بەگىمايدىڭ «جىرى»
(اياقتالماعان اڭگىمە)
ءتۇن جارىمىندا جازۋشى دوسىم قوڭىراۋ شالدى. قاشانعى ادەتى وسى ونىڭ: شابىت قىسىپ شارىقتاعان شاعىندا، كەيدە الدەبىر شىعارماسىنىڭ سوڭىنا نۇكتە قويىپ، تىنىس تاپقان راحمان ساتىندە مەنىڭ ۇيالى تەلەفونىمدى بەزىلدەتىپ وتىرىپ جارتى اۋىز ءسوز ايتادى: «ەلەكتروندى جاشىگىڭدى قاراي سال». مەن دە ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن سۇراپ، ارتىق سوزگە ۋاقىت شىعىنداعان ەمەسپىن. «ماقۇل» دەيمىن دە ەلەكتروندى جاشىگىمدى اقتارۋعا كىرىسەمىن.
جازۋشى دوسىم ماعان ءال-ازىر عانا جازىپ بىتكەن اڭگىمەسىن جىبەرىپتى. 12 قاڭتار، 20... جىل. ساعات تۇنگى 03:27. كوپكە ۇزاتپاي پىكىرىمدى، وقىعان-وقىماعانىمدى سۇراپ تىقاقتايتىن جازۋشىمنىڭ تالاپشىلدىعىن بىلەتىندىكتەن مەن «بۇرىننان سىرالعى دوستار ا قالاسىنداعى مىناۋ دەگەن مەيرامحانادا كەزدەستى» دەپ باستالاتىن اڭگىمەنىڭ العاشقى جولىنا ۇڭىلە بەردىم...
***
«بۇرىننان سىرالعى دوستار ا قالاسىنداعى مىناۋ دەگەن مەيرامحانادا كەزدەستى. ەكەۋىنىڭ بۇل كەزدەسۋى كەزدەيسوق كەزدەسۋ ەمەس، الدىنا الا كەلىسكەن، ۋاعدالاسقان كەزدەسۋ ەدى. اۋقان جانبوزعا قوڭىراۋ شالدى دا، كوڭىلىنە جەلىك بىتكەندەگى ادەتىن اڭعارتىپ، اقتارىلا سويلەپ، لەكىتىپ كۇلە بەرگەن.
— بويىڭدا الدەبىردەڭەنىڭ بۋى بار سياقتى عوي؟ — دەدى دوسىنىڭ كوڭىل-كۇيىن الىستان تانيتىن قاگىلەز جانبوز. كەيىنگى كەزدەرى اۋقان ەتجەڭدى، تولىق ادامداردىڭ داۋىسىندا بولاتىن مايلى، ماڭعاز ماقام تاۋىپ ءجۇر ەدى، سول ماقامىنا سالىپ جانبوزعا الدىمەن:
— ءاي، — دەپ الدى. — ءاي، نەنىڭ بۋى ەكەنىن ءوزىمىز ارەدىك جولىعىساتىن مەيرامحانادا وتىرىپ بىلسەڭشى. الگى ءبىر قىسقا جاۋاپتاسۋدان سوڭ دوستار مەيرامحانادا قاشان، قاي كۇنى، قاي ساعاتتا باس قوساتىندارىن ناقتىلاپ الىسقان.
اۋقان راسىندا اۋقىمدى ءىس تىندىرعانعا ۇقسايدى. بەتىنىڭ بەزەۋدەن قالعان ويلى-شۇڭقىرىنان جىلت قىزىل تەر تەۋىپ، جۇزىندە ساۋلە وينايتىن سەكىلدى. اباجاداي جارىقتى قويىپ قالعاندا، اۋقان سياقتى شويىن قارالاردىڭ كەنەتتەن، تاپ قاسىڭنان تابىلا كەتكەندەي جارق ەتىپ كورىنەتىنى بار دەپ ويلاپ ۇلگەرگەن جانبوز ءسال ەزۋ تارتتى.
— وپەراتور جولداس، قالايسىڭ؟ — دەدى اۋقان اماندىق سۇراپ جاتىپ، — نە، جۇدەپ كەتكەنسىڭ بە؟ قاقشاڭداپ ۇيدە تۇرمايتىن قاتىنىڭ دۇرىس تاماق بەرمەيدى-اۋ دەيمىن وسى سەنىڭ؟
— تاڭنان كەشكە دەيىن تاپىراقتاپ شابامىز دا جۇرەمىز...سوندىقتان شىر جۇقپايدى دا بىزدەيلەرگە. ال تاماق جاعىن تالعامايمىز، ءبىراق قارا سۋعا قارىن بايلايتىن سىزدەي بولا المادىق، اۋقا.
وسىنى ايتىپ جانبوز اۋقاننىڭ اقتارىلىپ كەتە جازداپ تۇرعان قارنىن ءۇزىپ الدى:
— نەمەنە، بۋازسىڭ با، تاڭقيتپاي تارتشى ءارى قۇرىعىردى. سودان سوڭ شىنىمەن تاڭقالعانداي سىڭاي تانىتىپ:
— بەگىمايدىڭ بەلىنە ارتىپ قويماساڭ مىنا شەرتيىپ شەڭبىرەك اتقان پالەمەن ەركەكتىك مىندەتىڭدى اتقارۋ ساعان قيىننىڭ قيىنى شىعار؟ — دەپ سۇراعان. اۋقان ىرسىلداي كۇلدى:
— ادامنان ايلا ارتىلعان با، قاجەت ەمەس ساتىندە بۇ قارىندى جوق قىلا سالامىز.
الدىمەن وسىلايشا از-كەم قارجاسىپ، قاقتىعىسىپ بارىپ تابىساتىن دوستاردىڭ قۇشاقتارى ايقاسا كەتكەن.
— ءيا، امانسىڭدار ما؟
— امانبىز.
— بەگىماي بەگىم بىلق-سىلق ەتىپ ۇيدە وتىرعان شىعار؟
— ايتپا، اپتالاپ ۇيدەن شىقپايدى. ءجۇزىمدى شاڭ قابادى دەيدى. وزىڭدە ءبارى جاقسى ما؟ دوسىڭدى شاقىرىپ شاندا ءبىر ەفيردەن كورسەتىپ قويۋدى دا بىلمەيسىڭ؟
— وي، ونى پروديۋسەر، رەداكتور دەگەندەر بار، سولار شەشەدى. ءبىز نە، «بار» دەگەن جەرىنە بارامىز، «ءتۇسىر» دەگەنىن تۇسىرەمىز. بولدى.
— ءجا، سوزدەن جالتارما. كىم ەدى الگى... اۋقان جورتا ويلانىپ، ءتىلىن بۇراپ سويلەگەن: «پرايديۋسەر» دەيتىن ءباستىق «اپەراتور» ءتاسپاعا ءتارتقاندى تەگىس سىپىرىپ ءتاستايدى دەگەندى ەستىسەم قۇلاعىم تاس كەرەڭ بولسىن.
اۋقان مەن جانبوزدىڭ ءماسليحاتى ءتۇن جارىمىنا دەيىن سوزىلعان. «وتتى سۋدان» مولىراق جۇتىپ، الدىنداعى اسقا جاپىرا كىرىسكەن اۋقاننىڭ اۋزى اڭگىمەدەن دە بوسار ەمەس. جانبوز — ەرقارا كىسى، تاباققا كوپ قول سالا بەرمەي، تارتىنىپ وتىرعان ونىڭ كوڭىلىندە الاڭ بار سياقتى.
— ءاي، سەن جە، جە دە، ءىشىپ الا بەر. قاسىڭدا مەن باردا قۇلاشتاپ سىلتە، — دەدى اۋقان جانبوزدىڭ جابىراڭقى ءجۇزىن جادىراتپاققا بارىن سالعان دوس پەيىلمەن دابىرلاي سويلەپ. ايتكەنمەن دە ءارىقارايعى ايتپاعى مۇلدە باسقا ەكەن: — اۋقاڭ وتكەندە ءبىر ءىستى قولعا الىپ ەدى، سونىڭ سوڭى جۇنىتتاي «دجيپ» بولىپ كەلدى. بۇگىنگى وتىرىسىمىزدىڭ ءمانىسى سول، جانبوزىم. ال، كورىمدىگىڭدى دايىندا. توقتا، كورىمدىگىڭ «كوك قاعازدان» بولسىن. ءوزىم سونى ىرىم ەتىپ ەدىم. سەندە دوللار جوق شىعار. جوق قوي، ارينە، ونى بىلەمىن. سوندىقتان جىرتىق تەڭگەڭدى جىلتىڭداتپا ماعان. ۇقتىڭ با؟ قانە، ءجۇر، «دجيپ» دەگەننىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتەيىن ساعان.
اۋقان جانبوزدى جەتەلەي جونەلگەن. سىرتتا، مەيرامحانانىڭ اۆتوكولىكتەر تۇراعىندا، باعانالاردىڭ باسىنان توگىلگەن شامنىڭ جارىعىنا شومىلىپ ماقپال قارا «دجيپ» تۇر ەكەن. القىمى زور، ەڭسەسى بيىك، تاپ ءقازىر گۇرر ەتىپ وتالا كەتسە، الدىنداعىنىڭ ءبارىن جاپىرىپ، تاپاپ تاستارداي بويىنان الاپات سەس اڭعارتادى. قاتارىنداعى وزگە كولىكتەرگە مۇرنىن شۇيىرە، اسپانداپ قارايتىن سەكىلدى: تەرەزەسىنىڭ اينەگى شىتىناپ، الدەبىر جاندى ماقۇلىقتاي ىڭىرانعان دىبىس بىلدىرەدى. «راسىندا ول الىپ قوڭىزعا اينالىپ كەتسە، قايتەر ەدى؟» جانبوزدىڭ كوز الدىندا قاپ-قارا «دجيپتەن» قاپ-قارا پالە تۇتەپ شىعا كەلگەندەي ەلەس جۇگىرىپ ءوتتى.
— اي، نە بولدى سونشا كوزىڭنىڭ سۇعىن قاداپ؟ ماشينا كورمەپ پە ەدىڭ؟ دوس دەگەن بۇندايدا قۋانۋشى ەدى، قۇتتى بولسىن ايتۋشى ەدى؟ سەن نەمە ءتىلىڭدى جۇتىپ قويعانداي مەلشيدىڭ دە قالدىڭ عوي! بۇنىڭىز جارامايدى، جولداس وپەراتور! ءجۇر ەندى، ماشينانى جاقسىلاپ «جۋايىق». سەن توست ايت.
— يت تە، يتكە يتاياق ءۇشىن كەرەگى شامالى تەمىر كولىك تە يەسىنە ۇقسايدى ەكەن-اۋ، — دەپ كۇلدى جانبوز. — مىنا «ءدجيپىڭ» وسى تۇرعاندا: «مەن — اۋقانمىن» دەپ ىسىپ-كەۋىپ تۇر. سەنبەسەڭ قاراشى ءوزىڭ. اۋقان اۆتوسالوننان سۋىرىپ العان سۋ جاڭا «دجيپىنە» قاراپ ءماز بولدى:
— راس-ەي، وزىمە ۇقسايدى!
— كورگەن بەتتە ءتىلىمنىڭ بايلانىپ قالعانى شىن. ونەردى باعالاي بىلەتىن ادام الدىمەن مەن سياقتى ءۇنسىز تۇرىپ بارىپ تىلگە كەلەدى. سەن وعان ايىپ ەتپە، اۋقا. مىسالى، ايەل زاتىندا اسقان سۇلۋدى كورسەڭ سەنىڭ دە اۋزىڭ اشىلىپ، تاڭداي قاعۋىڭ مۇمكىن عوي؟
— جانبوز، مەن سۇلۋلىققا تاڭداي قاقپايمىن، قانشا تۇرادى ەكەن دەپ ويلايمىن.
— ال، وندا ايتا قويشى، بەگماي سۇلۋ قانشا تۇرادى؟
— بۇگىنگە دەيىن قىرعىن اقشاعا كەلگەن كويلەك-كونشەگىن، وپا دالابىن، ءيىس-سۋىن قوسىپ ءبىر ەسەپتەۋ كەرەك ەكەن. سول كەزدە قانشا تۇراتىنىن ايتامىن.
— سەن ەندى مىناعان قارا، — دەدى اۋقان جانبوز ەكەۋى مەيرامحانعا ورالىپ، ىلكىدەگى ورىندارىنا جايعاسا بەرە، — 2 مىڭ دوللارعا ساتىپ الدىم. «ايفون». سوڭعى ۇلگى. سەنىڭ يىعىڭداعى ءزىلباتپان كامەرادان الدەقايدا كۇشتى. مىنە، ينەنىڭ كوزىندەگىنى كورەدى.
— اۋقان-اۋ، سەن ءوزى دۇنيەدەگى باردىڭ ءبارىن ساتىپ العانسىڭ با، قالاي؟ بۇگىنگى اڭگىمەڭنىڭ ءبارى «ساتىپ الدىم» بولدى عوي.
— كەرەك دەسەڭ مەن سەن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن تەلەارنانى دا تۇگەل ساتىپ الامىن. — اۋقاننىڭ كوزى اقشيىپ، اۋكەسىن اۋەلەتىپ سويلەيتىن كەزگە تاياپ قالعان ەكەن:
— ءجا، بولدى، — دەپ توقتاتتى ونى جانبوز، — بوسە بەرمە. مەنىڭ جاۋىرىنىمدى جاۋىر قىلعان تەلەارنا كىمدىكى ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ — جانبوزدىڭ سۇق ساۋساعى قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن انتەناعا ۇقساپ قىلتيىپ شىقتى دا، كوككە قادالىپ تۇرىپ قالدى. — مىنا ءسوزىڭدى مەنەن وزگە پەندە بالاسى ەستىمەسىن. ەستىسە... انا جاققا... — سۇق ساۋساق مەيرامحانانىڭ شاڭىراعىندا ويناعان قىزىلدى-جاسىل ساۋلەلەرگە ءىلىنىپ، قۇيىن ۇيىرگەندەي قۇبىلىس اڭعارتتى، — بىرەۋ-مىرەۋ جەتكىزىپ قويسا، سەنى تاقىمىڭداعى «دجيپ-ميبىڭمەن» قوسا قۇردىمعا ءبىر-اق اتادى، ءبىلدىڭ بە؟.. سەن كىمسىڭ؟ سەن جانقالتاسىنا كەشەلى-بەرى جارماق تۇسكەن جارتىكەش بىرەۋسىڭ. سوندىقتان، دوستىم، اۋىزداعى سوزگە اركەز اباي بولعان ابزال.
— سولاي ما-ەي، جانبوز؟ شىنىمەن سولاي ما-ەي؟ جارايدى، مەن ماس بوپ قاپپىن. كوپ ءسىمىرىپ جىبەرسەم كەرەك. مەن قايتتىم. ۇيگە قايتتىم. اقشامنىڭ بار-جوعىن دا بىلمەيمىن. ءاميانىما قول سالعىم كەلمەي تۇر. شاشىپ الاتىن سياقتىمىن. وسى مەن بايلىعىمدى شاشىپ الاتىن سياقتىمىن. جاقوش، رەنجىمەشى. سەن تولەي سالشى بۇگىنگى وتىرىستا ىشىپ-جەگەنىمىزدى.
وسىنى ايتىپ اۋقان اۋىر دەنەسىن تەڭشەي الماي، ىرعالا باسىپ سىرتقا بەتتەگەن. جانبوز داياشى قىزبەن ەسەپ ايىرىسىپ قالا بەردى.
***
ستۋديادا كەزەكتى ءبىر باعدارلامانى ءتۇسىرۋدىڭ قاربالاسى باستالار تۇستا ۇيالى تەلەفونى اۋەندەتىپ قويا بەرگەن. جانبوزدىڭ جانىنا جاعاتىن اۋەن. اسىعىپ تەلەفوننىڭ تۇيمەسىن باستى: تانىس ءنومىر، تانىس داۋىس. بەگىماي!
— جاكە، پريۆەت! قالايسىڭ؟ ەتو — بەگيماي. يزۆينيتە، چتو پريشلوس ۆاس پرەرۆات وت مۋزى.
— قايداعى مۋزا، بەگىم؟ بىزدىكى كادىمگى قارا جۇمىس. پاشەم. نيكاكوي ۋدوۆولستۆيە. شابىت تا جوق، شاتتانۋ دا جوق.
— قويىڭىزشى. نە دەلايتە سەبيا جەرتۆوي سامي. ساق حانزاداسى تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ ساڭلاق شىققان، الدا كەڭ تىنىستى كوركەم دۇنيەگە قۇلاش ۇرماققا دايىندالىپ جۇرگەن بولاشاق رەجيسسەرىمىز قايدا؟
— مەنىڭ بار عۇمىرىم سول «كەڭ تىنىستى كوركەم دۇنيەنى» تۇسىرۋگە دايىندىقپەن وتەتىن شىعار؟ «ساق حانزاداسىنان» كەيىن يىعىمىزعا قارا كامەرانى قايتا ءىلىپ، «وپەراتور» دەيتىن ورنىمىزعا امان-ەسەن ورالعانبىز.
— تۋۋۋ، وسى ونەر تۋدىرامىن دەپ جۇرگەن ەركەكتەردى-اي... جانىنا جاقىنداپ كەتسەڭ بولدى، ايەلدەن ارمەن جىلاپ-ەڭىرەپ، كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ شىعا كەلەدى. — بەگىماي بەگىمايعا عانا جاراساتىن سىڭعىر كۇلكىسىن ءۇزىپ، سىنىق سويلەۋگە كوشتى:
— سونىمەن قايتا تابىساسىڭدار ما؟
— و، نە دەگەنىڭ، بەگىم؟ ارەدىك بىر-بىرىمىزگە كەرەك بولعان كەزدە عانا تابىسامىز. نەكەلەسكەن ەمەسپىز. ونى ءوزىڭ بىلەسىڭ. سونىمىز ءبىر ەسەپتەن دۇرىس شىقتى: جۇپتاسىپ بىرگە تۇرۋدان جۇلقىسىمىز كوپ.
— جانبوز مىرزا، ءسىز بۇگىن كوڭىلسىز سياقتىسىز.
— سەنىمەن سويلەسكەندە وسىلاي اقتارىلىپ كەتەتىنىم بار، بەگىم. ايتپەسە... بىلايعى جۇرتقا توماعا-تۇيىق بىرەۋمىن. «ايەل جانى قۇپيا» دەسەدى. جو-جوق، قۇلىپتاۋلى قۇپيا مىنا بىزدەرمىز.
— ءبارىڭ ەمەس، — دەدى بەگىماي، — بىزدىكى مىسالى قوتىر ەشكىنىڭ قوراسى سەكىلدى — اڭعال-ساڭعال بىردەڭە. كەشە تويلاپسىڭدار عوي؟
— تويلادىق. ارقىراعان ارعىماقتارىڭ قۇتتى بولسىن!
— دا، لادنو. راحمەت. اناۋ ساعان ماقتانىپ «ايفونىن» كورسەتىپ پە ەدى؟
— كوردىك.
— كورسەڭ سونىسىن جوعالتىپتى. قالتاسىنان ءتۇسىپ قالعان با، الدە رەستورانداعى جىلپوستاردىڭ ءبىرى جىپ ەتكىزىپ قاعىپ كەتتى مە، بىلمەيدى.
— تابىلادى، — دەدى جانبوز، — الاڭداما، تابىلىپ قالار. بەگىماي كۇلدى.
«وسى دا دوس پا؟ دوس بولسا، بۇنىكى قانداي دوستىق؟» بەگىماي ادام سۇلباسى بەينەلەنگەن سۋرەتكە سۇزىلە قاراپ وتىرىپ، وي اۋلايتىن ادەت تاپقان. جيەگىنە التىن جالاتقان، كۇمىس شاشقان، ءزۇبارجات توككەن، گاۋھاردىڭ بۋىنا بويالعان دۇنيە-مۇلىك، اسىل جيھازداردى كۇندە قىدىرىستاپ وتەتىن بەگىمايدىڭ كوزى وسى ءبىر تۇسىنىكسىز كارتيناعا تاياعاندا بايلانادى دا قالادى. بىلايىنشا الىپ بارا جاتقان ەشتەڭەسى جوق. كەرىلگەن كەنەپتىڭ بەتىن الدەبىر كەمدارىن سۋرەتشى مايلى بوياۋمەن ارى سۇيكەكتەتكەن، بەرى سۇيكەكتەتكەن، سويتكەندە اۋزىن اشىپ اڭقيعان دومالاق باستى پەندەنى دولبارلاپ جاساي سالعان. ونىڭ وزىندە دە الگى باكەنە بويلى بالە بوياۋلاردىڭ تاسقىنىنان ارەڭ كورىنەدى. تەك اۋزى، قاشان قاراساڭ دا اڭىرايىپ اشىق تۇراتىن اۋزىنان الاپات ايقاي ەستىلەردەي كەي-كەيدە بەگىمايدىڭ جانىن ىشقىنتىپ جىبەرەتىن. «ءۇي قىزمەتشىلەرىنىڭ بىرىنە ايتىپ، قوقىسقا لاقتىرتا سالسا قايتەر ەكەن؟» بەگىماي بۇرىندا بۇل ويعا تالاي بەكىگەن، تالاي بەكىپ، تالاي اينىعان. بۇگىن دە ءسويتتى. «دوس پا وسى؟»
جانبوز بەن اۋقان بىرگە وقىپتى. ايتۋلارىنشا، «قۇشاقتارى جازىلماي بالالىق شاقتان بەرى بىرگە كەلە جاتىر». بەگىماي ءبىراق جانبوزدى اۋقانمەن باس قۇراعان تويلارىندا عانا كورگەن. سودان بەرى قۇلاعىنان جانبوز اتى ءبىر كەتكەن ەمەس. ىزىڭدايدا دا تۇرادى. «مەنىڭ جاۋىم دا — جانبوز، دوسىم دا — جانبوز، — دەدى العاشقى نەكە ءتۇنىن وتكەرگەن اۋقان ەنتىگىن باسىپ، ەكپىنىن تەجەگەن ءبىر ۋاقىتتا، — بايقا ول سەزىپ قالىپ جۇرمەسىن». جانبوزدىڭ ەسىمىن ەكەۋارا قۇپياعا قوساقتاپ وتىرىپ اۋقان بەگىمايدىڭ بار كۇناسىن وسىلايشا بەتىنە باسقان-دى. سول كەزدە بەگىماي جانبوز دەيتىن سۇمىرايدان جامان شوشىنىپ، قورىققان ەدى. بۇنىڭ بۇرىنعى سىلقىم جۇرىستەرىن، كوڭىلدىڭ شىمىلدىعىن تولقىتقان دۋلى كەشتەرىن، كەلىستى، كەلبەتتى جىگىتتەردىڭ بەلىنەن ءلاززات تاۋىپ قۇمىققان قۇشاققا قۇمار تۇندەرىن جانبوزدىڭ اناۋ سۋىق جانارى ءتىنتىپ تابارداي تىتىرەنىپ كەتەتىن. سويتكەندە بەگىماي اۋقانعا: «جانبوزىڭدى جانىڭا بۇدان بىلاي جولاتپا»، — دەۋگە سان وقتالعان. ءبىراق، ايەلدىك تۇيسىك الگىندەي بۇيرىققا ىرىق بەرمەدى. ال، ايتسىن. ال، بۇيىرسىن. «جولاتپا، كورمەسىم جانبوزىڭ بولسىن» دەسىن. و، وندا ەركەكتىڭ قىزعانىشىن، قىزعانىشىن عانا ەمەس، كۇللى كۇدىك، كۇمانىن بۇرىنعىدان بەتەر قوزدىرا ءتۇستىم دە. اۋقاندار تەگى ارلانبايدى عوي. كۇندەردىڭ كۇنىندە ىبىرسىپ وتىرىپ: «سەنى جەك كورەدى، سوعان قاراعاندا مەنىڭ قاتىنىمنىڭ وتكەن-كەتكەنى تۋرالى بىردەڭە بىلەتىنگە ۇقسايسىڭ؟» — دەپ بۇل ايرانباس اۋقان جىلىم جانبوزدىڭ وزىنەن سۇراۋى مۇمكىن. سودان سوڭ جانىقسا، جانبوز جانىقسىن. ءارى دوسى: دوسى رەتىندە بەگىمايدىڭ بەلدەن تومەن، بەلدەن جوعارى بار مۇشەسىن جىلىكتەپ اكەلىپ اۋقاننىڭ الدىنا اقتارىپ تاستاي سالادى. ءارى جاۋى: جاۋى رەتىندە بەگىمايدىڭ بەلدەن تومەن، بەلدەن جوعارى بار مۇشەسىن جىلىكتەپ اكەلىپ اۋقاننىڭ الدىنا اقتارىپ تاستاي سالادى دا ايىزى قانادى. بۇنداي دوستىق قىزمەت پەن بۇنداي دۇشپاندىق تابانىڭ سوڭى — بەگىمايدىڭ كوز جاسى، بەگىمايدىڭ عانا تاعدىرى. سونداي سۇمدىقتى ىشىنەن بەك تۇيگەن بەگىماي اۋقاننىڭ جانبوز جايىنداعى ءسوزىن اركەز پىكىرسىز قالدىراتىن. ايتكەنمەن دە اۋقان بۇنى بۇعاعى تولىپ، اۋكەسى سالبىراي باستاعان يەگىنىڭ استىنا الىپ جاتىپ: «جانبوز — جانبوز» دەي بەرگەسىن ءبىر وتىرىستا جانبوزعا بايىپتاپ زەر سالعان. بىردەن اڭعاردى: زەرەك جىگىت ەكەن. وقىعانى، تۇيگەنى، بىلگەنى، بىلە تۇسكىسى كەلەتىنى بايقالىپ تۇر. بويىن ورتادان وقشاۋلاۋ ۇستايدى. ەشكىمنىڭ جۇزىنە تۋرا قاراماي، ءبىر جاقتان بىرەۋدى ىزدەپ وتىرعانداي سويلەيتىنى دە ونى مىنا ورتادان وزگەشەلەپ تۇر. ءيا، ەشكىمنىڭ جۇزىنە تۋرا قارامايدى... قاراسا، قارىپ تۇسەدى ەكەن. قايدا بارسا دا ەركەكتەردىڭ جانارىن جالت ەتكىزبەي قايتپايتىن بەگىماي ومىرىندە ءبىرىنشى رەت جانبوزدىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىسىپ، تاسالانىپ باققان. تاسالانباي ءقايتسىن، ماحاببات ماشاقاتىندا مايتالمان شىققان جىگىتتەردىڭ جەتەگىنە جەلپىلدەي ەرىپ كەتە بارعاندا، قيماي-قيماي ءۇنسىز عانا قوشتاسقان بالا جىگىتتىڭ مۇڭلى كوزىن جانبوزدىڭ كوزىنەن كورىپ وتىرسا؛ ەركەكتىك ەبى تاۋسىلعان كارتامىسقا دا ەتەگىن ءتۇرىپ تاستاپ، قىزداي جوعالتقان قىتىعىن ىزدەپ جاتقاندا تۇڭىلە قاشقان بالا جىگىتتىڭ ۇرگەدەك جانارىن جانبوزدىڭ جانارىنان اڭداسا، بەگىماي بەرەكە تاۋىپ وتىرا السىن با، «مازام بولماي تۇر» دەدى اۋقانعا. اۋقان القا قوتان وتىرعان جۇرتتان رۇقسات سۇرادى. سوسىن جول بويى، ۇيگە جەتكەن سوڭ، ۇيگە جەتىپ كەڭ كەرەۋەتكە جامباس باتىرىپ، جاستىققا باس قويعان سوڭ دا جالپىلداپ جانبوزدى جامانداي بەرگەن. سونداعى ايتقانى: جانبوز قول جەتپەس بيىككە شىرقاپ كەتۋى كەرەك ەكەن، وقۋى كۇشتى بولعان ەكەن، قاي-قاشاندا وزات اتالىپتى، بۇلار قارا بازاردى جاعالاپ جۇرگەندە ول ونەر اكادەمياسىنا ءتۇسىپتى، ءبىراق سونىڭ ءبىرىن باعالاماعان، باسىنا قونعان باقتى تەپكەن، قازىرگى ءتۇرى — اناۋ. وقۋ دا جوق، قىزمەتتە ءوسىپ، ورلەۋ دە جوق. ارقالاعانى — كامەرا. الاتىنى — قارا باقىر. ءبىراق، سوندا دا — كوكىرەك. كەكىرەيىپ ەشكىمدى مەنسىنبەيدى. اۋقاننىڭ جىنىن قوزدىراتىنى سونىسى ەكەن. ءتىلى دە اششى. ۋسويقى. ءىشى تار. اۋقاننىڭ بايلىعىن، تابىسىن، شالقىعان تۇرمىسىن، سۇلۋ ايەلىن قىزعانادى.
— ە-ە، ول دوسىمنىڭ جايى سولاي دە.
— سولاي.
وسىنا ايتىپ اۋقان القىمىنان قولقا قابار تەردىڭ دەمىن اتىپ، ۇيقىعا كەتكەن. بەگىماي كۇرسىندى...
مىنە، سول تۇننەن بەرى ول: «وسى دا دوس پا؟ دوس بولسا، بۇنىكى قانداي دوستىق؟» دەيتىن سۇراقتىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ العان. ءبىر قىزىعى قىمبات مۇلىك پەن جاساۋلى جيھازدىڭ مۋزەيىنە ۇقسايتىن بولمەلەردى ارالاعاندا كوزى راحاتتانا قىدىرىستاپ، جانى جاي تاباتىن ايەل الگى سۋرەتتىڭ الدىنا كەلگەندە عانا سەلت ەتىپ، اۋقاننىڭ جانبوزعا دەگەن سىرتتايعى قارىم-قاتىناسىنا، سوزىنە قايتىپ ورالاتىن. ورالاتىن دا بوياۋلار تاسقىنىنا كومىلگەن سۋرەتتەگى ادام سۇلباسىنان الاپات ايقاي ەستىلەردەي شوشىناتىن. جانبوز سىيلاعان كارتينا.
— اۋقانىڭنىڭ اۋلاعانى دۇنيە، بايلىق قوي. سول بايلىقتىڭ ءبىر بۇرىشىنان ونەرگە دە ورىن بەرىلسىن، — دەگەن ول كارتينانى قابىرعاعا ءوز قولىمەن ءىلىپ تۇرىپ. بەگىماي باس يزەپ قۇپتاعان سىڭاي تانىتتى. اۋقان ەزۋىنە مىسقىل ءۇيىرىپ: «ءاي، جىندى-اي، — دەپ قولىن سامارقاۋ سىلتەي سالعان، — جىندىنىڭ سىيىنىڭ ءتۇرىن قاراشى».
جانبوزدىڭ سىيىنا، اۋقاننىڭ سوزىنە بەگىماي سوناۋ ءبىر جىلدارى پالەندەي ءمان بەرمەي ءجۇردى. جانبوزدىڭ تىرلىگى وعان ومىردە جولى بولماعان ادامنىڭ جۇپىنى تىرلىگى سياقتى كورىنەتىن دە، اۋقاننىڭ ول تۋراسىنداعى ءسوزى جولى بولماعان جولداستىڭ تىرلىگىن شەنەپ-مىنەي بەرەتىن ءپارۋايسىز پەندەنىڭ ءسوزى سياقتى سەزىلەتىن. ءبىر كەشتە... ءيا، ءبىر كەشتە ءبارى انىقتالدى. انىقتالعاندا... بەگىماي اۋقاننىڭ كىم ەكەندىگىن وزىنە اقتارىپ سالدى.
جانبوزدىڭ ارحەولوگتار اشقان عاجايىپ جاڭالىقتى ءتۇسىرىپ، جاڭالىقتان جۇرت جاپپاي تاماشالاعان دەرەكتى فيلم جاساعانىن جانە وسى تىرناق الدى جۇمىسىمەن-اق بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرەتىن رەجيسسەرلىك قابىلەتى ايگىلەنگەنىن، ونى باسپا ءسوز بىتكەننىڭ جارىسا جازعانىن الدەكىمدەردەن ەستىگەن اۋقان ۇيگە جارىلارداي بولىپ كەلگەن.
— الگى نەمە جەتىسىپ قاپتى. قىرىپ-جويىپ جاتقان كورىنەدى. «ساق قورعانى» دەي مە، «ماق قورعانى» دەي مە، ايتەۋىر، التىن-گاۋھارلار ءۇيىلىپ جاتقان ۇڭگىرگە بارىپ، بىردەڭە ءتۇسىرىپ قايتىپتى. ونىسىن بارلىق تەلەارنالار جارىسا كورسەتىپ جاتقانعا ۇقسايدى، — دەدى اۋقان القىنىپ.
— ءتۇسىرسىن، كورسەتسىن. دۇرىس قوي. باسقا-باسقا، سوعان الدىمەن سەنىڭ قۋاناتىن ءجونىڭ بار عوي؟ — بەگىماي اۋقانعا العاش رەت سۇراۋلى جۇزبەن اڭتارىلا قاراعان.
— ەندى ول كەكىرەيىپ مەنسىنبەي كەتەتىن شىعار ءبىزدى...
— نەگە مەنسىنبەيدى؟ وسىنداي ءسوزىڭدى تۇسىنبەيمىن سەنىڭ؟ بايقاۋىمشا، جانبوز ۇساق-تۇيەككە ءمان بەرمەيتىن جىگىت. ساعان ادال. دوستىققا ادال. ول سەنى وزىنە باسەكەلەس سانامايدى. جالپى سول جىگىت ەشكىمدى وزىنە باسەكەلەس، باقاس سانامايتىن سياقتى.
— سەن بىلمەيسىڭ ونى. بىلسەڭ بۇلاي دەمەس ەدىڭ!
— ال، بىلمەدىك. بىلسەڭ ايتشى: سىرتىنان كۇندەپ، بەتىنە كۇلەتىن دوستىق — دوستىق پا؟ وسى جانبوز ەكەۋىڭ كىمسىڭدەر؟ ەگەر جانىڭا جانبوزدىڭ جەر باسىپ ءتىرى جۇرگەنى باتاتىن بولسا، ۇمىتا سال ونى. ارالاسپا. ايتپا دا.
— جو-وق، ولاي بولمايدى. مەن ونى ويلاماي تۇرا المايمىن.
— مىنە، قىزىق؟ نەگە؟ نە ءۇشىن؟
— ءيا، قىزىق. سونى ءوزىم دە بىلمەيمىن.
— بىلمەسەڭ ايتايىن، سەنىڭ بويىڭدا جانبوز سياقتى ونەرگە قۇشتار، ءبىراق قورعانسىز جانداردى تاپتاپ، ەزىپ-جانشىپ تاستاعىسى كەپ تۇراتىن قىزعانىش بار. دۇمبىلەز، توپاس قىزعانىش. ودان باسقا تۇك تە جوق. ايتپەسە، ومىردە جولى باسقا، مۇراتى بولەك جانبوزدا نەڭ بار سەنىڭ؟!.
— سالداقى! جانىڭدى جانبوزعا بەرىپ ۇلگەرىپسىڭ عوي، سايقال! باسە، ول اناۋ نەكەسىز قاتىنىنان نەگە ءبىرجولا اينىدى دەپ جۇرسەم، سەنى تاپقان ەكەن عوي؟ تابىسقان ەكەنسىڭدەر عوي، بۇتىنان ازعان بۇرالقىلار!
وتاۋ قۇرعاننان بەرى بەگىمايدىڭ بۇرىنعى جەڭىل ءجۇرىسىن ايمانداي ەتىپ بەتىنە باسا الماعان اۋقان جۇدىرىعىن اياماي سىلتەپ باقتى، بۇكتەتىلىپ تۇسكەن بەيشارانى تەپكىلەۋگە اياعىن دا اياماي جۇمسادى. ءسويتىپ، ىشىندەگى ىزا-كەگىن، كۇمان-كۇدىگىن اقتارىپ، بەگىمايدى جانبوز قابىرعاعا ىلگەن كارتينانىڭ استىنا سۇلاتىپ تاستاعان سوڭ بايىز تاپقان.
***
... بەگىماي ءبىر ءۇيدىڭ بۇلا وسكەن جالعىز قىزى ەدى. اكە-شەشەسىنىڭ ىشىم-جەمگە، ءجۇرىپ-تۇرۋعا تارىقپاي جەتەتىن قوڭتورعاي تۇرمىسى دا بولدى. اكەسى ۋنيۆەرسيتەتتە ادەبيەت پانىنەن ستۋدەنتتەرگە ءدارىس وقيتىن دا، اناسى الدەبىر شاعىن مەكەمەدە «شوت قاعاتىن». اكەسى سولاي دەيتۇعىن. «شوت قاعادى». ەسەپشى. ەسەپ-قيسابى كوپ پە، الدە جۇمىسى اۋىر ما، بەگىمايدىڭ اناسى قاباعىن اشپاي، ەڭسەسى ءتۇسىپ جۇرەتىن جان ەدى. بەگىماي بالا جۇرەگىمەن الدەبىر جامانشىلىقتى سەزىنگەندەي اناسىنىڭ تۇنجىراڭقى ءجۇزىن كورگەندە ءۇنسىز ۋايىمعا باتاتىن. اناسىمەن بىرگە ءۇيدىڭ ىشىندەگى بار دۇنيە كۇڭگىرت تارتىپ، جىلۋسىز، جۇدەپ تۇراتىن-دى. تەك اكەسى... مەيىربان، اقجارقىن اكەسى ەسىكتى شالقايتا اشىپ كىرىپ كەلگەندە عانا بولمە-بولمەنى ارالاپ، نۇر-جارىق ساۋلە الاقايلاي جۇگىرىپ وتەتىن. «پاپي!» بەگىماي قۇشاعىن جايا ۇمىتىلىپ كەلىپ ءپاپيىنىڭ موينىنا اسىلا كەتەدى.
— پاپي، مەن بۇگىن بار ساباقتان بەس الدىم.
— ءپاپيىنىڭ قىزى بار ساباقتان بەس الماعاندا، كىم الادى؟
سودان كەيىن-اق ەكەۋىنىڭ اڭگىمەسى تاۋسىلماۋشى ەدى. تەك، اسقا شاقىرعان اناسىنىڭ داۋىسى ەستىلگەندە بارىپ داستارحان باسىنا جايعاساتىن. اس ءىشىپ وتىرعاندا اناسى ادەتتەگى كۇڭكىلىنە كوشىپ:
— بىلدەي ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەسىڭ، ەلدىڭ ەركەگى سياقتى تابىسىڭ جوق. ءبارى بايىپ جاتىر. ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىز مىناۋ، مىنە: قىرىق جىل بۇرىنعى ستول، قىڭىرايعان شكاف، — دەيدى.
— وي، قويشى، جاننا تاسىبەكوۆنا، كەلەتىن دۇنيە ورايىمەن كەلەدى ءوزى. ەشكىمنەن كەم ەمەسپىز، ءتاۋبا! باسىمىزدا باسپانامىز بار. قانشا قازاق ۇيسىز-كۇيسىز دالادا، الدەكىمدەردىڭ جالعا ۇستايتىن جاماۋ-جاسقاۋلى تار كەپەسىندە تارشىلىق كورىپ جاتىر.
جاننا تاسىبەكوۆنا — اكەسى بەگىمايدىڭ اناسىن قىزمەت بابىمەن سويلەسەتىن ادامدارشا رەسمي اتايتىن، — بۇل سوزگە توقتامايدى:
— ولار، — دەيدى قاسىن انتەك كەرىپ، — مامبەتى، اۋىلدان كەلگەن. ءبىز — قالالىقپىز. ءبىز قالالىقتارعا ءتان سيۆيليزوۆاننو تۇرۋىمىز كەرەك. سەن ءوزىڭدى ولارمەن سالىستىرما.
— ماماسى-اي، — دەۋشى ەدى سوندا اكەسى تاۋسىلىپ، — مەنىڭ بار ارمان-تىلەگىم بەگىمايدىڭ جارقىن بولاشاعى. مەنىڭ بەگىمايىم ءوز ءومىرىنىڭ، ءوز زامانىنىڭ بەگىمايى بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. جاڭا زاماننىڭ تالعامى مەن تالابىن ەسكەرە ايتساق، مارتەبەلى ورتانىڭ اسقاق حانشايىمى اتانسا، ۇرپاعىڭنىڭ ۇرپاعىنان داۋلەت ۇزىلمەي، قوعامدا ورنى بار اۋلەتكە اينالاسىڭ. وسى كۇندەرى كەلەشەك اۋلەتتەردىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭى باستالىپ جاتىر.
— ول ءۇشىن بۇل قىز بايدىڭ بالاسىنا ءتيۋى كەرەك. — ءسوزدىڭ سىپايى سىلىعىن ەسكەرمەي سويلەي سالاتىن اناسى داستارحان ۇستىندەگى اڭگىمەنى وسىلايشا شورت كەسەتىن. — بايدىڭ بالاسىنا ءتيۋى كەرەك.
ال ءپاپيى وڭاشادا بۇعان ادەبيەت، ونەر، مۋزىكا الەمىندەگى ايگىلى تۇلعالار جايىنان قىزعىلىقتى وقيعالاردىڭ بايانىن تاراتا ايتىپ، بالاۋسا، بالعىن جانىن قيال-عاجايىپقا بولەيتىن ەدى. سونداعى ءبىر اڭگىمەسى — «بەگىمايدىڭ جىرى». ەسىندە قالعانى: قىرعىز جۇرتىندا بەگىماي اتتى سۇلۋ قىز بولىپتى. ول وزىنەن جاسى كوپ ۇلكەن قازاق جىگىتىنە عاشىق بولىپتى. ىنتىزار جۇرەگىنىڭ لەبىزىن بەگىماي سۇلۋ سۇيگەن اسىعىنا انمەن جەتكىزىپتى. ءبىراق، ءبىر-بىرىن قۇلاي سۇيگەن قوس عاشىق ارمان-تىلەكتەرىنە جەتە الماي ومىردەن قۇسامەن ءوتىپتى.
— پاپي، مەنىڭ اتىمدى نەگە بەگىماي قويدىڭ؟ مەنىڭ بەگىماي بولعىم كەلمەيدى، — دەيتىن سوندا ول.
...بەگىماي 9-سىنىپتى ءتامامداعان جىلى جازدا اكەسى كەنەتتەن، اۋىرماي-سىرقاماي دۇنيە سالدى. «جۇيكە جۇقارعان، جۇرەككە ارتىق سالماق تۇسكەن» دەپ قورىتىندى جاسادى دارىگەرلەر.
— جۇكەڭ، ءجۇنىس مارقۇم، ءجۇنىس ساليح ۇلى، تۋراشىل، ايتقانىنان قايتپايتىن، قىلداي قياناتقا توزبەيتىن جان ەدى عوي. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەگى بىلىق-شىلىققا ابدەن اشىنىپ ءجۇردى. جاڭا باسشىمىز، رەكتورىمىزدى ايتامىن، تويىمسىز نەمە ەكەن. كەلە سالا وقۋ ورنىنىڭ جاتاقحاناسىن تەگىس جەكەشەلەندىرىپ الدى دا، اش-ارىق ستۋدەنتتەردى، جاتاقحانادا تۇراتىن وتباسىلى، بالالى-شاعالى جاس مامانداردى ايداپ شىقتى. اپىراي، ەشكىمنىڭ كوز جاسىنا، شىرىلىنا قاراعان جوق قوي، قاراعان جوق. ءقازىر جاتاقحانامىزدىڭ جارتىسى تۇنگى «كوبەلەكتەردىڭ» مەكەنى، جارتىسى كەڭسە، ساۋدا-ساتتىق ورنى. سوعان كۇيىنگەن جۇكەڭ انە-مىنە فاكۋلتەت دەكانى بولعالى تۇرعانىنا قاراماستان رەكتورمەن ءجيى شارپىسىپ قالاتىن. جالماۋىز رەكتوردىڭ ءدۇمى مىقتى ەكەن، قولداۋشىلارى ۇلكەن ۇيدەن دەيدى بىلەتىندەر، جۇكەڭنىڭ تۇبىنە جەتىپ تىندى عوي، — دەپ ەدى ءمايىتتى جەر قوينىنا تاپسىرىپ، ادام اياعى باسىلعان ءبىر كۇنى اكەسىنىڭ ەڭ جاقىن دوسى مۇرات اعاي.
اكەسىنىڭ قازاسىنان سوڭ اناسى مۇلدە كۇيرەپ، قايعىنىڭ قاراڭعى قاپاسىنا قامالىپ قالار دەپ ويلاعان. جوق، ولاي بولمادى. جاننا تاسىبەكوۆنا قايدان قايرات تاۋىپ، قايرالعانىن كىم ءبىلسىن، قارالى ايەلگە ۇقساماي قايناپ-جايناپ شىعا كەلدى.
سەرگەك ويانىپ، سەرپىلە باسىپ، ول انە، جۇمىسىنا ەرتە كەتىپ بارا جاتىر. سەرپىلە باسىپ، سەرگەك كوڭىلمەن، ول انە، جۇمىسىنان ەرتە كەلە جاتىر. بەگىماي كەيىنگى كۇندەرى ابدەن اڭعاردى: اناسى تىم اجارلى ەكەن. قاباعىن جاپقان قارا كۇيەدەي قاسىن ءسان سالونىنا قالدىرىپ، سۇرمەلىنىپ شىعىپ ەدى، جانارى جاۋدىرەپ، جاساڭعىراپ سالا بەرگەن. كيگەن كيىمنىڭ دە ەلەڭ-جەلەڭ ەتەك-جەڭى تارتىلىپ، تالشىبىقتاي بۇراتىلا قالعانىن قارامايسىڭ با؟ و، مىنە فيگۋرا! جاننا تاسىبەكوۆنا 90ح60ح90 ستاندارتىنا ساي سالقى ءتوس، ساقينا بەل، سالقام مىقىن سابرينانىڭ ءوزى ەكەن عوي. دۇرىس ەمەس، سابرينا — وتكەن شاق. ايشۆاري. ناعىز ايشۆاري. ءۇندىنىڭ ەڭ سۇلۋ اكتريساسى. «ما-مما». بەگىماي اناسىن «ماما» دەۋگە توسىلىپ، تاڭىرقاعانداي كۇي كەشەتىن. قۇربىسى سياقتى.
— سەن دە قاتار-قۇربىلارىڭنان قالماي، جاقسى كيىنىپ، بويانىپ-سىلانىپ ءجۇر، - دەيتىن اناسى. سويتەتىن دە وپا-دالاپتىڭ ءتۇرىن-تۇرىن ءۇيىپ تاستايتىن. اناسىنىڭ ءۇيىپ تاستايتىن دۇنيەسى وپا-دالاپتان دا كوبەيە بەرگەن. جاڭا جيھاز، جاڭا مۇلىك، جاڭا ىدىس-اياق. ءبارى جاپ-جاڭا. بەگىمايدىڭ دا جاڭاعا، جاڭا دۇنيەگە بويى ۇيرەنىپ، جايلى تۇرمىسقا كوڭىلى ءبىرجولا اۋعان ەدى. جاڭا ادامدار، جاڭا ورتا دا جاس بەگىمايدى باۋراي ءتۇستى. شەتىنەن مىرزا، شەتىنەن جومارت، توق كوڭىلدى جانداردىڭ دۋ-دۋمانى كەيدە جاننا تاسىبەكوۆنامەن بىرگە ۇيگە ەرە كەلىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جالعاساتىن. سونداي دۋ-دۋمان ادەتتەگىسىنەن ەرتە ۇزىلگەن ءبىر كەشتە بەگىماي جەز مۇرتتى، جيرەن سارى اعايدى ماماسى جالعىز جاتاتىن تۇنەمەلى بولمەدەن كورىپ قالدى.
جيرەن سارى — «جەنيا اعاي» جۇرە كەلە بەگىمايعا «وكىل اكە» اتانىپ، جەسىر ايەل مەن جەتىم قىزدىڭ قامقورشىسىنا اينالعان.
«جەنيا اعاي، دوستارىممەن كوكتەبەگە بارعىم كەلىپ تۇر». جەنيا اعاي جۇرگىزۋشىسىن جىبەرە قويادى. «جەنيا اعاي، دوستارىممەن قىدىرعىم كەلەدى». جەنيا اعاي جۇرگىزۋشىسىنەن ۋىستاپ اقشا بەرىپ جىبەردى. 11-سىنىپتى اياقتار تۇستا جەتكەرىپ وتىراتىن جەنيا اعايى بولعاندىقتان با، بەگىمايدىڭ جەلىگى ارتا تۇسكەن. ءبىراق... ءبىر كۇنى... جەنيا اعايدىڭ جەتەلەۋىمەن ءىرى قارجىعا اۋىز سالعان اناسى ايىپتالىپ اباقتىعا جابىلعاندا، بەگىماي تۇسىنەن شوشىپ ويانعانداي تۇنشىعا ايقاي سالعان. سول تۇنشىققان ايقاي تۇنشىعىپ ىشىندە قالىپتى.
كەيىن ەستىدى، جەنيا اعاي ايەلى، بالا-شاعاسى بارىن ايتىپ، اناسىنا جاتا جالبارىنىپتى: «سەن ءبارىن مويناڭا جۇكتە. ءتىرى تۇرسام تەمىر توردا جارتى كۇن وتىرعىزباي شىعارىپ الامىن» دەپ. قايدا-ا، سودان قايتىپ جەنيا اعايدىڭ قاراسىن شالعان جان جوق. الىس شەت ەلگە بوقشاسىن كوتەرىپتى دە، تايىپ تۇرىپتى.
... اناسى اباقتىدان ايىقپاس دەرت جۇقتىرىپ ورالعان. ايتەۋىر شىبىن جانى كەۋدەسىندە. ۇيگە سۇلدەرىن سۇيرەتىپ جەتكەن ول ەكى كۇن، ەكى ءتۇن ءتىلسىز جاتتى دا بەگىمايمەن قوشتاستى. سوڭعى دەمىن ازەر جيعان اناسى بۇعان: «باعىڭ دا، بايلىعىڭ دا — كوركىڭ» دەپ ەدى. ەسسىز ەركەلىكتەن ويسىز وپىنىستىڭ وقپانىنا جۇتىلعان بويجەتكەن جوقشىلىق پەن تارشىلىقتىڭ تاقىمىنا تۇسكەندە اناسىنىڭ الگى وسيەتىن ەسىنە الا تال قارماپ، ءوز كوركىنە ءوزى شىنداپ كوز سالعان. اينا الدىندا بەزبۇيرەك تاعدىرىنا بەزەرە قاراپ سالقىن ءجۇزدى جاس ارۋ تۇردى.
***
ايەل زاتىنىڭ ايبىنى دا، بايلىعى دا — بەت اجارى، كوركى ەكەنىن بەگىماي بەك تۇسىنگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە-اق دۇنيە قۇلپىرىپ سالا بەردى. سول كەزدە-اۋ شاماسى، الدە ءبىر بوزبالانىڭ مۇڭلى جانارى، الدەبىر بوز جىگىتتىڭ قيماس كوزى تۋ سىرتىنان قادالىپ قالعانىن سەزگەن. سول مۇڭلى جاناردى، سول قيماس كوزدى ول اۋقان ەرتىپ بارعان كەشتەگى وتىرىستا جانبوزدىڭ قاراشىعىنان كوردى. ال، اۋقان... اۋقان ايرانباس بۇنىڭ قىزىلدى-جاسىل دۇنيەنى كەشىپ ءوتىپ، «بيزنەس-لەدي» اتانعان تۇسىندا جولىقتى. وعان دۇنيە مەن بادەندى، سۇلۋ قاتىن كەرەك ەكەن. بۇعان بالشىقتان جاسالاسا دا باي كەرەك-تۇعىن. ەكەۋى سودان جۇپتاستى، قول ۇستاستى، تىلەك قوستى. اۋقانتايى اينالايىن، ىسكە ەپتى جىگىت بولىپ شىقتى: قولىنا ۇستاتقاندى شىرق ءۇيىرىپ، شىرايىن كەلتىرىپ، شىرقاپ باردى. باي. ءبارى جەتەدى. استا-توك دۇنيە. وسى استا-توك دۇنيەنىڭ ورتاسىنا كيمەلەپ جانبوز دەگەن بىرەۋ كىرگەلى بەگىمايدان بەرەكە قاشقان. ءاۋ باستا جامان شوشىدى. جانى تۇرشىگە قورىقتى. نەگە؟ نە ءۇشىن؟ ءوزى دە بىلمەيدى. اقىرى ونىمەن تىلدەسۋ قاجەت دەپ تاپقان. ءسويتىپ اراعا ۇيالى تەلەفونمەن بايلانىستى دانەكەر ەتكەن-دى. سويلەسە، سىرلاسا كەلە تانىدى: جانبوز اكەسىنە ۇقسايتىن جان ەكەن! ورالماسقا قول بۇلعاپ كەتكەن اكەسى جانبوز بەينەسىندە قايتا ءتىرىلىپ، بەيكۇنا بەگىمايمەن بۇگىنگى بەگىمايدى، بۇلىنگەن بەگىمايدى تابىستىرۋعا تىرىسىپ جۇرگەن سياقتى. ارينە، جانبوز بۇنىڭ ءبىرىن دە بىلمەيدى. ءبىراق ول اق ادال كوڭىلىمەن، العاۋسىز تىلەگىمەن، ونەرگە، ومىرگە قۇشتارلىعىمەن بەگىمايدىڭ جانىن كۇندە تەربەتەدى، بوياۋلار تاسقىنىنا كومىلگەن كارتيناداعى ادام سۇلباسىنىڭ الدىنا سۇيرەپ اكەلىپ، ويعا سالاتىن دا — جانبوز. بەگىمايدىڭ بۇل كۇندەگى ءقادىرلىسى — جانبوز. وعان سىرتتاي تىلەكشى، سىرتتاي قامقور. اۋقاننىڭ تۇككە تۇرمايتىن ۇساق، پەنداۋي قىزعانىشىن بەتىنە باسىپ، ايتىپ تاستاعانىنىڭ سەبەبى دە — سول ەدى.
***
جانبوزبەن از-كەم سويلەسىپ، تەلەفون تۇتقاسىن ۇياسىنا قوندىرعان بەگىماي وقيعاسى ەل جادىنان كوشكەن «بەگىماي جىرىنىڭ» اكەسى اڭگىمەلەپ بەرگەن جىڭىشكە ءبىر ۇزىگىن ەسىنە الىپ تۇردى».
الماتى، 12.01.2017 جىل
***
...ءبىزدىڭ ورتامىزدا قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا ەرتەڭىندە جازۋشىنىڭ اڭگىمەسىن تالقىلاۋ ءۇشىن باس قوستىق. «ءبىزدىڭ» دەپ وتىرعانىم: اۋىزعا ءىلىنىپ، اتى شىعا باستاعان سىنشىمىز بار، جازۋشى اتانۋدان دامەلى ەكى-ۇش جىگىت... سوسىن مەن. مەن — قاراپايىم وقىرمان عانامىن. سوندىقتان «ورتامىزدىڭ» اڭگىمەسىنە ونشا ارالاسا بەرمەيمىن. تەك تىڭدايمىن.
— جازۋشىمىزدىڭ بۇل اڭگىمەسىن ءبىرسىدىرعى جاقسى اڭگىمە دەۋگە كەلەدى ەكەن، — دەدى جازۋشى اتانۋدان دامەلى جىگىتتەردىڭ ءبىرى تالقىلاۋدىڭ بەتاشار ءسوزىن ۇستاپ.
— «ءبىرسىدىرعى» دەپ دۇرىس ايتتىڭ، — دەدى ەكىنشى الدە ءۇشىنشى جىگىتىمىز پىكىر تالقىسىن تاپ وسى سوزدەن جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن اڭعارتىپ، — ءبىرسىدىرعى بولسا دا، وسى كۇنگى ءالجۋاز اڭگىمەلەرگە قاراسىن كورسەتپەيدى. كىتاپتاردىڭ اڭداتپاسىندا جازىلاتىن قالىپقا سالىپ ايتساق، شىعارمانىڭ ءتىلى شۇرايلى، كوركەم، توگىلىپ تۇر. وقيعاسى جۇيەسىزدەۋ كورىنگەنىمەن، جالىقتىرمايدى. ءبىراق، مارە انىقتالماعان. مىسالى، «بەگىماي جىرىنىڭ» اكەسى اڭگىمەلەپ بەرگەن جىڭىشكە ءبىر ۇزىگىن ەسىنە الىپ تۇرعان» بەگىمايعا جانبوز تاراپىنان قانداي دا ءبىر جاۋاپ بولۋى كەرەك ەدى عوي. ول جوق. اڭگىمەدەگى جانبوز كىم؟ جاي عانا وپەراتور ما، الدە ورەسى بيىك ونەر ادامى ما؟
— جانبوزدىڭ جايى ايتىلدى ەمەس پە؟ — ەندى اڭگىمەگە اڭگىمە اۆتورىنىڭ ءوزى ارالاسقان ەدى. — ايتىلدى عوي. بەگىمايدىڭ اۋزىمەن ايتىلدى. اڭگىمەگە قايىرا ءبىر قاراڭدار. «ساق حانزاداسى تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىپ ساڭلاق شىققان، الدا كەڭ تىنىستى كوركەم دۇنيەگە قۇلاش ۇرماققا دايىندالىپ جۇرگەن بولاشاق رەجيسسەرىمىز قايدا؟» دەيدى عوي بەگىماي.
— بۇل از، — دەدى ءۇشىنشى جازۋىشىمىز اۆتورعا شۇيىلە ءبىر كوز تاستاپ. — الدىمەن قاتارداعى جاي وپەراتوردىڭ، ءتىپتى ءتۇسىرۋشى توپتىڭ باس وپەراتورى بولسىن، ونىڭ اياق استىنان دەرەكتى فيلم تۇسىرە قويۋىنىڭ ءوزى ەكىتالاي. نانىمسىز. مەيلى ءتۇسىردى دەلىك. سودان كەيىن شە؟ بولدى ما؟ بەگىمايدىڭ كوڭىلىن تولقىتاتىنداي ونىڭ تاعى ءبىر ونەرى، مىنەزى، بولمىسى، تاعدىرى اشىلا ءتۇسۋى كەرەك ەدى. ولاي بولمادى. ءبىز جانبوزدى ەكى-اق جەردە كوردىك. بىرىنشىسىندە ول اۋقانمەن مەيرامحانادا مىرعامعا باتىپ وتىرادى. ەكىنشىسىندە بەگىماي اۋقانعا ىلەسىپ بارعان الدەبىر وتىرىستان توبە كورسەتەدى. راس، سەن مۇندا جانبوزدىڭ تەگىن جان ەمەس ەكەندىگىن كۇردەلى سويلەمدەرمەن كەرەمەت بىلدىرگەنسىڭ. سوندا دا، دوسىم، ايىپقا بۇيىرما، مۋنگتىڭ بوياۋلار تاسقىنىنا كومىلگەن «ايقاي-ادامى» سياقتى سەنىڭ جانبوزىڭ دا ءسوزدىڭ تاسقىنىنا كومىلگەن دە قالعان. سودان دا شىعار، بايقۇستىڭ ءتىپتى ەش جەردە ءۇنى ەستىلمەيدى.
— ەكى رەت ەمەس، ءۇش رەت كوردىك. — پىكىر تالقىسىنا سىنشىمىز دا كىرىسىپ كەتتى. — ءيا، ءۇش رەت كوردىك. ۇشىنشىسىندە ول مۋنگتىڭ كارتيناسىن سىيعا تارتىپ تۇرىپ بەگىمايعا قاراتا: «اۋقانىڭنىڭ اۋلاعانى دۇنيە، بايلىق قوي. سول بايلىقتىڭ ءبىر بۇرىشىنان ونەرگە دە ورىن بەرىلسىن»، — دەدى. مەنىڭشە جانبوزدى تانۋ ءۇشىن وسى ءسوز جەتكىلىكتى. وسىدان كەيىن-اق بەگىمايدىڭ جانىن ىشقىنتىپ، ويعا باتىرعان وقيعالاردىڭ تىزبەگىنە كۋا بولامىز. اۆتور جانبوزدىڭ كىم ەكەندىگىن الگى جالقى سويلەمنىڭ تاساسىنا ادەيى قالدىرعان. سىزدەر، مىرزالار، كەيىپكەرلەرىڭىزدى ەلپىلدەتىپ ەرتىپ ءجۇرىپ وقىرمانعا تانىستىرۋدان ەرىنبەيسىزدەر. سوعان ابدەن ۇيرەنىپ العانسىزدار. ۇنەمى وقىرماننىڭ ىڭعايىن باعىپ وتىراسىزدار. ارينە، ادەپكى وقىرمانعا ءبارى تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك. سىزدەردىڭ وقىرماندارىڭىز — جان قينامايتىن جالقاۋ وقىرمان. سويلەمنىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ، تەرەڭىنە بويلاۋ، قاتپارىن اقتارىپ قاراۋ دەگەن مىنا سىزدەردىڭ وقىرمانعا بۇيىرماعان نەسىبە. انىعىندا جانبوز اۆتوردىڭ اڭگىمەسىندە مۇلدە جوق ادام. ول — ونەر. ال، پاسىقتىق، توعىشارلىق جايلاعان ورتادا ونەر تۋدىراتىن تۇلعاعا ورىن تيمەيدى. ونى اۋقان سياقتىلار كۇندە قورلايدى. قورلاي الماسا دا مۇقاتىپ، كەمسىتىپ كەتەدى. بايلىعىن كورسەتىپ، ماقتانىپ، ەسىرىپ جۇرەدى.
— جانبوز مۇلدە جوق دەيسىڭ بە؟ — اۆتوردىڭ كوزى الاقانداي بولدى، — راس، اڭگىمەنى جازىپ وتىرىپ جانبوزدى ادام بەينەسىندە كورە الماعان ەدىم.
— مەن تىلسىم دۇنيەنىڭ بار-جوعىنا باس قاتىراتىن سىنشى ەمەسپىن، ءبىراق، جازۋ ۇستىندە شىعارما كەيىپكەرلەرىنىڭ اۆتورعا باعىنباي كەتەتىنىن، توسىن مىنەز تانىتىپ، كەيدە ءوزىنىڭ ۇستەمدىگىن جۇرگىزەتىنىن بىلەمىن. دوسىم، سەنىڭ جانبوزىڭنان سونى سەزگەندەيمىن. اڭگىمەنىڭ باس جاعىندا اۋقاننىڭ قىمبات تەلەفونىنان ايرىلعانىن بەگىمايدىڭ اۋزىنان ەستيمىز. سوندا جانبوز بەگىمايعا «الاڭ بولما، تابىلادى» دەيدى. بەگىماي كۇلەدى. ايەل كۇلگەن جەردە ازازىلدىك باستالۋى كەرەك ەدى. ءبىراق الگى ازازىلدىكتىڭ جولىن جانبوزدىڭ ۇيالى تەلەفونىندا جازىلعان اۋەن كەسىپ كەتتى. شاماسى ول اۋەن — ايگىلى «بەگىماي جىرىنىڭ» اۋەنى بولسا كەرەك.
— ايتكەنمەندە اڭگىمەدە سۇراق بەلىگىسىن سۇرايتىن تۇستار كوپ. سىنشى دوسىمىزعا سالساق، ول ءوزىنىڭ بايقامپازدىعى مەن ءبىلىمدارلىعىن ورتاعا سالا وتىرىپ ءبارىمىزدىڭ اۋزىمىزدى اڭقايتىپ كەتە الادى. ءبىراق، مەنى وسى جولى سىنشىنىڭ پىكىرى يلاندىرا المادى. مىنە، قاراڭىزدارشى، اۋقان بەگىمايعا «قىزىلدى-جاسىل دۇنيەنى كەشىپ ءوتىپ، «بيزنەس-لەدي» اتانعان كەزىندە» جولىعادى. دەمەك، بەگىماي — باي ايەل. «قىزىلدى-جاسىل دۇنيەنى كەشىپ وتكەن «بيزنەس-لەديدى»، ءسىرا، وتكەن-كەتكەنى، «قىز كۇنىندە جوعالتقان قىتىعى» تولعاندىرىپ، ۇياتىن وياتا قويۋى نەعايبىل. مەن سەنبەيمىن. سەنە الماي وتىرمىن. — پىكىر تالقىسىندا بەتاشار ءسوزدى ۇستاپ، اڭگىمەنى بىردەن «ءبىرسىدىرعى» دەپ باعالاعان جازۋشىمىز وسىنى ايتىپ توقتاعان. وزگەلەرى دە ونى قوشتاپ، باس يزەستى.
— ول ەندى سىزدەردىڭ ماسەلەلەرىڭىز، — دەدى سىنشى كۇلىپ، — سەنەسىزدەر مە، سەنبەيسىزدەر مە — ونى وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. مەن اۆتور مەن بەگىماي جاعىندامىن: راسىندا، جانىڭ ىشقىنىپ بىردەڭە ايتقىڭ كەلەدى، ايعايلاعىڭ كەلەدى. ءبىراق ول كەيدە مۇمكىن ەمەس.
***
ادەبي ورتامىزدىڭ الگى اڭگىمەسىنەن كەيىن ءبىراز ۋاقىت وتكەن. جازۋشى دوسىم مەنى ءتۇن جارىمىندا مازالاۋدان تيىلدى. ءبىر كۇنى وعان ءوزىم قوڭىراۋ شالدىم:
— جاكە، ءۇنسىز ءجۇرسىز عوي؟ نە، شابىت شالعايعا كەتىپ، باۋىرىن شالعىنعا توسەپ جاتىپ الدى ما؟
— سىنشىنىڭ ءسوزى ەسىڭدە شىعار. ول دۇرىس ايتادى. كەيدە شىعارما كەيىپكەرلەرى اۆتورعا باعىنباي كەتەدى، كەنەتتەن توسىن مىنەز تانىتىپ، وقيعا جەلىسىن مۇلدە باسقا ارناعا بۇرىپ اكەتەدى. مەن سونداي ءحالدى «بەگىمايدىڭ «جىرىن» جازعاندا كەزەكتى رەت باستان وتكەرەدىم. ءالى سونىڭ سوڭىندا، سول اڭگىمەنىڭ الەگىمەن ءجۇرمىن. كەشە بەگىماي ماعان تاعى دا مۇڭىن شاقتى، جانبوزدى ىزدەدى. ال، جانبوز — «قۇپياسى قۇلىپتاۋلى ادام». مەنى مەنسىنبەيدى. مەنىمەن سويلەسپەيدى، — دەدى دوسىم جابىرقاۋلى كوڭىلىن جابىعىڭقى ۇنىمەن بايقاتىپ.
***
... ساعات ءتىلى 03:27-گە كەلىپ توقتاپ قالعان با، بۇ قالاي؟ باعانادان بەرى ەداۋىر ۋاقىت وتكەن سياقتى ەدى عوي. مەن نە، ءتۇس كورىپ وتىرعاننان ساۋمىن با ءوزى؟ قالامىم قايدا؟ قاعازىم قايدا؟ تۇسىمدە نە كوردىم؟ جازۋشى دوسىم كىم؟ «بەگىمايدىڭ «جىرىن» جازعان كىم؟ مەن تەگى بىردەڭەگە شالدىقپاسام يگى ەدى...
— وسى سەن جالعىز ءوزىڭ كۇبىرلەپ كىممەن سويلەسىپ وتىراسىڭ؟ — شاشى رەتسىز شاشىلىپ، ءوڭى قاشقان سۇرشا ايەل مەنىڭ جازۋ جازىپ، جۇمىس ىستەيتىن بولمەمە تاڭ شولپانى تۋا بەرە كىرىپ كەلدى...
You Might Also Like
-
باعىنۇر دەپ اتالاتىن كەنشىلەر قالاسىنىڭ ورتالىق ەمحاناسىندا جاسى ەلۋدەن ەندى عانا اسقان ويۋ ەسىمدى ايەل توسەك تارتىپ جاتىر. ۋاقىت نەتكەن جۇردەك ەدى. مونعول ەلى استاناسىنىڭ ىرگەسىندەگى وسى ءبىر جاڭا ق...
-
استانا قالاسىنىڭ 10 جىلدىعىندا جىر الىبى جامبىلدىڭ ەسكەرتكىشى قالانىڭ قاق ورتاسىنان ورىن الۋىنا دا سەرىك ۇمبەتوۆتىڭ قوسقان ۇلەسى زور. وسىنداي ەل مەن جەرگە ەڭبەك سىڭىرگەن ايت...
