدى. جاڭاعى زاعيپانىڭ ايتىپ وتىرعانى سول كەز. ال بەرتىن كەلە ەسەيگەن شاقتارىن نەگە ەسكە المايدى. ەكەۋى جازعى دەمالىسقا شىققاندا جايلاۋداعى ۇيلەرىنە تالاي رەت بىرگە قايتپاپ پا ەدى. زاعيپاعا بايلانىستى ءبىر ۇمىتىلماس ءسات ءالى كۇنگە اسەتتىڭ ەسىندە. اسەت ىلعي ءوزىنىڭ بالالىق بالعىن شاعىن ويلاعاندا، سول كەزدى اسا ءبىر ساعىنىشپەن ەسىنە الادى. ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر كىرشىكسىز، سۇتتەي اق تازا شاعى دەپ بىلەدى...
جازعى ەمتيحان كەزىندە زاعيپا مەن اسەتتەردىڭ ءۇيى، ەشكىولمەس تاۋىنىڭ تەرىسكەي استىرتىندا كورشى وتىردى. ول كەز ەكەۋىنىڭ التىنشى كلاستى بىتىرەتىن جىلى بولاتىن. ەمتيحان ارالىقتارىنداعى ەكى-ۇش كۇندە بۇلار وسى ورتالىقتاعى مەكتەپكە ۇيلەرىنەن تاۋ اسىپ، اتپەن كەلىپ ءجۇردى. كەيدە ەكەۋى ەكى اتقا ءمىنىپ كەلەدى، كەيدە ءبىر اتقا مىنگەسىپ كەلەدى.
بىردە، ۇمىتپاسا، اقىرعى ەمتيحاننىڭ قارساڭىندا بولار، كۇن جاۋىندى بوپ، جىلقىلار ءۇي ماڭىنان ۇزاپ، ىقتاپ كەتتى دە، زاعيپا مەن اسەت اۋىلدا قالعان جالعىز اتقا مىنگەسىپ شىقتى. كۇنى بويى سىلبىرەپ جاۋعان جاۋىن تەك بەسىن كەزىندە عانا تولاستاعان. قالىڭ تۇمان يىقتان باسىپ تۇردى. بەلۋاردان كەلگەن تاۋ ءشوبى جاۋىن سۋىنا شىلقىپ تۇر.
ەكەۋىنىڭ مىنگەنى — كوشكەندە جۇك ارتاتىن، استىنان وتسەڭ — مىڭق ەتپەيتىن، كيتىڭ جول جورعاسى بار، جۋان تورى ات. زاعيپا الدىندا دا، اسەت ات كورپەنىڭ ءبىر جاعىن توسەپ ارتقا ءمىندى. بۇتا-بۇتانىڭ اراسىن قۋالاپ، بيىك اسۋعا قاراي يرەلەڭدەپ ورلەيتىن جالعىز اياق تاۋ جولىمەن تارتىپ كەتتى. جانۋار تورى ات، تالاي بيىك اسۋلاردان جۇك تارتىپ وتكەن مىقتى مال ەمەس پە، جاۋىن ەزگەن تايعاق سۇرلەۋمەن ءبىر سۇرىنبەي مىسىقشا ورمەلەيدى. تۇياعى تايعاناقتاعان كەي تۇستا تىزەرلەپ اكەتەتىن سياقتى.
جول تىك شانشىلىپ كوتەرىلەتىن تۇستارعا كەلگەندە، اسەت كەيىن سۋسىپ ءتۇسىپ قالماۋ ءۇشىن زاعيپانىڭ بەلىنەن قۇشاقتاپ ۇستاپ الادى. ول كەزدە زاعيپا ەتىنە قول تيگىزبەي ورعىپ تۇراتىن كيىكتىڭ لاعىنداي شالكەس مىنەزدى، ەركە قىز بولاتىن. اسەت ءوزىن قۇشاقتاعان كەزدە:
— جىبەر دەيمىن، جىبەر، قىتىعىم كەلەدى!.. وي-باي-اي...— دەپ شىڭعىرا كۇلىپ، اسەتتىڭ قولىن ۇرعىلايدى.
— ەندى قايتەم، ارتقا قاراي دومالاپ بارام.
— دومالاساڭ دومالاي بەر، مەنەن ۇستاما...
بىرتىندەپ بۇلار تاۋ ۇستىنە كوتەرىلگەن سايىن، قويۋ تۇمان سەيىلىپ تومەندە قالا بەردى. بيىك اسۋدىڭ توبەسىنە شىققان كەزدە، اسپان شايداي اشىق ەكەن، سۋمەن جۋىپ-جۋىپ ابدەن تازارتىلعان، ءبىراق ءالى كەپپەگەن كوكشىل اينەك سياقتى، ۇياسىنا تاياعان كۇن قىپ-قىزىل بوپ مولتىلدەپ جارقىراپ اققان الىپ راكەتا سياقتى. سول ءبىر كۇن ونان كەيىن اسەتكە ەش ۋاقىتتا سونداي بوپ كورىنگەن ەمەس. اسپاننىڭ دا، كۇننىڭ دە تالاي ادەمى ساتتەرىن كوردى، ءبىراق ءدال سونداعىداي كورىنىس قايتالانعان دا ەمەس، بولعان دا ەمەس.
— الاقاي، تاۋدىڭ ءۇستى قانداي جاقسى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى زاعيپا. تومەندە، الگىندە وزدەرى شىققان جاقتا وركەش-وركەش بولىپ قالىڭ تۇمان جاتىر شوگىپ، جىبىر-جىبىر قوزعالادى، تولقيدى. جەل قۋىپ اكەپ، ىقتا ىركىلىپ تۇرىپ قالعان، تۇتىلگەن قوڭىر ءجۇن سياقتى. كەي تۇسى بوزعىلتىم، كەي تۇسى قاراۋىتقان، ال باتىس جاعىن كۇن ساۋلەسى قىزىلعا بوكتىرىپ تاستاعان.
— الا-ا-قا-اي-ي!..
قىز داۋسىنا بيىك تاۋ شىڭى قوسىلىپ، اينەكشە زىڭىلداپ جاڭعىرىعىپ كەتتى.
— اسەت، قاراساڭشى! — دەدى قۋانىشتان ەسى شىعىپ، ات ۇستىندە وتىرا الماي كەتكەن زاعيپا.
— قاراپ تۇرمىن عوي،— دەپ اسەت ونى قۇشاقتاي العان.
— حي-حي-ي!..— دەپ ىرشىپ كەتكەن زاعيپا اسەتتى وزىمەن بىرگە الا-مالا ات ۇستىنەن دومالاپ ءتۇستى جەرگە. ەكەۋى دە جاۋىنعا شىلقىعان قالىڭ شوپكە ۇمار-جۇمار بولدى. سو كۇيدە ىشەكتەرى قاتقانشا كۇلدى، ءبىرىن-بىرى قىتىقتادى، الىستى، جۇلىستى. ال تورى ات اڭىرايعان كۇيدە بۇلارعا قاراپ، توقتاپ تۇردى.
تەك كۇن ۇياسىنا قونعان كەزدە عانا بۇلار ويىندى توقتاتىپ، ورىندارىنان تۇرعان. ەكەۋى دە نارتتاي بوپ قىزارعان، تەرلەگەن، ۇستەرى ابدەن شىلقىپ سۋ بولعان.
— وي-باي، ءقازىر تاۋ اراسىندا جىن-پەرىلەر بولادى، كەتەيىك،— دەدى زاعيپا.
اسەت تورى اتتىڭ كەيىن كەتكەن ەر-توقىمىن جوندەپ، تارتپالارىن قايتا تارتتى. ونان سوڭ، قولتىعىنان دەمەپ، الدىمەن زاعيپانى مىنگىزدى، تاستىڭ ۇستىنە شىعىپ ءوزى ءمىندى.
— جاڭا عوي، مىنا ۇشكىر تاستاردىڭ ۇستىنە جىعىلعاندا ولەتىن ەك،— دەدى زاعيپا.
بۇلار تورى اتتى كيتىڭ جورعاسىنا سالىپ، ىمىرت قاراڭعىلىعىندا، ويعا يرەلەڭدەي تۇسكەن تاستاق جولمەن، ەسكى تاس قىستاۋلاردىڭ اراسىنان ءوتتى. ۇڭىرەيگەن يەسىز قىستاۋلاردان ءسال قورىققان اسەت زاعيپانى مىقتاپ قۇشاقتاپ الدى. زاعيپا دا تىم-تىرىس، جان-جاققا جالتاقتاي قاراپ، اتتى تىنىمسىز تەبىنەدى. ءبىر جاقسىسى، ايتەۋىر، كۇنگەي جاقتا تۇمان جوق ەكەن. قىستاۋدى ءبىراز ۇزاپ شىققاننان كەيىن عانا «ۋھ» دەپ دەم العان زاعيپا:
— بۇرىنعى ۋاقىتتا وسىنداي تاس قىستاۋلاردا قالاي تۇردى ەكەن قورىقپاي؟ — دەپ قويدى.
كۇنگەيدەگى اۋىل ورتالىعىنا ەل ورىنعا وتىرا جەتكەن. ەكەۋى دە ءۇستى-باستارى سۋ-سۋ، ابدەن قالجىراپ شارشاعان بويدا، اسەتتىڭ وسى اپكەسىنىڭ ۇيىنە كەپ، كەشكى تاماق — كەسپە كوجەدەن ىشەر-ىشپەستەن قۇلاعان ەدى. ەرتەڭ ەمتيحان، ەرتە تۇرىپ، كىتاپتى تاعى ءبىر قاراپ شىعۋلارى كەرەك.
ەكەۋى دە جارتىلاي شەشىنىپ، جارتىلاي كيىمشەڭ كۇيىندە قاتار قۇلاعان. اسەت ۇيقىسى قانىپ ءبىرىنشى وياندى. تاڭ الدى ەكەن، ءۇيدىڭ ءىشى جاپ-جارىق. قوزعالىپ ەدى، موينىن بىردەڭە جىبىرلاتقانداي بولدى، قاراسا قاسىندا جاتقان زاعيپانىڭ بۇرىمى ەكەن. ۇش جاعى تارقاتىلىپتى، قىشقىلتىم ءيىسى بار — اشىعان ايراننىڭ ءيىسى. زاعيپانىڭ باسىنا باسىن ءتۇيىستىرىپ يىسكەدى، قىشقىلتىم ايران ءيىسى كەرەمەتتەي ۇنادى. ەندى بىردە قىزدىڭ ۇيىقتاپ جاتقان كەسكىنىنە قارادى، اقىرىن عانا بىلدىرمەي بەتىنەن سۇيگىسى كەلدى، ءبىراق باتپادى. تەك شاشىنىڭ تارقاتىلىپ جاتقان ۇشىنان عانا ۇرلانا ءسۇيدى...
ءقازىر سىرتتا كەپ، مۇنىڭ ويانۋىن كۇتىپ وتىرعان سول زاعيپا.
سەگىزىنشى كلاستى بىتىرەتىن جىلى زاعيپا وسىندا ءبىر جەسىر ايەلدىڭ ۇيىندە تۇرىپ وقىعان. كوكتەمگە سالىم سول ايەلدىڭ ۇيىنە، الىستاعى توركىنىنەن، ءبىر جاماعايىنى ىزدەپ كەلىپ، ۇزاق ۋاقىت قوناقتاپ جاتتى. اسكەر قاتارىنان قايتقان جاس جىگىت ەكەن. سول جىگىت كەلگەننەن كەيىن-اق زاعيپا وزگەرە بەردى. بۇرىنعىداي الىسىپ-جۇلىسىپ ويناۋدى قويىپ، كلاستا پارتاسىنان تۇرماستان، ىلعي تۇنجىراپ وتىرىپ الاتىن بولدى. ءوزى مۇلدەم ەرەسەيىپ ءوسىپ، سۇلۋلانىپ تولا باستادى. ءسويتىپ جۇرگەندە جازعى دەمالىس باستالدى دا، وقۋشىلار جان-جاققا تاراپ كەتتى. كۇزدە زاعيپا مەكتەپكە قايتىپ ورالعان جوق، مالداعى اكە-شەشەسى جىبەرمەپتى-مىس دەگەن ءسوز بولدى. ونان بىرەر جىل وتكەن سوڭ مالدا جۇرگەن ءبىر جىگىتكە تۇرمىسقا شىعىپتى دەگەن دە حابار جەتتى.
اسەت توسەكتەن تۇرىپ، ءۇستى-باسىن دۇرىستاپ، اينانىڭ الدىنا بارىپ شاشىن تارادى. قاتتى ۇيىقتاعاندىكى بولۋ كەرەك، كوزى قىزارىپ قاپتى، بوزاڭ تارتقان جۇقالاڭ كەسكىنى ىسىڭكى. تازا اۋاعا شىعىپ، ءبىراز جۇرسەم باسىلىپ كەتەر دەپ ويلادى.
اۋىزعى بولمەگە دابىرلاي سويلەسىپ اپكەسى مەن زاعيپا كىردى. اپكەسى ەسىكتەن سىعالاپ:
— ە، تۇرىپتى عوي، اينالايىن،— دەدى قۋانا داۋدىرلاپ.
اپكەسىنە ەرىپ بولمەگە بەت-اۋزى قارا الا-تورالا بولعان، باسىنا قىزىل الا گۇلدى ورامال بايلاعان، جالاق ەرىن كەكسە ءبىر ايەل كىردى. «قۇداي-اۋ، زاعيپا وسى ما؟» — دەگەن وي اسەتتى وسىپ ءوتتى.
— امان-ساۋسىز با؟ — دەپ كەپ ايەل قول الىستى.— اسەت مەنى تانىمايتىن دا شىعار،— دەدى كۇلىپ. كوزى عانا سول بۇرىنعى زاعيپانىڭ كوزى.
— نەگە تانىمايمىن، زاعيپاسىڭ عوي،— دەدى اسەت، ءبىراق ىشىنەن: «راس تانىماعانداي ەكەم، اپىر-اۋ، اپ-ادەمى قارا تورى قىز ەمەس پە ەدى، نە بوپ كەتكەن»،— دەپ تاڭىرقادى. ۇستىندەگى كيىمدەرى تىم قوراش. راس، قىمبات جىبەك پەن پۇلىشتەن تىگىلگەن، ءبىراق قالاي بولسا سولاي يىق، ەتەكتەرى ولپى-سولپى تۇر. ءجۇرىس-تۇرىسى دا ءبىر ءتۇرلى بۇگەجەكتەپ باسادى. يمەنشەكتەپ بارىپ ورىندىققا وتىردى.
— ءيا، اۋىلدى ۇمىتتىڭىز عوي، كەلمەيتىن بولدىڭىز عوي،— دەدى.
— قىزمەت، قول تيمەيدى.
— ءبىز سياقتى دەيسىڭ بە، اندا بارام، ال كەتتىم دەپ جۇرە بەرەتىن، بۇلاردىڭ ساعاتتارى ساناۋلى عوي،— دەپ قويدى اپكەسى.
مۇنان كەيىن ءۇي ءىشى، بالا-شاعا جايىن سۇراستى. زاعيپا وزدەرىنىڭ ءالى قويدا ەكەنىن، حال-تۇرمىستارىنىڭ جاقسى ەكەنىن، التى بالاسىنىڭ بارىن، ۇشەۋىنىڭ وسى ورتالىقتا ينتەرناتتا جاتىپ وقيتىنىن ايتتى. كەزەگى كەلگەندە ءوزى دە: — بالالارىڭىز قانشا؟ — دەپ سۇرادى.
— ءبىر ۇلىمىز بار.
— ە، بۇل قالادا تۇراتىنداردىڭ بىر-ەكى بالادان اسىرمايتىن سالتى ەمەس پە،— دەدى وسى تۇستا اپكەسى. مۇرنىن تىجىرىپ، ءتىپتى جاقتىرمايتىنىن ءبىلدىردى.
زاعيپا تاعى ءبىراز وتىردى، ارى-بەرىدەن كەيىن، سويلەسەتىن ءسوز دە قالمادى.
— قوي، شارۋاما بارايىن. الگى ديىرمەندە كەزەككە تۇرىپ كەتىپ ەم،— دەپ ورنىنان تۇردى.
— كەشكىسىن تويعا كەل،— دەپ اپكەسى قوسا تۇردى.
— كەلەمىز عوي.
زاعيپا شىعىپ كەتكەننەن كەيىن دە اسەت كوڭىلى ءارى-سارى بوپ تۇنجىراعان بەيجاي كۇيدە قالدى. «اپىر-اي، نەگە وسىنشا ءوستىپ كەتكەن،— دەي بەردى.— ءالى جاس ەمەس پە، مەنىمەن جاستى ەدى عوي...» كىمدى كىنالارىن بىلمەيدى. زاعيپانىڭ ءوزىن بە، جوق، الدە مالشىنىڭ اۋىر تۇرمىسىن با؟ «تۇرمىسىمىز جاقسى» دەيدى، «تابىستىمىز» دەيدى، «التى بالام بار» دەيدى مۇمكىن كوپ بالانىڭ بەينەتى شىعار... ەسىنە ءوزىنىڭ ايەلى ءتۇستى. قالادا ونىڭ اۋرۋحاناعا جاتىپ قايتاتىن كەزدەرىنە بۇل ونشا كوپ ءمان بەرمەيتىن، سولاي بولۋى زاڭدى سياقتى كورىنەتىن. ەندى، مىنە، سول جاي جاڭاعى زاعيپادان كەيىن ەسىنە تۇسكەندە، ءبىر ءتۇرلى جاعىمسىز، سوكەت كورىندى. ەگەر سول ءالى جيىرماداعىداي كورىنگەن ءوزىنىڭ سۇيكىمدى جاس ايەلى كوپ بالالى بولىپ، سونىڭ مەحنات-بەينەتىنەن وسى زاعيپاشا قارتاياتىن بولسا، اسەت قايتەر ەدى؟ وزىنە تەڭ تۇتۋعا قومسىنار ما ەدى، الدە ارداقتاپ ايالار ما ەدى؟ تەگىندە، اسەت وتە بالاجاندى. بالا ءۇشىن دۇنيەنىڭ باسقا قىزىعىنان بەزۋگە بار. ءبىراق ايەلى دە ءدال مىنا زاعيپاداي كۇيگە تۇسەر بولسا... ءتۇۋ، مۇنىڭ ايەلى ەشۋاقىتتا مۇنداي قادامعا بارمايدى. ەندەشە تەككە باس قاتىرىپ قاجەتى قانشا. اركىمنىڭ وزىنە لايىق بيىگى بولماي ما.
كيىنىپ اۋىزعى بولمەگە شىققان، اپكەسى داستارقان ازىرلەپ جاتىر ەكەن.
— قارنىڭ اشتى-اۋ، قالقام، سورپا ءىششى،— دەدى.
— دالاعا ءبىراز بوي جازىپ كەلەيىن،— دەدى اسەت. سىرتتان ايقايلاي سويلەگەن شالدىڭ داۋسى ەستىلدى.
— بالا قايدا؟! ۇيدە مە؟
— ويباي، انە، ەسىمبەك اتاڭ كەلدى،— دەدى ساسقالاقتاي سىبىرلاعان اپكەسى.— اسەتجان، اتاڭنىڭ كەمپىرى قايتىس بولعان جۋىردا، ۇمىتپاي ءقازىر كوڭىل ايت.
سويتكەنشە بولعان جوق، كوزىلدىرىك كيگەن، قۇندىز بورىكتى، ۇزىن شاپانىنىڭ سىرتىنان شاشاقتى اق جىبەك بەلبەۋى بار ەسىمبەك اتاسى دا كىرىپ كەلدى.
— اسسالاۋماعالەيكۇم!
— ۋاعالايكۇمىسسالام! ءيا، ەسەن-ساۋمىسىڭ، بالام،— دەپ كەلىپ اسەتتىڭ ماڭدايىنان يىسكەدى. شالدىڭ ساقالىنان، جالپى بويىنان ادەمى ءبىر ءاتىردىڭ ءيىسى شىعىپ تۇر. «جارىقتىق، قانشا قارتايسا دا سەرىلىك ادەتىن تاستاماپتى-اۋ»،— دەپ اسەت ىشتەي جىمىڭداپ قويدى. ەسىمبەك — اسەتتىڭ اكەسىنىڭ اكەسىمەن بىرگە تۋىسقان كىسى. ءقازىر سەكسەننىڭ تورىندە. جاس كەزىندە قالاعا كەتىپ، باي ساۋداگەرلەردىڭ قولىندا جالشىلىقتا ءجۇرىپ، ەتىنىڭ تىرىلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، تالايدى اۋزىنا قاراتقان، كوڭىلى جۇيرىك، ويى سەرگەك، ويىن-ساۋىق دەسە جانىن سالعان سەرى جىگىت بولىپتى. ونىسىن ءوزى دە ايتادى، ال زامانداس بولعان قارتتار «ەسىمبەكتىڭ ىستەگەندەرى» دەپ اڭىز ەتەتىن.
اتاسى تورگە بارىپ جايعاسا وتىردى دا، اق جىبەك ورامالىن الىپ، ساقال-مۇرتىن سىلاپ ءسۇرتىپ قويدى. باسقا شالدار قۇساپ ساقال-مۇرتىن قولىمەن ەمەس، اق جىبەك ورامالمەن سىلاپ-سيپايتىنى دا سەرىلىكتەن قالعان ادەتى.
— ۋاي، كوپ بولدى عوي بۇل توڭىرەكتە كورىنبەگەنىڭە بالام،— دەدى تاماعىن كەنەپ...
— وقۋ... قىزمەت...
— ءيا-ا... بىزدىكى ءجاي ءسوز عوي. جاس كەزىڭدە وقىعانىڭ، كوپ ءجۇرىپ، كوپ تۇرعانىڭ، كوپتى كورىپ قالعانىڭ دۇرىس. اعايىن-تۋعان دەپ قايتەسىڭ، بۇلارعا الاڭداپ. ول سەن الىستا جۇرگەندە — بۇلاردىڭ باۋىرلارى ەزىلىپ، ەمەكسىپ تۇراتىنى، ال ەرتەڭ وسىلاردىڭ ورتاسىنا كەلشى...
— وي، جارىقتىق-اي، ءبىر ءجون ءسوز ايتا ما دەسە ءوستىپ قيسىققا كەتەدى ەندى،— دەدى جاقتىرماعان اپكەسى كۇڭكىلدەپ. بۇل ءسوزىن قۇلاعىنىڭ مۇكىسى بار شال ەستىگەن جوق. ەستىسە تاس-تالقان بولادى.
— اتا-وۋ،— دەيدى ەندى اپكەسى داۋىستاي سويلەپ.— مىنا ۇلىڭىز، ءسىزدىڭ ۇيگە كىرىپ كوڭىل ايتىپ شىعام عوي دەپ وتىر ەدى، ءوزىڭىز كەپ قالدىڭىز. ەندى قىسىلىپ وتىر،— دەپ كوپە-كورنەۋ وتىرىكتى سوعىپ جىبەردى.
— ە، جارايدى، وندا تۇرعان نە بار،— دەدى شال قولىن ءبىر سىلتەپ.— و كەمپىر ولسە ءوزى ءۇشىن ءولدى، بىرەۋ ءۇشىن ءولدى دەيسىڭ بە،— دەپ كەڭكىلدەپ كۇلىپ قويدى.— ەرتەڭ مەن دە ولەم، ە، سوندا سەندەرگە مىندەتسۋىم كەرەك پە...
— بۇ كىسىگە بىردەڭە ايتساڭ، وزىنشە ءبىر جاققا بۇرىپ اكەتەدى،— دەدى كەيىگەن اپكەسى.— ارۋاقتى سىيلاماي ما سوندا. كەشە قولىنان ءدام تاتقان اجەسى ەمەس پە.
— ونىڭ ءجونى بولەك،— دەدى اتاسى، ەندى كوڭىلى باسىلىپ، جابىرقاي سويلەپ.— اجەڭدى الىس ساپارعا اتتاندىرىپ سالدىق، بالام. توپىراعى تورقا بولسىن، يمان بەرسىن بايعۇسقا...— شال الگىندەگى اق جىبەك ورامالىن الىپ، كوزىن ءسۇرتتى.
— جارىقتىق-اي، مىقتى-اق ەدى،— دەپ اتاسىنا جانى اشىعان اپكەسى دە جىلاپ جىبەردى. سالدەن سوڭ كوزىن قۇرعاتىپ:
— اتا-اۋ، اس ۇيگە ءجۇرىپ سورپا ءىشىڭىز. مىنا ۇيلەرگە ءقازىر ورىندىق، ستول قويىپ تويعا ازىرلەنەمىز،— دەدى.
اسەت ەسىك الدىنا شىققان. Ac ءۇي مەن سىرتتاعى جەروشاقتىڭ توڭىرەگىندە قاتىن-قالاش، بالا-شاعا ساپىرىلىپ ءجۇر. زىر جۇگىرىپ، شۋ-شۋ ەتەدى.
اسەت ءۇيدىڭ سىرت جاعىن اينالعان. ۇزىن تاقتاي ورىندىقتا جەزدەسى كورشىلەرىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. سالدەن كەيىن ەكى-ۇش جاس جىگىت جانە كەلدى. ءبارى اسەتپەن سالەمدەسىپ، اماندىق سۇراسىپ، ونان سوڭ سىيعاندارىنشا ورىندىققا، سىيماعاندارى ىرگەدە جاتقان كوك تاسقا وتىرىستى. ءبىرى — اسەتپەن كىشكەنتايدان بىرگە وسكەن، بىرگە وقىعان قۇراقباي دەگەن جىگىت.
— He ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى اسەت.
— سيىر فەرمادا وسەمەناتورمىن.
كۇن تۇستەن اۋىپ، ەڭكەيە باستاپتى. اسپان ءسال مۇنارتىپ تۇر... اۋا جايما-شۋاق جىپ-جىلى. اسەت سوزگە ارالاسقان جوق، ويدا جاتقان اۋىلعا انىقتاپ قاراپ الدى: كىمدەردىڭ ءۇيى قاي تۇستا ەدى، ۇيلەردىڭ ءالى قانشاسى قالعان، جاڭا ۇيلەر قانداي ۇلگىلەرمەن، قالاي سالىنعان — بارىنە ويشا كوز جىبەردى. وعان بارىنەن دە ەكى ەتاجدى جاڭا مەكتەپ قاتتى ۇنادى، ويعا سالىنسا دا بيىك كورىنىپ، وزىنشە ءبىر توبە بوپ تۇر.
— اۋىل ءتىپتى ءوسىپ كەتىپتى عوي،— دەدى.
— ءوستى عوي. وسى ۇيلەردىڭ كوبى سوڭعى ەكى جىلدا عانا سالىنعان،— دەدى قۇراقباي.— ءقازىر جۇرت دەگەن بايىپ العان.
— مەكتەپ ادەمى سالىنعان ەكەن، ءوزى ۇلكەن،— دەدى.
— ۇلكەنى ۇلكەن-اۋ، ءبىراق باسىندا تاعى ءبىر قابات كوتەرۋدى ويلاستىرماعان. «ەندى بىرەر جىلدان كەيىن بالالار سىيمايدى» دەپ مەكتەپ ديرەكتورى جىلاپ ءجۇر،— دەدى قۇراقباي كۇلىپ.
— سىيماعانى قالاي؟
— بالا كوپ. وتكەن كۇزدە ءبىرىنشى كلاسقا سەكسەن ەكى بالا بارعان ەكەن، ال الداعى كۇزدە جۇزدەن اسادى دەپ وتىر. ەندىگى جىلى ودان دا كوبەيەدى.
— سوندا اۋىلدا ءقازىر قانشا ءتۇتىن بار؟
— التى جۇزدەي.
اسەت تاڭىرقاي جىميىپ، باسىن شايقاپ قويدى. شىڭعىرلاعان قوڭىراۋ ءۇنى كەلدى قۇلاققا.
— قوڭىراۋ سوعىلدى،— دەدى قۇراقباي.
مەكتەپ الدى جىپىرلاعان بالالارعا تولىپ كەتتى. كىشىرەكتەرى الىسىپ-جۇلىسىپ، ءبىرىن-بىرى قۋالاپ، دوپ تەۋىپ شۋىلداسا باستادى، جوعارى كلاستار بولۋ كەرەك، بويلارى تارالعان جاس قىزدار مەن ءجاسوسپىرىم ۇلدار توپ-توپ بوپ كۇن شۋاقتاپ، سابىرلى تۇر.
— جاستار كوبەيىپ كەلەدى ەكەن،— دەدى اسەت سۇيسىنە قاراپ.— قانداي ادەمى جاستار.
سول-اق ەكەن، وتىرعاندار ال كەپ جاستاردى داتتاي جونەلدى. ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى جالعاستىرىپ، قازىرگى جاستاردىڭ قيىنشىلىق كورمەي، ەركە ءوسىپ كەلە جاتقانىن، بۇزاقىلىق ىستەۋگە ىزدەنىپ، دايىن تۇراتىنىن، تاماق ىشكەندە دە، كيىم كيگەندە دە كەسىرلى ەكەندەرىن ءتىزىپ شىقتى.
— ويباي-اۋ، الگى قىستا اتىلىپ ولەتىن قىز بەن بالانى ايتپايسىڭ با؟! سولاردى الىپ بارا جاتقان نەنىڭ عاشىقتىعى ەدى دەسەڭشى،— دەپ سوزگە كەكسەلەۋ مۇرتتى ادام ارالاستى.
— سولار كىمنىڭ بالالارى؟ — دەدى اسەت باعاناعى ءابدىبايدىڭ ءسوزىن ەسىنە ءتۇسىرىپ.
— وسىندا، ۇمىتتىڭ با، جوق پا، قۇرمان دەگەن ديىرمەنشى بار ەمەس پە ەدى.
— ءيا، ءيا.
— سونىڭ وتكەن جىلى مەكتەپ بىتىرگەن قىزى بولاتىن.
— ۇلدارى ەسىمدە. وڭشەڭ بىرىنەن-بىرى وتكەن سوتقار ەدى، ال قىزىن بىلمەيمىن.
— قايدان ەسىڭدە بولسىن، سەن كەتكەندە مۇرنىن سۇرتە الماي جۇرگەن بالا عوي... سول قىزعا كۇزدە ءوزى قاتارلى ءبىر جاس بالا ۇيلەنەم دەسە، الگى سوتقار اعالارى ماڭايلاتپاي قويادى.
— ول كىمنىڭ بالاسى؟ مۇمكىن مەن بىلەتىن شىعارمىن.
— باياعىدا كالەن دەگەن جاتاق بولعان، اناۋ اۋىلدىڭ تۇستىك جاعىنداعى تەرەڭ سايدا قاۋىن-قاربىز سالاتىن.
كەزىندە جۇرت ونى مازاقتاپ «باقشاشى كالەن» دەپ جۇرەتىن.
— باقشاشى كالەندى بىلەم عوي.
— بىلسەڭ سول... جاڭاعى بالا دا سول كالەننىڭ ۇرپاعى. اتى كىم ەدى، سول بالانىڭ، قۇراقباي؟
— باعلان بولاتىن.
— ءيا، ءيا، باعلان...
— ول بالانى مەن دە بىلەتىنمىن،— دەدى اسەت. ەسىنە ۇزىن بويلى، اق قۇبا ءوڭدى، موينىنا ىلعي سومكە اسىپ جۇرەتىن 14-تەر شاماسىنداعى ءجاسوسپىرىم بالا ءتۇستى.— ءبىز ورتا مەكەپتى بىتىرەتىن جىلى جەتىنشى كلاستا وقىدى ەمەس پە؟ — دەپ سۇرادى قۇراقبايدان.
— ءدال ءوزى.
— سول باعلان قۇرماننىڭ بالالارى قارىنداستارىن وڭايشىلىقپەن بەرمەيتىنىن بىلگەن سوڭ، قىزدى الىپ قاشتى. ءبىراق قولعا ءتۇسىپ قاپ، الگى وڭشەڭ نويىس نەمەلەر جىگىتتى يتشە تەپكىلەپ، قارىنداستارىن الىپ قالادى. سودان بىرەر اي وتكەن سوڭ، الگى باعلان قىزدى ەكىنشى رەت الىپ قاشادى. بۇل جولى امان قۇتىلىپ، مىنا كورشى كولحوزداعى تۋىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ جاتقان جەرىنەن قىزدىڭ اعالارى ەستي ساپ، ءبىر ماشينا بوپ قۋىپ بارادى دا، جىگىتتى تاعى دا ۇرىپ جىعىپ، قىزدى الىپ كەتەدى.
— قىز قايتىپ ءجۇر سوندا؟
— قىز بوتاداي بوزداپ، جىگىتتەن ايىرىلمايمىن دەپ ءجۇر. ءبىراق قىزدى تىڭداپ جۇرگەن جىندى اعالارى ما؟
— وندا زاڭ قايدا؟
— زاڭعا جۇگىنىپ جۇرگەن جانە ەشكىم جوق قوي. اعايىن بولعالى تۇرعان ادامدارمەن بەت جىرتىسقىسى كەلمەي مە، ايتەۋىر باعلان ەشقايدا شاعىنبايدى. سودان سوڭ قىستا. باعلان ءبىر تۇندە قىزدىڭ ۇيىنە كىرەدى دە... بىلەتىندەردىڭ سوزىنە قاراعاندا، تەرەزەنى اشىپ كىرگەن بولۋ كەرەك... قىزدى قۇشاقتاپ تۇرىپ ءوزىن مىلتىقپەن ارقادان، ءدال وكپە تۇستان اتادى. وق ەكەۋىن بىردەي تەسىپ ءوتىپ، سول قۇشاقتاسقان كۇيلەرىندە ءولدى.
— مىلتىقپەن ءوز ارقاسىنان قالاي اتىپ ءجۇر؟
— مىلتىقتىڭ ءدۇمىن قابىرعاعا كولدەنەڭ تىرەپ تۇرىپ، شۇرىپپەنى ۇزىن ىلگەك سىممەن باسقان...
بۇل وقىس اڭگىمە اسەتتىڭ تۇلا بويىن تۇرشىكتىرىپ، ونى جابىرقاعان سونشالىق ءبىر اۋىر كۇيگە ءتۇسىردى... «ءاي، اۋىلدىڭ، وسىنىسى-اي، جاپ-جاقسى بوپ كەلە جاتىپ، اياق استى ءوستىپ بىردەڭەنى بۇرق ەتكىزەتىنى بار-اۋ. ومىردەن ءتۇڭىلدىرىپ جىبەرە جازدايدى-اۋ...» اسەت جاس جىگىت پەن جاس قىزدىڭ مىنا قىلىعىن ازعاندىق قوي دەپ ويلادى، ارتىنشا: اۋ، سوندا سول ەكەۋىن سونداي كۇيگە دەيىن جەتكىزىپ وتىرعان سودىر اعالارى ەمەس پە؟ ولاردى نە دەۋگە بولادى؟ ولاردى ءسويتىپ الشاقتاتىپ، ەل-جۇرت نە قاراپ وتىر؟ ەل امان، جۇرت تىنىشتا، بارلىق زاڭ-زاكوننىڭ الدىندا وسىنشا اۋىر تراگەدياعا قالاي جول بەرىلدى.
— ا الگى سودىر اعالارى نەگە قارسى بوپ ءجۇر سوندا؟
— اقىماق بولعان سوڭ قايتەسىڭ. قارىنداسىمىز ءالى جاس وقىتامىز دەسەدى.
— وزدەرى جازالاندى ما.
— قايدان. ەل ءىشى، اعايىن-تۋعان ەمەس پە، جىلى جاۋىپ قويا سالدى. ونىڭ ۇستىنە قىز بەن جىگىت: «ءبىز ءۇشىن ەشكىم كىنالى ەمەس»،— دەپ قولحات جازىپ كەتىپتى.
ءبىرازعا دەيىن بارلىعى دا ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. الدەن ۋاقىتتا اڭگىمەنىڭ بەتىن بۇرعىسى كەلگەن الگى مۇرتتى ادام:
— الماتىدا نە جاڭالىق بار، ايتا وتىر، شىراق؟ — دەدى اسەتكە بۇرىلىپ.
— نەسىن سۇرايسىز؟
— اسپانمەن تىلدەسكەن جاڭا قوناق ءۇي سالىپ جاتىر ەدى، ءبىتتى مە؟
— بىتكەن.
— ەندى ءبىر جينالىس بىردەڭەگە شاقىرتسا، بارىپ جاتادى ەكەنبىز عوي. ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، وزىمە الماتىعا بارعاندا بارىنەن دە سول قوناق ءۇيى ۇنايدى. ەكى-ۇش كۇن جاتساڭ دا جانىڭ ءجاي تاۋىپ، ءاي، ءبىر دەمالىپ قالاسىڭ-اۋ.
— پاح، پاح، شىقتى! — دەدى وسى كەزدە قۇراقباي كوشەنىڭ ارعى جاعىنا مويىنىن بۇرىپ. ءبارى سولاي قاراي قالعان. پوچتا ۇيىنەن شىققان اق سۆيتەر، يۋبكا كيگەن سىمباتتى ءبىر كەلىنشەك كوشەنى بويلاپ كەلە جاتىر ەكەن.
— بۇ كىم؟ — دەپ سۇرادى اسەت.
— پوچتانىڭ باستىعى،— دەدى، كەلىنشەكتىڭ ءاربىر باسقان قادامىنا ىرجيا قاراپ قالعان قۇراقباي، ونان سوڭ: — كادىمگى وزىمىزبەن بىرگە وقىعان ساۋلەتاي عوي،— دەپ قويدى.
اسەتتىڭ ءجۇزىن جالىن شارپىپ وتكەندەي دۋ ەتە ءتۇستى. وزىنەن-وزى قىسىلىپ، ساسقالاقتاپ، قالتاسىنا قولىن سالىپ، ورامالىن الدى، سۇرتىنگەن بولدى، ونان قايتا قالتاسىنا سالدى. قولىن سوزىپ، قۇراقباي ۇستاپ وتىرعان شىبىقتىڭ جارتىسىن قالاي سىندىرىپ العانىن سەزگەن جوق.
— ءوي!.. قاپ، الگىندە بىرەۋدەن سۇراپ اكەلە جاتقان جەمىس اعاشى ەدى. باقشاما وتىرعىزام با، دەپ ەم. قاپ...— دەدى قۇراقباي وكىنىپ.
ساۋلەتاي ەشقايدا بۇرىلماستان، ەشكىمگە نازار سالماستان، سول تىك جۇرگەن قالپىندا، باسىن تاكاپپار ۇستاپ بۇلاردىڭ ءدال قاسىنان وتە بەردى. اسەت ونى بۇرىلار، سالەمدەسەر دەپ ويلاعان جانە ءوزىمدى قالاي ۇستاسام ەكەن، ورنىمنان تۇرسام با ەكەن، الدە وتىرا بەرسەم بە ەكەن دەپ قىسىلعان. ءبىراق ساۋلەتاي بۇرىلعان دا، قاراعان دا جوق. اسەمدىگىن، ورلىگىن سەزدىرگەندەي ءجۇرىسى سونشا پاڭ، كەربەز ەدى. تەك تاياپ وتە بەرگەن كەزدە اسەت ونىڭ دا قىزارىپ بارا جاتقانىن بايقادى. ارتىنشا: «مۇمكىن ءوزىنىڭ ءوڭىنىڭ قىزىلدىعى شىعار»،— دەپ ويلادى ساۋلەتايدىڭ ەكى بەتىنىڭ بال-بۇل جانىپ، قانى ويناپ تۇراتىنىن ەسىنە الىپ: «ءتىپتى ادەمى بوپ كەتىپتى-اۋ!...» قانشاما جەك كورەم، جازعىرام دەگەنىمەن، كوكىرەگىنىڭ تۇبىندە ۇرلانىپ جاتقان بىردەڭە لاپ ەتىپ تۇتانىپ ۇلعايىپ بارا جاتقان سياقتى. ساۋلەتايدىڭ سىرتىنان بىر-ەكى رەت ۇرلانا كوز تاستادى. كوكىرەگى استاڭ-كەستەڭ بوپ كەتتى. بىرىنە-بىرى قاراما-قارسى شىم-شىتىرىق سەزىمدەر: كىنالاۋ، جازعىرۋ بار، ىزالانا كۇيىنۋ بار، قۇلاپ تۇسەر ىنتىقتىق بار — ءبارى قوسىلىپ وكىنىش دەگەن ۇسكىرىك بوپ ازىناپ تۇر...
اسەت ەستىگەن: ساۋلەتايدىڭ سوناۋ جىلى كۇيەۋگە شىققانىن، ول كۇيەۋىنىڭ اتتان جىعىلىپ ولگەنىن، سونان كەيىن ەكى بالامەن جەسىر قالىپ ءبىر جىلداي وتىرىپ، تاعى دا بىرەۋگە كۇيەۋگە شىققانىن، ول كۇيەۋىنىڭ سوتتالىپ كەتكەنىن — ءبارىن ەستىگەن. ال قازىرگى كۇندە قالاي ەكەنىن بىلمەيدى. جانىندا وتىرعانداردان سۇراۋعا باتپادى. «ءبۇلدىرىپ الارمىن»،— دەپ قورىقتى.
3
تويعا جينالعان جۇرت قوڭسى وتىرعان ءۇش ۇيگە لىق تولدى. ۇلكەن ۇيدە ەڭ سىيلى دەگەن قوناقتار: اۋداننان كەلگەن ءبىرلى-جارىم ادامدار، قۇدالار، اۋىلدىڭ بەلسەندىلەرى؛ ايقاي-شۋى بولادى دەپ جاستاردى شەتكەرى وڭاشا ۇيگە جىبەرگەن، ال ءۇشىنشى ۇيدە كەمپىر-شالدار جانە جاستار توبىنا دا، سىيلى ادامدار ساناتىنا دا جاتپايتىن ءار ءتۇرلى قوناقتار.
اسەت ۇلكەن ۇيدەگى قوناقتارمەن وتىردى. اۋەلىدە جۇرتتىڭ ىڭعايىنا قاراپ، جايدارى، كوڭىلدى بولۋعا تىرىستى. ءبىراق ءبىرازدان كەيىن ءىشى پىسىپ، زەرىگە باستادى. كوڭىلسىزدىك تورلادى.
وسىنداي جيىن-توي كەزىندە اسەت كوڭىلىنىڭ جۇدەۋ تارتىپ، قۇلازيتىن جامان ادەتى بار.
تالاي ۋاقىت وتكەن بولار، تارقايتىن مەزگىل دە تاياعان شىعار دەپ اسەت ساعاتىنا قاراعان: «وۋ، توقتاپ قالعان با»،— تاڭدانىپ قۇلاعىنا توستى، جوق، ءجۇرىپ تۇر ەكەن، ءالى ون جارىم عانا. وسىنشا ۇزاق وتىرعاندارىندا ەكى جارىم ساعات قانا ۋاقىت وتكەن بە؟! ءتۇۋ.. ءالى ءبىر جارىم ساعاتتاي وتىرادى عوي، بۇلار. ون ەكىسىز تارامايدى،— دەگەن وي اسەتتىڭ كوڭىلىن مۇلدەم جۇدەتىپ جىبەردى. ەسىنە پروۆودنيك قىز، ءبىر قالىپتى تەربەتىلگەن بۇيىعى ۆاگون ءتۇستى... سول ۆاگونمەن كەتە بەرسە، جول ۇزاق تاۋسىلمايتىن بولسا...
باسى اۋىرا باستاعانداي بولعان سوڭ، اسەت ستولدان كەيىندەۋ وتىرىپ، قولىمەن ماڭدايىن ۋقالادى.
— قارعام، ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ وتىر ما؟ — دەدى كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن اپكەسى تاياپ كەپ سىبىرلاپ قانا.
— جو-جوق...
— جاستار وتىرعان ۇيگە باراسىڭ با؟ ءجۇرشى.
— ءبارىبىر عوي، وسىندا-اق وتىرا بەرەيىن.
«ولار ءقايبىر جەتىسىپ وتىر دەيسىڭ»،— دەپ ويلادى.
— ءجۇر... جۇرە عوي!..
اپكەسى اسەتتى زورلاعانداي ەرتىپ الىپ شىقتى.
جاستار وتىرعان ءۇي، سىرتىنان تىڭداعاندا ارانىڭ ۇياسىنداي دۋىلداپ ءتۇر ەكەن. اسەت اۋىزعى بولمەگە كىرگەندە — ءبىر كەلىن- شەكتەرمەن ءۇرسىسىپ تەڭسەلىپ ءتۇرعان ءقۇراقباي ءمۇنى كورىپ ىرجيا كۇلىپ قويا بەردى.
— ءاي!.. ءاي، اۋزىڭدى ۇرايىن!..— دەپ اسەتتى يىقتان قويىپ قالدى.— سەن نەمەن-ەي، ءبىزدى مەنسىنبەيسىڭ بە؟.. سەن ءوزىمىزدىڭ اسەتىمىز ەمەسسىڭ بە؟.. باستىقتاردا نەڭ بار، كەلسەڭشى ورتامىزعا...
اسەت تىكسىنىپ قالعان. ءبىراق قۇراقباي سول تەڭسەلگەن كۇيدە، ءسۇق ساۋساعىن جوعارى كوتەرىپ:
— سەن ءبىزدىڭ... ماقتانىشىمىزسىڭ!.. وتىر ورتامىزدا...— دەدى ىقىلىقتاپ.
ءتۇپ ۇيدەگىلەر اسەتتى ورە تۇرەگەلىپ قارسى الدى. شۋلاپ قويا بەردى.
— و-و!.. اسەت!..
— اسەت كەلدى!..
— ۋرا-ا!.. ۋرا-ا!..
— جوق، بەرى، ءبىز جاققا وتىر!..
باسى اينالعان اسەت تۇس-تۇستان قول سوزىپ، جاپا-تارماعاي بولعان كوپتىڭ قوشامەتىنەن ءسال قىسىلىپ، شىنىندا دا قايدا وتىرارىن بىلمەي تۇرىپ قالعان. توي باسقارۋشى بولۋ كەرەك، قولىندا توقپاقتاي ەتىپ شيراتىپ ۇستاعان ورامالى بار مۇرتتى جىگىت مۇنى قولتىعىنان ۇستادى دا:
— تىنىشتالىڭدار! — دەدى ايقايلاپ.— اسەت قارىنداسى مەن كۇيەۋ بالاسىنىڭ قاسىنا وتىرادى.
ەكى جاس مۇنى ورىندارىنان تۇرىپ، ىزەتپەن قارسى الدى. قارىنداسى قىزارىپ ۇيالىپ، بەتىن باسا بەردى، كۇيەۋ جىگىت تە ۇيالشاقتاپ كۇلىپ تۇر. ەكەۋى دە اسەت وتىرعان سوڭ بارىپ وتىردى.
— اسەتكە شترافنوي قۇيىلسىن!..
— اسەتكە تولتىرىپ قۇيىڭدار!..
جۇرت تاعى شۋلاپ كەتتى. وسىنىڭ وزىنەن-اق اسەت قۇلاعى تۇنىپ، باعانادان بەرى ۇلكەندەرمەن وتىرىپ ىشكەندەرى باسىنا شىققانداي بولدى. «ءبىر كىشكەنە وتىرعان سوڭ، بىلدىرتپەي تايۋ كەرەك»،— دەپ ويلادى.
— اسەت سويلەسىن!..
— اسەت كوتەرتسىن توستى!..
«بار جاقسى تىلەك ايتىلىپ بولدى عوي، مەن ايتاتىنداي نە قالدى دەيسىڭ؟» دەگەنمەن دە، جاستىق ءۇشىن، ماحاببات ءۇشىن دەپ بىردەڭەلەردى ايتتى، ءبىراق ءسوزىنىڭ قالاي شىققانىن، اسەرى قانداي بولعانىن بىلگەن جوق. قىزىپ العان جۇرت، دۋىلداسىپ ءىشىپ سالدى.
— ال، جولداستار! باستىقتى تىڭداڭدار! — دەدى توي باسقارۋشى جىگىت. گالستۋگىن اعىتىپ، اق كويلەگىنىڭ جەڭىن قايىرىپ اپتى، ءوزى ابدەن قارا تەرگە ءتۇسىپ، قىپ-قىزىل بولعان.
— حورمەن اسەتكە قۇتتى بولسىن ايتامىز... ال، ءبىر... ەكى.. باستادىق!
«قۇتتى بولسىن تويىڭىز، اسەت اعاي-وۋ-ۋ...»
وتىرعان قىز-كەلىنشەكتەر، جىگىتتەر، ويناقى، اسەم ءاندى ءبىر كىسىدەي ءىلىپ اكەتتى. كۇنى بۇرىن دايارلانعان بولۋ كەرەك، سوزدەرى دە تويعا لايىق، جاراسىمدى، ءازىلى بار شۋماقتار. «تاماشا!.. ادەمى..— دەپ اسەت جىميىپ قويدى.— قالاي سىتىلىپ كەتسەم ەكەن...» ول كوزىنىڭ استىمەن وتىرعاندارعا جاعالاي قاراپ ءوتتى. كوپشىلىگى وزىنە تانىس بىرگە ويناپ، بىرگە وسكەن كەلىنشەكتەر (ءبىر كەزدەگى قىزدار) مەن جىگىتتەر جانە تانىس-بەيتانىس جاڭا جەتكەن بالعىن جىگىتتەر، جاس قىزدار.
ءبارىنىڭ وسكەندەرىنە، جەتكەندەرىنە قاراپ قۋانۋعا، سۇيسىنۋگە بولادى، ءبىراق بۇلاردىڭ ورتاسىندا وتىرۋ دا كوڭىلسىز ەدى. ءبارى ءبىر كورگەننەن اشىق-شاشىق جاتىر. وسىلاردىڭ ورتاسىندا ءوستى-اۋ... قاراپ وتىرسا ويعا قونبايتىن سياقتى. كۇلكىلى-اق... كوڭىلى پاسەيىپ قالعان اسەت وتىرعاندارعا تاعى دا جاعالاي قاراپ شىقتى. ەسىك جاقتا ىرجيا كۇلىپ، كوزى قىليلانىپ كەتكەن ءابدىباي دا وتىر.
جالبىراپ كوزىنە تۇسكەن شاشىن تالداپ جۇلىپ الادى دا ۇرلەيدى. ءماز بوپ كۇلەدى. قوي، كەتكەن ءجون بولار. «قالاي شىقسام ەكەن...» كەنەت، كوزى ءدال قارسى بۇيىردە، ءان ىرعاعىنا قاراي ەركە قىلىقپەن باسىن قيساڭداتىپ وتىرعان، بۇيرا شاشتى سەكپىل بەت جاس قىزعا ءتۇستى. ولەڭدى اسەتكە قاراپ كۇلىپ ايتادى، شولجاڭداپ، ەركەلەپ وتىرعان سياقتى. ايتەۋىر، ءوزىنىڭ جۇزىندە ادامدى ەرىكسىز جىميتاتىن ءبىر سۇيكىمدى بالعىن قىلىق بار. مۇرنى ءسال تامپىشتەۋ، قاسى قيىلىپ تۇر، كوزى كۇلمەڭ قاعىپ جىپىلىقتايدى، شاشى بۇيرا، قىسقا قيىلعان، ءوزى سۇلۋ ەمەس، جو-جو... ءبىراق اسەتتىڭ ءبۇيىرىن بۇلك ەتكىزدى. «ويپىراي، بۇل كىمنىڭ قىزى ەي...» — دەي بەردى.
بۇكىل توي اسەتكە كوڭىلدى، دۋماندى كورىنىپ كەتتى. ءوڭ مەن تۇستەي ادەمى ءبىر ماساڭ كۇيگە ءتۇستى. حور اياقتالعان. باسقارۋشى جىگىت تاعى ءبىر ءان ايتقىزدى، بۇل دا ادەمى حور... «مىقتى عوي، مىنالار!» — دەدى سۇيسىنگەن اسەت. ءوزى الگى قىزدان كوز الا الماي وتىر. قۋ قىز مۇنىڭ وزىنە قاراعانىن سەزگەن سياقتى، الدىنداعى جىلتىر قاعازدى كونفەتتىڭ ءبىرىن اشىپ، اسەتكە ۇسىندى.
— دوستار، تولتىرىلسىن توستار! — دەدى باسقارۋشى جىگىت ۇيقاستىرا داۋىستاپ.
قانشا ءان ايتىلدى، مۇنان ارى قانشا وتىردى، اسەتكە ءبارى كورگەن تۇستەي عانا تىزبەكتەلىپ وتە بەردى. كوكىرەگى الىپ ۇشقان اسقاق سەزىمگە، ماقتانىشقا تولدى: وسىنشا كوڭىلدى وتىرۋ، وسىنشا اسەم دۋمان تەك مۇنىڭ اۋىلىنىڭ جاستارىندا عانا بار، تەك وسىناۋ جاستار عانا وسىلاي وتىرا الادى، باسقا ەشقايدا دا، ەش جەردە دە جوق مۇنداي وتىرىس... ول ءوزى كورگەن تالاي تويلاردى ەسىنە العان: مىنانىڭ جانىندا ونىڭ ءبارى دە جانسىز، جاساندى، كوڭىلسىز عاڭا جيىندار عوي. ول تويلاردا: ءبىرىن-بىرى اڭدۋ، باقاستىق، ءىشتارلىق، سىبىر-كۇبىر بولاتىن، ەركىن جازىلۋ، توي-دۋمانعا ءتان الاڭسىز كوڭىل، ساۋىقشىل كوڭىل، توگىلگەن كوڭىل بولمايتىن... وزىمەن كەتسىن ول تويلار!
— دوستار!.. بي!.. بي!..— دەدى باسقارۋشى جىگىت.— بازىكەن، ال باياندى قولىڭا!
اسەت ەندى عانا بايقادى، سوناۋ بۇرىشتا تىعىلىپ قانا بازىكەن وتىر ەكەن. سول باياعى ۇندەمەيتىن، ىشسە قىپ-قىزىل بوپ وتىرا بەرەتىن كىشكەنە بازىكەن. بىرەۋ وعان وزىنەن ۇلكەن باياندى ۇستاتتى. ال كەتتى اسەم مۋزىكا!..
اسەت الگى سەپكىل بەت قىزبەن بيلەدى. ەندى بيلەي ءجۇرىپ بايقادى، ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن سۇمدىق اسەم قىز عوي. جاقىننان قاراعاندا سەكپىلدەۋ ءجۇزى ءتىپتى سۇيكىمدى كورىندى. قىز دەنەسىنىڭ بالعىندىعى، شىمىرلىعى ەستى الارداي. اسەتتىڭ ازىلدەگىسى كەلدى، ونى كىشكەنە بالاشا اياعىن جەرگە تيگىزبەي تىك كوتەرىپ تۇرعىسى، مازاقتاعىسى كەلدى، قىزدىڭ مەكتەپتى بىتىرگەنىن بىلە تۇرا:
— اينالايىن، نەشىنشى كلاستا وقيسىڭ! — دەدى. قىز جىمىڭ ەتە قالدى، قۋ قىز ءىشى ءبارىن سەزىپ تۇر.
— ون ەكىنشى كلاستا،— دەدى.
— جوق، سەن نە التىنشى، نە جەتىنشى كلاستا وقيتىن بولۋىڭ كەرەك. ءاي-اي-اي... ەرتەڭ مۇعالىمدەرىڭ ۇرسادى عوي ەندى.
— ۇرىسپايدى. ۇرىساتىن بولسا وقىماي قويام.
— وقىماي قويساڭ، اپاڭ ۇرسادى...
— اپام ۇرىسسا، قاشىپ كەتەم!..
— قايدا؟
— ايتپايمىن...
قىز كۇلىپ جىبەردى. وسى كەزدە بۇل بي اياقتالعان، ءسوز امالسىزدان ءۇزىلدى.
اسەتتىڭ قاسىنا قۇراقباي كەلدى. كوزى جۇمىلىپ كەتكەن. بىردەڭە-بىردەڭە دەيدى، اسەت ونىڭ نە ايتقانىن تۇسىنگەن جوق. ءبىراق ونى قۇپتاعان ادامداي باسىن يزەي سالدى. قۇراقباي ەكى ريۋمكانى شۇپىلدەتە تولتىردى.
— اسەت... كەلشى... كەلشى...— دەدى ءبىرىن بۇعان ۇسىنىپ،— ...ەكەۋمىز سوعىستىرىپ ءبىر ىشەلىكشى... سەن بي دەگەندى قويساڭشى... قالادا كۇندە بيلەپ ءجۇرسىڭ عوي... وتىر، اڭگىمەلەسەيىك... اۋزىڭدى ۇرايىن... سەن نەگە حات جازبايسىڭ، ا؟..
وسى كەزدە الگى قىز كەلىپ، اسەتتى بيگە ءوزى تۇرعىزىپ اكەتتى. بيلەي ءجۇرىپ بۇعان سونشالىق ءبىر بالعىن كەسكىنمەن جىميا قارادى. ەرىندەرى...
— اينالايىن، سۇراۋ قويايىن با؟
— جوق. نۇكتە قويىڭىز.
«قاراي كور، ەي ءوزىن...؟» دەدى ءسال توسىلىپ قالعان اسەت. ونان سوڭ ويلانىپ بارىپ:
— نۇكتەدەن كەيىن جاڭا سويلەم باستاۋعا بولادى عوي،— دەدى.
— بولادى. تەك مەن تىرناقشا اشىپ بەرەم، ءسىز ىشىڭىزدەن ويلاڭىز.
— جوق، مەن داۋىستاپ ايتقىم كەلەدى.
قىز ماقۇل، ايتىڭىز دەگەندەي باسىن يزەدى.
— اينالايىن، سەن وسى اۋىلدىڭ بالاسىسىڭ با؟ — دەدى، «قىزىسىڭ با» دەۋگە، ءبىر ءتۇرلى اۋزى بارمادى، ۇيالدى، ادەپ ساقتادى.
— ءيا.
— كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟ — تاعى دا «كىمنىڭ قىزىسىڭ؟» دەگەن ءسوز كوكىرەگىندە قوسارلانا ايتىلىپ، سايراپ تۇردى.
— شالعىنبايدىڭ.
اسەت ويلانىپ-ويلانىپ ەسىنە تۇسىرە المادى. شالعىنبايدى بىلەدى، وسى اۋىلدىڭ قۇز جاق شەتىندە تۇراتىن، قاباعان يتتەرى كوپ ءۇي، ال ونىڭ قىزىنىڭ بارى ەسىندە جوق.
جۇرت تاعى ستول باسىنا وتىردى. تاعى دا اندەر ايتىلدى، توستار كوتەرىلدى، ماس بولا باستاعاندار كوبەيدى. اسەتتىڭ سىرتقا شىققىسى كەلدى، مىناۋ جاس قىزدى الىپ شىعىپ سويلەسكىسى كەلدى. تەك قانا سويلەسكىسى كەلدى.
ونىڭ ادەتى، وزىنە ۇناعان قىزبەن كوشەدە اڭگىمەلەسىپ جۇرگەندى جاقسى كورەدى. ءبىراق قالاي شاقىرارىن بىلمەي، باتا الماي كوپ وتىردى. شىقپاي قويا ما دەپ قورىقتى. اقىرى كوزىنە كوزى تۇسكەن كەزدە ىمداپ ەدى، قىز ىممەن كەلىستى. ەكەۋى باسقا جۇرتقا سەزدىرمەي سىرتقا شىققان. كيىمدەرىن سىرتقا الىپ شىعىپ كيدى. قىز دا ماساڭداۋ سياقتى كورىندى.
ءتۇن جارىمىنان اۋعان كەز بولۋ كەرەك. دالانى تاستاي قاراڭعىلىق وراپ اپتى. تاۋ جاقتان سالقىن سامال ەسىپ تۇر.
ەكەۋى ءۇن-تۇنسىز وڭاشالاۋ شەتكى كوشەگە قاراي ءجۇردى.
ءسال ۇزاپ شىققاننان كەيىن اسەت قىزدىڭ قولتىعىنان ۇستاپ، وزىنە قاراي تارتتى دا، قارسى الدىنا تۇرىپ بەتىنە ءۇڭىلىپ، الگىندەگى ۇيدەگى ويناقى قالىپقا سالىپ:
— اينالايىن، اتىڭ كىم؟ — دەدى.
— اينالايىن، اتىم شىنار،— دەدى قىز دا ويناقى كۇيمەن ءىلىپ اكەتىپ.
— اينالايىن، جاسىڭ نەشەدە؟
— اينالايىن، ون سەگىزدەمىن.
— اينالايىن، مەن جيىرما سەگىزدەمىن.
— ماعان جاسىڭىزدىڭ كەرەگى جوق. نۇكتە.
قىز ءجۇزىن كوتەرىپ بۇعان تىكتەپ قارادى، كۇلىپ تۇر.
— مەن ءقازىر ساعان ۇرسامىن... نەگە مەن شاقىرعاندا شىعاسىڭ. مەن كارى قاسقىرمىن عوي.
— ال مەن قورىقپايمىن...
— وندا مەن ءقازىر سەنى سۇيەمىن. نۇكتە.
— ال مەن قورىقپايمىن...
اسەت جايلاپ ەڭكەيىپ كەپ، قىزدىڭ توڭازىپ تۇرعان ەرنىنەن ءسۇيدى. قاراپ ەدى، قىز كوزىن جۇمىپ ءالى كۇلىپ تۇر ەكەن. اسەت تاعى ءسۇيدى.
ونان سوڭ ءبىرازعا دەيىن ەكەۋى دە ءۇن-تۇنسىز ءجۇرىپ كەلە جاتتى. كەيبىر ۇيلەردىڭ تۇسىنان يتتەر ءۇرىپ شىعادى، ابالاپ تۇرىپ-تۇرىپ، بۇلار قايرىلماعان سوڭ كەيىندەپ قالا بەرەدى. كوشەگە تىم تاياۋ سالىنعان قورالاردىڭ ىرگەسىنەن وتكەندە، ىشتەگى مالداردىڭ كۇيىس قايىرعان كۇتىرلەرى ەستىلدى.
اسەت قىزدىڭ اتىن ۇمىتىپ قالدى، ويلانىپ كورىپ ەدى ەسىنە تۇسىرە المادى. قايتالاپ سۇراعان جوق. «قويشى، ماعان اتىنىڭ قاجەتى نە»،— دەي سالدى.
— اينالايىن، سەن نە ويلاپ كەلە جاتىرسىڭ؟
— ءسىز تۋرالى.
— جاقسى ما، جامان با؟
— جامان.
— نەگە؟
— سول.
— اينالايىن، وندا مەن ەندى سۇيمەيىن.
— سۇيمەڭىز.
— راس ايتاسىڭ با؟
— راس ايتام.
— كانە...
اسەت توقتاپ قىزدىڭ جۇزىنە قاراعان، كۇلىپ تۇرعان جوق، شىن ءسوزى سياقتى. ول ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىز، تورىققان كۇيگە ءتۇستى. باعانادان بەرگى قىزدىڭ قىلىعىنا جىنى كەلدى.
— اينالايىن، وندا نەگە شىقتىڭ مەن شاقىرعانعا؟
— اينالايىن، ءسىز ۇنادىڭىز...
— ەندەشە نەگە رەنجيسىڭ؟
— مەن رەنجىگەم جوق.
— كۇلىپ تۇرسىڭ با؟
— كۇلىپ تۇرمىن...
— كانە...
قىز شىنىندا دا كۇلىپ تۇر ەكەن.
ەكەۋى اۋىلدىڭ شەتىنە شىقتى. ۇلكەن ءدوڭ بار، سونىڭ ۇستىنە كوتەرىلدى. دالا تاستاي قاراڭعى. ويدا اۋىل جاتىر. ءار جەردەن ءبىر، تەرەزەدەن جىلتىراعان وت كورىنەدى. تويدان تاراعانداردىڭ ماساڭ داۋىسپەن داۋرىعا سالعان اندەرى ەستىلەدى.
— اعاتاي، جۇرت تاراپ جاتىر،— دەدى قىز.
— اينالايىن، ۇيگە قايتقىڭ كەلدى مە؟.. ماعان قاراما، قايتا عوي، اپارىپ سالام.
— جوق.
— ۇيالىپ تۇرعان شىعارسىڭ، قايتا عوي.
— قايتپايمىن! نۇكتە!
قىز جالت بۇرىلدى دا، اسەتتىڭ قۇشاعىنا تىعىلدى، بۇعان ەركەلەي قاراپ:
— اعاتاي، اينالايىن... توڭدىم...— دەدى.
اسەت ونى قۇشاعىنا تارتتى دا، قۇشىرلانا تۇرىپ ۇزاق ءسۇيدى. بايقاعانى، قىز ءسۇيىسۋدى بىلمەيدى ەكەن، تەك سۇلق تۇرا بەرەدى.
— اعاتاي، بىردەڭە ايتىڭىزشى،— دەدى ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىن قىز.
— نە ايت دەيسىڭ؟
— سۇراۋ بەلگىسىن قويىڭىز؟
«نەنى سۇراسام ەكەن»،— دەپ ويلادى اسەت.
— سەن جاقسى قىزسىڭ با، جامان قىزسىڭ با؟
— بىلمەيمىن... جاقسى قىز شىعارمىن.
«اينالايىن، سەن شىنىندا دا جاقسى قىز بولارسىڭ... راس، جاقسى قىزسىڭ، ءبىراق قالاي جاقسىسىڭ، كوركىڭمەن بە، مىنەزىڭمەن بە، ول جاعىن بىلمەيمىن تەك، ايتەۋىر جاقسى قىزسىڭ»،— دەپ ويلادى اسەت.
— اينالايىن، سەن تۋرالى جۇرت نە دەيدى؟
— اعاتاي، جۇرتتىڭ سوزىنە مەن قۇلاق اسپايمىن. نۇكتە قويىپ جۇرە بەرەم.
— اينالايىن، سەنىڭ سۇيگەن جىگىتىڭ بار ما؟
— جوق، اعاتاي.
— نەگە؟
— بىلمەيمىن.
— بۇرىن جىگىتتەرمەن ءسۇيىستىڭ بە؟
— مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ءبىر بالا ءسۇيىپ العان، ونان ءسىز.
اسەتتىڭ ىشىندە سول وزىنەن بۇرىن سۇيگەن ءبىر بالاعا دەگەن قىزعانىش جىلت ەتە قالدى.
— ول ءقازىر قايدا؟
— اسكەر قاتارىندا.
— حات الىسىپ تۇراسىڭدار ما؟
— ءيا.
— سەن ونى سۇيەسىڭ بە؟
— بىلمەيمىن... بۇرىن اۋىلدا جۇرگەنىندە سۇيمەيتىن سياقتى ەدىم، ءتىپتى كەيدە جەك كورەتىنمىن، ال اسكەرگە كەتكەننەن بەرى سۇيەتىن سياقتىمىن. بىرەۋدى كۇتكەن، ساعىنعان جاقسى عوي.
«اينالايىن، سەن ماعان كەرەمەتتەي ۇنايسىڭ. كوردىم دە ۇناتتىم. تەگىندە، مەن تەز قىزىققىش، ۇناتقىش اداممىن، وسى ۋاقىتقا دەيىن تالاي قىزىقتىم، تالاي قىزداردى ۇناتتىم. ءبىراق سەن ولاردان باسقاشاسىڭ. سەنى مەن وزگەشە ۇناتاتىن سياقتىمىن. سەنىڭ بويىڭدا ەرەكشە ءبىر قاسيەت بار ءتارىزدى...»
— اينالايىن، اعاتاي، مەن توڭدىم.
— مەن نە ىستەيىن ەندى، اينالايىن-اۋ، ءوزىم دە توڭىپ تۇرمىن عوي، قاراشى، قالاي دىرىلدەيمىن.
— مەن تاپتىم... انەۋ ءبىر جەردە قورانىڭ توبەسىندە ءشوپ بار، سوندا شىعايىق.
— ءجۇر، ءجۇر... جۇگىرەلىك.
قورانىڭ ۇستىندەگى جۇمساق شوپكە ەكەۋى دە اۋناي كەتىپ كومىلىپ الدى. قۇرعاق ءشوپتىڭ سان الۋان كەرمەكتەردەن، قىشقىلتىمداردان قوسىلعان قويۋ ءيىسى شاشالتىپ، تۇشكىرتىپ جىبەردى.
— اعاتاي، مىنا ءشوپ قانداي عاجاپ!..
— كەرەمەت ەكەن!
— بر-ر، بۋ-بۋ-بۋ-بۋ... اعاتاي، مەن نە دەدىم؟
— سەن... سەن...
— تىرناقشا اشىڭىز...
— سەن، تىرناقشا اشىلادى... وسى جەردە ۇيىقتايمىن دەدىڭ، تىرناقشا جابىلدى.
— دۇرىس. سوڭىنا نۇكتە قويىلادى. ەندى، اعاتاي، جاڭا جولدان سىزىقشا — ءسىز سويلەڭىز.
— مەن، مەن سەنى...
— بولدى، بولدى، ءۇش نوقات...
شالقاسىنان جاتقان كۇيدە اسەت اسپانداعى سانسىز جۇلدىزدارعا قارادى. قىز ءشوپتى ۇڭگي ءتۇسىپ، بۇعان تىعىلىسىپ جاتتى دا:
— اعاتاي، ۋ-ۋ-ۋ-ۋ...— دەدى.
اسەت ونىڭ نە ايتقانىن ءتۇسىندى دە، پالتوسىنىڭ ءوڭىرىن اشىپ قۇشاعىنا قىستى. ءۇڭىلىپ قىزدىڭ كوزىنە قارادى... «قايدا جۇرگەنسىڭ وسى كۇنگە دەيىن، جانىم-اۋ، نەعىپ كەش قالعانسىڭ بازاردان... جو-جوق، قىز بازاردان كەشىككەن جوق، ءوز بازارىنا ەندى عانا جەتىپ وتىر، بازاردان بۇل كەلمەي تۇرىپ، بۇرىنىراق قايتىپ كەتكەن اسەتتىڭ ءوزى دە...» «قاراعانىڭ قانداي جاقسى، قاراعىم...» اقىندار دا ايتقىش-اۋ!..
— مەڭ-زەڭ، ءوڭ مەن تۇستەي حالدە. باسىندا تۇك وي جوق...— دەدى قىز.
— اينالايىن، نە ايتىپ جاتىرسىڭ؟
— جاقىندا ءبىر كىتاپ وقىپ ەدىم، سول ەسىمە ءتۇسىپ جاتىر. باس كەيىپكەرىنە اۆتور «مەڭ-زەڭ، ءوڭ مەن تۇستەي حالدە. باسىندا تۇك وي جوق...» دەيدى كوبىنە. سول كىتاپتى مەنىڭ جولداس قىزىم دا وقىپ ەدى، وعان ۇناعان جوق. باسىندا تۇك وي جوق بولسا، ول قانداي گەروي دەيدى. ال ماعان سول گەرويدىڭ باسى تولىپ جاتقان شىم-شىتىرىق ويلارعا سىقاپ تۇراتىن سياقتى. ءسىز قالاي دەيسىز؟
— قايدام...
— قايدام ەمەس، ءدال سولاي، اعاتاي. كەيدە مەن ءوزىم دە بىردەڭەگە جابىعىپ ويلاعان كەزىمدە: «مەڭ-زەڭ... باسىمدا تۇك وي جوق...» — دەگىم كەپ تۇرادى.
اسەت قىز ايتىپ وتىرعان كىتاپتىڭ اۆتورىن تانيتىن. سونى ەسىنە الدى. «قانداي باقىتتى...— دەپ قىزعانا ويلادى.— ەگەر وسى اڭگىمەنى ول ەستىسە عوي... و-و!..»
— اينالايىن، اعاتاي، نەگە كوڭىلسىز بوپ كەتتىڭىز. جارايدى، ەندى، باسقا اڭگىمە ايتايىقشى.
— مەن كوڭىلسىز ەمەسپىن، ويلانىپ كەتىپپىن...— دەدى، اعاتاي ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە.
— حا-حا-حا!..
ەكەۋى قوسىلا كۇلگەن. استىنداعى قورا ىشىنەن اتتىڭ وقىرانعانى، جەر تارپىعان ءدۇبىرى ەستىلدى.
— تس-س!
ەكەۋى دە تىم-تىرىس تىنا قالعان. ىرگەدەگى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن شامى جارق ەتە قالدى. ەسىكتى سىقىرلاتا اشىپ، تىسقا اق كويلەك، اق دامبالدى، يىعىنا شاپان جامىلعان شال شىقتى. توڭىرەككە بارلاي قارادى دا، جايلاپ ءجۇرىپ كەپ قورانىڭ اۋزىن اشىپ، سىرىڭكە شاعىپ اتىن كوردى. اتى وقىرانىپ قويدى.
— ءتا، نە كورىنىپ تۇر،— دەپ شال كۇڭكىلدەي سويلەدى. ونان سىرتتا قاقىرىنىپ-تۇكىرىنىپ ءبىراز ءجۇردى دە، قايتا ۇيگە كىرىپ كەتتى.
— اعاتاي، ءجۇر ەندى كەتەلىك،— دەدى قىز.
اسەت قورانىڭ ۇستىنەن اۋەلى ءوزى قارعىپ ءتۇستى دە، قۇشاعىن اشىپ، تومەن قاراي ءشوپ ۇستىمەن سىرعي جونەلگەن قىزدى كوتەرىپ الدى. كوشەنىڭ ورتاسىنا شىعىپ، ەكەۋى قاراڭعىدا سيپالاپ تۇرىپ ءبىرىنىڭ ۇستىنە جابىسقان ءشوپتى ءبىرى تازالادى.
وسى كەزدە تۇس-تۇستان بىرىمەن-بىرى باسەكە ەتكەندەي شۋىلداسىپ تاۋىق شاقىردى. ءار قورادان ءۇش-تورت اتەش ءبىر-اق شاقىرادى. شىعىس جاق ءسال ءتۇيىلىپ قالدى دا، ارتىنشا بوزاڭ تارتا باستادى.
— اعاتاي، توقتايىقشى، مەن وسى ارادان ۇيگە قاراي جۇگىرىپ كەتەم.
ەندى كوشەنىڭ ورتاسىندا بىر-بىرىنە قارسى قاراپ تۇردى. تاڭعى بوزامىقتا قىز ءجۇزى بوپ-بوز بوپ، سەكپىلدەرى كورىنبەيدى. باعاناعىداي كۇلمەيدى دە، اسەتتەن كوز ايىرماستان مۇڭايا قارايدى.
— اينالايىن، نە ويلاپ تۇرسىڭ؟
— ءسىز تۋرالى ويلاپ تۇرمىن.
— قالاي دەپ؟
— اعاتاي، ءسىزدى جۇرت جامان دەۋشى ەدى...
— راس جامان با ەكەم؟..
قىز باسىن شايقادى.
— مۇمكىن، ەكىنشى كەزدەسكەندە جامان بولارمىن.
قىز تاعى دا باسىن شايقادى.
— ءسىز قىستا وسى اۋىلدا قىز بەن جىگىتتىڭ قۇشاقتاسىپ تۇرىپ اتىلىپ ولگەندەرىن ەستىدىڭىز بە؟
— ەستىدىم.
— سۇيگەن قىزىڭىز ءۇشىن ءسىز سولاي ىستەي الار ما ەدىڭىز؟
— بىلمەيمىن،— دەپ كۇلدى اسەت. «شىنىندا دا ىستەي الار ما ەدىم؟» — دەگەن وي كەلدى اسەتتىڭ وزىنە دە. قىزدى وزىنە تارتىپ، سۇپ-سۋىق بەتىنە بەتىن تيگىزدى. كوزىن جۇما تۇرىپ قىزدىڭ القىمىنا تۇمسىعىن تىقتى. «قانداي تۇنىق... قانداي تۇنىق...» تىزەسى دىرىلدەپ، تەڭسەلىپ كەتكەن.
— اعاتاي، مەن كەتەم...
قىز ەكى ءۇيدىڭ ارالىعىنداعى قىسقا جولمەن جۇگىرە جونەلدى.
«مەنىڭ دە اتىلۋىم مۇمكىن-اۋ...»
اناداي جەرگە جۇگىرىپ باردى دا، قىز ءسال قايىرىلىپ:
— جوق، ءسىز اتىلا المايسىز، اعاتاي،— دەدى مۇنىڭ ويىن ءدال بىلگەندەي.
4
ەرتەڭىنە اسەت ءبىر كوڭىلدى كۇيدە ءجۇردى. وز-وزىنەن ىشتەي كۇلىپ، ءۇنسىز جىميا بەرەدى. ۇيگە كىرىپ شىققان سايىن، اۋىلدىڭ شەتىندەگى قاباعان يتتەرى كوپ ءۇي جاققا قاراي بەرەدى. كوزگە ءبىر كورىنبەس پە ەكەن دەپ دامەلەنەدى.
«قىزىق-اۋ، ءومىر دەگەن،— دەيدى ىشتەي،— وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن شالعىنبايدىڭ ءۇيى جاعىنا دا تەلمىرە قارايمىن-اۋ، دەپ كىم ويلاعان...»
قىز كۇن ۇزىنعا، ءۇيىنىڭ سىرتىنا ەڭ بولماسا قىلت ەتىپ ءبىر شىقپاي، كوزىنە ءبىر كورىنبەي سىلەسىن قاتىردى. الاقتاي-الاقتاي اسەتتىڭ كوزى تالدى. بۇ نە دەگەن ۇزاق كۇن، مۇلدەم وتپەي قويدى. كەشكىسىن تاعى توي بار. ەندى كۇيەۋ جىگىتتىڭ ۇيىندە كەلىن ءتۇسىرۋ تويى. اسەت سول كەشكى تويدى اسىعا كۇتۋدە. ول تۇسكە دەيىن تەگىس اۋىلدى ارالاپ شىقتى. كەشەگىدەي ەمەس، اۋىل بۇگىن وعان ابدەن ۇنادى.
توبەسىندە ءشوبى بار،— تۇندە ۇستىنە وزدەرى شىعىپ جاتقان قورانىڭ جانىنان وتكەندە، ىرگەسىن سۋ كەۋلەگەن مىجىرايعان الاسا قورا كوزىنە وتتاي باسىلدى. اسەتكە ىستىق، قۋانىشتى ءساتتىڭ كۋاسى ەدى بۇل قورا.
ەندى بىردە ول ءوزىنىڭ ساۋلەتايمەن العاش رەت سۇيىسكەن كەزىن ەسىنە الدى. اناۋ كلۋبتىڭ سىرت جاعىنداعى تاسادا ەكەۋى كەزدەسكەن بولاتىن. سول جىلى كولحوز العاش رەت كاركاستان ءۇي سالامىز دەپ، سول جەرگە كوپ قامىس اكەپ تۇسىرگەن ەدى. اناسى قايتىس بولاردىڭ الدىنداعى قىس بولاتىن.
ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن اسەت، اپاسى اۋرۋلى بولعان سوڭ، وقۋعا بارا الماي قالدى. ءبىر قىس كولحوزدا ىستەگەن. بىردە، قىس كەزىندە ول اپاسىنان ۇرلاپ اقشا الىپ شىعىپ، ءوزى سياقتى ەكى-ۇش جاس جىگىتپەن بىرىگىپ ءبىر جارتى ساتىپ اپ، سونى ءبولىپ ءىشىپ، كلۋبقا قىزىپ كەلدى. ءتىپتى شىنىن ايتقاندا اراققا قىزعان دا جوق ەدى، ءبىراق ىشكەنىن سىلتاۋ قىپ قىزدارعا قىزۋ سياقتى كورىنۋگە تىرىستى. ساۋلەتايدىڭ قاسىنا كەپ سۇيكەنە تۇرعان.
— ۇيات-اي، مىناۋ ءىشىپ اپتى، ەي،— دەدى ول بەتىن شىمشىپ.
— جۇمىسىڭ بولماسىن، ونان دا دالاعا ءجۇر،— دەدى اسەت باتىلدانىپ.
— قايدا؟
— انا قامىستىڭ تۇبىنە. سويلەسەتىن ءسوزىم بار.
— كەت، ارى. بارمايمىن،— دەپ ساۋلەتاي سىقىلىقتاي كۇلگەن.
— بارماي كور، تۋرا ولتىرەم!..
— سەن بە، ەي؟..
— مەن.
— حا-حا. جارايدى، ءقازىر بارام.
قامىستىڭ تۇبىنە كەلگەن سوڭ، اسەت ماستىعى تارقاعانداي، نە ايتارىن بىلمەي قىسىلىپ ءبىراز تۇردى.
— كىپ-كىشكەنتاي بوپ سەن نەگە ىشەسىڭ، ەي؟! — دەدى ساۋلەتاي.
— كىم كىشكەنتاي؟
— سەن.
— وندا مەن ساعان قورس ەتەيىن...
اسەت باس سالىپ ونىڭ بەتىنەن سۇيگەن، ساۋلەتاي مۇنى يتەرىپ قالدى. ەكەۋى كۇلگەن بويدا الىسا كەتىپ، قامىستىڭ تۇبىنە ۇمار-جۇمار بولىپ ەدى...
سول كۇننەن باستاپ ەكەۋىنىڭ اراسىندا ويىنعا دا جاتپايتىن، شىنعا دا جاتپايتىن قىزىق قارىم-قاتىناس باستالدى. كەزدەسە كەتكەندە ءبىرىن-بىرى مازاقتايدى، ونان بالاشا الىسادى، اقىرى سۇيىسەدى. ماحاببات، سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ارالارىندا بار، جوعى ەكەۋىنە دە بەلگىسىز ەدى. سول كوكتەمدە اۋىلعا اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنان پراكتيكاعا ءبىر ستۋدەنت جىگىت كەلگەن، كوپ ۇزاماي ساۋلەتاي وپ-وڭاي سوعان اۋىپ كەتتى. اسەت ءبىراز نالىدى، كۇيىندى، ساۋلەتايعا جىلارمانداي بوپ تۇرىپ حات جازىپ جالىندى دا، ءبىراق قىز مۇنى قايتىپ ماڭايلاتپاي قويدى. كەيىننەن پراكتيكانت ستۋدەنت قايتىپ كەتتى دە، ساۋلەتاي ەكىقابات بوپ قالدى.
بۇل كەزدە اپاسى قايتىس بولعان اسەت اۋىر قايعىدان ەسىن ازەر دەپ جيىپ، وقۋعا كەتۋگە جينالىپ جۇرگەن. تۋىس-تۋعاندارى قيعىلىقتى سالدى: «سەن ەشقايدا دا بارمايسىڭ. ءوزىڭ بۇزعان قىز، ەندى سوعان قايتسەڭ دە ۇيلەندىرەمىز. اعايىن اراسىن ويرانداما»،— دەپ. اۋداندا اسەتتى ۋچەتتەن شىعارماي قويدى. ناعىز ءبىر اۋىر كەز ەدى، اسەت ءۇشىن. اۋىل قاراسىن ەندى قايتىپ كورمەستەي بوپ كەتكەنى دە سول عوي. ءقازىر ويلاپ قاراسا سونىڭ ءبارى ءوزىنىڭ ەمەس، باسقا بىرەۋدىڭ باسىنان وتكەن وقيعا سياقتى. ۇيات تا، كۇلكىلى دە كورىنەدى. ەندى بىردە:
«پوچتاعا كىرىپ، الماتىعا زاكاز بەرىپ، سويلەسسەم بە ەكەن» دەپ ويلادى اسەت. ونداعى ويى ساۋلەتايدى كورىپ، سويلەسكىسى كەلگەن ەدى. ءبىراق ارتىنشا ول ويىنان تەز اينىدى.
ەرەگەسكەندە كۇن باتپاي قويدى-اۋ. اقىرى اسەت اۋىلدى ارالاۋدان دا جالىقتى، بىرىنەن كەيىن ءبىرى سالەمدەسكەن ادامداردان دا مەزى بولدى. كۇن شۋاققا شىعىپ، ءۇي ىرگەسىندەگى ۇزىن تاقتاي ورىندىققا شانشىلىپ وتىردى دا قويدى. ەكى كوزى شالعىنبايدىڭ ءۇيى جاقتا.
«وسى مەنىڭ مۇنىم نە؟.. شىنىم با؟.. ايەلىم بار، بالام بار اداممىن، ونشا جاس تا ەمەسپىن، ەلىگە بەرەتىن كەزدەن ءوتتىم ەمەس پە، ال ەندى مۇنىم قالاي؟.. ەستىسە، بىلسە ەل-جۇرتتان ماسقارا عوي. ادام بولعان، اقىل كىرگەن، ەسەيگەن ءتۇرى مىناۋ ما، دەپ كۇلمەي مە... جوق، قويۋ كەرەك... قۇرىسىنشى... ءبىر شىناشاقتاي قىزعا سونشا ەسىم كەتىپ. ەڭ بولماسا، ول ءبىر پالەندەي سۇلۋ بولسا ەكەن-اۋ... ءوزى سەكپىل...»
وسىلايشا اقىلعا كەپ وزىنە-وزى تەجەۋ سالعانمەن، ءبارىبىر تۇندەگى قىز بەينەسى شىرق اينالىپ كوكەيىنەن كەتپەي قويدى «اينالايىن اعاتاي»...— دەپ كوز الدىندا تۇرىپ الادى. قىز بويىنداعى وزگەشە ءبىر ويناقى بالعىن سۇيكىمدىلىك، ەركە قىلىق ەسىل-دەرتىن الىپ، دەگبىرسىز كۇيگە ءتۇسىردى. ءبىراۋىق ول ءوزىنىڭ مۇنان بۇرىنعى كوڭىلدەس بولعان قىز-كەلىنشەكتەرىن ەسىنە الىپ، كوڭىلىن الدارقاتپاق بوپ كورگەن، ءبىراق ونىسىنان تۇك شىقپادى، مىنا قىزدىڭ قاسىندا سونىڭ ءبارى كومەسكى تارتىپ، وڭعان سۋرەتتەي سۇرى قاشا بەردى.
كەشكىسىن اسەت قۇراقبايدى ەرتىپ، قارىنداسى كەلىن بوپ تۇسكەن قۇدانىڭ ۇيىنە كەلدى. مۇندا دا قوناقتاردى ءۇش ۇيگە بولگەن ەكەن. اسەتتى سىيلى قوناقتار وتىراتىن ۇلكەن ۇيگە مەگزەگەن. اسەت وندا بارماي جاستار وتىرعان جاققا كىردى. كىرگەن بويدا بىردەن سول قىزدى ىزدەگەن، ءبىراق كوزىنە تۇسپەدى. جوق ەكەن. ونىڭ ەسەسىنە بۇگىنگى تويعا ساۋلەتاي كەلىپتى. اسەت ءتوردىڭ بەرگى جاق بۇرىشىنا وتىرعان، ول ارعى جاق بۇرىشىندا وتىر. اسەت وزىنەن-وزى قىسىلىپ، ەكى بەتى دۋىلداپ، قىزارىپ تەرشىپ كەتتى. سونىسىن بىلدىرمەۋ ءۇشىن:
— ءتۇۋ، ءۇيدىڭ ىستىعى-اي،— دەپ بەتىن جەلپىدى.
كىرگەن-شىققانعا ەلەڭدەپ، انە كەپ قالار، مىنە كەپ قالار دەپ ول قانشا كۇتكەنمەن، كىشكەنە قىز كەلمەدى. دۋىلداعان توي باستالىپ، كەشەگىدەي جاقسى تىلەك بىلدىرگەن تالاي توستار ايتىلىپ، تاماق ءىشىلىپ، ەندى ويىن-ساۋىق پەن بيگە كەزەك كەلگەندە، اسەت بوي جازىپ، سالقىنداپ قايتۋ ءۇشىن تىسقا شىقتى.
سول كەشەگىدەي تاستاي قاراڭعى ايسىز ءتۇن. تاۋ جاقتان ەسكەن سالقىن سامال بار. اسەت كوشەنى بويلاپ جۇرە بەردى. سول ماساڭ كۇيگە ءتۇسىپ، باسى اينالىپ، ەشتەڭەنى ويلاعان جوق سياقتى ەدى، ءسويتىپ كەلە جاتىپ شالعىنبايدىڭ ءۇيىنىڭ تۇسىنا كەپ توقتاعان كەزىن ءبىر-اق ءبىلدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ كەيىن قايتۋ كەرەك پە، جوق ۇيگە كىرۋ كەرەك پە؟ ۇيگە كىرسە نە دەپ كىرەدى؟ قىزدى قالاي الىپ شىعادى؟ شالعىنباي شال ۇيىندە بولسا ماسقارانىڭ كوكەسى بولادى عوي...
ەسىك الدىنان ءۇش-تورت يت بىردەي ارسىلداي باستادى. قاراڭعىدا وزدەرى كورىنبەسە دە، ۇرگەندەرىنە قاراپ ءارقايسىسى تايىنشاداي بولار دەپ ءتۇيدى اسەت. بايلاۋلى بولۋ كەرەك، ەشقايسىسى جۇگىرگەن جوق.
اسەت كوشە شەتىندەگى شارباقتان ءبىر قازىقتى جۇلىپ اپ، وڭايلاپ ۇستادى دا تەرەزەگە كەلدى. قىمتاپ جابىلماعان پەردەنىڭ اشىق جەرىنەن ىشكە سىعالادى. شالعىنباي شال، كەمپىرى، قىزى جانە ەكى كىشكەنە بالاسىمەن جەر ۇستەلدە شاي ءىشىپ وتىر ەكەن. قىز شىعار دەگەن ويمەن، اسەت تەرەزەنى قاقتى. بالانىڭ ەرەسەگى ۇشىپ تۇرىپ تەرەزەنىڭ الدىنا كەلدى:
— و كىم؟ — دەدى. اسەت شەتتەي تۇرىپ، ىشكە كورىنبەي قولىن سوزىپ، تاعى قاقتى. الگى ەرەسەك بالا جۇگىرىپ سىرتقا شىققان. اسەت ءۇيدىڭ ارتىنا تاسالانا بەردى.
— ءاي، بۇ كىم؟ — دەدى بالا قىرىلداعان داۋىسپەن. ءسال كۇتتى دە جاۋاپ بولماعان سوڭ:
— شىنار شىقپايدى،— دەدى ايقايلاپ.
تاعى ءبىراز تىڭ تىڭداپ تۇردى، ونان سوڭ:
— ونىسى نەسى، جىندى ما، ەي،— دەدى كۇڭكىلدەپ.— ءاي، كىم دە بولساڭ يتتەردى بوساتىپ جىبەرەم دە سورىڭدى سورپاداي قايناتام. كانە، شىق بەرى!..
اسەت قولىنداعى تاياقتى قىسا ءتۇسىپ، دەمىن ىشىنە تارتىپ تىم-تىرىس قاتىپ قالعان. بالا تاعى ءبىراز تۇردى دا اقىرى:
— جارايدى، ءبىر جولعا يتتەردى بوساتپايمىن، ال ەندى تەرەزەنى قاعاتىن بولساڭ، ايايدى ەكەن دەمە! — دەپ ەسكەرتتى دە ۇيگە كىرىپ كەتتى.
اسەت كەيىن قايتتى.
«شىقپاسا قويسىن. قويايىنشى وسىنى»...— دەپ ءتۇيدى. اسپانعا قارادى. سامساعان جۇلدىزدار، الدەنەشە ەسە كوبەيىپ قۇجىناپ كەتكەن ءتارىزدى. مۇنداي ءجيى بولار ما. بۋداق-بۋداق بوپ شىققان توزاڭشا ۇزدىك-سوزدىق سوزىلعان قۇس جولى اسپاندى قاق جارىپ، بەلدەۋلەپ العان.
اسەت دۇنيەنىڭ ۇشى-قيىرسىز كەڭدىگى تۋرالى ويلادى، قۇس جولىنداعى توزاڭ سياقتى سان ميلليونداعان جۇلدىزداردىڭ كەز كەلگەنى كۇننەن دە الدەقايدا ۇلكەن ولاردىڭ بىر-بىرىنەن ارا قاشىقتارى ميللياردتاعان جارىق جىلمەن ەسەپتەلەدى، ال سونداي الىپ دۇنيەنىڭ جەر دەپ اتالاتىن توزاڭنان دا كىشكەنتاي ءبىر بولشەگىندە ادام ءومىر كەشەدى. قىزىق-اۋ، سول ادام شەكسىز ءومىر سۇرەدى، بىر-بىرىنە عاشىق بولادى. جەر دەپ اتالاتىن پلانەتاسىنىڭ توزاڭنان دا كىشكەنتاي ەكەنىن ۇمىتىپ، ءوزى دۇنيەنىڭ ءبىر قۇلاعىن ۇستاپ تۇرعانداي بولادى. وي جىبەرسەڭ كۇلكىلى-اق. اناۋ جەتىقاراقشى الماتىدان قاراساڭ دا وسى تۇستا، موسكۆادان قاراساڭ دا وسى تۇستا، جەر-انانىڭ كۇيكىلىگىن ويلاساڭ زارەڭ ۇشادى. «ەرتەڭ قايتامىن... قوش بوپ تۇر، تۋعان اۋىل. ەندى تاعى ءبىراز جىلعا دەيىن كەلە الماسپىن...» ول ەندى ايەلى مەن بالاسىن، ونان سوڭ بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە تۇرعان جولداستارىن ەسىنە الدى. بالاسىنىڭ پەرروندا بۇعان ەكى قولىن بىردەي سوزىپ، جىلاپ قالعان ءساتى كوز الدىنا كەلسە، ەت جۇرەگىن ەزىپ جىبەرە جازدايدى، اكەسىنەن مۇلدەم ايرىلىپ قالىپ بارا جاتقانداي شىرقىرادى-اۋ. بالا دەگەن سو دا، ءقازىر عوي ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا بولار. ايەلى ءقايتىپ جاتىر ەكەن؟ بۇرىن جالعىز قالىپ كورمەپ ەدى، ەلەگىزىپ قورقىپ جاتىر ما ەكەن... مۇنى ەسىنە الىپ جاتقان بولار... ءوزىن بىرگە الا كەپ، اۋىلدى كورسەتۋ كەرەك ەدى. جولداستارى نەعىپ ءجۇر ەكەن. بۇل كەتكەن ەكى-ۇش كۇننىڭ ىشىندە، رەستورانعا بارعان سايىن، مۇنى اۋىزدارىنا ءبىر الىپ قويىپ جۇرگەن شىعار: «ءاي، كەلىڭدەرشى، الگى اسەت ءۇشىن ءبىر كوتەرەلىك»،— دەپ. ەسكە الاتىندارى داۋسىز. ومىردە سونداي جولداستارى بار ادام باقىتتى-اۋ.
ۇيگە تاياپ قالعان كەزدە قارسى الدىنان ءابدىباي شىقتى.
— ماشيناڭ دايىن با؟ مەنى ەرتەڭگىسىن ەرتە اپارىپ سالاسىڭ عوي.
— دايىن.
ونان سوڭ اسەتكە ەرىپ ءبىراز جۇرە ءتۇستى دە:
— شىنار ءبىرازدان كەيىن كەلەدى،— دەدى.— اكەسى ۇيىقتاعان سوڭ...
ساسىپ قالعان اسەت قاپەلىمدە وعان ەشتەڭە دەگەن جوق. قۋانارىن دا، تاڭدانارىن دا بىلمەدى. مويىن بۇرماستان ۇيگە كىرىپ كەتتى. ويىننىڭ قىزعان كەزى ەكەن. ويىن باسقارۋشى:
— كانە، اسەت، جوعارى شىق. وزىڭە كورشى تاپ،— دەپ ونى تورگە وتكىزدى دە: — ءاي، مايشەلپەك، بىلاي تۇر، الدىڭداعى جەرگە اسەت وتىرادى،— دەپ ساۋلەتايدىڭ قاسىندا وتىرعان جاستاۋ جىگىتتى تۇرعىزىپ جىبەردى. اسەت بوساعان ورىنعا، ساۋلەتايدىڭ قاسىنا كەپ وتىردى.
— سالەماتسىز با،— دەيدى اسەت سىبىرلاپ.
— جاقسى.
مۇنان ءارى ەكەۋى دە ءسال ءبىر ىڭعايسىز كۇيلەرىن كوپشىلىككە بىلدىرگىلەرى كەلمەگەندەي، بەتتەرى دۋىلداپ، ويىن باسقارۋشىعا قاراي قالدى.
— جولداستار، ءقازىر مەن اۋەلى قىزداردان كورشىلەرىمەن تاتۋلىعىن سۇراپ شىعام. تاتۋ ەمەستەرىڭىز، ۇناتقان كورشىنى ساتىپ الۋلارىڭىزعا بولادى. ال مىنا شەتتەن باستايىن... ءلايلا، كورشىڭمەن تاتۋسىڭ با؟
— جوق، ارازبىن. كۇن كورسەتپەي ۇرىسا بەرەدى،— دەيدى اق سارى قىز كۇلىپ.
— ءيا، كىمنىڭ كورشىسىن قالايسىڭ وندا؟ — دەپ سۇرايدى ويىن باسقارۋشى.
— بيتايدىڭ كورشىسىن قالايمىن.
— بيتاي كورشىڭدى، بەرەسىڭ بە؟
— جوق بەرمەيمىن.
— بيتاي بەرمەيمىن دەيدى عوي، وعان قانداي سالىق سالاسىڭ؟
— ەكى اۋىز ولەڭ ايتسىن...
وسىلايشا ءان ايتىلىپ، بي بيلەنە باستادى. اسەت پەن ساۋلەتاي سول ءبىر ءۇنسىز قالىپتارىندا، بىر-بىرىمەن ىشتەي اڭدىسقانداي بوپ تىنىپ وتىر. بىرىنە-بىرى جاقىننان قاراعىلارى كەلەدى، ءبىراق قاراي المايدى، تەك كىرپىك قاققانداي ساتتەردە كوز قيىقتارىن تاستاپ ۇلگەرەدى.
اسەتتىڭ بايقاعانى: ساۋلەتاي قىزارىپ وتىر. «كورىكتى-اق-اۋ...» — دەپ ويلادى. ءوستىپ وتىرعاندا تاتۋلىقتى سۇراۋدىڭ كەزەگى ساۋلەتايعا جەتتى.
— كورشىڭىزبەن تاتۋسىز با؟
— تاتۋمىن.
— تاتۋلىق بەلگىڭىز؟
اسەت وعان ەندى انىقتاپ قارادى. ساۋلەتاي ورتتەي جانىپ، قىسىلىپ:
— تاتۋمىز،— دەدى.
— سوزبەن ايتۋ جەتكىلىكسىز، تاتۋلىق بەلگىڭىزدى كورسەتىڭىز،— دەپ ويىن باسقارۋشى جىگىت تىقاقتاپ تۇرىپ الدى. قولىنداعى توقپاقتاي ەتىپ بىلەمدەپ ەسىپ العان ورامالىن ءۇيىرىپ قويدى.
— بولىڭىز!..
ساۋلەتاي اسەتكە قاراي ەڭكەيىپ، اقىرىن عانا ەرنىن تيگىزدى.
— ە، باسە، ەندى دۇرىس.
— تۋۋ، ءتىپتى جانالعىشتاپ تۇرىپ الدى عوي،— دەدى ساۋلەتاي كۇلىپ.
ەندى ەكەۋىنىڭ دە قىسىلۋى تاراپ، ۇيرەنىسە باستاعانداي ەدى. سىرەستىرىپ جىبەرمەي ارالارىندا قاتىپ وتىرعان مۇز سەڭ-سەڭ بوپ بۇزىلعان ەدى.
بىر-بىرىنە ەش بۇكپەسىز، ءزىلسىز، كەكسىز كەيىپپەن قاراستى. «دەگەنمەن قاسىرەتتىڭ تابى قالىپتى-اۋ، جۇزىندە»،— دەپ ويلادى اسەت. ءوز ىشىنەن ساۋلەتاي دا مۇنىڭ بويىنداعى وزگەرىستەردى تۇستەپ قويعان ءتارىزدى.
— قاشان قايتاسىڭ؟ — دەپ سۇرادى الدەن سوڭ.
— ەرتەڭ،— دەدى اسەت.
— نەگە اسىقتىڭ؟
— جۇمىس...
— ءجۇمىس... ونان دا ءىشىم پىستى، اۋىلدى، مىنا ءبىزدى مەنسىنبەيمىن دەسەڭشى.
— نەگە...
ءوستىپ وتىرعاندا ەسىكتەن اقىرىن عانا جىميىپ شىنار كىرىپ كەلدى. ءابدىبايدىڭ قاسىنا جىپ ەتىپ وتىرا كەتتى. ەكەۋى بىر-بىرىمەن سىبىرلاسىپ، كۇلىسىپ امپەي-جامپەي بولدى دا قالدى.
اسەت ءتىسى اۋىرعان ادامداي قاباعى كىرجيىپ، سۇلق وتىرىپ قالعان. ىشىنەن الاي-دۇلەي ءبىر قۇيىن سوعىپ وتكەن ءتارىزدى.
— ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ وتىر ما؟ — دەيدى ساۋلەتاي ەلەڭدەپ.
— ءجو-جاي...
— جولداستار، ەندى اركىم ءوز كورشىسىمەن بي بيلەيدى،— دەدى باسقارۋشى جىگىت. راديولا ۆالس ويناي جونەلدى. قىزدار مەن جىگىتتەر ەكى-ەكىدەن دوڭگەلەنە ءۇيىرىلىپ كەتتى. ءابدىبايدى قۇشاقتاپ شىنار دا دوڭگەلەندى. كۇلىپ ءجۇر، ءماز بوپ ءجۇر. اسەت ونى ەڭ بولماسا ءبىر رەت قارار، سول كەزدە سىرتقا شىعۋعا بەلگى بەرەرمىن دەپ ويلاعان. جوق، قاراعان جوق بۇل جاققا. الدە اسەتتى كورمەي جۇرگەن شىعار. قالاي كورىنسە ەكەن؟ قالاي بەلگى بەرسە ەكەن. اسەتتە مۇلدە ەس قالمادى. ءبىر بي اياقتالدى. سول كەزدە: ءوزىم بارىپ بيگە شاقىرسام با ەكەن دەگەن وي كەلدى. ءبىراق ويتۋگە باتىلى جەتپەدى. ال شىنار بولسا ماز-مەيرام. «اينالايىن-اۋ، مەن مۇندا تۇرمىن عوي، قاراساڭشى ءبىر رەت. ەڭ بولماسا، ءبىر رەت...» سول قاراماعان كۇيى ءابدىباي ەكەۋى ەكىنشى ءبيدى بيلەي جونەلدى.
ىزا بولعان اسەت سىرتقا شىعىپ بارا جاتىپ، قاستارىنان جاناپ وتكەن، سول كەزدە عانا قىز:
— سالاماتسىز با،— دەدى جىمىڭداپ، بار بولعانى سول. سىر بىلدىرمەۋگە تىرىسقان اسەت تاكاپپار قالپىن ساقتاپ ەرنىن عانا قىبىرلاتتى دا، باسىن يزەدى.
جىن قاققانداي ءبىر كۇي. تۇلان تۇتقان اشۋ-ىزادان، قورلانعان نامىستان جارىلارداي بوپ ەسىك الدىندا ءبىراز تۇردى. ۇيگە كىرىپ-شىعىپ زىر جۇگىرىپ جۇرگەندەردىڭ بىردە-بىرى بۇعان كوڭىل اۋدارعان جوق. مۇنىڭ مىنا كۇيىن ەشقايسىسى بايقار ەمەس. اۋىلعا دەگەن ءقادىرى ءبىر-اق كۇننىڭ ىشىندە كەتكەن سياقتى.
اسەت تىزىلە قويىلعان كوپ ساماۋرىنداردىڭ اراسىن ارالاپ ءوتىپ، اۋىلدىڭ سىرتىنا قاراي ءجۇرىپ كەتتى. تۇندەگى شىنار ەكەۋى جۇرگەن ۇلكەن ءدوڭنىڭ ۇستىنە شىقتى. بويىن سۋىق سىرەستىرىپ توڭازي باستادى. ويداعى اۋىلعا قارادى، جىلت-جىلت ەتىپ سامساعان كوپ وتتار. مۇنىڭ مىنا جۇرىس-تۇرىسىمەن، الاسۇرعان كوڭىل-كۇيىمەن ەشبىر ءىسى جوق، مۇلدەم بەيحابار جاتىر.
ەسىنە شىناردىڭ تۇندەگى: «مەڭ-زەڭ، ءوڭ مەن تۇستەي حالدە. باسىندا تۇك وي جوق»،— دەگەن ءسوزى ءتۇستى. مىرس ەتىپ كۇلىپ، باسىن شايقادى: «وسى سوزدەن ءوزى نە ءتۇسىندى ەكەن»،— دەپ ويلادى. بىرتىندەپ ساباسىنا ءتۇسىپ، كوڭىلىن جابىرقاۋ مۇڭ تورلادى. تاعى دا ويداعى اۋىلعا، ونان ءارى تاستاي قاراڭعى تۇنگە، توڭ-تورىس بوپ دۇڭكيىپ جاتقان ەشكىولمەس تاۋىنا قارادى. تۋعان جەرگە دەگەن جالعان ەلجىرەۋ دە، ۇزدىگۋ دە جوق ەدى كوڭىلىندە، الىستان تالىپ ەستىلگەن جاڭعىرىقتاي بالالىق شاعىنان قالعان ەمىس-ەمىس ساعىنىش قانا بار. سوناۋ باتىستا، ستانسيا جاقتان جارقىراعان الىس وت كورىنەدى. ەسىنە كەشەگى پروۆودنيك قىز؛ تەربەتىلگەن بۇيىعى، جىلى ۆاگون ورالدى. سول ۆاگونمەن كەتە بەرسە عوي... جوق، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءبارىبىر ءبىر جەردە تۇسۋىنە تۋرا كەلەر ەدى، ال ۇزاپ بارىپ تۇسسە، ونىڭ ارتى نەمەن تىنارىن كىم ءبىلسىن...
ءبىر ساتكە اسەت قازىرگى ءوز كۇيىنە سىرت كوزبەن ءبىر قاراپ وتكەندەي بولادى. «ءتۇۋ، ۇيات-اي!.. ەسىرىكتىك پە، ەسەرلىك پە؟.. جاستىق پا، الدە ماستىق پا؟ عىلىم كانديداتى، اقىل-ويى بار، وسكەن جىگىت... سويتە تۇرا ىستەپ جۇرگەنى مىناۋ!.. ۇيات-اي! ەشكىم بىلمەي-اق قويسىن. تەك الماتىعا قايتقان سوڭ جولداستارىنا ايتىپ، كۇلەدى عوي ءالى. «قاراعانىڭ قانداي جاقسى، قاراعىم...» اقىندار دا ايتقىش-اۋ!
ماستىقتان ابدەن ايىعىپ، قالتىراپ توڭعان اسەت توي بولىپ جاتقان ۇيگە بەتتەدى، پلاششىن الىپ، اپكەسىنىڭ ۇيىنە بارىپ ۇيىقتاۋعا ەندى ءبىرجولا بەكىنگەن. ءدال ەسىك الدىنا جەتكەندە، اس ۇيدەن زارلاي شىققان ءان ەستىلدى. توبە قۇيقانى شىمىرلاتاتىن ءان. ايتۋشى داۋسىنىڭ قۇدىرەتى مە، الدە، ءاننىڭ ءوز قۇدىرەتى مە، ايتەۋىر كوڭىلىن بىردەن ۇيقى-تۇيقى عىپ جىبەردى. اسەت ەرىكسىز سولاي بۇرىلعان.
بۋ بۇرقىراعان اس ءۇي تولعان ايەل ەكەن، داستارقان ازىرلەپ، كۇنى بويى تاماق پىسىرگەن كەلىنشەكتەر، كەكسە قاتىندار، ەندى عانا ەسە ءتيىپ ىشۋگە كىرىسىپتى. سولاردىڭ ورتا تۇسىندا باسىنداعى ورامالى ءبىر جاعىنا قيسايىپ كەتكەن زاعيپا كوزىن جۇمىپ تەڭسەلىپ وتىر. ءاندى اڭىراتىپ وتىرعان سول.
باسىندا ءۇشقارانىڭ قوس بارابان،
سول تاۋدان داريا شالقار سۋ تاراعان،
سۇلۋ قىز، كوركەم جىگىت ءبارى سوندا،
اپىرماي، نەگە كەلدىم سول ارادان...
جاسى وندار شاماسىنداعى دوڭگەلەك كوز قارا بالا، ونى بىردەڭە دەپ يىعىنان تارتقىلاپ ءتۇر. «اپا، ءجۇر، كەتەمىز»،— دەيتىن ءتارىزدى. اسەت ەندى بايقادى، زاعيپا جىلاپ وتىر ەكەن. ماس بوپ قالعان-اۋ، شاماسى.
اسەتتىڭ كوڭىلى تاعى دا الاي-تۇلەي بوپ كەتتى. جەتكىزبەيتىن الىس ارماندار، قيالدار كوكتەمگى قارا سۋىق جەلدەي بۇكىل تۇلا بويىن ءدىرىل قاققىزىپ ازىناپ بەردى. نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز، وسى؟ نە ءۇشىن تىرشىلىك ەتەمىز؟ اڭساعان شاق، قيماس ساتتەر نەگە بايانسىز بولادى، وسى؟ نەگە تەز ايىرىلىپ قالامىز. انە، زاعيپا دا اڭساپ وتىر عوي سول ءبىر شاقتى.
سۇلۋ قىز، كوركەم جىگىت ءبارى سوندا،
اپىرماي، نەگە كەلدىم سول ارادان...
قايدا سول ءۇشقارا؟ قايدا سول ءانشى اڭساعان اسەم قاۋىم، سال-سەرى قاۋىم، كەرىم قاۋىم؟ مۇمكىن، سول ءۇشقارا ءبىزدىڭ ەشكىولمەستىڭ ءبىر جوتاسى بولار... ادام شىركىن تويىمسىز با، الدە؟ اڭساي بەرەتىن... بولعان ۇستىنە بولسا دەي بەرەتىن...
پلاششىن ەرتەڭ قايتار جولدا الارمىن دەگەن ويمەن اسەت اپكەسىنىڭ ۇيىنە تارتتى. ەرتە جاتىپ ۇيىقتاپ، دەمالۋ كەرەك.
You Might Also Like
-
مەن اجەمدى دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى انانىڭ ءبىرى سانايتىنمىن. ءوز قۇرساعىنان شىققان ءۇش ۇل، ءبىر قىزدان ونىپ-وسكەن وركەننىڭ ءوزى كىشىگىرىم ءبىر اۋىل دەرلىكتەي بوپ قالدىق. ەڭ ۇلكەنى مەنىڭ اكەم كوسەمباي &mdash...
-
ءبىز ءبىر جىلى كوكتەمدە دەمالىس الىپ، سۇيىكتى قالامىز الماتىعا كەلدىك. قالانىڭ تاۋ جاق شەتىنەن جالعا العان ءۇيىمىز دە قولايلى بولىپ شىقتى.
