بەتىم-اۋ، قۇداعي عوي!
كۇزدىگۇنى. ەل سوعىمىن سايلاعان ۋاق. كەمەلباي — جارمەڭكەدە دامەتكەندى قاتىنى ولگەن جۇمان ايتتىرىپ، ءجوندى مال بەرە الماي جۇرەتىن كەمەلباي — قىڭىر ادام: مال بەرمەسە، قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ جۇرەتىن؛ جانە قىزعانشاق كىسى؛ بىر-ەكى قابات جۇماندى جولاتپاي دا جىبەرگەن. ۇيتكەنمەن بەرمەي كەتە المايتىنىنا كوزى جەتەدى، قالىڭنان العان كوك ات پەن تارعىل تۋ سيىرىن ساتىپ، قىزعا كەرەك-جاراق الۋعا جارمەڭكەگە كەتكەن.
سول ەلدى قوڭقاش دەگەن ءبىر قۋاياق جىگىت بولاتىن. قوڭقاش كەمەلبايعا بولە مە، قۇداي-اۋ، بولەنىڭ قايىن سىڭىلىسىنەن تۋعان با — ايتەۋىر كەمەلبايدىڭ شەشەسىن “ناعاشى پالاپ”، وتكەن-كەتكەندە كەمەكەڭ ۇيىنە ءبىر تۇسپەي كەتپەيتىن.
قوڭقاش كەمەكەڭ ۇيىنە قونىپ وتىر. ەستى جيىپ بولعان. قوڭقاش قولىندا دومبىرا. ءبىر كەلىنشەك، ءبىر قىز ەكى جاقتان:
— قوڭقاش، بولشى ەندى.
— ايتاتىن بولساڭ، ايتشى ەندى، — دەپ ءتونىپ وتىر.
قوڭقاش وپ-وتىرىك قىسىلعانسىپ، بىلمەگەنسىپ، ورامالمەن ماڭدايىن سۇرتكەن بولىپ:
— ەي! قۇدايعا جازعان باسىم، مەن قاشان اقىن جىگىت ەدىم؟
كەلىنشەك:
— قوي، ەندى! بىزدىكى بىردەڭە بىلەتىن شىعارسىڭ... بول، ايتىپ جىبەر، باعانادان ادەيى دومبىرا الدىرىپ، توسىپ وتىرمىز.
— ءتىپتى بىلاي، بىلمەيمىن دەۋ دە ۇيات. توسىپ وتىرعانىڭ دا راس: مەندە قاۋقار بولسا، قيمىلداتاتىن رەت كەلىپ-اق وتىر. شىركىن، نەعىپ اۋزىما تۇسپەي كەتتى؟ بىردەمە ويلاپ قارايىنشى، — دەپ جوعارى قاراپ، دومبىرانىڭ قۇلاعىن بۇراي ءتۇسىپ، ءار جەرىنە تۇكىرىپ، بۋناعىن جىلجىتا بەرەدى.
كەلىنشەك:
— بايعۇس، قاۋقارىڭ بولماي الدەن، نەدەن قۇداي اتتى؟
— ايتپايىن دەسە، بولمادىڭ، سەنى كورگەن سوڭ تۋرا ەسىم شىعىپ وتىر.
— قوي ەندى، ءتىل مە جاعىڭا سۇيەنبەي! — دامەتكەن تەرىس قاراپ جىميادى. اۋىز ۇيدە قازان جاقتا ءجۇرىپ، ۇرسيا ايعايلايدى:
— قوڭقاش!
— ا-اۋ!
— قاراباسقىر، جاعىڭ قارىسىپ وتىر ما؟ بۇراڭداماي-اق، ايتساڭشى!
— ە، نەمەنە، ەتكە سىرەستىرگەن كىسىشە؟
— سول ەكەن عوي ايتپاي وتىرعانىڭ. باردى جەدىڭ... تويماساڭ، ورەم قاپ! ءبىر توقتىنى سويىپ-اق تاستايتىن ەدىك، سويعىزباعان ءوزىڭ ەمەس پە؟
— ويباي، ويناپ ايتام. (قاسىنداعىلارعا): بالەگە قالدىم عوي، جازعان.
كەلىنشەك پەن قىز:
— بول، ەندى، قايتامىز.
— بول، ەندى.
— ياپىراي! كىشكەنە كەتكەنشە سابىر ەتسەڭشى!
— جاراتقان، سەنىڭ سابىر ەتىڭ تاۋسىلمايدى عوي. ال، ەندەشە مەن قايتام، ايتپاساڭ، ەزىپ ءىش، — دەپ كەلىنشەك تۇرەگەلدى.
— مىنە، ال جىبەرەيىن..
قوڭقاش بىلعاڭداتىپ بىر-ەكى اۋىز كۇلدىرگىلەۋ ولەڭ ايتادى. ەكەۋى كۇلىسىپ قالادى.
— ال ايت دەسەڭدەر، مەن تاعى ايتا بەرەم، سونسوڭ بۇل ولەڭنىڭ اياعى تاڭ اتقانشا سوزىلادى. ۇيىڭە قايتپايسىڭ.
— سونداعى ايتاتىنىڭ الگىندەي مە؟
— جوق، ءار ءتۇرلى...
— الگىندەي بولسا، كەرەگى جوق، ءتاۋىرىڭدى ايت.
— مەن اۋزىما تۇسكەنىن ايتام. قىزعان كەزدە كىسى ءتاۋىر، جامانىنا قاراي ما؟
— ايتا بەر، ايتا بەر!
— ال، ەندەشە اقان سەرىنى ايتامىن:
الىستان اق قاعاز دەپ ەستۋشى ەدىم،
قاعازىڭ شيمايلاعان كۇيە بولسا.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
جەز بۇيدالى تايلاق دەۋشى ەم.
تايلاعىڭ قويشى مىنگەن تۇيە بولسا.
كەلىنشەك: (جىميىپ) ا، مىناۋىڭ جارايدى! (قىزعا قاراپ) كوزجاقسىم، جاراماي ما؟
قىز: (جىميىپ) نەگە جاراماسىن، جارايدى. اينەكتەن بىرەۋ ايعاي سالادى:
— اۋ، ۇرسيا!
— نەمەنە؟
— جاتايىق دەپ جاتىرمىز، ءجۇر ۇيگە!
— قوي، ويباي، قايتپاساڭ، كەمپىر باقىرا بەرەر، (تۇرەكەلىپ) كوزجاقسىم، ەسىگىڭدى جاۋىپ ال!
ۇرسيا: «ءجۇر، مەن شىعارىپ جىبەرەيىن».
قوڭقاش: (دامەتكەنگە قاراپ) قاراعىم، ايتا بەرەيىن با؟
— ءوزىڭ ءبىل!
— قارىنداسىم، ءتىپتى ءوزىڭ ءبىلشى!
— ماعان سالساڭ ايتا بەر!
— تاڭ اتقانشا ما؟
— مەيلىڭ.
— قالقام-اۋ! نەم شاق كەلەدى؟
دامەتكەن: (تۇرەكەلىپ، تەرىس قاراپ كەلىپ)
— ايتپاساڭ، قويشى ەندى. توسەك سالامىز.
ۇرسيا: (دالادان كەلىپ) «قانە، ماعان ايتشى ولەڭىندى!» دەپ ءبىراز قالجىڭداسىپ وتىرادى. ار-بىردەن سوڭ ەسىك تارسىلدايدى.
قوڭقاش:
— تر-ر!.. ەسىك تارسىلدايدى!
دامەتكەن:
— اپا، بەكىتىپ پە ەڭ؟
— بەكىتكەم.
— اش، ەسىكتى! — دەپ اينەكتى كەلىپ تارسىلداتادى.
ۇرسيا:
— ويباي-اۋ! ايىم عوي!..
دامەتكەن:
— اپا-اي! ءبىر سۇمدىق بولماسىن؟!.
كەمپىر: — (بۇرىشتا وتىرىپ) بۇل كەلگەن ءداۋ دە بولسا، جۇمان. دامەتكەندى تارتىپ الامىز دەگەن ءسوزى بار دەگەن.
قوڭقاش: — ا، قويشى؟!
اينەك، ەسىكتى تارسىلداتقان كىسىنىڭ داۋىسى، تىقىرى كوپ ەكەنى بىلىنەدى. ۇرسيا ساسقالاقتاپ:
— ويباي، ەندى قايتتىك؟
دامەتكەن: (جىلامسىراپ)
— اپا-اي! مەن قايتەم؟
قوڭقاش: — ساسپاڭدار، توقتا! مەن ەسەبىن تاپتىم!
دامەتكەن، ۇرسيا: — نەمەنە، ال!
قوڭقاش: — بەر كەل، ۇرسيا! بەر كەل، دامەتكەن! — دەپ بۇرىش جاققا اپارىپ، كۇبىرلەسىپ، سويلەسىپ، ابىر-سابىر بولادى. اندا-ساندا ساسقالاقتاپ: «اجە... كەمپىر، بول جىلدام» دەگەن داۋىستارى شىعادى.
قوڭقاش:
— ۇرسيا، سەن بەزەكتەي بەر! كەمپىر، ەتپەڭنەن ءتۇسىپ جىلاي بەر! مەن بارىپ ەسىك اشايىن، — دەپ جونەلەدى.
4-5 جىگىت ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلەدى.
1ء-نشى جىگىت: قىز قايدا؟
2ء-نشى جىگىت: مىنە، جاتىر.
3ء-نشى جىگىت: ايدا، كوتەر!
ۇرسيا: ويباي-اي! بۇل نە قىلعاندارىڭ، قولىمىزدان بەرمەيتىن بە ەدىك؟!
4ء-نشى جىگىت: جۇمىس ءبىتتى. ءسوزدى قوي! بايلا!
جۇمان: (كىرىپ كەلىپ، الاقتاپ) قىز قايدا؟ قىز قايدا؟
2ء-نشى جىگىت: ەسى شىققان، قۇداي اتقان، ءانى! ۇمتىل، قۇشاقتاپ جات، ولسەڭ دە!
جىگىتتەر: “بايلا، تارت، سۇيرە! سىپىر! ” دەپ ءۇيدىڭ ىشىندەگى نارسەلەردى الىپ، كەمپىردى دومالاتىپ، ابدىرامەن باستىرىپ، قوڭقاشتى بايلاپ تاستاپ، جونەلەدى. ءبىر جىگىت شىعا بەرىپ (قوڭقاشقا): “جات، بالەم اۋىزىڭ اپپاق بولىپ! ”
قوڭقاش: سەندەردىڭ وزدەرىڭ دە جەتىسەر... جەر سوقتىردىم با، يتتەردى؟
ۇرسيا: ۇندەمە، ويباي، ۇزاسىن!
ءىى
جۇماندىكى ابىگەر. اق شىمىلدىق وڭ جاقتا قۇرىلعان. جۇمەكەڭ تىماقتى الشىسىنان سالىپ، قاسقيىپ، كەلگەن كىسىلەرگە:
“جوعارى شىعىڭىز! بىلاي! اپا، كىسىگە جول بەر”،— دەپ قورازدانىپ وتىر. ول ادامدارى كەلىپ، قۋانىشتى قۇتتىقتاسىپ:
“ءازي، جولىڭ قۇتتى بولسىن، شىراعىم! قادامىڭ قايىرلى بولسىن! ” دەپ كەلىنگە باتاسىن بەرىسىپ جاتىر.
جۇمان وتكەن-كەتكەنگە: «ءاي، شايلارىڭ بولدى ما؟ نەعىپ تۇرسىڭ؟ شايىڭدى بولدىر!» دەپ قويادى.
شىمىلدىقتىڭ ىشىنە بالا-شاعا جاپىرلاپ كىرىسىپ جاتىر.
ءبىر ۋاقىتتا قولدارىنا اياعى بار ءۇش-تورت كەكسە قاتىن كىرىپ كەلدى.
— ال باسىڭدى توسا بەر! — نە دە بولسا، «قايىرلى بولسىن، قۇتتى بولسىندى» قاعىپ، جۇماندى قۇرتپەن جاۋدىرىپ جاتىر. «ءاۋمين! ايتقاندارىڭ كەلسىن. بىلاي شىعىڭىز!» دەپ قولىنا تۇسكەن باۋىرساق، قۇرتتى شايناپ وتىر.
ەركەكتەر گۋىلدەسىپ:
— ە، باسە! وسىدان بولسا كەرەك ەدى!
— مالدى كوپ سۇرايتىن نەمە عوي!
— وعان از، مەنسىنبەگەنسىپ قانداي بولدى؟
— نە دە بولسا، بارعان سوڭ الىپ كەلگەندەرى ابۇيىر بولدى!
— ءا دەپ بارىپ، الماي قايتادى دەدىڭدەر مە!
— الدىمىزدا جاۋ تۇرسا، تايىناتىن ەمەسپىز!
«ەندى مىقتى جىگىت بولىپ وتىرعانىن، ايت دەگەندە تۇرا قاشاتىن سەن ەمەس پە ەدىڭ؟» دەسكەن سياقتى بوس اڭگىمەنى ءبوسىپ وتىر. جۇماننىڭ شەشەسىن قاتىندار ورتاعا الىسىپ، شۋىلداسىپ جاتىر:
— يە، شەشە! كەلىنىڭ قايىرلى بولسىن!
— كەلىنىم-كەلىنىم دەي بەرشى ەدىڭ! كوڭىلىڭ داۋالادى ما؟
— شەشەم قايتا قۋانباي ەكەن.
— شاشۋىمىزدى اكەل... جىرتىسىمىزدى كوپ قىپ بەرەسىڭ...
— 20 تيىننان كەم بەرسەڭ، المايمىز كۇمىسىڭدى!
— ويباي، قاراقتارىم-اي! دامەتكەننەن ايايتىن نە بار؟.. وزدەرىڭ كەلىندەرىڭدى كوردىڭدەر مە؟
— كورەمىز... الدىمەن ايتايىن، بەتاشار وزىمىزدىكى، شەشە...
— ءتايىت ارى، سەن-اق سۇيرەڭدەپ، وزىڭنەن ارتىلمايدى-اق.
— ارتىلماسا، قايت دەيسىڭ؟ ءوز قۋانىشىم! ءوز قىزىعىم!
— جەتەسىز شىركىن-اي! وزىڭدىكىن وزىڭە الايىن دەپ پە ەدىڭ؟ جول مەنىكى!
— سوعان نەسىنە تالاساسىڭدار؟
— يە، تالاسپاي، ەگەزەك جاقىنى مىندەيتىن شىعار؛ ايتپەسە بەتاشاردىڭ ءجونى مەنىكى ەمەس پە؟
— سەندەردىڭ ءدايىم وزبىرلىقتارىن قالمايدى-اۋ!
— الگى كەنجەتايدىڭ قولۇستارىن دا كورە الماعانسىڭ، ءبارىن بىردەي باۋىرىڭا...
— يە، «توسەكسالارىن» سەنىڭ ابىسىنىڭ العان.
— ەندەشە «قويىنعا جاتىر» انداعى ءجاميلا العان.
— استپارىللا! قاشان قويىنعا جاتار ەدى، «شىمىلدىق جيار» ەدى، ءبىر شارشى قىتاي-كەزىن ايتىپ وتىرسىڭ با؟
— ءبارىمىزدىڭ دە العانىمىز — ءبىر-بىر سۋىرتپاق ... كىم الىپ قارىق بولۋشى ەدى. اشەيىن ابىسىن-اجىن سىيى-داعى.
ءبىر جۋان سارى قاتىن ايعايلاپ:
«توقتا، تۇگە، شۋلاما!» دەگەندە، ءبارى توقتاي قالدى.
— قالامپىر، سەنىڭ دە جولىڭ بىتكەن! ءجاميلا، سەنىڭ دە جولىڭ بىتكەن؛ ەگەزەك، سەنىكىنىڭ دە، ۇرقيا، سەنىكىنىڭ دە ءجونى جوق. سيىردىڭ بۇيرەگىندەي جيىلعان شىركىندەر، شۋلاپ كەتتىڭ عوي تۇگە، بايبىشە بەتاشاردى كىمگە بەرسە دە، ءوزى-اق ايتسىن!
سارى قاتىن بايبىشەگە:
— ال، بايبىشە! بەتاشاردى جاسى ۇلكەنگە بەرسەڭ دە، كىمگە بەرسەڭ دە، ءوزىڭ ءبىل!
بايبىشە:
— ەندەشە، وزگەڭ وكپەلەمە! جولدارىڭ تابىلا بەرەر... ءازيما ءتاۋىر ەدى، جولى دا ۇلكەن ەدى: بەتاشاردى اجار السىن.
(اجار — الگى سارى قاتىن)
سارى قاتىن:
— ە، دۇرىس!
— تۇيەنىڭ تانىعانى — جاپىراق، دەگەندەي.
— سونىڭ-اق ءمۇيىزى شىقسىن، — دەپ كۇڭكىلدەسكەندەرى دە بولدى. سارى قاتىن:
— ال، جۇرىڭدەر! كەلىندى كورەيىك!
— جۇرىڭدەر!
— ياپىراي، قاتىنداردىڭ داۋى بىتپەيدى-اۋ.
— يە، شىركىندەردە بەرەكە بار ما؟
— ولار دا ءقايتسىن: «ءوز قىزىعىڭ — ءوز ءىسىڭ»، — دەسىپ ەركەكتەر وتىر.
جاس جىگىتتەر شىمىلدىقتان سىعالاپ: «جەڭگەمىزدى ەندى انىقتاپ كورەيىكشى!»
قاتىندار: «كورسەتپەيمىز، كورىمدىگىمىزدى بەر! كەمەلبايدىڭ ۇيىندە كورمەپ پە ەدىڭ؟»
جىگىتتەر: «قوي، بىلاي تارت قولىڭدى!»
سارى قاتىن:
— شىراعىم! اتا-ەنەڭنىڭ جورالعىسى: كەلىننىڭ بەتىن كىم اشسا، سول ىستىق دەپ، كەلىن قاراعىم! بەتىڭدى تۇيىقتاي بەرمەي... تەك قادامىڭ قايىرلى بولسىن! ءيا، ءبىسىمىلدا، — دەپ بەتىن اشىپ قالدى.
— ماسقارا!
— و نە، و نە؟
— بەتىم-اۋ! قۇداعي عوي!
قاتىندار: «كوتەك!»
— مىناۋىڭ كەمپىر عوي!
— ق-اپ! ۇرعان ەكەن عوي!
You Might Also Like
-
جىل سايىن 12 تامىزدا ءتۇنى بويى مەتەوريتتەر سوڭىنا جارىق ءىز قالدىرا زۋلاي اعىلىپ، اتموسفەرانىڭ ورتاڭعى قاباتىندا جانىپ جاتادى. بۇل وتتى كورىنىس «پەرسەيدىڭ مەتەوريتتى جاڭبىرى» دەپ اتالادى...
-
كۇن ۇلكەن ساسكەدە باقتاشى تابىندى تاقىرعا ءيىرىپ تاستادى دا، تاربيعان قارا شەڭگەلدىڭ تۇبىنە بارىپ وتىردى.
