بەيسەبەكتىڭ كۇبىرى
ءىشى اۋىرعان بەيسەبەك ورنىنان تۇرىپ قولفونعا ءۇڭىلدى، ول كەزدە ساعات تۇنگى ءۇشتى كورسەتتى، اجەتقاناعا شىقتى، مەلشيگەن مىلقاۋ ءتۇن، مەڭرەۋ ءۇنسىز الەم، زىلدەي بىردەڭە باسىپ تۇر، «قاراڭعى ءتۇننىڭ ەمشەگىن ەمبەگەن، جارىقتىڭ قادىرىنە جەتپەيدى» دەپ كۇبىرلەگەن ول ءار جەردەن وزىنە قاراپ تۇرعان كوزدەردى كورگەندەي بولدى، قىتىرلاتا سۇيەك مۇجىگەن داۋستى ەستىدى... كۇزدىڭ تۇنگى ىزعارى جالاڭ شىققان ونىڭ وڭمەنىنەن ءوتتى، تەزدەتىپ جۇمىسىن ءبىتىرىپ، ۇيگە قايتا كىردى، سار مىسىعى مياۋلاپ اياعىنا ورالدى.
— سەنىڭ دە ءىشىڭ اۋىرىپ تۇر ما؟ مىسىق باسىن كوتەرىپ كوزىن اۋدارىپ-توڭكەردى. ءتۇپسىز تەرەڭ شىڭىراۋعا تارتاتىن سيقىرلى مىسىق كوزىنەن وت كوردى، جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى، جانى شوشىپ وزىمەن ءوزى كۇبىرلەپ زورعا ۇيقتادى. شىم-شىتىرىق ءتۇس كوردى.
كۇن نايزا بويى كوتەرىلە سار تۇلپارىن تاقىمداپ، «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» دەپ اتالاتىن كونفەرەنسياعا بارۋعا جولعا شىقتى، اندا-مۇندا اۋىزىن اشىپ ەسىنەپ قويادى.
جول توسىپ تۇرعان شومبال ەركەكتىڭ جانىنا توقتادى، قالاعا جەتكەنشە ءبىرتالاي جول، بەرەتىنى اياعىنىڭ شاڭىن دا اقتامايدى، «ساۋاپ» ءۇشىن دەپ الىپ الدى. اسىققاندار زۋلاپ، ءبىرىن ءبىرى قۋالاپ بارادى، جالعىز كىسىلىك تار جولدا از مۇمكىندىگىن قالت جىبەرمەي وزا شابادى... اۋىزدىقپەن الىسقان تەمىر تۇلپارلار تارام-تارام جولدارمەن قۇيعۋدا.... كىمنىڭ قانداي شارۋامەن، قايدا كەتىپ بارا جاتقانى وزىنەعانا ءمالىم.
بەيسەبەك جانىندا ورتىرعان جىگىت اعاسىنا: «اعا، بەس اعايىندىسىز با؟» دەپ، — توسىننان ءتىل قاتتى. تىكسىنە قاراعان جىگىت اعاسى از كەم ۋاقىتتان سوڭ...
— ونى قايدان ءبىلدىڭ؟
— شەكەڭىزدەگى سىزىقتاردان.
— وي اللا، سونداي دا بار ما!؟
— اتام ايتقان.
— ءيا، ءىنىم، بەس اعايىندىمىن. مەن مىنا جولداعى «Dizzy» دەگەن سۋسىن شىعاراتىن زاۋىتتا تەحنيك بولىپ جۇمىس ىستەيمىن.
— قانداي كەرەمەت dizzyء-دى كۇندە ءىشىپ، جىرعاپ ءجۇر ەكەنسىزدەر دە، ءقازىر قالدا جارناماسى جەر جارىپ تۇر....
— بىزگە وزدەرىڭ ىشپەڭدەر بەلسىز بوپ قالاسىڭدار دەپ ايتقان.
— مەنىڭ ءبىر دوسىم ەمتيحانعا بىرنەشە كۇن قاتتى دايىندالىپ، ارتىنشا باسى مەڭ-زەڭ بولىپ، ءشاي مەن كوفەگە ەش سەرگىمەدى. وسى ءسىز شىعاراتىن سۋسىندى بىرنەشە ۇرتتاعان-اق، ونىڭ ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، باس اۋىرۋى جازىلدى. مەنىڭ دە ىشكىم كەلىپ ءجۇر، ايالدامالاردا باسىڭا توگىلە جازدايدى.
— ەنەرگەتيكالىق سۋسىن بەرىپ، ەسەك ساتقان ساۋداگەردىڭ اڭگىمەسىن ەستىمەگەن ەكەنسىڭ...ءا!؟
— جوق....مىناۋىڭىز قىزىق اڭگىمە سياقتى....بەيسەبەكتىڭ ەسىنە پۋ ءسۇڭليڭ ءتۇستى.... جۇڭگو شالى كوشە بويىنان ءدامحانا اشىپ، قىزىق اڭگىمە ايتقان ادامعا تەگىن تاماق بەرەم دەپ جار سالىپتى. بۇگىندە ونىڭ 500 دەن استام اڭگىمەدەن قۇرالعان «لياۋ جاي اڭىزدارى» دەگەن كىتابى كونە جۇڭگو ادەبيەتىندە اتاقتى، كينوعا دا اينالعان. اڭگىمەنى ادەمى جىبەرەدى ەكەنسىز، جول اقىسىن المايىن. ال ايتىڭىز....
— ءبىر ساۋدەگەر جامان، جالقاۋ ەسەگىن ازانمەن ەنەرگەتيكالىق سۋسىنعا تويدىرىپ، بازارعا ساتۋعا الىپ بارادى.
— قايسىسىن بەردى ەكەن «Monster»، «Rockstar»، «Red Bull»، «Gorilla»، «Dizzy» ، «Burn» «Cocaine» دەپ كۇبىرلەدى بەيسەبەك.
— ارقىراعان ەسەك، قۇلاعىن قايشىلاپ، كوزىنەن وت شاشىپ، جەر تارپىپ، اتپۇشىمەن قارنىن سابالاپ، بۇكىل بازاردى وزىنە قاراتتى... الارماندار كوبەيىپ، اۋكسيون باستالادى، اقشاعا قىزىققان بايقۇس تاعى دا قىمباتقا ساتسام ەكەن دەپ ارانى اشىلا بەرەدى، اشىلا بەرەدى... اۋكسيون ۇزاققا سوزىلىپ، تۇسكە جاقىندايدى... ەسەكتىڭ دەنەسى بىلقىلداپ، الۋشىنىڭ كوز الدىندا تالقىسىپ جىعىلادى.... ىشكى ەسەبى وزىندە، قايتەرىن بىلمەگەن ساۋداگەر ەسەگىمە تىل-كوز بولدى دەپ، باسىن توپەشتەپ وتىرا كەتىپتى.....
— قۇداي ساقتاعان ەكەن، سۇر بويداقتى، تالماي تۇرىپ....
— ۇيلەنبەسەڭ دە جاعدايىڭ جاقسى ەكەن، استىڭدا قىمبات كولىگىڭ بار، سوتكاڭ اناۋ ايفون. بايدىڭ بالاسىسىڭ-اۋ. ءبىراق بايدىڭ بالدارى جولدان ادام الماي، ادامدى باسىپ كەتۋشى ەدى....
— اتام مەن اپامنىڭ بالاسىمىن..... ولارعا ۇزاق ءومىر سيلاسىڭ اللا.
— مەنىڭ كۋارتيرانتىم جاقىندا كاسپي بانكتەن كوپ كرديت الىپ، دۇركىرەتىپ توي جاساپ، كاماز تولى جاساۋ بەرىپ قىزىن ۇزاتىپ ەدى، كەشە قىزى قايتىپ كەلدى.
— ىستىعى باسىلماي جاتىپ، وعان نە بولدى ەكەن.
— جاس كەلىن جۇمىستان كەلسە، ەنەسى ەكى تال كاتىلەت قالدىرىپى، كوزىنىڭ جاسىن سىعىمداپ، اناسىنا ەكىتال كاتىلەتتى فوتوعا ءتۇسىرىپ ۋاتساپپەن جىلدام جىبەرىپتى. قىز شەشەسى قۇداعيىنا مەنىڭ قىزىما نەنەگە ەكى تال كاتىلەت قالدىراسىڭ دەپ اشۋعا بىردەن باسىپتى، ەكى ايەل اۋىزدىقپەن شايناسىپ، بۋرادايىن بۇرقىلداپ، ۋاتساپتىڭ ءىشىن ازان-قازان قىلىپتى....
جول ەرەجەسىن بۇزباي وزىمەن-وزى كەلە جاتقان بەيسەبەككە ءوز قالتاسىنان اقشا تولەپ، ماشينا الىپ بەرگەندەي، ىسقىرىعىن شالعان قاسقان شاپكىلى جىگىت كوزى قىپ-قىزىل بولىپ زورعا تۇر، ماي قىزمەتكەرىنىڭ جانىنا باردى، اششى سۋعا تويىپ القان ول.
— قۇ...قۇجاتىڭىز باۋىرىم. كوزى بۇلدىراپ تۇرىپ بىردەڭە كورگەن كەيىپ تانىتتى.
— د...دوكۋمەنتىڭ دۇرىس ەكەن، تارباعىتايدىڭ جىگىتتەرى قالتاسىنا پىشاق سالىپ جۇرەدى دەي مە-ەي؟
— ءيا، سالىپ جۇرەمىز، ەركىن، باسى بوس ادامنىڭ قالتاسىندا پىشاق بولماسا، قالاي بولادى؟
— پىشاعىڭدى كورەيىن.
— ءما، كور دەپ قالتاسىنان قوڭىر ساپتى قانداۋىردى جۇلىپ الدى، ساسىپ قالعان ساقشى سول ساتتە سەرگىپ، ماستىعى تارادى.
— جۇرە بەر باۋىرىم. الدىڭدا Sinooil-دىڭ جەكە باعدارشامى تۇر، توقتاماي جۇرە بەر، تەك قانا جاسىل جانادى.... الىپ اق شاڭقان ۇيدەي ءداۋ-داۋ قىتايلىق جانارماي دۇڭگىرشەكتەرى جىپىرلاپ تۇر، زۋلاعان كولىكتەن دۇڭگىرشەكتەر بىرىنە ءبىرى سوعىلىپ قۇلاپ بارا جاتقانداي ارتتا قالا بەردى. الماتىدا كۇن ساناپ كوبەيىپ جاتقان جۇڭگو جانارماي بەكەتى Sinooil ءار كوشەنىڭ باس-اياعىنان كەزدەسەدى.
قالاعا ىلىنە تاس باۋىر بەز بۇيرەك سەرگەك كامەرالار، تولىسىپ پىسكەن ءجۇزىم ىسپەتتى ۇيلىعىسىپ باعانالاردىڭ باسىنان جۇرگىزۋشىلەردىڭ قالتاسىن قاعۋعا قارمانۋدا، ۇيات-نامىستى قويىپ قايتكەندە دە اقشا تابۋدى ويلاعان ولار ايلانا جۇمىس جاساپ، ەلگەزەك سۋرەتكە تارتادى، كوز ىلەسترمەي شارترلاتىپ تۇر. انا كوشە قيىلىسىندا قوناقتاعان شاۋ قارعاداي بولىپ جيرما سەگىز كامەرا ءتىزىلىپ الىپتى.... قاتە ءجۇرىپ كەتكەن قاڭعىباس ءيتتىڭ يەسى بولعاندا وعان دا ايىپپۇل جازار ەدى، امال نەشىك ونىڭ يەسى جوق.... قالاداعى كولىك كەپتەلىسىنە شىدامى جەتپەگەن بەيسەبەك كولىگىن تاستاپ، كادىمگى ادامدارشا ءوز لەنياسى بار قوعامدىق كولىككە ءمىندى.... ناعىز ءومىر وسىندا....
كۇز كۇلىپ، جىل جىميىپ تۇر، جازداي سىڭعىرلاي كۇلگەن اعاش جاپىراقتارى «مەن مىقتى دەپ» اسپانعا قاراپ، ءوزىنىڭ تامىرىن ۇمىتتى، مىنە ۋاقىتى كەلدى، تومەن قاراپ كۇنالارىن ەسىنە الۋدا، جازداي داۋىل بورانمەن نوسەر جاڭبىرعا شەتى قيسايماعان جاپىراق جەرگە وزدىگىنەن ساۋلاۋدا. ءبىر جاپىراقتا اللانىڭ قالاۋىمەن جەرگە تۇسەدى دەگەندى بالا كەزىنەن كوپ ەستىگەن، الايدا اقىلى تولعالى سول سوزگە سەنبەي جۇرگەن، بۇگىن سەندى...
الماتى. سەيفۋللين داڭعىلى. جوڭعار زامانى بولعاندا جاۋعا شابار الىپ دەنەلى ەڭگەزەردەي جىگىتتەر: «كىم بىزگە نان بەرەدى»، — دەپ تەلمىرەدى. ەشكىم توقتامايدى، جولدىڭ قارسى بەتىندە قيسايا قىرىنداپ وتىرىعان تاس لەنينگە ۇمىتتەنە كوز سالادى. كومۋنيست اتالار نەگە سوۆەتتىك كەزدى اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ءالى اڭساي بەرەدى دەۋشى ەدىك، ونىڭ وزىندىك سىرى بار ەكەن-اۋ. سول كەزدەن قالعان قوس قاباتتى قامىس ۇيلەر اعاش اراسىنان موينىن سوزا سىعالايدى، جول جيەگىندە ۇزىن سارى ورىس، مۇرتىن جالاپ قويىپ «كاراۆان»دى ۇزىن تۇمسىعىمەن وقىپ تۇر. تىرسىلداق اق دجينسي شالبار كيگەن، سانى سان، قولى قول بولىپ، بارلىق جەرى كوزدىڭ جاۋىن العان كەربەز كەلىنشەك، جىپ-جىڭىشكە تەمەكىسىن قۇمارلانا سورىپ، ءتۇتىنىن اسپانعا ۇرلەپ، قولىن سوزا تاكسي ۇستادى، اياعىن ايقاستىرا شالقايدى. انە، ىركەس-تىركەس ەكى ەركەك «سەن الماساڭ، مەن الام» دەپ قۇيرىق تىستەسە، سوعىلا جازداپ ازەر توقتادى. كوشە قيىلىسىندا شيكى پىسكەن جۇگەرى مەن ىشىنە ءۇن قوسقان ۇساق قۇرت ساتىپ اق جاۋلىعىن ورانعان اپا وتىر، وتكەن-كەتكەنگە جاپاق-جاپاق قارايدى. كوزدەرى جىرتىق، بەتتەرى تىرتىق، قاباقتارى جارىلعان، اشتىقتان قۇرساعى كەپكەن، ەركەك-ۇرعاشىسى ارالاس بومىجدار اعاش اراسىنان كورىندى....ولار ۇيقتاعاندا باسىنا كوشەنىڭ سەمىز قاڭعىباس بۇرالقى يتتەرى ارتقى اياعىن كوتەرە ساريدى.
اۆتوبۋستار ايالداماعا شيقىلداي كەلىپ، ىڭىرسىپ توقتادى، رولدە قالاعا ديپلومسىز كەلگەن اۋىل جىگىتى قارسى بەتتەگى ءوزى سياقتى جۇرگىزۋشىگە باسىن شىعارا وزانداي ءوز جارگونىمەن الماتىنى باسىنا كوتەرە ايقايلايدى، تاقتايشاعا ۇساق ساعاتتاردى ءتىزىپ العان جاسامىس كەلىنشەك 7 ەكى مينۋت، 34 ءۇش مينۋت، 18 ءتورت مينۋت، 30 بەس مينۋت بولدى دەپ جۇرگىزۋشى بەتىنە تەلمىرە قارايدى، مۇرنىنان بۋداق-بۋداق كوك ءتۇتىن اتقان قارا جىگىت بوجبانداي قارا سۇر، ىركىلدەك كەۋدەلى، ءداۋ باس ۇرعاشىعا ەش كوز سالماستان ءبىر ۋىس تەمىر ءتيىندى الاقانىنا توگە سالدى. ايالدامادا يماق-شيماق شەتەلشە جازۋلار، اعىلشىن، جۇڭگو، ورىس، كارىسشە جارناماعا تولعان، پليموت اسىناعان قوس قارا جىگىت پەن سانى جالتىراعان كوزىنەن وت شاشقان شوق قىز نەگىزگى تاقتانى يەمدەنگەن، قوڭقاق مۇرىن قىزىل بەت، شەگىر كوزدى سار جىگىت «بۇل مەكەن بۇرىن بىزدىكى ەدى» دەپ وزىنشە ىرجيادى، سولاردىڭ اراسىندا جالعىز قازاقشا جارناما تۇر، وندا قازاق اتا مەن تاتار كەمپىر قول ۇستاسقان، «ۇيلەنگەنىمىزگە ەلۋ جىل، كەپىلسىز كرەديت، زەينتكەرگە قارىز اقشا، الاقاي!!!» — دەپ اپانىڭ ەكى ەزۋى قۇلاعىنا جەتە، شالىنىڭ بوركىن اسپانعا اتادى. ساياباقتا ورىستىڭ ۇزىن بويلى جىگىتى قازاقتتىڭ مىرتىق بويلى قىزىن كوتەرىپ الىپ بەتىنەن شوپىلدەتە سۇيەدى، قىزدا اياعىمەن ونىڭ بەلىنەن قىسا قۇشاقتاپ الىپتى... گۇلدەن گۇلگە قونعان جالعىز ارا جاپاقتاپ قازاق قىزبەن ورىس جىگىتىنە باسقاشا قارايدى. قازاقتىڭ ەجەلگى استاناسى، رۋحاني پىرلەردىڭ وتانى تۇركىستاننان كەشتەتىپ قوزعالعان ۇزاق جولدى اۆتبۋس ىشىندەگى كوكجاشىك ايەلدىڭ جالاڭاش دەنەسىن قايتا-قايتا كورسەتتى، ءسۇيىستىڭ سان ءتۇرىن ۇيرەتتى، اتالار مەن اپالار دا مىز باقپاي ءۇنسىز ءوز ىشتەرىندە مىڭ سان ويدىڭ يرىمىنە باتادى....ولاردا الماتىعا اسىعىپ كەلەدى....
بارا جاتقاننىڭ بالتاسىن، كەلە جاتقاننىڭ كەتپەنىن الا قاشارداي تۇستەرى سۇرلانعان ەكى جىگىت ساۋ ەتىپ سۋىق كىرىپ، بيلەتتەرىڭىزدى دەپ قۇددى قارىزى بارداي ءار جولاۋشىعا شۇقيا قادالادى.
— ءسىزدىڭ كارتاڭىزدا اقشا جوق ەكەن، تولەنبەگەن، دەپ اجىمدەرى اۋىر جىلدار تابىن ەسكە سالعان ءجۇزى سىنىق كەمپىرگە تونە كەتتى. ءبىر ادام بولسادا تابىلعانىنا قۋانىپ.
— بار ەدى بالام...
— جوق، مىنە كورىنىپ تۇر.... ءجۇرىڭىز شىتاف تولەڭىز....
— اقاشام جوق، ءالى زەينەت اقىم تيمەدى.....
— ءجۇرىڭىز، ءتۇسىڭىز....تۇسپەسىنە قويماي جاعاسىنا جارماسا ورنىنان تۇرعىزدى. ەكى بەتتى وتتاي جانعان اپا، ۇياتتان ءولىپ بارادى...ۇياتسىز وسكەن ولار ونى بىلمەيدى، تەك قىزمەت وتەگىش روببت.... امالسىز جىرتىق شاركەيىن سۇيرەتە ەسىكتەن ءتۇسىپ بارا جاتتى بەيشارا.
150 تەڭگەسىن بەرىپ نەگە الىپ قالمادىم انا كەيۋانانى دەپ ءىس بىتكەندە كەش ويلانىپ وكىنە باستادى وزىمەن ءوزى تۇرعان بەيسەبەك.
ەسىك اشىلىسىنا كەربەز قىز-كەلىنشەك پەن سەرى ستۋدەنت جىگىتتەردىڭ تاماشا يس سۋلارى Dior، Chanel، Dolce، Gabbana، Armani، Givenchy، Molecula، Kenzo، Montale، Tom Ford، Carolina Herrera-لاردىڭ سارايىڭدى اشاتىن، جانعا جايلى تاڭسىق يستەرى، شال-كەمپىردىڭ كۇلىمسىگەن تەر ءيسى، ايۋشا قوزعالعان ايەلدەردىڭ بۇرقىراعان قولاڭسا ءيسى، كۇتىمى كەتكەن جالعىز باس ەركەكتەردىڭ اڭقىعان اراق ءيسى تاعى باسقادا سان مىڭ يستەن سينتەزدەلگەن يستەر بۋداق-بۋداق سىرتقا ۇمتىلدى، سورتاڭ جەردىڭ سور ءيسىن وزىنەن تاراتىپ كولىككە قارعاداي قارا قىز كىردى «ىقىلاس سۇرەسىن» قاتە وقي باستادى.... ارتىنشا قولىن جايىپ قايىر تىلەدى... قازاقتار قالتاعا قولىن سالىپ ۇساق جەتى تيىندارىن ساناي باستادى....اللانىڭ ءسوزىن اقشاعا ساتقانعا، پايعامبارىمىزدىڭ مۇعجيزاسىن اياققا باسقانعا، مۇسىلمان حالىقتارىن قورلاعانىنا توزە الماعان بەيسەبەك قىزدىڭ جانىنا قالاي جەتىپ بارعانىن بىلمەي قالدى. ءما، مىنا بەس ءجۇز تەڭگەنى الدا ءتۇس، سەن بۇدان كەيىن قايىر تىلەسەڭ قۇران وقىماي تىلەي بەر........ وسى سىعاندار مۋسا(ع.ا) پايعامباردىڭ زامانىنداعى ءوزىن قۇداي ساناعان پاتشا پەرعاۋىننىڭ ۇرپاعى دەگەندى ەسىتىگەنى بار ەدى ءبىر بىلگىشتەن...
قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى شامشى بويدى بالقىتار، جۇرەك قىلىن تەربەر «سىعان سەرەناداسىن» جازاردا سىعانداردىڭ ارسىنا كىرىپ قوناي-تۇنەي زەرتتەپتى، «كۇندىز ايەلدەرى مەن بالاسى تىلەمشىلىك جاساپ تاپقان از اقشاسىن تۇندە شاشاتىن ءبىز سياقتى داڭقوي، ءانشى، ءبيشى حالىق ەكەن» دەپتى. ورمەكشىنىڭ ەركەگى ۇرعاشىسى قۇرعان تورعا تۇسكەن ازىعىن تال قاجاۋ ەتكەنى سياقتى بۇلاردىڭ ەركەگى ۇيلەنگەن سوڭ ايەلىنە نە ەسەك اربا ءمىنىپ تەمىر جينا، نە قوشەدە تىلەمشىلىك جاسا دەپ، ءوزى اياقتى ايقاستىرا جاتادى دەسەدى.
اللا تاعالامەن تىلدەسكەن مۋسا(ع.ا) پەرعاۋىننىڭ يمانعا كەلەر ءتۇرى جوق، ونىڭ كوزىن قۇرتۋدى ءوتىنىپتى. اللا تاعالا سەن بىلمەيتىن ونىڭ ەكى جاقسى قاسيەتى بار، ول قولىندا بار دۇنيەسىن مۇقتاجعا تولىعىمەن بەرۋگە دايار وتە جومارت. ەكىنشى ول كەز-كەلگەن ىستە كەڭەسپەي جۇمىس ىستەمەيدى. الايدا ونىڭ اينالاسىنداعىلار جامان. اللا تاعالا ونىڭ سوڭعى دەمىندەگى «مەندە مۋسا(ع.ا) قۇدايىنا سەندىم» دەگەن سوزىنە بولا ونىڭ جالعىز ءوزىنىڭ ءولى دەنەسىن مومياسىز مىڭداعان جىلدار ءنىل بويىنداعى قۇمىنىڭ جاعاسىندا شىرىتپەي ساقتادى.... اسكەرلەرى سۋعا اعىپ كەتتى....
بەيسەبەكتىڭ ادەمى ويىن اۆتوبۋس ىشىندەگى جاس بالانىڭ شىڭعىرا جىلاعانى ءبولدى، قازاق قىزى جۇڭگو جىگىتىنىڭ يىعىنا باسىن قويىپ قيسايا وتىر، بالا شەشەگە ەمەس، قىسىق كوز اكەسىنە ۇمتىلادى.....
كولىكتەگى بارلىق جۇرت قۇلاقتارىن بىتەپ، كوزدەرىن تۇمشالاپ، اقىلدى تەلەفونىن اقىلىن تىڭداۋدا، باستارىن ەش كوتەرمەيدى. ونىڭ ىشىندە نە جوق، ىزدەگەنىڭ الدىڭنان ىزەمەي-اق تابىلار.... بارىنە كوزى ۇيرەنگەن ادامدار ەشتەمەگە سەلت ەتپەيدى، ءبارى سامارقاۋ، بەيجاي، ۇيقىلى – وياۋ.... قوعامدى كورپوراتيۆتىك سوقىرلىق جايلاعان.
ەسىكتەن قۋ قاڭقاسىن سۇيرەپ كىرگەن اپا جان-اجعىنا جاپاقتاپ قاراپ ورىن ىزدەدى، جاستار باستارىن اكەسى الىپ بەرگەن قىمبات ىشىكتەرىنىڭ جاعاسىنا تىعا ءتۇسىپ، وتىرىك قالعيدى، ۇرلانا كوزىن اشىپ تۇسەتىن جەرىن قاراپ، تەزدەن كوزىن جۇما قالادى.... رۋحى ءالسىز، ءجۇزدى سىنىق انا ورىن سۇرۋعا باتىلى بارماي مەلشيىپ كولىك ىشىندە قارا تەرگە ءتۇسىپ اسىلىپ تۇردى. كونەنىڭ كوزى ىسپەتتى سوۆەتتىك زامننان قالعان ورىس كەمپىر قولىندا كوتەرگەن كۇشىگى بار كولىككە ءمىندى، قىڭسىلاعان ءيتى باج-بۇج ەتە تۇسكەن وعان ەكى ورىن بوسادى، ءيتىن جانىنا وتىرعىزىپ وزىدە جايعاستى. انادا-ساندا ءيتى ريزا بولماي قىڭسىلايدى، اۋزىنا اۋزىن ءتيزىپ بىردەڭەسىن ايتىپ، تاماعىنان سيپالادى، يتىدە تىنشي قالدى. ءيتى تاعى قىڭسىلادى، الدىنا الىپ باسىنا بەتىن تيگىزىپ يسكەپ قويادى، يت تاعى تىنشىدى. قازاق اپا قازديىپ ءالى اسىلىپ تۇر....
جول شەتىندە تورت-بەس جىگىت تالتاڭداي باسىپ، «قىتايلىقتاردا اقشا بار» دەپ، داۋىستارىن كوتەرە ءوز تىلىندە سويلەپ بارادى. ولاردىڭ تابان ىزىنەن بەيسەبەك مىنا جازۋلاردى كۇبىرلەپ وقي باستادى....وزگەنى كۇشپەن جەڭسەڭ، شالا جەڭىس. ال، جۇمساق ايلامەن ريزا ەتىپ، سەنىمىنە بولەنىپ، مادەني تاۋەلدى ەتىپ، ءوز اياعىمەن ساعان كەلۋگە قول جەتكىزۋ. بۇل جەڭىس ماڭگىلىك.
الدىمەن ءالسىز، ەلەۋسىز جەرىنەن باستاۋ سونشالىق كۇدىك تۋدارمايدى. وراي كەلمەگەن كەزدە بارىنشا اقكوڭىل، بەيشارا، اڭقاۋ، سابىرلى بولۋ......بەيسەبەكتىڭ بۇكىل دەنەسى قالشىلداپ كەتتى.
بىلايعى جۇرت تاشكەنتسكي دەپ اتايتىن الماتىداعى ەڭ ۇزىن كوشە رايىمبەك پەن سەيفۋللينعا دا جەتتى، جولدىڭ سول بەتىندە باسقاشا ناقىشتالعان الىپ قۇرىلىس، الدىندا الاسا بولسادا قورعان تۇرعىزىپ قويىپتى... ودان ورلەگەندە جول بويىنداعى «zu go» دەگەن جازۋى بار دۇكەندى كورىپ، جۇڭگو تىلىندە «وتان» دەگەن ءسوزدىڭ وقىلۋىنا وتە جاقىن ەكەن دەپ ودان بەتەر ەسى شىقتى بەيسەبەكتىڭ.
ۋنيۆەرگەدە جەتتى، ەسىكتەن كىرە كونفۋسيي ينستيتۋتىنىڭ جارناماسى جەر جارىپ تۇر، كوريدوردىڭ ەكى جاعىندا 1992-2019-عا دەيىنگى تىرلىكتەرىنەن فوتوالبوم جاساپتى، قىتايدىڭ ءبىر قىز، ءبىر جىگىتى قىتايدىڭ پيپاسى مەن ارقۋىن سىڭسىتىپ ويناپ وتىر....
ماگيسترانت بەيسەبەك كونفەرەنسيا وتەتىن جينالىس زالىن تاپتى، قازاقتار ءالى كەلمەپتى، قىتايدان كەلگەن ساۋ پروفەسسور ىرجيا الدىنان شىقتى...
— مەن قازاق ەلى ءۇشىن الاڭدايمىن. ول بالاشا سالدىرلاپ سويلەپ كەتتى. بەيسەبەك اۋەجايعا تۇندەلەتىپ بارىپ وسى پروفەسسور العاش كەلگەندە ءوزى كۇتىپ العان. الدىڭعى جولى دا اعايىنىڭ تاپسىرما بويىنشا مەدەۋگە ەرىتىپ شىقتى، سودان بەرى بەيسەبەككە كەزىككەندە ىشىندەگىسىن اقتاراتىن ادەت تاپتى...
— بۇل ەلدە وقيتىن جىگىتتەر قايدا؟ كىلەڭ قىزدار، ولاردىڭ باسىم بولىگى وقىمايدى، وڭاي ءسوزدىڭ ءوزىن سوتكاداعى سوزدىگىنەن اقتارىپ وتىرادى. ەرتەڭ قالاي مامان بولادى.
— ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ كوبى وزدەرىنە لايىقتى ماماندىقتا وقيدى، مىنا ءتىل تاعى باسقا دەگەن ماماندىقتار قىزداردىكى، ولار ەكونوم، زاڭگەر، اسكەري ىستەر، كەن بارلاۋ سياقتى ماماندىقتى وقىتاتىن جوعارى وقۋ ورنىندا دەپ قىتايشاسى جەتكەنشە ءتۇسىندىردى بەيسەبەك...
— وسى سەندەردە ماماندىقتان الىس قوسىمشا پاندەر نەدەگەن كوپ.
انا كونفۋسيي ينستيتۋتى سياقتى تەك جۇڭگو ءتىلىن وقىتساڭدار ءتورت جىلدا وقىعىسى كەلگەن ستۋدەنت HSK-دىڭ 6 دارەجەسىن وڭاي الىپ شىعار ەدى. سەن بيىل ماگيسترلىعىڭدى تاۋىسساڭدا HSK-دىڭ 6 دارەجەسىن الا المايسىڭ. قولىڭدا ديپولمىڭ بولعانمەن ءبىلىمىڭ جوق بولسا ونىڭ نە پايداسى بار.
— بىزدە كەرىسىنشە، ءبىلىمىڭ بولىپ، ديپلومىڭ بولماسا تۇككە جارامايسىڭ. ءقازىر باكالاۆر ديپلومى ەشتەمەگە جارامايدى. ماگيسترلىق ديپلوم بولماسا ەشقانداي مەكەمە ەسىگىن اشپايدى. مىنا جۇرگەن ءبىزدىڭ اعايلار PhD-لىق وقىماسا، جۇمىستان وزدىگىنە شىعىپ قالادى. بارلىق وسىندا جۇرگەن وقىتۋشىلار Scopus-ىسقا جىلىنا ءبىر ماقالا شىعارماسا جۇمىس كەلىسىم-شارتىن ۇزارتپايدى. جازعى دەمالىستا بايقۇس اعايلار مەن اپايلار ماقالا جازادى، باسقا ۋاقىتتا قاعاز تولتىرۋ، ساباق وتۋدەن قولى تيمەيدى. ول ماقالا شەتەلگە تۇكتە كەرەك ەمەس-اۋ شاماسى. مۇعالىمدەر شەتەلدىك جۋرنالدارعا جالىنۋمەن بولادى. ولاردىڭ اۋدارماسى، باسپا ءىسى، سىن-پىكىر بەرۋشى دەپ ەڭ كەمى 20 بەتتىك ماقالاعا 250 مىڭعا تەڭگەدەي اقشا سۇرايدى، امالسىز وتپۋسنويىن بەرەدى، سولاي تاپقانىن بالا-شاعاسىنا ەمەس، ماقالاعا جۇمساپ، اقشاسىن اقشامەن قورعاپ، زورعا ورنىن ساقتاپ، ادام ساناتىندا ءجۇر. تىڭ يدەيانى سول جۋرنالدىڭ اينالاسىنداعىلار وندىرىسكە قوسادى....
— بىزدە ونداي Scopus دەگەن نارسە تالاپ ەتىلمەيدى، عىلىمي اتاقتى دا ادامنىڭ جازعان كىتابى مەن جاريالاعان ماقالاسى تاعى باسقا عىلىمي ەڭبەكتەرى نەگىزىندە بەرەدى. ديپلومى بولىپ، عىلىمي ەڭبەكتەرى بولماسا، ول عالىم سانالمايدى.
كوفەرەنسيا دا باستالدى...
ۆيپ زال، مودەراتور شاشىنىڭ قاراسىنان اعى كوپ، تاپال بويلى قارا سۇر قازاق جىگىت، ونىڭ جانىندا توردە اق باس ۇزىن بويلى قازاق عالىمى جايلىباي شالقايىپ، مامىق ورىندىقتا جاتىر، وڭ جاق قاپتالدىڭ باسىندا تۇرىك عالىمى حۋسەيىن تىكتەلە موينىن سوزىپ، قوقيلانىپ وتىر. ودان تومەن قاراي قازاقتتىڭ قىتايدى زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدارى جايعاسقان، قارسى بەتتە
ۇستەرىنە كوستيۋم-شالبار، اياعىندا كروسسوۆكي كيگەن جۇڭگو عالىمدارى قازىداي ءتىزىلىپ العان. ارتىندا توپىرلاعان قازاقتار، وقىتۋشىسى، ماگيستر، دوكتورانت، ستۋدەنت تولىپ وتىر، سينحروندى اۋدارمادا ەكى ەركەك ءبىر ايەل باسىن ءتيىستىرىپ قوراپتاي اينەك كابينانىڭ ىشىندە.
ءسوز العان جۇڭگو عالىمى جاڭ شاڭقىلداعان ايەل داۋسىمەن «ءبىر جول — ءبىر بەلدەۋدىڭ ءتيىمدى تۇستارى وتە كوپ، وتە-موتە جىبەك جولىنىڭ بويىنداعى ەلدەرگە كوپ يندۋستريا قۇيىلۋدا، ايتار بولساق، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستان، تۇرىكمەن تاعى باسقا كوپتەگەن ەلدەردىڭ ينفرا-قۇرلىمدارى جوندەلدى، قالا-قۇرىلىستارىنا رەڭ كىردى، جاڭا جولدارى جاسالىپ دامۋشى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەندى ىلەستى» — دەپ، اۋزىن كوپىرشىتە سلايدتارىنان قالىڭ سان-سيفردى تىزبەكتەپ كوپ اقشانىڭ ەسەبىن كورسەتتى. تۇرىك عالىمى استىنان سۋ شىققانداي بىرنەشە رەت قوپاڭداپ قوزعالدى. ساباز قازاقتار ءۇنسىز جاقتارىن تايانىپ ۇيقىسى كەلە باستادى....
ەكىنشىسى ەسكى جىبەك جولىندا جۇڭگو ءوزىنىڭ جىبەگى مەن ءشايىن ءشي-اننان كەرۋەندەر ارقىلى تاسىمالداپ، ورتا ازيانى باسىپ ءوتىپ، كومپاس، مىلتىق، قارا ءدارىسى، قاعاز، باسپا ونەرىن الەمگە تاراتتى. ەجەلگى جىبەك جولى تەك ساۋدا بايلانىسى ەمەس، بۇگىندە ءدال سولاي، جەر شارى بىرەۋ، ورتاق گۇلدەندىرۋ، جايلى مەكەن جاساۋ، باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ بارلىق ادامزاتتىڭ ماقساتى، كىمنىڭ جاعدايى جەتسە، سول الدا ءجۇرىپ جول باستايدى ەمەس پە، بۇگىن كەمە كاپيتانى ارينە، ءبىزدىڭ ەلدە....
جەر بەتىن گۇلدەندىرۋ بارلىعىمىزدىڭ مىندەتىمىز دەپ ىشتەرىنەن قايتالاپ وتىرعاندار باستارىن يزەكتەي باستادى. تۇرىك قانا باسىن شايقادى...
ءسوز قازاق عالىمى جايلىبايعا ءتيدى، 2012 جىلى جۇڭگو كوسەمى شي جينپيڭ نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جاساعان بايانداماسىندا وسى «ءبىر جول — ءبىر بەلدەۋ» دەگەن تاماشا جوبانى ورتاعا قويدى....ەل كوركەيىپ، گۇلدەنە باستادى، جاڭا جولدار سالىنىپ، ەكونميكادا تىڭ سەرپىن بايقالدى، ەلدىڭ جاعدايى جاقساردى، كورشى الىپ ەلىمىز بولماسا، ءبىز جانە ورتا ازياداعى كوپتەگەن ەلدەردىڭ ءوندىرىسى تۇرالاپ قالار ەدى، قاراپايىم كيىم، بالالار ويىنشىعى، ءتىپتى، ءتىس شۇقيتىن ۇساق زاتقا دەيىن قىتايدان كەلەدى، ول وتىرىك ەمەس دەپ جان-جاعىنا قورازدانا قارادى... اۋدارماشىلار جارىسا اۋدارىپ جاتتى...
ارتىنشا ەسىمبەك اتتى قازاق عالىمى ساق، عۇن داۋرىنەن باستاپ، مىڭ جىلدىقتارداعى قازاق-قىتاي دوستىعىنا توقتالدى، قۇدايى كورشىنىڭ بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا الەم ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا تيگىزىپ وتىرعان پايداسىن ايتىپ تاۋىسا المايمىز، ادام اۋەلدە تاماق، كيىم، سوسىن تەاتر دەپ وتىرعان قىتايعا باسىن يە، كەۋدەسىن ۇستاپ راقمەتىن جاۋدىردى.... وتىرعاندار شاپالاق شالدى. ءتىسىن شىقىرلاتقان تۇرىك عالىمىنا دا ءسوز ءتيدى...
مەن قۇرلىق اسىپ، انادولى جەرىنەن كەلدىم، مەنىڭ ايتارىم كوپ، سىزدەر قوناقتى سىيلايتىن حالىقسىزدار، قازاق ەگەمەندىگىن ءبىرىنشى بولىپ مويىنداعان تۇرىك ەلىنەن سىزدەرگە جالىندى سالەم. مەن وسىدان ەكى جىل الدىن پەكيندە تۇرىپ تۇرىك-قىتاي بايلانىسى تۋرالى عالامتوردا ساۋالناما جۇرگىزدىم، 75 پايىز جەلى قولدانۋشى تۇرىك-قىتاي بايلانىسى ۇزاققا بارمايدى دەپ كورسەتىپتى. بۇل نەنى بىلدىرەدى.... بۇگىنگى مىنا «ءبىر ءجول-بىر بەلدەۋ» وتكەن تاريحتاعى قىز، جىبەك، چاي بەرىپ باسقالاردى الداعان سياقتى جۇڭگو ساياساتىنىڭ زاڭدى جالعاسى.... مالايزيا نەگە بۇل جوبادان باس تارتتى، بايلانىس AA فورماسى بويىنشا تەڭ دارەجەلى بولۋ كەرەك، ءبىر جاق باسىم بولعاندا ەكىنشى جاقتا باس يۋ، وعان بايلانۋ پايدا بولادى، دەمەك مۇندا «اعا» بار....
مودەراتور ءبىر ءۇزىلىس جاساڭىزدار، كوفە — برەيك– دەپ، ۇزىن بويلى، قىزىل كوز قىزۋ قاندى قىرما ساقال عالىمدى زورعا توقتاتتى...
قازاق بالاسىنىڭ جەر بەتىندە وزىمەن ءوزى تىنىش كۇن كەشۋى، ەكى كورشى ءۇشىن قىلمىس ەكەن دەپ كىتابىنىڭ اتىن قىلمىس دەپ قويىپتى جازۋشى قاجعۇمار.
«اسا قۇدىرەتتى تەرگەۋشىم، وتىرىك ايتسام تاس توبەمنەن ۇرىڭىز... ساعان ءوزىم ەمەس، اۋەلى مەنىڭ دۇنيەگە كەلۋىمە سەبەپكەر بولعان اكەمنىڭ قىلمىسىن، ءتىپتى، ونىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپكەر بولعان اتامنىڭ قىلمىسىنان باساتاپ ايتايىن» دەپ التى تومدىق رومانىن باستايدى.
ەلدىڭ الدىندا توپشىسى سىنعان قىرانداي بولىپ تۇرعان قانات يسلام دارحان دەپ دوسىن شاقىرىپ، سىنعان رۋحىن تىكتەۋگە شاق قالعاندا ودان بۇرىن جانىنا قىسىق كوز قارا جىگىت جەتتى. قاناتتىڭ رۋحى ودان بەتەر سىندى، جۇرەگى جىلادى... جىلاپ تۇرىپ، وتىرىك كۇلىپ ونىمەن قاتارلاسا سۋرەتكە ءتۇستى....
بەيسەبەك ىشىنەن وزىدە بىلمەيتىن بىردەڭەلەردى كۇبىرلەپ كولىگىن ايداپ كەتىپ بارادى... اسپان تۇنجراپ، كۇن جىرتىق بۇلتتىڭ اراسىنان اقىرىن سىعالاپ سامارقاۋ قارايدى....سەڭدەي سوعىلسقان كولىكتەر ەش تىنشىمايدى، جول جيەگى قارا ءنوپىر ادامنان بوسامايدى، سۋىق جەل جاپىراقتاردىڭ قۇلاعىنا سبدىرلايدى.....انە ءبىر جاپىراق جەلگە ۇشتى....تاعى بىرەۋىنە كەزەزك كەلدى....
You Might Also Like
