- 06 قاڭ. 2018 00:00
- 308
بايىرعى قازاق مەترولوگياسى
بايىرعى قازاق مەترولوگياسى كاسىپتىك قاجەتتىلىككە بايلانىستى قالىپتاستى.
جىلقىعا بايلانىستى:
جىلقى بايلام
ات شاپتىرىم جەر
بيە ساۋىم ۋاقىت
ۇزىندىق، ۋاقىتقا بايلانىستى:
ءبىر قىدىرۋ جەر
تۇستىك جەر
ايلىق جول
كۇندىك جەر
ارپا ولشەمى:
شىعىس ەلدەرى بويىنشا ەڭ كىشى سالماق جانە ۇزىندىق ولشەمى رەتىندە قولدانعان.
1 ارپا = 45مگ
6 ارپا = 1 بارماق ولشەمىنە تەڭ
تابان ولشەمى - ورتاشا ۇزىندىق ولشەمى. ادىمنىڭ بەستەن ءبىر بولىگىنە جانە ادام بويىنىڭ التىدان ءبىر بولىگىنە تەڭ بولعان. اعىلشىندار «فۋتى»- دەپ اتايدى.
ارشىن – شىنتاقتان ساۋساق ۇشىنا دەيىنگى ۇزىندىق. ارشىن – ەجەلدەن بەرى قولدانىپ كەلە جاتقان، ادامنىڭ شىنتاعى مەن ساۋساق ۇشىنىڭ اراقاشىقتىعىنا نەگىزدەلگەن ولشەم بىرلىك. ۆاۆيلوندا لوكوت اتاۋمەن پايدا بولعان.
1 شىنتاق = 45سم تەڭ
بارماق ولشەمى
ادام ساۋساعىنىڭ ورتانشى بۋىنىنىڭ ەنىنە نەگىزدەلگەن. اعىلشىندار تىلدەردە «ديۋيم» دەپ اتايدى. اۋدارعاندا «باس بارماق» دەگەندى بىلدىرەدى.
1 بارماق=25 مم
ۇزىندىق ولشەمدەرى
تۇتام – بەس ساۋساقتى جۇمعانداعى كولدەنەڭ ۇزىندىق.
سۇيەم – باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتى جازعانداعى ارالىق.
سىنىق سۇيەم – باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتىڭ ەكى بۋىنى بۇگىلگەندەگى ارالىق، ءبىر سۇيەمنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى.
قارىس سۇيەم-بارماق پەن ورتاڭعى ساۋساق ارالىعىن قامتيدى.
«ءبىر قارىس» – شامامەن ەرەسەك ادامنىڭ قولىن جازعاندا باس بارماعىنىڭ ۇشىنان شىناشاعىنىڭ ۇشىنا دەيىنگى ۇزىندىققا تەڭ بىرلىك. شامامەن 15-18 سم.
سالماق ولشەمدەرى
قاداق – 200 گرامم (كەيبىر ادەبيەتتە 400 گر.).ليتر
ءبىر شەلەك (سۋ، ءسۇت) – 10 ليتر.
ءبىر تورسىق (ايران) – 6-7 ليتر.
ءبىر كونەك -6-7 ليتر
ءبىر سابا (قىمىز) – 10-15 ليتر.
ءبىر قاپ (ۇن، قانت) – 50-60 كگ.
ءبىر ارقا (جۇك) – 45-50 كگ.
نايزا قاپ، قانار – 70-80 كگ.
پۇت – 16 كگ، جۋىق.
ءبىر قۇلاق سۋ – 3- 4- تەكشە مەتر.
باتپان - ءار ەلدىڭ ولشەمى ءار ءتۇرلى. بالۋان شولاق كوتەرگەن 51 پۇتتىق تارازىنىڭ تاسى دا ءبىر باتپان.
كولەم ولشەمدەرى
ۋىس – قول ساۋساقتارىن جىمداستىرا بۇككەندە شۇڭقىرايعان الاقان اياسىنىڭ ءىشى، الاقانعا سيارلىق مولشەر.
قۇشاق – قاۋىشقان ەكى قولدىڭ ىشكى جاعىن قامتيتىن ادامنىڭ الدىڭعى ءيىنى، قويىن.
ۇلتاراقتاي – ادام تابانىنىڭ كولەمى.
تۋلاقتاي – مال تەرىسىنىڭ كولەمى.
ءۇي ورنىنداي – كيىز ءۇيدىڭ ىشكى كولەمىندەي.
ءبىر تاناپ جەر – گەكتاردىڭ التىدان ءبىر بولىگى.
ءبىر مويىن جەر – جارتى گەكتار.
ءبىر ايدام جەر – ءبىر گەكتار.
كولدەي – وتە كولەمدى، كەڭ.