باستاۋىش جانە مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى
«ويناي بىلمەگەن بالا، ويلاي دا بىلمەيدى،
ويىندا وزعان بالا ومىردە دە وزادى.»
مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە وتىلەتىن قازاق ءتىلى ساباعىنىڭ ەڭ باستى ماقساتى – بالالاردى اۋىزەكى سويلەسۋگە، سوزدەردىڭ ماعىناسىن جەتىك تۇسىنۋگە، سويلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، ءوز ويلارىن شاعىن اڭگىمە تۇرىندە بايانداۋعا جانە قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارىن دۇرىس ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. سونىمەن بىرگە بالاباقشالاردا بالالارعا قازاق حالقىنىڭ سالت – ءداستۇرىن، ادەبيەتى مەن ونەرىن، قازاقستاننىڭ تابيعاتى مەن ونىڭ بايلىعىن، قازاق حالقىنىڭ باسقا ۇلتتارمەن ىنتىماقتى ءومىرى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ ارقىلى بالالاردىڭ قازاق تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا تۇسەدى. بالالاردىڭ سانا – سەزىمىنە اتا- بابادان قالعان ونەر مەن ونەگە ۇلگىلەرىن جەتكىزىپ، كورنەكى قۇرالدار مەن ويىن ارقىلى قالىپتاستىرۋ. ءار ساباقتا ويىن تۇرلەرى، ويىن ادىستەرى كوبىرەك قولدانسا، ويىن سيتۋاسيالاردى دۇرىس پايدالانسا بالالاردىڭ تىلدەرى جەتىك جاتتىعادى، سوزدىك قورى مولايادى. بالالاردى ويىن جانە ويىننىڭ كورنەكى، تەحنيكالىق قۇرالدارىن پايدالانا وتىرىپ سويلەم قۇراۋعا، سويلەۋگە داعدىلاندىرادى.
ويىن ۇلگىسىنىڭ تەحنولوگياسى بالانىڭ ناق وسىنداي بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرادى. كەز-كەلگەن بالا دا ادامنىڭ مادەنيەتى دە ويىن ارقىلى داميدى. ال بۇگىنگىدەي ديناميكا عاسىرىندا، وقۋ پروسەسىندە ويىن الدىنعى ورىندا، ياعني ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى بالانىڭ وقۋعاىنتاسىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جەڭىل بولماق.
ويىن- دەگەنىمىز نە؟
ويىن دەگەنىز- حالىقتىڭ بالانى ادەپتىلىككە، ساۋاتتىلىققا باۋليتىن قۇرالدىڭ ءبىرى.
ويىننىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. مىسالى: رولدىك ويىندار، دەنەشىنىقتىرۋ ويىندارى، سيۋجەتتىك ويىندار، ديداكتيكالىق ويىن ەلەمەنتەرىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. ديداكتيكالىق ويىندار بالانىڭ اقىل- ويىن دامىتىپ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرادى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى بولعانىمەن، قابىلداۋ ەستە ساقتاۋ مۇمكىندىكتەرى جاقسى دامىعان.
سوندىقتان كەز- كەلگەن ساباقتى وتكىزۋ ءۇشىن ديداكتيكالىق ويىندار قولدانا ءبىلۋ كەرەك. مىسىلى «ساۋات اشۋ» وقۋلىعىندا تاقىرىپ سوڭىندا تاپسىرمالار بەرىلگەن. وسى تاپسىرمالاردى ويىن ارقىلى ويىنارقىلىوتكىزۋگەبولادى. «ۇيقاسىن تاپ»، «سيقىرلى قورجىن»، «ولەڭ جولىن قۇراستىر» ت.ب. ويىندار.
ءتىل دامىتۋ، ساۋات اشۋ ساباقتارىندا دا رلدىك ،سيۋجەتتىك ويىنداردى قولدانۋعا بولادى. رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالارمەن ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاق تا ، قىسقا دا بولۋ مۇمكىن. سيۋجەتتى- ءرولدى ويىندار بەينەلەۋ قۇرالى رول مەن ويىن ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ءوزىنىڭ سيپاتى جاعىنان بۇلار كوبىنەسە ەلىكتەنۋ، شىندىق تى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.مىسالى «دۇكەن» ويىنىن ويناعاندا بالالار ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشى ارەكەتتەرىنە ەلىكتەيدى.، ال «مەكتەپ» بولىپ ويناعاندا مۇعالىممەن وقىتۋشىنىڭ ارەكەتىنە ەلىكتەيدى. «وتباسى» ويىندارى ارقىلى اينالاداعى ءومىردى باقىلاۋعا، كۇندەلىكتى ءوز ومىرلەرىنەن العان بىلىمدەرىن ويىن سيۋجەتىنە پايدالانۋعا توسەلدەندىرۋگە بولادى.
«ۇلتتىق قازاق ويىندارى: «قىز قۋۋ»، «ورامال تاستاۋ، «اسىقتار»، «بايگە» ويىندارى. بالا ءومىرىنىڭ كەزەڭى ويىن ارقىلى جەتىلەدى. ويىندار ءار توپتا جاس ەرەكشەلىگىنە ساي جۇرگىزىلەدى. مەن ءوز تاجىريبەمدە ويىنداردى كوپ قولدانامىن. ساباق بارىسىندا دا، كۇننىڭ جارتىسىندا دا جۇرگىزەمىن. بالانىڭ ءتىلىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ونى اڭگىمەشە تارتا وتىرىپ، بالانىڭ سوزدىك قورىن جاڭا سوزدەرمەن تولىقتىرىپ، تۇسىنىگىن مولايتۋ قاجەت. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋدا ويىن تۇرلەرىن جۇرگىزۋ ارقىلى، ويىن شارتتارىن ايتا وتىرىپ تا بايىتۋعا بالادى. مىسالى : «قۋىرشاققا قوناققا بارۋ»، «مەن كىممىن»، «قۋرشاقتى كيىندىرەمىز»، «شارباقتى قۇراستىرۋ»، «كولەمى بويىنشا قوي» دەگەن سەكىلدى ويىن تۇرلەرىن قولدانۋعا بولادى. مەن كەز كەلگەن ويىن تۇرلەرىن ساباعىمەن تاقىرىبىنا ساي تاڭداپ الامىن. اسىرەسە ديداكتيكالىق ويىنداردى ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن تاجىريبە كورسەتىپ وتىر. ساباقتى بەكىتۋ، بالانىڭ شىعارشاشىلىعىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن مولايتۋ ءۇشىن ويىندار ساباقتىڭ تاقىرىبىنا، مازمۇنىنا ساي تاڭداپ الامىن. مىسالى: «تەلەفون» ويىنىندا ديالوگتىق سويلەۋدەگى اڭگىمەنىڭ ماقساتى- ءبىر نارسە جايىندا سۇرالاپ، بالانىڭ وعان جاۋاپ بەرۋگە، بەلگىلى ءبىر ارەكەتكە تۇرتكى بولۋعا ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى.
رولدىك ويىندار مەكتەپكە دەيىنگى بالالار ومىرىندە ەلەۋلى ورىن الادى. بۇل ويىندار ۇزاقا تا ،قىسقا دا بولۋى مۇمكىن. سيۋجەتتى- ءرولدى ويىندار بەينەلەۋ قۇرالى رول مەن ويىن ارەكەتى بولىپ تابىلادى. ءوزىنىڭ سيپاتى جاعىنان بۇلار كوبىنەسە ەلىكتەۋ، شىندىقتى كورسەتۋ بولىپ تابىلادى.مىسالى «دۇكەن» ويىنىن ويناعاندا بالالار ساتۋشى ساتىپ الۋشىنىڭ ارەكەتتەرىنە ەلىكتەيدى. «شاشتاراز»، «وتباسى» ويىندارى ارقىلى اينالاداعى ءومىردى باقىلاۋعا، كۇندەلىكتى ءوز ومىرلەرىنەن العان بىلىمدەرىن ويىن سيۋجەتىنە پايدالانۋعا توسەلدەندىرۋگە بولادى. پەداگوك وتىلگەن ويىنعا تالداۋ جاساپ، ونىڭ بالالارعا تيگىزگەن تاربيەلىك ىقپالى باعالاۋعا، ءوز توبىنداعى سيۋجەتتى-رولدى ويىندارىنىڭ ودان ءارى باسشىلىق ەتۋ تاسىلدەرىن ويلاستىرۋعا ءتيىس
قويىلىمدىق ويىنداردا رولدەر، ويىن ارەكەتتەرى قانداي شىعارمانىڭ، ەرتەگىنىڭ ت.ب. سيۋجەتى مەن مازمۇنى شارتتاس بولادى. ول سيۋجەتتى-رولدى ويىنعا ۇقساس. بارلىق بالالار ەرتەگىنى جاقسى كورەدى، ەرتەك ايتىپ بەرسەڭ بار ىنتاسىمەن تىندايدى. ەرتەگى بالالاردىڭ وي- قيالىن، سوزدىك قورىن دامىتادى.
قۇرىلىمدىق ويىندار- بالالار ارەكەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى. ونىڭ نەگىزگى مازمۇنى قورشاعان ءومىردى الۋان ءتۇرى قۇبىلىستاردى جانە سولارعا بايلانىستى ىس-ارەكتتەردى بەينەلەۋ بولىپ تابىلادى. قۇرلىس ويىنى ءبىر جاعىنان سيۋجەتتى-رولدى ويناۋعا ۇقساس كەلەدى. بالالار ويىن ۇستىندە كوپىرلەر، ستاديوندار، تەمىر جولدار، تەاترلار، سيركتەر ت.ب. ءىرى قۇرلىستار سالادى.
ديداكتيكالىق ويىندار كىشكەنە بالالارعا مەيلىنشە ءتان وقىتۋ فورماسى بولىپ تابىلادى، ونىڭ ارعى تەگى ويىندى ولەڭ مەن قيمىلمەن ۇشتاستىرۋ نەگىزىندە كوپ نەرسەنى ۇيرەتەتىن ويىنداردى جاساعان حالىق پەداگوگيكاسىنا جاتىر. مىسالى: «سيقىرلى قالپاقتىڭ سىرىن اشايىق»- دەگەن ويىندى ەرەسەك توپتاردا تاربيەشى بالالاردى زات تۋرالى ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، ولاردىڭ جۇيەلى سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋ مىندەتىن العا قويادى. ويىن مىندەتى-قالپاقتىڭ استىندا نە بار ەكنىن ءبىلۋ.ديداكتيكالىق ويىندار اينالامەن تانىسۋ ساباعىندا، ادەبيەت، ساباقتارىندا ءجيى قولدانادى.
بالا تاربيەسى قيىن دا، جاۋاپتى مىندەت. ۇرپاق تاربيەسى قوعامنان تىس، وقشاۋ تۇرعان ەمەس. ول قوعامنىڭ، زامانىڭ باعىت- باعدارمەن، تىنىس-تىرشىلىگىمەن بىرگە ءجۇرىپ وتىرادى. وسى ورايدا كەز-كەلگەن ءبۇلدىرشىن ءۇشىن بالا تاربيەسى اتا-اناسىنا بەرىلگەن تالىم-تاربيەنى ودان ءارى جالعاپ، جاندىراتىنى ءسوزسىز
بالاباقشادا تاربيەلەنۋشىلەردىڭ تانىمدىق ىس-ارەكەتىن قالىپتاستىرۋدا نەگىزگى جۇمىس ءتۇرى- ويىن ارەكەتى.
بالا سانالى، مادەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول بولىپ ، جان-جاقتى دامۋى ءۇشىن جانە ءتىلىن دامىتىپ، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ ءۇشىن جانە اينالاداعى ءومىر قۇبىلىسىن ۇعىنۋ ءۇشىن پايدالانۋدىڭ ماڭىزى زور.
ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءتۇرلى قاسيەتتەرى، قابىلەتى مەن بەلسەندىلىگى دە كورىنەتىنى تۋرالى اسا كورنەكتى پەداگوگ ا. س ماكارەنكو بىلاي دەيدى: «ويىندا بالا قانداي بولسا، ومىردە كاسىبي قىزمەت سالاسىندا، كوبىنەسە سونداي بولادى». سوندىقتان كەلەشەككە ادامدى تاربيەلەۋ- بارىنەن بۇرىن ويىن ارقىلى جۇزەگە اسىرالادى. ويىن- بالالار ءۇشىن اينالاداعى تانىپ، ءبىلۋ ءتاسىلى.
ويىن ارەكەتى مازمۇنىنان الەۋمەتتىك سيپاتى بالانىڭ قوعامدىق ءومىر سۇرەتىندىگىمەن بايلانىستى. ول العاشقى ايلاردان باستاپ- اق ماڭايىنداعىلارمەن قارىم-قاتىناس جاساۋعا ۇمىتىلادى، سونىڭ ارقاسىندا جاساۋ قۇرالى، كۇش قۋاتى ءتىلدى بىرتىندەپ مەڭگەرەدى.
ويىن- بالا ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ءتۇرى. ويىن ويناعاندا بولمە تەڭىز دە، ۇشاق تا تەمىر جول ۆاگونى دا بولۋى مۇمكىن. بالالار ويىن كەزىندە تىنىش وتىرا المايدى. ءتىپتى جالعىز بالانىڭ وزىندە دە سويلەسىپ جۇرەدى.. سوندىقتان، ويىن بارىسىندا تىلدەسىم ۇلگىسى قالىپتاسادى.
ويىندار مازمۇنىنا قاراي، وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي سيۋجەتتى-رولدى، دراماتيزاسيالىق، ديداكتيكالىق قۇرىلىس ويىندارى، قيمىلدى ويىندار، ۇلتتىق ويىندار بولىپ بولىنەدى.
سوزدىك گرامماتيكالىق ويىندار ارقىلى ساباقتا بالالار ءتۇرلى جاعدايلارعا، ونىڭ شەشۋ جولدارىنا ۇيرەنەدى. ويىن بالانىڭ لوگيكالىق قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. بالالار جاقسى ويىنداردى شىناي ىنتاسىمەن، بەلسەندىلىكپەن ويناي وتىرىپ ساباقتا العان ءبىلىمىن تولىقتىرادى، دامىتادى. ويىندى تەز ۇيرەنەمىن دەپ ىزدەنىمپازدىعى ارتادى، شىعارماشىلىق قابىلەتى داميدى.
مىسالى، مەكتەپ الدى دايارلىق توپتارعا تىلدەگى دىبىستاردىڭ ءبىر ەڭ ماڭىزدى سالاسىنىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارىن ۇيرەتۋ جانە دۇرىس
مىنە، كۇندەلىكتى ساباقتا بالالارعا قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستارىن گراماتيكالىق ويىندار ارقىلى ۇيرەتىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە بالالاردىڭ اقىل – وي، ادامگەرشىلىك، ەستەتيكالىق تاربيە، ءومىردى تاني بىلۋگە ۇيرەتەدى.
حالقىمىز ايتقانداي: «ويناي بىلمەگەن بالا، ويلاي دا بىلمەيدى »، «ويىندا وزعان بالا ومىردە دە وزادى» دەگەندەي بالانىڭ ومىرىندە ويىن ەرەكشە ورىن الادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتى – ۇلتتىق جانە جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، عىلىم مەن پراكتيكا جەتىستىكتەرى نەگىزىندە جەكە ادامدى قالىپتاستىرۋعا جانە كاسىبي شىڭداۋعا باعىتتالعان. .... وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەڭگىزۋ، عىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ حالىقارالىق، عالامدىق، كوممۋنيكاسيالىق، جەلىلەرگە شىعۋ» دەپ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ودان ءارى دامىتۋ مىندەتتەرى كوزدەلەدى. سوعان وراي «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرى ، ءبىلىم مازمۇنىنىڭ تۇجىرىمداماسى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى، دامىتۋدىڭ 2005-2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋىندا» تاعىدا باسقا قۇجاتتاردا بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋدىڭ الدىنا قويىلاتىن تالاپتار، ىسكە اسىرۋ شارالارى انىقتالعان.
بالاباقشاداعى تاربيە – بارلىق تاربيەنىڭ باستاماسى. مەكتەپكە دەيىنگى شاق – بالا بويىنا ادامگەرشىلىكتىڭ نەگىزىن قالايتىن كەز. سوندىقتان دا بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ ىزگىلى، مەيىرىمدىلى، يناباتتىلىق سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ تاربيەشىلەردىڭ مىندەتى.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ جان – جاسقتى دامۋى ءۇشىن لوگيكالىق ويىنداردىڭ ءرولى ەرەكشە. ويىن- مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كەزەڭنەن باستالىپ ادام مەن ءومىر بويى ىلەسىپ جۇرەتىن ەرەكشە قىزمەت ءتۇرى.
ۇلى اباي ايتقانداي: «ادام دۇنيەگە كەلگەندە اقىلدى بولىپ تۋمايدى. ەستىپ،كورىپ، وقىپ، ىزدەنىپ اقىل تابادى»دەگەن ەكەن. ۇلى ابايدىڭ اقىلىن، قاعيداسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋدى سۇيىسپەنشىلىكپەن، ىقىلاسپەن جانە ءمۇعالىم ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋ كەرەك.
بەلگىلى اقىن، پەداگوگ، انا ءتىلى جايلى بىرنەشە ەڭبەك جازعان م. جۇمابايەۆ «ۇلتتىڭ تىلىندە سول ۇلتتىڭ جەرى، تاريحى، تۇرمىسى، مىنەزى ايناداي انىق كورىنىپ تۇرادى... قازاقتىڭ قانى ءبىر، جانى ءبىر جولباسشىسى- ءمۇعالىم» دەپ جۇمىس ىستەۋ شەبەرلىگى ۇشتاسقاندا عانا تابىسقا جەتكىزەدى.
“بالانى جاستان” دەيدى حالىق بۇل ومىرشەڭ پىكىر. “جاقسى بالا، اتا-اناعا باقىت” وعان كىشكەنتايىنان جاقسى كەڭەستەر، ونەگەلى تاربيە بەرىپ وتىرۋ ءومىر تالابى.
تاجىريبەمنىڭ كوكەيكەستىلىگى
بالالاردى ويىن ارقىلى قازاق ءتىلىن وقىتۋدى ديداكتيكالىق، ۇلتتىق، سيۋجەتتىك – رولدىك، قيمىل ويىندار تۇرلەرىن قولدانۋ وتە ءتيىمدى.
ويىن بارىسىندا بالالاردىڭ تالابى كوتەرىڭكى جانە سەزىمتالدىعى:
- ويىنداردى قولدانۋ ماڭىزىن ايقىنداۋ؛
- بالالاردىڭ ويىنعا دەگەن قىزىعۋشىلىق سەزىمىن وياتۋ؛
- بالالاردى ويىن – قىزمەتىندە ىنتالاندىرۋ؛
- ويىنداردى ءوز ەركىمەن ويناۋعا، بەلسەندىلىك كورسەتۋگە، جاۋاپكەشىلىككە، بىرلەستىلىككە جانە دۇرىس شەشىم قابىلداۋ؛
- ويىننىڭ ناتيجەسىن تالداۋ؛
- بالالانىڭ ءبىلىمىن بايىتۋ؛
- تىلدىك ويىندار بالالاردىڭ ويىن تەرەڭدەتە تۇسەدى؛
- جان - جاقتى دامۋىنا ىقپال ەتەدى؛
ءتۇرلى ويىن كەزىندە بالالاردا باستاماشىل، دەربەستىك، بايقاعىشتىق، ءبىلىمقۇمارلىق، تاپقىرلىق، تەز ءتىل تاپقىشتىق قاسيەتتەرى قالىپتاسادى. مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ قيالداۋ مۇمكىندىگى وتە زور جانە ەركىن ويلاۋ قابىلەتىن جانە ەستە ساقتاۋ، اقىل وي شىعارماشىلىعىن دامىتادى. ويىن – وقۋ پروسەسىن شيراتادى، بالالانىڭ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرادى جانە ساباق قىزىق وتەدى. سونىمەن قاتار ساباقتا قولدانىلاتىن ويىن تۇرلەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانى دە وتە زور. ويىن بەرىلگەن ءبىلىمدى كەڭەيتۋگە، ساباقتا بالانىڭ زەرىكپەۋىنە كومەكتەسەدى جانە وي ءورىسىن دامىتۋعا، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋعا وڭ اسەرىن تيگىزەدى.
قازاق ءتىلى ساباقتارىندا ويىن ەلەمەنتەرىن پايدالانۋدىڭ ءتيىمدىلى، تاربيەلىك ءمانى زور ەكەنىنە ءوز تاجىريبەمدە كوز جەتكىزدىم. ارينە، ول ءۇشىن بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن قابىلەتتەرىن ، پسيحولوگيالىق جانە ءبىلىم دەڭگەيى مەن دايىندىق دارەجەسىن ەسكەرە وتىرىپ، جوسپارلاۋ قاجەت. ويىن ۇستىندە بالانىڭ سانا سەزىمى، ءوزىن – ءوزى باقىلاۋى، تاپسىرىلعان ىسكە جاۋاپكەرشىلىگى، ءوز ءىس ارەكەتىن باسقالارمەن سالىستىرا الۋى، دوستارىنىڭ پىكىرىن سىيلاۋ، ءوز ويىن دالەلدەۋى، زەيىنى، ويلاۋ قابىلەتى داميدى. ساباقتىڭ تاقىرىبى، ءتۇرى، وتىلەتىن ماتەريالدىڭ اۋىر – جەڭىلدىگىنە قاراي قولدانىلاتىن ويىننىڭ تۇرلەرى كوپ.
ويىن بالانىڭ بويىندا تۇلعالىق جاقسى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاساۋعا تاربيەلەيدى. مىسالى : ج. ايماۋىتوۆ ايتقانداي «ەسكە ءتۇسىرۋ، ونەرى دەگەنىمىز – ويلاۋ ونەرى، بايلانىستاردىڭ ءمانىسى-ويلاۋ» دەيدى. ويىن بالالاردى ۇيىمشىلدىققا ۇيرەتەدى، ءوزىن ۇستاي بىلۋگە، جۇپتا، توپتا، ءوز – ارا سىيلاستىققا باۋلىيدى.
You Might Also Like
-
گرەيپفرۋت – سيترۋستى جەمىس. ول اپەلسين مەن پومەلونىڭ توعىسۋىنان پايدا بولعان جەمىس. گرەيپفرۋت اعاشىنىڭ ۇزىندىعى 12 مەترگە دەيىن جەتەدى، ال جەمىسىنىڭ الماعى - 500 گرامم.
-
جەتىستىك بايلىقپەن بايلانىستى ەمەس. ءوز ومىرىنە كوڭىلى تولمايتىن باي ادامدار كوپ. تابىستى بولۋ – دەمەك ءاردايىم دامۋ، ءومىرىمىزدى، كۇندەلىكتى ىستەرىمىزدى، جۇمىسىمىزدى جانە وزگەلەرمەن قارىم-قاتىن...
