بايبارىس سۇلتان
بايبارىس (بەيبارىس) سۇلتان (1217/18 - 1277 جج.) — مىسىر ەلىندە 17 جىلدان اسا سۇلتاندىق قۇرعان ءامىرشىسى ءارى ايگىلى ماملۇكتەردىڭ قولباسشىسى. ول باتىس قازاقستان قىپشاقتارىنان شىققان. موڭعول شاپقىنشىلىعى كەزىندە بايبارىس تۇتقىندالىپ، مىسىردا قۇلدىققا ساتىلىپ، ماملۇكتەر اسكەرىنە الىندى. اسكەري جولىن العاشقىدا ساردارلىقتان، كەيىن اسكەرباسىلىقتان باستاعان ول ءوزىنىڭ اقىلدىلىعى مەن باتىرلىعىنىڭ، اسكەر ۇيىمداستىرۋداعى جانە ۇرىس جۇرگىزۋدەگى تابيعي دارىنىنىڭ ارقاسىندا XIII عاسىردىڭ ورتاسىندا بيلىك باسىنا كوتەرىلدى. ماملۇكتەر مەملەكەتىنىڭ بيلەۋشىسى جانە اسكەرباسى اتاندى. ونىڭ جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعان ەرجۇرەك تە، ەپتى ساربازداردان تۇراتىن سان مىڭداعان اسكەرى بولدى. اسكەرى، نەگىزىنەن، ءار ءتۇرلى تۇركى تايپالارىنىڭ وكىلدەرىنەن قۇرالدى.
بايبارىستىڭ ايگىلى اسكەرباسى رەتىندەگى دارىنى ونىڭ جەڭىلۋدى بىلمەگەن موڭعولدارعا سوققى بەرىپ، كرەستشىلەردى تالقانداي العانىنان كورىندى. ول بيلىك باسىنا كەلىسىمەن بار كۇش-جىگەرىن كرەست تاعۋشى فرانكتەرگە قارسى شابۋىلعا جۇمسايدى. ولارعا 1265 جىلى شابۋىل باستاپ، قامالدارىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن الادى. بۇدان سوڭ كىشى ارمەنيا پاتشالىعىنا (1267 ج.)، كىشى ازيا سەلجۇقتارىنا قارسى جورىقتار جاساپ، بەربەرلەردى باعىندىرادى. بايبارىس حۋلاگۋ موڭعولدارىنا قارسى كۇرەسۋ ماقساتىمەن قىپشاك مەملەكەتىمەن (التىن وردامەن) اسكەري وداق جاساسادى. وسىدان باستاپ ەگيپەت پەن التىن وردا اراسىندا تۇراقتى ديپلوماتيالىق قاتىناس ورنايدى.
بايبارىستىڭ كورشىلەس جانە الىس ەلدەرگە جاساعان ءساتتى جورىقتارى ماملۇكتەر مەملەكەتىنىڭ ەداۋىر كۇشەيۋىنە الىپ كەلدى. اراۆياداعى قاسيەتتى مۇسىلمان قالالارى دا بايبارىس سۇلتاننىڭ قورعاۋىندا بولعان. بەيبارىس سۇلتان مەدرەسەلەر سالۋعا كوپ كۇش جۇمساعان، كانالدار مەن بوگەتتەردى جوندەتكەن. كاير قالاسىندا ول سالدىرعان مەشىتتەردىڭ ءبىرى ءقازىر دە «بايبارىس مەشىتى» دەپ اتالادى.
بايبارىستىڭ ءومىرى تۋعان جەرىندە ەمەس، شالعاي ايماقتا ءوتتى. بوتەن جەردە سۇلتان دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلىپ، ەل باسقارعان ول قىپشاق جۇرتىنىڭ داڭقىن اسپانعا شىعاردى. كوشپەلىلەر دالاسىنىڭ رۋحىن بيىكتەتىپ، قۇدىرەتىن الەمگە تانىتتى.
ءقازىر ونىڭ كىندىك قانى تامعان جەردە — جايىق وزەنىنىڭ اتىراۋىندا بيىك تۇعىرعا ورناتىلعان الىپ بەينەسى تۇر.
You Might Also Like
-
باقىت سارسەكبايەۆ — 69 كيلوگرامم سالماقتاعى بوكستان XXIX جازعى بەيجىڭ وليمپيادالىق ويىندارىنىڭ چەمپيونى. ول 1981 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا تۋىلعان. بوكسپەن 12 جاسىنان باستاپ وزبەكستان...
-
قازاقستانداعى ورتا عاسىرلارداعى بەلگىلى قالالاردىڭ ءبىرى — بالاساعۇن قالاسى. جازبا دەرەكتەردە قالا X عاسىردان باستاپ بەلگىلى. بالاساعۇن قاراحان مەملەكەتىنىڭ استانالارىنىڭ ءبىرى بولعان. ءال-ماقدي...
