InfoHub Logo

تاڭەرتەڭنەن باستالعان جاڭبىر بىردە سايابىرسىپ، بىردە ۇدەپ تولاستار ەمەس. سانسىز تامشىلار ءبىر نارسەدەن قۇر قالعانداي، كوكتەن جەرگە جارىسا ءتۇسىپ جاتقانىمەن، اسپاندى تۇتاس جاپقان قارا بۇلتتىڭ قىلى قيسايار، ساباسى ورتايار ءتۇرى جوق.

شارۋاسىنا پىسىق جاننىڭ دەگبىرىن الىپ، شىدامىن تاۋىسقان، جالقاۋدى جىلى ۇيىندە ەسىنەتكەن مىنا جاۋىن اۋىل شەتىندە الدەكىمنىڭ تامىن سالىپ جاتقان مەردىگەر ءتورت جىگىتتىڭ دە قولىن ءجىپسىز بايلاپ، ءىشىن پىستىرىپ جىبەردى. سىلانباعان قابىرعالاردىڭ ىشىندە ارى-بەرى سەندەلىپ، تاعاتى تاۋسىلعان مەردىگەرلەردىڭ اراسىنداعى قارا مۇرتتى جىگىت سەرىكتەرىنە:

— مىنا جاڭبىر تاياۋ ارادا باسىلا قويماس، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرگەنشە از-كەم كوڭىل كوتەرەلىك، — دەپ سەرىكتەرىنە سىناي قارادى.

باستاما كوتەرگەن جولداسىنىڭ سوزىنە وراي قىسىق كوز جىگىت:

— وندا بىزگە بي بيلەپ، ءان ايتىپ بەر. ول قولىڭنان كەلمەسە، شانشاردى* شاقىرىپ كەل، — دەپ كەكەتە سويلەدى.

قارا مۇرتتى:

— مەن ونەر كورسەتكەنمەن نەمەسە شانشاردى* الدىرتقانىمىزبەن كوڭىلىمىز كونشي قويماس. ودان دا دۇكەننەن بىر-ەكى جارتى ىشىمدىك اكەلىپ، ءىش قىزدىرساق ارقا-باسىمىز كەڭىپ، ءبىر سەرپىلىپ قالار ەدىك، — دەدى دە بۇل ۇسىنىسىنا قولداۋ كۇتكەندەي جانىنداعىلارعا سۇراۋلى پىشىنمەن كوز تاستادى. قىسىق كوزدەن باسقا ەكى سەرىگى مۇنىڭ باستاماسىن بىردەن قۋاتتاپ، داۋرىعا قوشتادى. ويدا جوقتا بۇل تابىلا كەتكەن «اقىلعا» قىسىق كوزدىڭ دە الىپ-قوسارى بولماي، ورتاق ۇيعارىمعا مويىنۇسىنعان.

مەردىگەر جىگىتتەر قالتالارىنىڭ تۇبىندە جاتقان ازىن-اۋلاق اقشالارىن شىعارىپ، ارالارىنداعى جاسى كىشى ءارى «بارىپ كەل، شاۋىپ كەلگە» تاپتىرمايتىن تاپەلتەك سارىنى دۇكەنگە جۇگىرتتى. توگىپ تۇرعان جاڭبىردى ەلەمەي، دۇكەنگە اپ-ساتتە بارىپ كەلگەن تاپەلتەك سارى قوينىنا تىققان ءۇش جارتىنى ۇستەل ۇستىنە اسقان ەپتىلىكپەن شابىتتانا قويعان. تىسكە باسار دا تابىلا كەتتى.

اينالايىن اقجاۋىننىڭ ارقاسىندا ورايى كەلە قالعان دەمالىس كۇنىن ءتورت جىگىت وسىلايشا ىشىمدىكپەن اتاپ ءوتۋدى ءجون كورگەن. اڭگىمە تيەگى اعىتىلىپ جۇرە بەردى. بۇل اسەرلى وتىرىستى ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولعان قارا مۇرتتى جىگىت اراقتىڭ ارىنىمەن شەشەنسىپ، اۋىزدىعا ءسوز بەرەر ەمەس. تاڭعى شايدان كەيىن ەشتەڭە تالعاجاۋ ەتپەگەن جىگىتتەردىڭ اش قۇرساعىنا قۇيىلعان جىندى سۋ ولاردى اجەپتاۋىر قىزدىرىپ تاستادى. نەشە ءتۇرلى تاقىرىپتى اڭگىمەلەرىنە ارقاۋ ەتكەن مەردىگەرلەر ءبىر كەزدە سوزدەن ءسوز تۋدىرا كەلە جىن-شايتان، ءارۋاق، مولا تۋرالى ايتا باستادى. وسى ساتتە سوڭعى شولمەك تە تاۋسىلۋعا شاق قالعان.

— مەن ءبىر بولعان وقيعانى ايتايىن، — دەدى وتىرىس تىزگىنىن ءبىرجولا قولىنا العان قارا مۇرتتى جىگىت. — ىلگەرىدە ءبىر جولاۋشى اۋىلىنا قايتىپ كەلە جاتادى. ۇيىنە جەتۋ ءۇشىن ءالى ءبىراز شاقىرىمدى باسىپ ءوتۋى ءتيىس. كەنەت ول ايدالادا ءوتىپ جاتقان ءدۇبىرلى توي-جيىنعا تاپ بولا كەتەدى. بۋى بۇرقىراعان تاباق-تاباق ەتكە، قايناپ تۇرعان ساماۋرىندارعا، قازان-وشاقتارعا، قاز-قاتار تىگىلگەن كيىز ۇيلەرگە تاڭىرقاي قارايدى. جان-جاعىن بارلاسا، ونداعىلاردىڭ ءبارى وزىنە تانىس اۋىلداستارى. بۇل نە توي، نە جيىن دەپ سۇراستىرعانىمەن وعان ەشكىم ماردىمدى جاۋاپ بەرە قويمايدى. ءبىر كەزدە جاس جىگىتتەر مۇنى اتىنان ءتۇسىرىپ، قوشەمەتتەپ، ءبىر ۇيگە كىرگىزەدى دە تورگە وزدىرىپ، الدىنا ءبىر تاباق ەت قويادى. قارىنى اشىپ كەلە جاتقان الگى جولاۋشى استى كورگەندە ەشتەڭەگە كوڭىل اۋدارماستان باكىسىن الىپ، «ءبىسسىمىللا» دەپ ەتتى تۋراي بەرگەندە الدىنداعى تاعامى سيىردىڭ تەزەگىنە اينالىپ شىعا كەلىپتى. ول قورىققانىنان جان-جاعىنا الاقتاي قاراسا، الگى كورىنىستەردىڭ ءبىرى دە جوق. جولاۋشى مۇنىڭ جىن-شايتان ەكەنىن ۇعىپ، ءبىسسىمىلاسىن ايتىپ، ساسقالاقتاماي، اتىنا ءمىنىپ ءجۇرىپ كەتەدى. وسى اڭگىمەنى مەن سول كىسىنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىم...

ءتورت جىگىتكە ءۇش شولمەك اراق اجەپتاۋىر اسەر ەتسە دە ولار تاعى دا ىشكىلەرى كەلىپ، تاعى دا قالتالارىنىڭ ءتۇبىن قاعىپ، قالعان-قۇتقان تيىن-تەبەندەرىن قۇراپ، دۇكەن الدەقاشان جابىلىپ قالعاندىقتان، الگى تاپەلتەك سارىنى دۇكەنشىنىڭ ۇيىنە جۇمسادى. تاپسىرمانى تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ ورىنداعان جاۋىنگەر — تاپەلتەك سارى ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ، اپ-ساتتە ەكى جارتىنى ورتاعا قويدى. تاعى دا ءىشۋ، بىتپەيتىن ءمانسىز اڭگىمە. جاۋىننىڭ بۇگىن تولاستاماسىنا كوزدەرى ابدەن جەتكەن مەردىگەرلەر وسىلايشا داۋرىعىسىپ وتىرعاندا ىمىرت ءۇيىرىلىپ، اينالانى قاراڭعىلىق تۇمشىلاپ تا ۇلگەرگەن.

جىندى سۋدىڭ ارباۋىنا شىرمالعان تورتەۋ ىقىلىق اتا ماس بولا باستاعاندا ءبىر نارسەنى قوپسىتىپ وتىرماسا ىشكەن اسى بويىنا دارىمايتىنداي قارا مۇرتتى جىگىت سىرتتان جۋان قازىق اكەلدى دە جولداستارىنا قاراپ:

— جىگىتتەر، كىمدە-كىم مىنا قازىقتى اۋىل شەتىندەگى مولانىڭ ورتاسىنا سىڭىرە قاعىپ كەلسە، ءبىر جاشىك اراق قويامىن، قانە، قايسىڭنىڭ باتىلىڭ جەتەدى، — دەپ ەلىرە سويلەدى.

وسىعان دەيىن ايتىلعان نەبىر قورقىنىشتى وقيعالار جەلىسىن ەستىگەن قالعان ۇشەۋى قىزىپ وتىرسا دا ويلانىڭقىراپ قالدى.

كەنەت تاپەلتەك سارى باتىرسىنىپ:

— بۇل قازىقتى مەن قاعىپ كەلە الامىن. ءبىراق، سەن ءبىر جاشىك اراقتى بەرەتىن بولىپ ۇشەۋمىزدىڭ الدىمىزدا قاسام ءىش، ۋادە بەر، — دەدى.

— ۋادە بەرەمىن. جىگىتتىك ءسوزىم. سەن مىنا قازىقتى مولانىڭ ءدال ورتاسىنا قاعىپ كەلگەنىڭدە مەن ءبىر جاشىك اراقتى قولىڭا ۇستاتپاسام، اتىم ءوشسىن. ال، ءوز مىندەتىڭدى ورىنداي الماساڭ، وندا ءبىر جاشىك اراقتى سەن ماعان بەرەسىڭ، — دەدى قارا مۇرتتى ەلىرە سويلەپ. تاپەلتەك سارى ارىپتەسىنىڭ تالابىنا كەلىسە كەتتى. وسى ارادا قارا مۇرتتى جىگىت تاپەلتەك سارىنىڭ مولاعا بارۋعا تۇبەگەيلى بەل بۋعانىنا انىق كوزى جەتكەن سوڭ، قۇنى ۋداي ءبىر جاشىك اراققا قۇرى بوسقا شىعىندالاتىنىن ويلاپ، ءجۇنى جىعىلىڭقىراپ قالعان. ءبىراق، ونىسىن ەشكىمگە بايقاتا قويمادى. ول العاشقىدا مىنا لايساڭدا، توگىپ تۇرعان جاڭبىردىڭ استىندا جانە قاپ-قاراڭعى تۇندە ەكى-ۇش شاقىرىم جەردەگى مولاعا كىم بارا قويسىن دەپ ويلاعان بولاتىن. قارا مۇرتتىنىڭ وكىنىشىنە قاراي، ءبارى باسقاشا بولىپ شىقتى. «ايتىلعان ءسوز — اتىلعان وق».

باستەسكەن جىگىتتەر جالعان نامىستىڭ ايتاعىمەن رايلارىنان قايتار سىڭاي تانىتپادى. ال، قالعان ەكەۋى بۇلاردىڭ باستەرىن سىرتتاي قىزىقتاپ تۇرا بەردى. ولار: «باستەن قايسىسى جەڭسە دە بىزگە ءبارىبىر، ويتكەنى، ءبىر جاشىك ىشىمدىكتى ەشقايسىسى ۇيلەرىنە ارقالاپ كەتپەسى انىق. ونى وسى تورتەۋمىز ىشپەگەندە كىم ىشەدى دەيسىڭ، قايتا تەگىن اراققا قارىق بولامىز» دەپ، قارا مۇرتتى مەن تاپەلتەك سارىنىڭ تەكە-تىرەسىنەن پايدا كۇتتى.

تاپەلتەك سارى باعا جەتپەس بايلىقتاي كورىنگەن ءبىر جاشىك اراقتى كوز الدىنا ەلەستەتە ەتەگى جەرگە شۇباتىلعان پلاششىن كيىپ الىپ، جاۋىنداتا مولا جاقتى بەتكە الدى. ول: «نەسى بار، ءقازىر-اق قازىقتى دىتتەگەن جەرىمە قاعامىن دا، ەرتەسىنە ۇشەۋىن ەرتىپ بارىپ كورسەتىپ، الگىنىڭ ۋادە ەتكەن جاشىك تولى اراعىن الىپ، ءبىر اپتا ءايدا تويلامايمىن با» دەپ، العا قاراي ەنتەلەي ۇمتىلدى. كوز بايلاعان قاراڭعى ءتۇننىڭ، ساۋلاعان جاۋىننىڭ، اياقتى ەركىن باسۋعا مۇرشا بەرمەيتىن لايساڭ جولدىڭ اۋرەسى، كۇنى بويعى اڭگىمە ارقاۋى بولعان نەشە ءتۇرلى جان تۇرشىكتىرەر قورقىنىشتى جايتتاردىڭ ساناسىندا قايتا-قايتا جاڭعىرۋى ونىڭ بويىنداعى ماستىقتى اجەپتاۋىر سەيىلتىڭكىرەدى.

مىنە، ول مولاعا دا كەلىپ جەتتى. ونىڭ بويىن سول ساتتە قورقىنىش، ۇرەي سەزىمى بيلەي باستادى. اياعىن ەپپەن باسىپ مولانىڭ ورتاسىنا كەلدى دە تىزەرلەي وتىرىپ، وزىمەن بىرگە الا كەلگەن اۋىر بالعامەن قازىقتى بىر-ەكى رەت ۇرعان سوڭ دەنەسى ۇيرەنىپ، ۇرەيى باسىلىڭقىرادى. دەگەنمەن، قاراڭعىلىققا كوزى ابدەن ۇيرەنگەنىمەن ونىڭ جۇرەگىندە ءالى دە بولسا قورقىنىشتىڭ تابى بار ەدى. اينالا قورشاعان بەيىتتەردىڭ سۇلباسى سۇستى كورىنەدى. ونىڭ ۇستىنە جارق-جۇرق ەتكەن نايزاعايدىڭ شاتىرلاعان ءۇنى، بۇلتتاردىڭ اسپاندى قاق بولەتىندەي كۇركىرى تاپەلتەك سارىنىڭ مىسىن قايتا باستى.

قوش، سونىمەن تاپەلتەك سارى جاڭبىردان ەزىلىپ، بوساپ جاتقان جەرگە بەس قارىستاي قازىقتى قيىندىقسىز سىڭىرە قاقتى. ول شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ ورنىنان لىپ ەتە كوتەرىلە بەرمەك ەدى، كەنەت الدە ءبىر كۇش ونى جەرگە قاعىپ قويعانداي دىبىر ەتكىزبەدى. بۇل كۇتپەگەن جايت ونىڭ جۇرەگىن اتشا تۋلاتىپ، تىنىسىن تارىلتىپ جىبەردى. قايتا تۇرماق بولعانىمەن، ونىسىنان تۇك تە شىققان جوق. سول ساتتە ونىڭ سورىنا قاراي شاتىرلاعان نايزاعايدىڭ جارقىلى، كۇننىڭ كۇركىرەۋى تولاسسىز قايتالاندى. تابيعاتتىڭ بۇل قۇبىلىسىن توبەدەن تونگەن جانالعىشتاي سەزىنگەن تاپەلتەك سارى ەكى قولىن ەربەڭدەتىپ، ارەكەتسىز قالدى. وسى ساناۋلى سەكۋندتاردا ول ساناسىنان مۇلدە ايىرىلىپ قالعان ەدى...

تاپەلتەك سارى جاڭبىردىڭ استىندا تاڭعا دەيىن جاتىپ قالدى. سوڭعى اكەلىنگەن شولمەكتىڭ ءتۇبىن سارقا تاۋىسىپ، اعزالارى ماستىققا جەڭىلگەن قالعاندارى مولاعا كەتكەن سەرىكتەرىن ىزدەي قويعان جوق. ولار ميمىرت ۇيقىعا كەتكەن-تىن.

شاشى اعارىپ، اۋزى قيسايىپ، نە ءولى، نە ءتىرىسى بەلگىسىز كۇيدە جاتقان تاپەلتەك سارىنى تاڭەرتەڭ تابىنىن ورگىزىپ شىققان پاداشى شال بايقاپ قالىپ، اۋىلعا حابار بەردى. زيراتقا كەلگەندەر پلاششىنىڭ ەتەگىن قازىقپەن بىرگە جەرگە قاعىپ، ءوزدى-وزىن «ارقانداعان» تاپەلتەك سارىنىڭ بۇل ىس-ارەكەتىنە تاڭدانىسپەن قاراستى. ارالارىندا ونى جىن سوققان دەپ ۇققاندار دا بولدى.

---