InfoHub Logo

قازاق كۇرەسى تەك بىلىگىندە كۇشى عانا ەمەس، جۇرەگىندە تۇگى بار ناعىز جىگىتتەردىڭ ايقاساتىن —  تەكتى كۇرەس ءتۇرى. سەبەبى بۇل جەردە سالماق دارەجەسى سايكەس كەلمەسەدە بالۋاندار وزىنەن بىرنەشە ەسە ۇلكەن بالۋانمەن كۇش سىناسىپ تۇيە بالۋاندى انىقتايدى. بالۋانداردىڭ جاۋىرىنى تولىق جەرگە تيسە عانا تازا جەڭىس بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ول ناعىز بىلەك كۇشى بۇلقىنعان، قارسىلاسىنىڭ جىگەرىن قۇم قىلعان ءاپايتوس الىپتاردىڭ كۇرەسى. سوندىقتان قازاق كۇرەسىنىڭ كەلەشەگى — كەمەل، بولاشاعى جارقىن. قازىرگى كەزدە قازاق كۇرەسىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى.

قازاق جەرىندە ۇيىمداستىرىلاتىن كۇرەس تۇرىنە الىس-جاقىن شەت ەلدەردەن بالۋاندار كەلدى. ءتىپتى كۋبا، جاپونيادا بىلتىرعى 2019 جىلعى «الەم بارىسىندا» بوي كورسەتتى. قازىرگى كەزدە الەمدىك دارەجە ءوزىن كورسەتكەن قازاق بالۋاندارى جەتەرلىك. ولارعا بەيبىت ىستىبايەۆ، ايبەك نۇعىماروۆتى اتاپ كەتسەك بولادى.

2012 جىلى تارازدا وتكەن تۇڭعىش «ەۋرازيا بارىسى» ءدۇبىرلى دوداسىندا «تاراز ارلانى»لاقاپ اتىمەن تانىلعان بەيبىت ىستىبايەۆ 12 مەملەكەتتەن كەلگەن كىلەڭ مىقتىلاردىڭ اراسىنان توپ جارىپ التىننان القا تاقتى.

2019 جىلى «الەم بارىسى» ءدۇبىرلى دوداسىندا ايبەك نۇعىماروۆ تۇيە بالۋان اتانىپ، جەڭىس تۇعىرىنىڭ 2-ورىنىنان كورىندى.

تاريحى

كۇرەستىڭ ءۇلتتىقتۇرى «قازاق كۇرەسىنىڭ» دامۋ تاريحى قازاق حالقىنىڭ تامىرى تەرەڭنەن تارتىلاتىن تاريحىمەن تۇتاسىپ جاتىر. ءتۇرلى باس قوسۋلار مەن مەرەكە تويلار سپورتتىڭ وسى ءتۇرىنىڭ سايىسىنسىز وتكەن ەمەس. كۇشى باسىم ءتۇسىپ، جەڭىسكە جەتكەن بالۋاندار حالىقتىڭ توبەسىنە تۇتار قۇرمەتتى ادامىنا اينالعان. قازاقتىڭ ۇلى باتىرى قاجىمۇقان ەسىمى قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا عانا ەنىپ قويعان جوق، سونىمەن بىرگە سپورتشىلاردىڭ الەمدىك ەليتاسىنىڭ قاتارىنا كىردى.

«قازاقشا كۇرەس» بويىنشا ءبىرىنشى ءىرى جارىس 1938 جىلى اۋىل شارۋاشىلىعى ايماقتارى اراسىنداعىسپارتاكيادا اياسىندا وتكەن. سول ساتتەن باستاپ جارىس ءداستۇرلى تۇردە رەسپۋبليكا قالالارىندا تۇراقتى وتكىزىلىپ كەلەدى. ءىرى حالىقارالىق تۋرنيرلەر 1952 جانە 1975 جىلدارى ازيا ايماعى سپورتشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلدى. ۇلتتىق كۇرەستىڭ دامۋى قازاقستان ەگەمەندىك العاننان كەيىن جاڭا سەرپىن الدى. 1991 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكالىق چەمپيوناتتار مەن بىرىنشىلىكتەر جىل سايىن وتكىزىلەتىن بولدى.

دەڭگەيى

2012 جىلدان باستاپ قازاقستاندا جىل سايىن قازاقشا كۇرەستەن "قازاقستان بارىسى" رەسپۋبليكالىق ءتۋرنيرى وتەدى. بۇل وسى ۇلتتىقسپورت ءتۇرىن دامىتۋ ءۇشىن وتكىزىلەدى. تۋرنير تاراز قالاسىندا وتەدى. تۋرنيرگە بارشا قازاقستاننان سپورتشىلار قاتىسادى. ەرەجەگە سايكەس، بالۋاندار ابسوليۋتتىك سالماق دارەجەسىندە ونەر كورسەتەدى. سونىمەن قاتار تاراز قالاسىندا "ەۋرازيا بارىسى" حالىقارالىق ءتۋرنيرى وتەدى. مۇندا ەۋروپا مەن ازيادان بالۋاندار قاتىسادى. تۇراقتى قاتىسۋشىلارى يران، موڭعوليا، رەسەي، پولشا، وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، ۋكراينا، جۇڭگو جانە قازاقستان بالۋاندارى.

ال 2014 جىلى پاۆلوداردا العاش رەت قازاقشا كۇرەستەن "الەم بارىسى" الەمدىك ءتۋرنيرى ءوتتى. جارىسقا سپورتشىلار الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قاتىستى.

قازاق كۇرەسى — ناعىز تەكتى كۇرەس ءتۇرى. بالۋانداردىڭ جاۋىرىنى تولىق جەرگە تيسە عانا تازا جەڭىس بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ول ناعىز بىلەك كۇشى بۇلقىنعان، قارسىلاسىنىڭ جىگەرىن قۇم قىلعان ءاپايتوس الىپتاردىڭ كۇرەسى. سوندىقتان قازاق كۇرەسىنىڭ كەلەشەگى — كەمەل، بولاشاعى جارقىن.

سپورت دەنساۋلىق كەپىلى — سالاۋاتتى ءومىر سالتى

سپورت — دەنساۋلىق كەپىلى. سپورتتىق ادام ومىرىندە الاتىن ورنى زور ەكەندىگىن ءبارىمىز بىلەمىز. سپورتپەن اينالىسقان ادامنىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، ءوزى شىدامدى بولادى. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز «ءتانى ساۋدىڭ-جانى ساۋ»-دەپ بەكەر ايتپاعان. سپورتتىڭ قاي تۇرىمەن اينالىسۋ ادامنىڭ قابىلەتىنە بايلانىسى بولادى.

بۇل تۋرالى ۇلى ويشىل يبن-سينا دا ءوز شىعارمالارىندا ايتقان. ول سونداي-اق سپورتتى ماعىناسىنا قاراي جەڭىل، اۋىر، ۇزىن، قىسقاسياقتى بىرنەشە تۇرگە بولگەن. دەنساۋلىق پەن ءومىردى دامىتۋ ءۇشىن كەم دەگەندە سپورتتىڭ 33 تۇرىنە جاتتىعۋ جاساۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ «قازاقستان-2030»ستراتەگيالىق باعدارلاماسىندا حالىقتى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا ءومىر سالتىنا ىنتالاندىرۋ باسىم باعىتتىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ كورسەتتى. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىز دە ۇلكەن اعالاردان كىشكەنتاي بالالارعا دەيىن دەنە تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋدە.

سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ دەگەنىمىز-تازالىق ساقتاپ، دەنە تاربيەسى جانە سپورتپەن شۇعىلدانۋ. ءاربىرادام سپورتپەن اينالىسۋ كەرەك. ويتكەنى سپورتپەن ۇنەمى اينالىسقان ادامنىڭ دەنى ساۋ، كوڭىل كۇيى كوتەرىڭكى بولادى جانە دەنساۋلىعى جاقسارادى. سپورتتىق ويىنداردىڭ تۇرلەرى وتە كوپ : فۋتبول، باسكەتبول، ۆولەيبول، تەننيس، حوككەي، شاڭعى تەبۋ، جانە ت. ب.

سپورتتىڭ ادام دەنساۋلىعىنا قانشالىقتى پايدالى ەكەنىن، ونىڭ ادام ءومىرىن ۇزارتاتىنىن بىلەمىز. سول ءۇشىن بالالاردى ەرتە جاستان سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ ءۇشىن مەكتەپ باعدارلاماسىنا دا ەنگىزىلگەن.

سالاۋاتتى ءومىر سالتى — بۇل ەڭ اۋەلى دەنساۋلىعى ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا باعىتتالعان ساۋىقتىرۋ جولىنداعى بەلسەندى ىس-ارەكەت. ادامنىڭ ءومىر سالتى وزدىگىنەن قالىپتاسپايدى، ال سالاۋاتتى ءومىر سالتى ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا ماقساتتى تۇردە قالىپتاسادى. قازىرگى مالىمەتتەر بويىنشا دەنساۋلىق 53-55پايىز سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاۋەلدى بولادى ەكەن. بۇدانسالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى ايقىن.

بۇل سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزگى شارتى بولىپ تابىلادى. ول ومىرلىك ماڭىزدى مۇشەلەردىڭ جانە مۇشەلەر جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن جاقسارتادى، سوندىقتان سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى. دەنساۋلىق — ءومىر كەپىلى.

قازاقۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى ت. ع. ق ءجۇمادىل ماحاببات توقتار قىزى.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماماندىعىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتتەرى تۇراربەك ولجاس، تولەپ ءابىش، تولەگەن يمانعالي.

---