باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
قازىرگى تاڭدا بولىپ جاتقان جاڭارتۋلار تاربيە جۇمىسىن جانداندىرۋدا مەكتەپتىڭ الدىنا قوياتىن ەڭ باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى - وركەنيەتتى پروگرەسسشىل باعىتتاعى ازاماتتىق قاسيەتتەرى مول سونداي - اق ۇلتتىق ءتىلىن جوعالتپاعان زامانداستارىمەن تەڭ دارەجەدە ورەلى تەرەڭ ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
بۇگىنگى كۇنى ءاربىر ۇرپاقتىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ىزگىلىك، ياعني ادامگەرشىلىك تاربيە شەشۋشى فاكتور بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدى پەداگوگيكالىق مىندەتتەرى - وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى سانالىق كوز قاراسىن ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگىن ادامگەرشىلىك نورمالارىنان اۋىتقۋلارعا جول بەرمەۋدى قالىپتاستىرۋ. ول بالانىڭ جەكە باسىنىڭ قالىپتىرۋشى دامۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر سالاسى. بۇل ارقىلى وتانعا ەڭبەككە قاتىناسىن ايقىندايدى. تاربيەلى ۇستاز شاكىرتتەرگە جان - جاقتى تاربيەنى وسى ادامگەرشىلىك تاربيەدەن باستايدى. كىشىپەيىلدىلىك نەگىزى وتباسىنان داميدى. وعان اتا - اناسىنىڭ بەرگەن تاربيەسى تۇرمىس تىرشىلىككە كوپ اسەر ەتەدى. وقىتۋ بارىسىندا بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى شىعارماشىلىققا جۇگىنۋ. بالاعا جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقىتا وتىرىپ، ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ وبرازىن تالداتا وتىرىپ، بالانىڭ وي - پسيحولوگياسىنا دا ۇڭىلۋگە بولادى. بالالاردى سىنىپتىڭ ۇجىم ىشىندە قارىم - قاتىناس كەزىندە دوستارىمەن ارالاس - قۇرالاس كەزىندە قانداي ەكەنىن بىلۋگە بولادى جانە سول مىنەزىنە قاراي وتىرىپ ونىڭ مىنەز - قۇلقىن جوندەۋگە كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋگە بولادى.
ادامگەرشىلىك سەزىم دەگەنىمىز – الەۋمەتتىك جانە تابيعي ءومىردىڭ سان الۋان جاقتارىنا ەموسيالىق قاتىناس. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىك تاربيەسىنە باۋلۋ ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن دوستىق – جولداستىق، قارىم - قاتىناسىنىڭ نىعايۋىن قاراستىرۋ، ولاردىڭ ءاردايىم جاقسى قارىم - قاتىناستا بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ادامگەرشىلىك سەنىمنەن تۋادى. ادامگەرشىلىك تاربيەسى بىرنەشە مىندەتتەردى شەشۋگە كومەكتەسەدى. ءومىر تالابىنا ساي قوعامنىڭ مورالدىق نورماسىن ورىنداۋعا لايىقتى شاكىرتتەر تاربيەلەۋ.
- وقۋشىنىڭ بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا جانە مىنەزىنە ۇستازدىق ىقپال جاساۋ.
- وتانعا. حالقىمىزعا، ەڭبەككە جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قاراۋ.
بۇل مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قىزىعۋشىلىعىنا لايىقتى جاسالادى. وقۋشىلاردى كىشىپەيىلدىلىككە ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە قازاق حالقىنىڭ تالىمدىك ءتيىمدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى – ەرتەگى قيسا. ولاردا حالىقتىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگى، ادەت - عۇرىپتارىنىڭ داستۇرلەرى، وتانعا تۋىپ وسكەن جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى بەينەلەنەدى.
- جاقسى ادام - ەلدىڭ ىرىسى
جاقسى جەر – دالانىڭ ىرىسى - دەپ ادام قاسيەتىن بىلدىرسە،
ۇلىق بولساڭ – كىشىك بول،- دەپ كىشىپەيىلدىلىكتى،
ادەپتى بالا - ارلى بالا،
ادەپسىز بالا - سورلى بالا،- دەپ كورەگەندىككە باۋليدى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋدا ويىن ارقىلى مەيمانداستىق دوستىق سەزىمدەرىن نىعايتۋعا بولادى. سونىمەن كىشى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردى مەيىرىمدىلىككە، ىزگىلىككە، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ، ونىڭ ادامگەرشىلىك كىشىپەيىل، زەيىندى ەتىپ شىعارۋ اتا - انا مەن ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى.
ارىنگازينوۆا كۇلان ساپاش قىزى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
پاۆلودار وبلىسى، كاچير اۋدانى،
قىزىلتاڭ ورتا مەكتەبى
قازىرگى تاڭدا بولىپ جاتقان جاڭارتۋلار تاربيە جۇمىسىن جانداندىرۋدا مەكتەپتىڭ الدىنا قوياتىن ەڭ باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى - وركەنيەتتى پروگرەسسشىل باعىتتاعى ازاماتتىق قاسيەتتەرى مول سونداي - اق ۇلتتىق ءتىلىن جوعالتپاعان زامانداستارىمەن تەڭ دارەجەدە ورەلى تەرەڭ ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
بۇگىنگى كۇنى ءاربىر ۇرپاقتىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ىزگىلىك، ياعني ادامگەرشىلىك تاربيە شەشۋشى فاكتور بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدى پەداگوگيكالىق مىندەتتەرى - وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى سانالىق كوز قاراسىن ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگىن ادامگەرشىلىك نورمالارىنان اۋىتقۋلارعا جول بەرمەۋدى قالىپتاستىرۋ. ول بالانىڭ جەكە باسىنىڭ قالىپتىرۋشى دامۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر سالاسى. بۇل ارقىلى وتانعا ەڭبەككە قاتىناسىن ايقىندايدى. تاربيەلى ۇستاز شاكىرتتەرگە جان - جاقتى تاربيەنى وسى ادامگەرشىلىك تاربيەدەن باستايدى. كىشىپەيىلدىلىك نەگىزى وتباسىنان داميدى. وعان اتا - اناسىنىڭ بەرگەن تاربيەسى تۇرمىس تىرشىلىككە كوپ اسەر ەتەدى. وقىتۋ بارىسىندا بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى شىعارماشىلىققا جۇگىنۋ. بالاعا جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقىتا وتىرىپ، ونداعى كەيىپكەرلەردىڭ وبرازىن تالداتا وتىرىپ، بالانىڭ وي - پسيحولوگياسىنا دا ۇڭىلۋگە بولادى. بالالاردى سىنىپتىڭ ۇجىم ىشىندە قارىم - قاتىناس كەزىندە دوستارىمەن ارالاس - قۇرالاس كەزىندە قانداي ەكەنىن بىلۋگە بولادى جانە سول مىنەزىنە قاراي وتىرىپ ونىڭ مىنەز - قۇلقىن جوندەۋگە كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋگە بولادى.
ادامگەرشىلىك سەزىم دەگەنىمىز – الەۋمەتتىك جانە تابيعي ءومىردىڭ سان الۋان جاقتارىنا ەموسيالىق قاتىناس. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىن ادامگەرشىلىك تاربيەسىنە باۋلۋ ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن دوستىق – جولداستىق، قارىم - قاتىناسىنىڭ نىعايۋىن قاراستىرۋ، ولاردىڭ ءاردايىم جاقسى قارىم - قاتىناستا بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ادامگەرشىلىك سەنىمنەن تۋادى. ادامگەرشىلىك تاربيەسى بىرنەشە مىندەتتەردى شەشۋگە كومەكتەسەدى. ءومىر تالابىنا ساي قوعامنىڭ مورالدىق نورماسىن ورىنداۋعا لايىقتى شاكىرتتەر تاربيەلەۋ.
- وقۋشىنىڭ بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا جانە مىنەزىنە ۇستازدىق ىقپال جاساۋ.
- وتانعا. حالقىمىزعا، ەڭبەككە جاۋاپكەرشىلىك سەزىممەن قاراۋ.
بۇل مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە قىزىعۋشىلىعىنا لايىقتى جاسالادى. وقۋشىلاردى كىشىپەيىلدىلىككە ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدە قازاق حالقىنىڭ تالىمدىك ءتيىمدى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى – ەرتەگى قيسا. ولاردا حالىقتىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگى، ادەت - عۇرىپتارىنىڭ داستۇرلەرى، وتانعا تۋىپ وسكەن جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى بەينەلەنەدى.
- جاقسى ادام - ەلدىڭ ىرىسى
جاقسى جەر – دالانىڭ ىرىسى - دەپ ادام قاسيەتىن بىلدىرسە،
ۇلىق بولساڭ – كىشىك بول،- دەپ كىشىپەيىلدىلىكتى،
ادەپتى بالا - ارلى بالا،
ادەپسىز بالا - سورلى بالا،- دەپ كورەگەندىككە باۋليدى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋدا ويىن ارقىلى مەيمانداستىق دوستىق سەزىمدەرىن نىعايتۋعا بولادى. سونىمەن كىشى مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردى مەيىرىمدىلىككە، ىزگىلىككە، يناباتتىلىققا تاربيەلەۋ، ونىڭ ادامگەرشىلىك كىشىپەيىل، زەيىندى ەتىپ شىعارۋ اتا - انا مەن ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى.
ارىنگازينوۆا كۇلان ساپاش قىزى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
پاۆلودار وبلىسى، كاچير اۋدانى،
قىزىلتاڭ ورتا مەكتەبى
You Might Also Like
